ÜCRET GARANTİ FONUNUN AB KRİTERLERİ İLE İŞSİZLİK SİGORTASI KANUNUMUZA GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 17 rasit ulubey:layout 1 11/9/10 3:21 PM Page 221 ÜCRET GARANTİ FONUNUN AB KRİTERLERİ İLE İŞSİZLİK SİGORTASI KANUNUMUZA GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ Raşit ULUBEY* I-BAŞLANGIÇ Ücret garanti fonu ilk olarak tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu ile çalışma hayatımıza girmiştir. Daha sonra, tarihli ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununa tarihli ve 5763 sayılı Kanunun 17 nci maddesiyle yapılan ilaveyle Ücret Garanti Fonu, İş Kanunundan İşsizlik Sigortası Kanununa Ek 1 inci madde olarak aktarılmıştır. Bu makalemizde Ücret Garanti Fonu, AB kriterlerine ve İşsizlik Sigortası Kanununa göre ele alınıp, değerlendirilecektir. II- KONU A-AB Direktifine Göre Değerlendirme Ücret garanti fonu kapsamında, Avrupa Birliğinin tarihli ve 2008/94/EC sayılı Yönergesi ile 80/987/AET sayılı Konsey direktifini tadil eden tarihli ve 2002/74/AT sayılı Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi direktifi bulunmaktadır. 1-İşverenin İflası Hangi Durumları Kapsar AB direktifine göre iflas durumunda ücret garanti fonuna hak kazanılmakta olup, aşağıda belirtilen durumlar iflasın koşullarını oluşturmaktadır. Öncelikle iş sözleşmesi veya istihdam ilişkisinin var olması gerekmektedir. * İŞKUR Başmüfettişi 221

2 17 rasit ulubey:layout 1 11/9/10 3:21 PM Page 222 İşverenin iflasına dayanan müşterek takibatların açılması için talepte bulunulması; kısmi olarak veya tamamıyla çalışan varlıklarının mahrum bırakılmasını kapsaması; bir tasfiye görevlisi veya benzeri görevle iştigal eden bir kimsenin atanması ya da yetkili olan makamın takibatların açılmasına karar vermiş olması veya çalışanın işletmesinin/şirketinin kesin olarak kapatılmış olması; takibatların açılmasını garanti etmek için mevcut varlıkların yetersiz olması durumunda işverenin iflasından söz edilebilmektedir. 2-Kapsam Dışında Tutulabilecek İşçiler Ücret garanti fonu kapsamından; yarı zamanlı çalışanlar, belirli süreli iş sözleşmesiyle çalışan işçiler, geçici istihdam ilişkisine sahip işçiler çıkarılabilmektedir. Ücret garanti fonundan talep hakkını kazanabilmek için istihdam ilişkisi veya iş sözleşmesi için belirlenmiş minimum bir süre bulunmamaktadır. 3-Neler Garanti Fonu Kapsamındadır Garanti kurumları, istihdam ilişkisinin sona ermesi üzerine çalışanların iş sözleşmelerinden veya istihdam ilişkilerinden kaynaklanan kıdem tazminatı da dahil olmak üzere ödenmemiş alacaklarının karşılanmasını garanti etmelidir. Garanti Kurumu tarafından üstlenilen hak taleplerinin, belirlenecek bir tarihin öncesindeki ve/veya sonrasındaki bir döneme ilişkin tediye edilmemiş ödeme talepleri olarak ortaya çıkması gerekmektedir. Garanti kurumu çalışanın iş sözleşmelerinden veya istihdam ilişkilerinden kaynaklanan ödenmemiş alacaklarını süre olarak tamamını ödeyebilecekleri gibi belirli bir süreyle sınırlandırabilmesi de mümkün bulunmaktadır. Süre sınırlandırılması getirilmesi durumunda, bu süre, belirlenecek tarihin öncesindeki ve/veya sonrasındaki istihdam ilişkisinin son üç ayının ücretini kapsayan bir dönemden daha kısa olamamaktadır. 222

3 17 rasit ulubey:layout 1 11/9/10 3:21 PM Page Ödenebilecek Miktar : Sosyal amaç ve sosyal yönden uyumlu bir miktarın altına düşmemek kaydıyla, çalışanın iş sözleşmelerinden veya istihdam ilişkilerinden kaynaklanan ödenmemiş alacakların miktar olarak tamamının ödenmesi veya ödeme miktarına bir üst sınır/tavan getirilebilmesi mümkün bulunmaktadır. 5-Garanti Fonu ve İşveren Yükümlülüğünün Bağlantısı : Fonun gelirleri; işverenlerce işsizlik sigortası primi olarak yapılan ödemelerin işveren payının yıllık toplamının yüzde biri ile bu primlerin değerlendirilmesinden elde edilen kazançlardan oluşmaktadır. Garanti fonu kurumunun aktifleri, çalışanın işvereninin işletme sermayesinden bağımsızdır ve adli tasfiyenin dışında tutulmaktadır. Finansmanı tamamen kamu tarafından karşılanmayan fona işverenlerin katkıda bulunması gerekmektedir. Fonun yükümlülüğü, işveren tarafından finansman sorumluluğunun yerine getirilip getirilmemesiyle ilgili bulunmamaktadır. 6-Garanti Fonunun Uygulanması İşçiler Aleyhine Koşullar Getirilmesini Haklı Kılar mı? : Direktifin yürürlüğe sokulması, Üye Ülkelerdeki mevcut durum ile ilgili işçilerin genel korunma seviyesiyle bağlantılı bir gerileme için yeterli gerekçe olmamaktadır. 7-İstismarı Önleyecek Tedbirlerin Alınması : Direktifle, üye devletler tarafından istismarı önleyecek tedbirlerin alınması; çalışanların istihdam ilişkilerinin sona ermesi üzerine istihdam ilişkileri veya iş sözleşmelerinden kaynaklanan ödenmemiş alacak talepleri ile çalışanların ücretlerinden kaynakta kesilen katkı payları ölçüsünde, hak kazanımla- 223

4 17 rasit ulubey:layout 1 11/9/10 3:21 PM Page 224 rının aleyhine bir etki yapmayacağını temin eden garanti mecburiyetinin çalışan ve işveren arasında yapılan bir çıkar ilişkisinden kaynaklandığının ortaya çıkmasında reddetmesi veya indirime gitmesi; çalışanın, kendi başına veya yakın akrabaları ile birlikte, işletmenin veya ticari faaliyetin önemli bir kısmının sahibi bulunduğu ya da onun faaliyetleri üzerinde önemli derecede etki sahibi olduğu durumlarda ödenmemiş alacak talepleri ile ilgili yükümlülük veya çalışanların ücretlerinden kaynakta kesilen katkı payları ölçüsünde, hak kazanımlarının aleyhine bir etki yapmayacağını temin eden garanti yükümlülüğünün reddedilmesi veya azaltılması düzenlenmiş bulunmaktadır. B- İşsizlik Sigortası Kanunu ve Ücret Garanti Fonu Yönetmeliğine Göre Değerlendirme Ülkemizde Ücret Garanti Fonu, tarihli ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun Ek 1 inci maddesi ve Ücret Garanti Fonu Yönetmeliği (Türkiye İş Kurumu, 2009) hükümleri çerçevesinde yürütülmektedir. 1-Kimler Ücret Garanti Fonu Kapsamındadır ve Yararlanma Koşulları Nelerdir 4447 sayılı Kanuna göre; Deniz İş Kanunu na, Basın İş Kanunu na tabi çalışanlarla, Borçlar Kanunu na tabi çalışanlar, imzalanan uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesiyle sosyal güvenliği düzenlenmiş ve garanti altına alınmış olan sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülke uyruğunda olanlar dışında, karşılıklılık esasına dayalı olarak, hizmet akdi/iş sözleşmesi ile çalışan yabancı uyruklu kişiler ücret garanti fonu kapsamında yer almaktadır. İşçinin, iş ilişkisinden kaynaklanan ve işverenin konkordato ilan etmesi, işveren için aciz vesikası alınması, iflası veya iflasın ertelenmesi nedenleri ile işverenin ödeme güçlüğüne düşmesinden öncesine dayanan ve hak edilmesine rağmen ödenmeyen temel ücrete ilişkin alacağının/alacaklarının bulunması gerekmektedir. Ücret garanti fonundan, bir hizmet akdine bağlı olarak bir veya birden 224

5 17 rasit ulubey:layout 1 11/9/10 3:21 PM Page 225 fazla işverene tabi olarak çalışan işçilerin iş ilişkisinden kaynaklanan ve bir üst paragrafta belirtilen nedenlerle ödenmeyen ücret alacakları karşılanmaktadır. 2- Fondan Yararlanma Koşulları Nelerdir Fondan; -İşçi Alacak Belgesinde ücret alacağının bulunduğu dönemde 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu kapsamında işçinin çalışıyor olması, -Konkordato ilan edilmesi, aciz vesikası alınması, iflası veya iflasın ertelenmesi nedenleri ile işverenin ödeme güçlüğüne düşmüş olması, -İşçinin ödenmeyen ücret alacağının, işverenin ödeme güçlüğüne düşmesinden önce oluşmuş bulunması, -Kanuni bir ödevin yerine getirilmesi, muvazzaf askerlik hizmetinin yerine getirilmesi, tutukluluk ve hükümlülükte geçen süreler, savaş, sıkıyönetim, olağanüstü hal gibi durumlar, bir yıldan uzun süreli tedavi gerektiren hastalık durumları hariç işçinin, işverenin ödeme güçlüğüne düşmesinden önceki son bir yıl içinde aynı işyerinde çalışmış olması, durumlarında yararlanılmaktadır. 3-Neler Garanti Fonu Kapsamındadır Ücret garanti fonu ile; çalışanların hak edilen ücretlerinin brüt toplamını teşkil eden temel ücret üzerinden ödenmemiş ücret alacaklarının karşılanması garanti edilmektedir. Fon, işçinin ödenmemiş kıdem tazminatı alacağını karşılamamaktadır. AB direktifi, çalışanın iş sözleşmelerinden veya istihdam ilişkilerinden kaynaklanan ödenmemiş alacaklarının süre olarak tamamını veya belirli bir süreyi kapsayan kısmını karşılayabilmeyi düzenlemiş, belirli bir kısmının karşılanması durumunda üç aydan daha kısa olmamasını öngörmektedir. Ülkemizde fondan, işverenin ödeme güçlüğüne düşmesinden önceki en fazla üç aylık (bu süre direktifteki asgari süredir) ödenmemiş ücret alacağı karşılanmaktadır. 225

6 17 rasit ulubey:layout 1 11/9/10 3:21 PM Page Fondan Ödenebilecek Miktar : Ücret garanti fonu, 5510 sayılı Kanunun 82 nci maddesi uyarınca belirlenen günlük kazanç üst sınırının 30 la çarpımı sonucu bulunacak olan temel ücreti karşılamaktadır. Bir başka ifadeyle, bugün için asgari ücretin azami 6,5 katı tutarındaki sigorta prim matrah tavanına tekabül eden temel ücreti karşılamaktadır tarihlerinde geçerli olan asgari ücrete göre fondan karşılanabilecek azami miktar bir ay için 4.943,25 TL. olup, en fazla üç aylık ödenmemiş ücret alacağı karşılanacağı dikkate alındığında 3 ay için karşılanabilecek azami miktar ,75 TL.na ulaşmaktadır. 5-Ücret Garanti Fonuna İşveren Katkısı : Ücret garanti fonu, işverenlerce işsizlik sigortası primi olarak yapılan ödemelerin yıllık toplamının yüzde birinden oluşmaktadır. Diğer bir deyişle, fon tamamen işveren primlerinden oluşmaktadır. Ücret garanti fonundan yapılan ,-TL. lık ödemeler düşüldükten sonra 30 Haziran 2010 tarihi itibarıyla fonun varlığı ,-TL.dır. Kanunda, yapılacak ödemelerin fon kaynaklarıyla sınırlı olduğuna ilişkin bir hüküm bulunmamaktadır. Bu hususun, Yönetmelikle düzenlendiği görülmektedir. 6-İstismarı Önleyecek Tedbirler : Ücret garanti fonu ile ilgili olarak istismarı önleyecek özel bir düzenleme bulunmamaktadır. İstismarlar, genel hükümlere göre sonuçlandırılmaktadır. III- SONUÇ : Ücret garanti fonu kapsamında, Avrupa Birliğinin tarihli ve 2008/94/EC sayılı Yönergesi ile 80/987/AET sayılı Konsey direktifini tadil eden tarihli ve 2002/74/AT sayılı Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi direktifi bulunmaktadır. 226

7 17 rasit ulubey:layout 1 11/9/10 3:22 PM Page 227 Ülkemizde Ücret Garanti Fonu, tarihli ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun Ek 1 inci maddesi ve Ücret Garanti Fonu Yönetmeliği (Türkiye İş Kurumu, 2009) hükümleri çerçevesinde yürütülmektedir. Ücret garanti fonu konusunda tespit edilen eksiklikler şunlardır: -Yalnızca temel ücret fondan karşılanmakta, iş sözleşmesi ve istihdam ilişkisinin sonuçlarından olan ihbar ve kıdem tazminatı vb. gibi ödemeler fondan karşılanmamaktadır. -Ödenmemiş ücret alacağının daha fazla süreyle fondan karşılanabilmesi mümkün bulunmaktayken, direktife göre asgari süre olan 3 ayla sınırlı tutulmaktadır, -Fonun varlığının yetersiz olması durumu için; işsizlik sigortası primi olarak işverenlerce yapılan ödemelerin yıllık toplamının % 1 i olan oranın %1.5 a veya % 2 ye ya da farklı bir orana yükseltilmesi; daha sonra mahsubu yapılmak üzere işsizlik sigortası fonundan avans kullanılması; işsizlik sigortası fonunda olduğu gibi Devletçe katkı sağlanması imkanlarından birinin Kanuna konulması yerine, İşsizlik Sigortası Kanununda hüküm bulunmaksızın fondan yapılacak ödemeler, Ücret Garanti Fonu Yönetmeliğiyle fonun varlıklarıyla sınırlandırılmış bulunmaktadır. -Suiistimali önlemeye yönelik olarak suiistimali yapanların kişisel mal varlıklarıyla sorumlu tutulması vb. gibi hükümler 4447 sayılı Kanunda yer almamaktadır. Belirtilen eksiklikleri giderecek düzenlemelerin bir an önce yapılması dilek ve beklentimizle KAYNAKÇA Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü ( ) sayılı Ücret garanti fonu yönetmeliği. Ankara : Resmi Gazete (27272 sayılı) 227

8 17 rasit ulubey:layout 1 11/9/10 3:22 PM Page