TURGUT ÖZAL ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ

Transkript

1 YAŞAMA SANATI I

2 II YAŞAMA SANATI

3 YAŞAMA SANATI 1

4 TURGUT ÖZAL ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ Sağlık, Kültür, Sanat ve Magazin Dergisi Sahibi Turgut Özal Üniversitesi Tıp Fakültesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi Adına İçindekiler Prof. Dr. M. Ramazan YİĞİTOĞLU Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Prof. Dr. Mikdat BOZER Yayın Kurulu Dr. Mikdat Bozer Dr. Şenol Dane Dr. Mustafa Yıldırım Dr. Bünyamin Işık Dr. Ömer Faruk Karataş Dr. Kadir Demircan Tasarım İmajans Ltd. Şti. Cinnah Cad. Kırkpınar Sok. 8 / 4 Tel : Fax: Matbaa - Baskı Başak Matbaacılık ve Tan. Ltd.Şti. Macun Mah. Anadolu Bulv. No:5/15 Gimat-Yenimahalle / ANKARA Tel : Fax: Yayın Türü Yerel Süreli Yayın ISSN Basım Tarihi İdare Adresi Misket Sokak No: 28/1 Beştepe/ANKARA Tel: Fax: ERİŞKİN DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU Dr. Meryem Gül TEKSİN Yrd. Doç. Dr. Ercan DALBUDAK Yrd. Doç. Dr. Seçil ALDEMİR Dr. Şule AKINCI 06 DİSK HERNİLERİ Prof. Dr. Bülent ERDOĞAN - Doç. Dr. Duran Berker CEMİL Yrd. Doç. Dr. E. Cemal GÖKÇE ÖNEMLİ BİR AKCİĞER PROBLEMİ: BRONŞEKTAZİ Doç. Dr. Aydın NADİR YÜRÜYEN (!) HÜCRELER Prof. Dr. Şenol DANE DİZİN MENİSKÜS YIRTIKLARI Prof.Dr. Mahmut KÖMÜRCÜ - Yrd. Doç.Dr. Osman Yüksel YAVUZ Yrd. Doç. Dr. İsmail URAŞ - Op. Dr. Murat UYGUN Op. Dr. Uğur TÜRKTAŞ - Dr. Hamdullah YILDIRIM Dr. Eralp ERDOĞAN - Dr. Ebubekir PASLIOĞLU - İnt.Dr. Talha KÜTÜK DENEME / NE KADAR BİLİMSEL KONUŞUYORUZ? Senai DEMİRCİ ŞİFALI BİTKİLER Prof. Dr. M. Ramazan YİĞİTOĞLU ÖKSÜREN ÇOCUK Yrd. Doç. Dr. Suzan GÜNDÜZ KORONER ANJİYOGRAFİ VE RADYOLOJİK İŞLEMLER SONRASI SIK GÖRÜLEN BİR PROBLEM: OPAK MADDEYE BAĞLI AKUT BÖBREK HASARI Dr. Derya AKDENİZ Prof. Dr. Ali AKÇAY KRONİK AĞRINIZIN NEDENİ FİBROMİYALJİ Mİ? Yrd. Doç. Dr. Özlem CEMEROĞLU 30 HABER / ANDROLOJİ MERKEZİMİZ HİZMETE AÇILDI 2 YAŞAMA SANATI

5 yaşama sanatı EVLERDEKİ GİZLİ TEHLİKE: RADON GAZI Prof. Dr. Duygu ÖZOL ÇOCUKLARIMIZI KİTAPLARLA NE ZAMAN VE NASIL TANIŞTIRALIM? Doç. Dr. Emel ÖRÜN PLASTİK, REKONSTRÜKTİF VE ESTETİK CERRAHİ NEDİR? Yrd. Doç. Dr. Bülent TEKEREKOĞLU GÜNCEL / KALPLER BİRLEŞMEDEN BEDENLER BİRLEŞMİYOR Doç. Dr. Ömer Faruk KARATAŞ ERKEK İNFERTİLİTESİ VE AKUPUNKTUR Prof. Dr. Osman ÖZCAN 39 KARİKATÜR / Dr. Doğan ÜNAL HİKAYE / DÜĞÜN FOTOĞRAFÇISI Doç. Dr. Ömer Faruk KARATAŞ TÜP BEBEK TEDAVİSİ NEDİR? Doç. Dr. Zehra Candan İLTEMİR DUVAN - Emb. Aslıhan PEKEL DENEME / DURSUN ZAMAN Mücahit ŞENTÜRK PRENATAL TANI VE YÖNTEMLERİ Yrd. Doç. Dr. Murat ÖZNUR - Ümmü Gülsüm ERCAN AİLE / İNSAN HAKLI OLDUĞUNA İNANMIŞSA... Nazlı ÖZBURUN 58 BEHÇET HASTALIĞI Doç. Dr. Evren SARIFAKIOĞLU 60 TÜRKÜ HİKAYESİ / KIRMIZI GÜL DEMET DEMET Ahmet KARABUDAK 62 BASINDAN 64 DOKTORLARIMIZ YAŞAMA SANATI 3

6 4 YAŞAMA SANATI

7 »» EDİTÖRDEN Prof. Dr. M. Ramazan YİĞİTOĞLU Sonunda Aldanan Olmamak İçin... Kibir bele bağlanan taş gibidir. Onunla ne yüzülür ne uçulur. Hacı Bayram Veli Meşhur Einstein ın kapısı çalınmış bir gün. Bakmış ki, kapıyı çalan, ihtiyaç sahibi bir adam Einstein ın canı sıkılmış... Çünkü, kimbilir ne ile meşgulken, yardım isteyen bu adam onun konsantrasyonunu bozmuş bir anda. Ve adama söylenip, kızmış. Adam, kapıyı çalmakta ısrar etmiş ve kapı açılınca yardım istemekten vazgeçerek: Sana bir sual soracağım, başka bir şey istemiyorum! Sor, demiş Einstein. Hayır, demiş adam: Burada olmaz... Çalışma odana geçelim. Büyüklerimiz: (Her kilidin bir anahtarı vardır. İlmin anahtarı da sormaktır!) demişlerdir. İşte, bir düşünen kafa, bir dehâ olduğu için; kendisine sual sorulması Einstein ın ilgisini çekmiş: Haydi, demiş, soracağın neyse sor! Adam, kendinden emîn bir hâlde: Sen, demiş, şu kara tahtanın başına geç! Geçmiş Einstein. Adam ilk sualini sormuş: Bu kara tahta kâinat olsa bu kâinata oranla dünyayı bana gösterebilir misin? Eline tebeşiri alan Einstein, kara tahtanın üzerine bir nokta koyup: İşte, demiş, kâinat kara tahta kadar olsa, dünya da ancak bir nokta kadardır. Adam gülümsemiş: Peki! Şimdi bu dünya içinde, bana kendini gösterebilir misin? Adamın kendisine verdiği bu dersle Einstein gibi bir adam silkelenip; ona karşı gurur, kibir hissettiği ve adama tepeden baktığı için utanmış. Evet, sevgili dostlar, insan şu koskoca kainat içinde eli kısa, ömrü kısa, gücü çok az bir varlık olmasına rağmen, bazen bunu unutuyor ya zekasına, ya servetine veya makamına güvenerek kendini gurur ve kibire kaptırabiliyor... Ama en sonunda aldandığını anlıyor... Tıpkı daha önce yaşamış ve aldanarak bu dünyadan göç edip gitmiş milyonlarca insan gibi. Sonunda aldananlardan olmamak ve Eyvah aldandık! Şu dünya hayatını hiç bitmeyecek zannettik... dememek için mütevazi bir hayat yaşamalı, gururdan, kibirden, yalandan ve kötülüklerden uzak durmalıyız. Yaşama Sanatı nın birbirinden güzel yazılar içeren 33. sayısı ile sizleri başbaşa bırakırken sağlık, mutluluk ve huzur dolu günler dilerim. YAŞAMA SANATI 5

8 »» PSİKİYATRİ Dr. Meryem Gül TEKSİN Yrd. Doç. Dr. Ercan DALBUDAK Yrd. Doç. Dr. Seçil ALDEMİR Dr. Şule AKINCI Turgut Özal Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Erişkin Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Ülkemizde yetişkin psikiyatrisi alanında son on yılda gittikçe daha fazla önem kazanan bu bozukluk sıklıkla Depresyon, Anksiyete bozuklukları gibi tanılarla karıştırılmıştır. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) çocukluk çağında başlayan, etkisi tüm yaşama yayılabilen, süreğen bir psikiyatrik bozukluktur. Bu bozukluğun biyolojik kökenleri üzerine yapılan genetik ve beyin görüntüleme araştırmaları hastalığı anlayabilmemiz yönünde önemli katkılar sağlamıştır. Ülkemizde yetişkin psikiyatrisi alanında son on yılda gittikçe daha fazla önem kazanan bu bozukluk sıklıkla Depresyon, Anksiyete bozuklukları gibi tanılarla karıştırılmıştır. Ayrıca çoğunlukla bu gibi tanılara ek olarak görüldüğü için zaman zaman tanının atlanması ya da konmaması gibi sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Sanıldığının aksine DEHB ile baş etmek yaşın ilerlemesi ile kolaylaşan bir durum değildir. Aşırı hareketlilik veya dürtüsellik gibi fizyolojik belirtiler yetişkinlik yıllarında azalsa da, ailenin ve toplumun bireyden beklentileri üniversite ve iş yaşamıyla birlikte aynı oranda artar. Dolayısı ile yaş ile birlikte baş edilmesi gereken sorunların sayısı kişinin kendisinden ve çevrenin kişiden beklentisi de artmaktadır. Çocukluk çağında başlayan DEHB nun yaklaşık 2/3 ünün erişkinlikte de devam ettiği, kişinin okul ve iş yaşamında kayıplara yol açtığı söylenebilir. Bütün bunlar göz önünde bulundurulduğunda tanının erken konması ve bu kişilerin psikiyatrik tedavi görmeleri son derece önemlidir. Yaygınlık Toplumdaki DEHB yaygınlığı yaklaşık olarak çocuklukta %8, ergenlikte %6 ve erişkinlikte %4 olarak bildirilmektedir. Çocukluk çağında zaten var olan dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsel davranışlar ilk olarak okula başlamayla fark edilir bir hale gelmektedir. Sınıfta oturamayan, oyunlarda arkadaşları ile yoğun sorunlar yaşayan ve okuma faaliyetlerinde gecikebilen çocuklar görece hızlı fark edilip tıbbi yardım almaları için yönlendirilebilmektedir. Yani önde gelen belirtiler hiperaktivite olduğunda, dikkatsizlikle ilgili belirtilerin önde olduğu durumlara göre daha erken tedavi başvurusu olmaktadır. Yine de tedavi 6 YAŞAMA SANATI

9 Aşırı hareketlilik ve sonuçlarını düşünmeden yani dürtüsel davranışlarda bulunmanın zaman içerisinde azalma eğiliminde olduğu söylenebilir. arayışı ve etkin tedavilere ulaşma sayıları bozukluğun yaygınlığı değerlendirildiğinde oldukça düşüktür. Çocukluk döneminde çeşitli çalışmalarda erkek:kız oranı 2:1 ile 6:1 arasında bildirilirken erişkinlerde eşit (1:1) bulunmuştur. Yaşla birlikte ortaya çıkan cinsiyet oranlarındaki bu değişimin çeşitli açıklamaları olabilir. Bunlardan biri erişkin dönemde özellikle dikkat eksikliği semptomlarının soruna yol açması ve kadınlarda dikkat eksikliği belirtilerinin baskın olmasıyla cinsiyet oranının eşitlenmesidir. Diğer bir olasılık da çocukların yakınları tarafından getirilmesi, erişkinlerin ise kendilerinin başvurması ve yakınmalarını dile getirmesidir. Belirtiler Yaşın ilerlemesiyle birlikte görülme sıklığındaki azalma aslında rahatsızlık belirtilerinde azalma olduğuna işaret eder. Sıklıkla belirtiler tamamen ortadan kalkmamıştır. Yine de iyi bilinen aşırı hareketlilik ve sonuçlarını düşünmeden yani dürtüsel davranışlarda bulunmanın zaman içerisinde azalma eğiliminde olduğu söylenebilir. Ancak bu azalma eğilimine rağmen erişkin DEHB olan bireylerde bir işe başlayamama, iş yerinde verimsizlik ve kötü zaman yönetimi, çok sayıda işe başlanmasına rağmen bir çoğunu bitirememe, bir toplantı boyunca oturamama, stresle baş edememe ve öfke atakları, aklına ilk geleni söyleme eğilimi, trafikte dikkat sorunları, evlilik ve sorumluluklarının idaresi ile ilgili yoğun sorunlar sıklıkla ortaya çıkar ya da sürer gider. Bu bozukluk yetişkinlerde ele alınırken çocukluk döneminden farklı olarak erişkin yaşamının karmaşıklığı gözetilmeli ve yaşla birlikte belirtilerdeki değişime önem gösterilmelidir. Çok konuşma, heyecan arayışı, bir anda bir çok işi yapmaya çalışma, risk almaya çok meyilli olma, çok çabuk sıkılma gibi hiperaktivite özelliklerinin yaşla birlikte azalması beklense de bazı yetişkinlerde iş ve ilişki yaşamında sorun yaratacak ölçüde devam ettiği gözlenmektedir. Yetişkin DEHB lilerin çoğu trafikte diğer yetişkinlere oranla dikkatsizlikten dolayı daha çok güçlük yaşamaktadır. Ayrıca eleştiriye tahammülsüzlük, başarısızlık karşısında çabuk hayal kırıklığına uğrama, çabuk sinirlenme ve duygulanımsal dalgalanmalar gibi bir takım duygusal belirtiler de eşlik edebilmektedir. Tedavi Erişkin dönemde neredeyse bir kural olan psikiyatrik eş tanı ve erişkin yaşamın karmaşıklığı çocuklardan farklı olarak erişkin DEHB tedavisinde daha kapsamlı tedavi yaklaşımlarını gerekli kılmaktadır. Biyolojik zemini olan DEHB için ilaç tedavileri bütüncül tedavi yaklaşımının temelini oluşturmaktadır. İlaçların erişkinde tıbbi ve ruhsal eş tanıları gözeterek planlanması gereklidir. Bundan sonra sıra sorun odaklı, yapılandırılmış bilişsel davranışçı psikoterapileri tedaviye eklemeye gelmektedir. Erişkin dönemde DEHB kişinin davranışları, duyguları, ilişkilerini ve kendisini nasıl değerlendirdiğini güçlü biçimde etkiler. Erişkin dönemde özsaygı ve utancın birincil belirleyicisi kişinin kendini çocukluk ve ergenlik döneminde nasıl değerlendirdiğidir. Erişkin DEHB vakaları çocukluk çağından beri başlamış olan ve etkili başa çıkma becerilerini engelleyen temel nöropsikiyatrik bozukluklara sahiptirler. Dikkatin çelinebilirliği, organize olamama, verilen görevleri sürdürme güçlüğü ve dürtüsellik gibi özgül belirtiler DEHB olan bireylerin etkili başa çıkma becerileri geliştirmelerini öğrenme ya da kullanmalarını önleyebilir. Etkili başa çıkma becerilerinin yokluğu nedeniyle bu bozukluğa sahip kişilerin çoğu yineleyen başarısızlıklar yaşamıştır ya da yenilgi olarak adlandırabilecekleri deneyimleri olmuştur. Bu başarısızlık öyküleri kişinin kendi hakkında olumsuz düşünceler geliştirmesine yol açabilir. Bunun yanı sıra üstlendikleri görevler konusunda da DEHB; yaşama, kişiler arası ilişkilere, okul ve iş dünyasına yansıyan olumsuz etkileri açısından toplumun ve sağlık hizmetlerinin önemli sorunlarından birisidir. işlevsel olmayan düşünceler geliştirebilirler. Sonuç olarak ortaya çıkan bu olumsuz düşünce ve inançlar var olan kaçınma davranışları ya da çelinebilirliği arttırabilir. Bu düşünce ve inançların sonucu olarak kişiler görev ya da sorunla karşı karşıya kaldığında dikkatleri daha çok kayabilir. Ayrıca ek olarak depresyon, anksiyete, alkol/madde kullanımı, ve İnternet bağımlılığı gibi psikiyatrik sorunların varlığı da tanının atlanmasına ve tedavinin zorlaşmasına neden olan faktörler olarak karşımıza çıkabilir. Tedavide bu ek psikiyatrik rahatsızlıkların varlığı araştırılmalı, ilaç tedavisi ve bilişsel davranışçı terapi uygun hastalarda tercih edilmelidir. Sonuç Yaşam boyu devam eden dikkatsizlik, dürtüsellik ya da hiperaktivite yakınmaları olan tüm erişkinlerde DEHB tanısı akla gelmelidir. DEHB; yaşama, kişiler arası ilişkilere, okul ve iş dünyasına yansıyan olumsuz etkileri açısından toplumun ve sağlık hizmetlerinin önemli sorunlarından birisidir. DEHB ister çocukluk ister erişkinlik döneminde olsun sadece hastaları değil çevrelerini, ailelerini, ebeveynlerini de etkiler. Riskli sağlık davranışları açısından tehdit altında olan ergen ve genç erişkinlerde DEHB varlığında sigara ve madde kötüye kullanımı, yasal sorunlar, internet bağımlılığı, kötü akran ilişkileri, kendine güven kaybı, okul ve iş başarısında düşüklük ve psikiyatrik eş tanılar gözlenir. Erişkin dönemde neredeyse bir kural olan başka ruhsal bozuklukların eşlik etmesi, diğer bir deyişle psikiyatrik eş tanı varlığı ve erişkin yaşamının karmaşıklığı çocuklardan farklı olarak erişkin DEHB tedavisinde daha kapsamlı tedavi yaklaşımlarının uygulanmasını gerekli kılıyor. Hastanemiz bünyesinde Erişkin ADHD hastaları ile ilgilenen özel bir poliklinik açılmıştır. Başvuran kişilere ayrıntılı bir psikiyatrik ve psikometrik inceleme sonucunda en uygun tedavi hizmetinin sunulması amaçlanmaktadır. Temel amacımız atlanan ya da tanı konması zor vakaların tedavisi için bir fırsat sunmaktır. YAŞAMA SANATI 7

10 »» BEYİN CERRAHİSİ Prof. Dr. Bülent ERDOĞAN Doç. Dr. Duran Berker CEMİL Yrd. Doç. Dr. E. Cemal GÖKÇE Turgut Özal Üniversitesi Tıp Fakültesi Beyin Cerrahisi Anabilim Dalı Disk Hernileri Disk hernileri, omurgalar arasındaki disk yapısının yaşa bağlı aşınma ve aşırı zorlanması sebebiyle aşama aşama dejenere olması neticesinde gelişir. Omurgalar arasında bir nevi yastık görevi gören disk adı verilen kıkırdak yapıların muhteviyatında bir bozulma olması, yapının fıtıklaşmasına neden olmaktadır. Diskin iç kısmında çekirdek bir yapı (nukleus pulposus) ve bu çekirdeği saran sağlam bir kılıf (anulus fibrosus) bulunmaktadır (Şekil 1). Bazı durumlarda çekirdek yapı etraf kılıfta sonradan oluşabilecek bir yırtıktan dışarıya taşabilir (fıtıklaşma). Bu taşma sonucunda oluşan disk hernisi komşu sinirlerde basıya neden olarak uyarımını sağladığı bölgede ağrı-uyuşmakuvvetsizlik şikâyetlerine yol açabileceği gibi bazen de hiçbir şikayete neden olmayabilir. Disk hernisi tanısı olan hastaların büyük bir kısmı cerrahi tedaviye gerek kalmaksızın konservatif tedaviler ile sağlıklarına kavuşabilmektedirler. Şekil 1. Omurga ve disk yapısının şematik resmi OMURGA NUCLEUS PULPOSUS ANULUS FİBROSUS 8 YAŞAMA SANATI

11 Semptomlar: Bir kişide lomber disk hernisi olsa bile herhangi bir bulgu görülmeyebilir ve raslantısal olarak çekilen manyetik rezonans görüntüleme tetkiklerinde saptanabilirler. Semptomatik hale geldiğinde disk hernileri çok şiddetli ağrıya yol açabilirler. Ağrı vücudun değişik bölgelerinde olabilir. Ağrının yayılımı, disk hernisinin bulunduğu seviyeye göre değişmektedir. Lomber disk hernileri çoğunlukla alt lomber seviyelerde görülebilmekle birlikte daha nadir olarak boyun (servikal) bölgesinde de oluşabilir. Disk hernilerinde gözlenebilen bulgular: Kol ve bacaklarda ağrı; disk hernisi lomber bölgede ise ağrı genellikle kalçada, kasıkta, bacakların yan-ön-arka kısmında olmaktadır. Ağrı kalçadan ayakların arkasına veya ön yüzüne yayılabilir. Eğer disk hernisi boyunda ise ağrı tipik olarak omuzda başlar ve kola yayılır. Ağrılar özellikle hapşırık ve öksürük sonrası veya başka ani pozisyon değişikliklerinde şiddetlenerek kola ve bacağa yayılabilir. Aşırı kilolu olmak, tekrarlayıcı kaldırma, çekme, itme, yanlara doğru eğilme ve bükülme hareketleri bel fıtığı gelişme riskini arttırabilir. Uyuşukluk, karıncalanma; disk hernisinin basısına maruz kalan sinirin vücuttaki yayılma alanında, uyuşma ve karıncalanma hissi olabilir. Kuvvetsizlik; etkilenen sinirin uyardığı kas grubunda kuvvetsizlik gelişebilir. Bu durum yürürken ayağın takılmasına, ellerle bir eşyanın kavranamamasına ve tutulamamasına yol açabilir. Doktora ne zaman gidilmeli? Boyunda ve belde başlayan ağrıların kola ve/veya bacağa yayılması ve bu ağrılara uyuşma-karıncalanma ve kuvvetsizlik eşlik etmesi durumunda uzman doktora başvurmak gerekir. Nedenleri: Disk hernileri, omurgalar arasındaki disk yapısının yaşa bağlı aşınma ve aşırı zorlanması sebebiyle aşama aşama dejenere olması neticesinde gelişir. Yaş arttıkça spinal diskler yapılarındaki su muhteviyatını kaybederler. Bu durumda, disklerin yırtılma-çatlama durumlarına daha yatkın bir hale gelmesine neden olur. Sonuçta ani ve aşırı bir harekete maruz kaldıklarında yırtılma durumu gelişir. Çoğu hasta, disk hernilerinin gerçek sebebini bilemezler. Kalça ve dizi kırmadan yerden bir eşya kaldırılması yada bel ve sırt üzerine düşülmesi gibi bir neden bile dejenere haldeki disk yapının fıtıklaşmasına yol açabilir. Risk faktörleri Yaş; sıklıkla arası orta yaşlarda görülürler. Ağırlık; aşırı kiloya sahip olmak bel bölgesine ekstra bir yük getirmesinden dolayı ciddi bir risk faktörüdür. Meslek; fiziksel güç gerektiren işlerde çalışan kişilerde disk hernisi gelişme riski daha fazladır. Tekrarlayıcı kaldırma, çekme, itme, yanlara doğru eğilme ve bükülme hareketleri bel fıtığı gelişme riskini arttırabilir. Komplikasyonlar Omuriliğiniz omurganızın alt kısmına kadar uzanmamaktadır. Belinizin alt kısımlarında (erişkinlerde Lomber 1-2 seviyesi) omurilik at kuyruğuna benzer şekilde sinir liflerine ayrılmaktadır (cauda equina). Nadiren de olsa disk hernileri cauda equina bölgesine baskı yapabilirler. Böylesi bir durumda ACİL CERRAHİ tedavi kalıcı kuvvet kaybı ve his kaybını önlemek için gerekli olabilir. Dikkat edilmesi gerekli durumlar: Ağrı, uyuşukluk veya kuvvetsizlik günlük işlerin yerine getirilmesini engelleyecek kadar fazla artmış ise Büyük abdesti tutamama (gayta inkontinansı) ve idrar kesesi tam dolu olsa bile idrar yapamama şikayeti (Cauda equina sendromu) olması Eyer şeklinde bacak arası ve kasıklarda, kalça bölgesinde his kaybı olması Bir işi bilen yapar Az BİLEN akıl verir BİLMEYEN eleştirir Yapamayan çamur atar! Muayeneye hazırlık Yukarıda sayılan şikayet ve semptomların bulunması durumunda ilk olarak Aile hekimine başvurulmalıdır. Doktor gerekli görmesi halinde hastayı Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon, Nöroloji veya Beyin ve Sinir Cerrahisi uzmanlarına yönlendirecektir. Doktora başvurulduğunda hastaya sorulması muhtemel sorular şunlardır: (Randevu öncesi bu soruların yanıtlarını hastanın önceden listelemesi, mevcut hastalıkla ilgili önemli ipuçlarının muayene sırasında atlanmadan ortaya konabilmesi açısından yararlı olacaktır). Şikâyetleriniz ne zaman başladı? Semptomları ilk hissettiğinizde ağır kaldırma, itme veya çekme gibi zorlayıcı bir hareket yapmış mıydınız? YAŞAMA SANATI 9

12 »» BEYİN CERRAHİSİ»» DİSK HERNİLERİ Ağrı sizi günlük işlerinizi yapmaktan alıkoyuyor mu? Ağrılarınız kola veya bacağınıza yayılıyor mu? Kol veya bacaklarınızda kuvvetsizlik veya uyuşukluk hissediyor musunuz? Tuvalet alışkanlıklarınızda bir değişiklik oldu mu? Öksürmek, hapşırmak veya ıkınmak bacak ağrınızda bir artışa yol açıyor mu? Hangi durumlarda ağrınız azalıyor ve artıyor? Ağrılarınız çalışırken veya uyurken ne durumda? Herhangi bir tedavi uygulandı mı? Fizik muayene sırasında doktor hastanın düz bir zemine sırt üstü yatmasını ister ve bacakları çeşitli pozisyonlara getirerek ağrının nereden kaynaklandığını tespit etmeye çalışır. Nörolojik muayenede refleks, kas kuvveti, yürüme kabiliyeti ve dokunma-ağrı-ısı duyularını değerlendirir. Tanıda kullanılan testler Bel veya boyun fıtığı vakasının tanısının konulabilmesi için hikâyenin eksiksiz alınması ve iyi bir fizik muayene ile nörolojik muayene yapılması yeterlidir. Ancak altta yatan benzer semptomlara neden olan başka bir patolojiden şüphelenilmesi durumunda veya fıtığın hangi siniri etkilediği daha ayrıntılı bir şekilde ortaya konması amacıyla aşağıdaki testlerden bir veya daha fazlası doktor tarafından istenebilir. Görüntüleme testleri: X ray: Direk grafiler disk hernilerini göstermekte yeterli değildir. Bel ağrısının diğer sebeplerini (enfeksiyon, tümör, spinal dizilim bozuklukları veya kırıklar) ekarte etmek için kullanılır. Bilgisayar Tomografi (BT): Omurga ve etrafındaki dokusal yapıların bir çok farklı açıdan seri X-ray görüntülerinin alınması ve bilgisayarda birleştirilip işlenmesi esasına dayanan bir görüntüleme tekniğidir. Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG): Doku ve organların radyo dalgaları ve kuvvetli manyetik alan teknolojisi kullanılarak görüntülenme yöntemidir. Bu görüntüleme tetkiki ile disk hernilerinin seviyesi ve bası yaptığı sinir kökü net olarak tespit edilebilmektedir. Myelografi: Belden genellikle lomber 4. ve 5. omurgalar arasından beyin omurilik sıvısına kontrast madde verilmesi ve sonrasında X-ray ile spinal bölgenin görüntülerinin alınması işlemidir. Bu test ile beyin omurilik sıvısının spinal kanal boyunca bloke olup olmadığına bakılarak bloke olan bölgede omurilik veya spinal sinir köklerinin basısı olduğu tanısına varılır. Sinir testleri: Elektromyografi ve sinir iletim çalışmaları, sinir dokusu boyunca elektrik uyarılarının ne kadar sağlıklı bir şekilde iletildiği hakkında bilgi vermektedir. Bu metot ile hangi sinir kökünün hangi bölgede hasar gördüğü gösterilebilmektedir. Tedavi ve ilaçlar: Konservatif tedavi: Ağrı verici hareketlerden sakınmak, ağrı kesici ilaçlar kullanmak, planlı egzersiz yapmak disk hernisi olan hastaların %90 ında semptomların hafiflemesine yol açar. Hastaların büyük çoğunluğunda 1-2 ay içerisinde konservatif tedavi ile iyileşme görülür. Görüntüleme tetkiklerinde, hafif-orta düzeyde kabarıklaşma gösteren disk (protrüzyon) veya yer değiştiren disk parçasının (sekestre) zamanla suyunu kaybettiği ve küçüldüğü gözlenir. Buda hastaların şikayetlerinin zamanla azalmasına neden olur. İlaçlar: Ağrı kesici ilaçlar: Hafif ve orta dereceli ağrılarda ibuprofen, asetominofen veya naproksen yeterli olmaktadır. Ancak ağrı kesici ilaçların bir çoğunun gastrointestinal sistemde kanamaya neden olabileceği ve asetaminofenin karaciğerde hasarlanmaya yol açabileceği bilinmelidir. Narkotikler: Ağrılar ağrı kesici ile düzelmezse narkotik ilaçlar kısa süreli olarak reçete edilebilmektedir. Halsizlik, bulantı, konfüzyon ve kabızlık bu tür ilaçları kullananlarda görülebilecek yan etkilerdir. Nöropatik ağrı ilaçları: Gabapentin, pregabalin, duloxetine, tramadol ve amitriptilin nöropatik ağrılarda kullanılan ilaçlardandır. Bu ilaçlar, narkotik ilaçlardan daha az yan etkilere yol açarlar. Günümüzde disk hernisi olan hastalarda ilk seçenek ilaç olarak kullanılmaktadır. 10 YAŞAMA SANATI

13 Kas gevşeticiler: Diazepam veya siklobenzaprine bel ve sırt kaslarında spazm gelişmesi durumunda reçete edilmektedir. Bu tür ilaçlarında sedasyon ve baş dönmesi gibi yan etkileri görülebilir. Kortizon enjeksiyonları: Anti-inflamatuvar özelliği olan steroidler spinal sinir etrafına görüntüleme tetkikleri eşliğinde enjekte edilmektedir. Fizik tedavi: Fizik Tedavi Rehabilitasyon uzmanları ilk olarak disk hernisi kaynaklı ağrıları azaltmak için hastaya uygun pozisyonel hareketleri önerir ve egzersiz programı başlatır. Ağrıların azalması sonrası bel kaslarının hayatın sonraki döneminde bel sağlığının devamını sağlaması için gerekli olan gücü ve esnekliği kazanması amacıyla hasta rehabilitasyon programına sokulmaktadır. Fizik tedavi rehabilitasyon programında uygulanan tedaviler: Sıcak veya soğuk uygulanması Traksiyon Ultrason Elektrik uyarımı Kısa süreli korse veya boyunluk kullanımı Cerrahi: Disk hernisi olan hastaların çok az bir kısmı cerrahi tedaviye gereksinim duyarlar. Cerrahi tedavi aşağıdaki durumlarda önerilir: Konservatif yöntemler ve fizik tedavi ile 3-4 hafta içinde şikayetlerin düzelmemesi, Spinal kanal içerisine uzanan ve sinir kökünde basıya neden olan disk hernisi kuvvet kaybına yol açıyorsa ve bu kuvvet kaybı zaman içerisinde artış gösteriyorsa, Yürüme ve ayakta durma gibi en temel hareketlerin yapılmasını engelleyecek derecede şiddetli ağrılar varsa, Çoğu cerrahi tedavide sadece disklerin herniye olan kısımları çıkartılır. Nadiren de olsa tüm diskin çıkartılması gerekli olabilir. Bu vakalarda, spinal stabilitenin sağlanması için omurganın birbirine kaynamasını sağlayacak enstrümanların kullanımı gerekli olabilir. Yaşam tarzı ve evde kullanılacak ilaçlar Ağrı kesiciler: Disk kaynaklı ağrılar ibuprofen, asetaminofen veya naproksen gibi ağrı kesiciler ile hafifletilebilir. Sıcak veya soğuk uygulama: Başlangıçta ağrı olan bölgeye soğuk uygulanması ağrı ve inflamasyonu hafifletmek için yararlı olacaktır. İlerleyen günlerde ağrıyan bölgeye sıcak uygulanması ise hastaya daha fazla konfor ve rahatlama sağlar. Uzun süreli yatak istirahatinden sakınmak: Uzun süreli yatak istirahati eklemlerde sertlik ve kaslarda zayıflamaya yol açabilir. Sonuçta hastanın tedavisi daha zor bir hal alacaktır. Onun yerine 30 dakika istirahat ve takibinde kısa süreli bir yürüyüş yapmak daha faydalıdır. Ağrıyı arttırıcı pozisyon ve hareketlerden sakınmak gerekir. Ağrı ile baş edebilme ve destek tedavisi Ağrının üzerinizde fiziksel etkilerinden daha fazla psikolojik etkileri de olmaktadır. Tekrar eden disk herniniz veya diğer tekrarlayıcı bel şikâyetleriniz varsa psikolojik ve ruh sağlığınızda bozulmaya yol açabilir. Aşağıdaki ipuçları bu ağrılar ile baş etmenizde size yardımcı olabilir: Ağrıyı kabullenme: Bazı insanlar kendilerindeki şikayeti görmezden gelerek yok sayarlar. Bu geçen süre, onları mevcut durumlarından daha kötü hale getirebilir. Şikayetlerin kabullenilerek, tedavileri için gerekli olan adımların gecikmeden atılması oluşabilecek zararları önler ve kısa sürede sağlığa kavuşulmasına neden olur. Stres yönetimi: Stres ağrıyı artıran çok önemli bir faktördür. Bu gibi durumlarda derin nefes alma egzersizleri ve diğer gevşeme tekniklerinin uygulanması hastaları çok rahatlatacaktır. Ağrıyı tetikleyen durumların tanımlanması: Bazı hareket veya davranışlar ağrıyı arttırabilirler. Bu durumların tanımlanıp, yapılmasından kaçınmak gerekmektedir. Bir danışmana başvurmak: Bir ruh sağlığı danışmanına başvurulması hastanın kendisi hakkında gerçekçi olmayan durumları tanımasına ve yeniden düşünmesine yardımcı olur. Eğer kronik ağrıyı değiştiremeseniz de, bu ağrıyı hissetme biçimini değiştirebilirsiniz. Korunma: Disk hernilerinden korunmak için: Egzersiz: Sırt kaslarının güçlenmesi omurgayı destekler ve sağlamlığını arttırır. Özellikle omurga problemi tecrübe etmiş kişilerin yüksek düzeyde efor gerektirecek sporları (futbol, basketbol, tenis) yapmadan önce doktora danışması gerekir. Postürü düzenleme: Düzgün bir postür omurga ve diskler üzerine olan basıncı azaltır. Hem ayakta hem de uzun süreli oturma pozisyonlarında belin düzgün bir postürde tutulması gerekmektedir. Yerden bir şey alınacağı zaman belin kırılmadan düz bir postürde tutularak dizlerin kırılması yöntemi ile yerden alınması çok önemlidir. Kiloyu koruma: Aşırı kilo alımı bel üzerine olan yüklenmeyi arttırarak var olan şikayetlerin artmasına ve hastalığın ilerlemesine neden olduğundan dolayı eğer kişi kilolu ise profesyonel bir yardım ile kilo vermeli ve ideal kilosunu korumalıdır. YAŞAMA SANATI 11

14 »» GÖĞÜS CERRAHİSİ Doç. Dr. Aydın NADİR Turgut Özal Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Cerrahisi A.D. Önemli Bir Akciğer Problemi: BRONŞEKTAZİ Bronşektazi tek bir hastalığın tanımı değil, çeşitli hastalıklara bağlı olarak ortaya çıkan akciğerin anatomik bozukluğudur. Bronşektazi, çoğu zaman uzun süreli bakteriyel akciğer enfeksiyonları sonucu hava yollarının geriye dönüşümsüz olarak harap olması ve genişlemesi ile karakterize süpüratif (enfektif) bir akciğer hastalığıdır. Günümüzde gelişmiş ülkelerde boğmaca ve kızamık gibi hastalıkların sayısının aşılamalarla azaltılması, tüberkülozun çok iyi tedavi edilmesi bronşektazi gelişme sıklığını düşürmüştür. Ülkemizde özellikle çocukluk çağı akciğer enfeksiyonlarının önemini koruması nedeniyle halen önemli bir sağlık sorunu olmaya devam etmektedir. Bronşektazi tek bir hastalığın tanımı değil, çeşitli hastalıklara bağlı olarak ortaya çıkan akciğerin anatomik bozukluğudur. Çoğu zaman çocukluk çağında sık geçirilmiş akciğer enfeksiyonu sonucu ortaya çıksa da doğumsal nedenlerle de nadir kalıtsal bazı durumlarda da görülebilir. Orta çaplı hava yollarının etkilendiği bronşektazilerde hava yollarının silier aktivite dediğimiz temizleme mekanizması bozulur. Hava yollarının esnek dokusu ve kas yapısı harabiyete uğrayarak yerini fibrozise bırakır. Oluşan harabiyet sonucu hava yollarının elastik yapısı, fonksiyonunu kaybeder. Bu durum sık akciğer enfeksiyonlarına yol açarak kısır döngüye dönüşür. Her enfeksiyon sonucu komşu normal akciğerlerde etkilenir. Enfeksiyon her seferinde daha ciddi hal alır. Bronşektazi nedenleri Pnömoniler (Bakteriyel, viral, fungal pnömoniler) İmmun Yetmezlikler (İmmotil silia sendromu, Kartagener sendromu) Konjenital nedenler (Kistik fibrozis, sekestrasyonlar) Mekanik hava yolu tıkanıklığı (yabancı cisimler, tümörler) Bazı sistemik hastalıklar (Romatoid artrit, Ankilozan spondilit) Klinik: Hastaların şikayetleri etkilenen akciğerin tekrarlayan enfeksiyonları ve pürülan aşırı balgam çıkarma ile karakterizedir. Balgam koyu, sarıdan yeşile her türlü renkte ve kötü kokulu olabilir. Enfeksiyon olduğu dönemlerde ateş, öksürük, nefes darlığı eşlik eder. Hastalığın ilerleyen dönemlerinde hemoptizi (öksürükle solunum yollarından kan gelmesi) hayatı tehdit edebilir. Ancak çoğu zaman balgama bulaşık, kanlı balgam şeklinde görülür. 12 YAŞAMA SANATI

15 Tanı: Tekrarlayan enfeksiyon öyküleri, öksürük ve balgam çıkarma bronşektaziyi akla getirmelidir. Tanıya yönelik spesifik kan ve biyokimyasal testler yoktur. Alevlenme görülen dönemlerde enfeksiyon parametreleri (lökositoz, sedimentasyon) yükselir. Balgam kültürleri uygun antibiyotiğin verilmesini sağlar. Özellikle çocuklarda bronşektazi saptanan olgularda yabancı cisimler akla gelmeli ve hava yolları bronkoskopi ile kontrol edilmelidir. Yine erişkinlerde altta yatan tümör gibi hastalıkların fark edilmesinde bronkoskopi faydalıdır. Teşhiste ilk yapılması gereken radyolojik işlem direk akciğer grafileridir. Bronşektazili hastaların %90 ınında akciğer grafileri anormal olsa da tanıda spesifik değildir. Kolay tekrarlanabilmesi ve sağlam akciğer alanlarını da değerlendirme imkanı sunan bilgisayarlı tomografi tüm dünyada kullanılan kesin tanı yöntemidir. Yüksek çözünürlüklü toraks bilgisayarlı tomografi tanıda altın standart yöntemdir. Geçmişte antibiyotik tedavisinin olmadığı dönemlerde hastaların seyri oldukça kötü idi. Günümüzde etkili antibiyotik tedavileri ile hastaların seyrinde görülebilecek tekrarlayan pnömoniler, akciğer apsesi, ampiyem (akciğeri saran zarların iltihabı), hemoptizi, beyin apsesi, sepsis ve böbrek amiloidozisi gibi ciddi komplikasyonlar daha nadir görülmektedir. Tedavi: Cerrahi tekniklerdeki gelişmelere bağlı olarak bronşektazinin tedavisinde önemli mesafeler alınmıştır. Bakıldığında medikal tedavilerde ki (antibiyoterapi) gelişmelere rağmen lokalize bronşektazilerde cerrahi tedavi gereklidir. Başlangıçta altta yatan hastalığın tedavisi, hastaların hastalıkla ilgili eğitilmesi, hava yolu temizliği (postural direnaj, zorlu ekspirasyon egzersizleri, mukolitik ve hiperozmolar nemlendirme tedavileri), nefes açıcı bronkodilatatör tedaviler düzenlenmelidir. Enfeksiyonun alevlendiği dönemlerde uygun antibiyotik tedavisi şarttır. Antibiyotik seçimi balgam kültür sonuçlarına göre düzenlenmelidir. Bronşektazide cerrahi yaklaşım iyi tetkik edilmiş vakalarda başarılı sonuçlar veren tedavi şeklidir. Ancak her hastaya cerrahi tedavi yapılamaz. Burada amaç hastalığın lokalize olması ve yapılacak cerrahi tedavi ile hastalıklı akciğer dokusunun tamamının çıkarılabilir olmasıdır. Yılda 3-4 den fazla atak geçiren ve medikal tedavi ile başarı sağlanamayan lokal hastalığı olan hastalarda cerrahi tedavi iyi bir seçenektir. Şu benzetmeyi yapmak doğrudur. Bronşektazi saptanan hastalarda akciğerin hasarlı olan bölgesi bataklığa benzetilirse, bataklık kurutulmadan hastalıkla başa çıkmak zor olur. Bu nedenle cerrahi tedavi seçilmiş hastalarda oldukça faydalıdır. Hem sağ hem de sol akciğeri etkilenen yaygın bronşektazisi olan hastalarda cerrahi tedavi yapılması uygun değildir. Bu hastalar hayatlarının ileriki dönemlerinde akciğer transplantasyonu açısından takibe alınmalıdır. Ancak tek akciğerin tamamının etkilendiği hastalarda da cerrahi tedavi başarılı sonuçlar vermektedir. Masif hemoptizi (hava yollarından öksürükle aşırı miktarda kan gelmesi) gelişen olgularda günümüzde artık ilk seçenek kanayan damarın radyolojik görüntüler eşliğinde tıkaçlarla kapatılmasıdır. Bronşektazinin seyri sırasında iyi tedavi edilmeyen hastalarda ciddi sorunlar ortaya çıkabilir. Sık tekrarlayan akciğer enfeksiyonları, akciğer apsesi, hayatı tehdit eden hemoptizi, beyin apsesi, sepsis ve nadir olarak amiloidozise bağlı gelişen böbrek yetmezliğidir. Sonuç olarak cerrahi tedavi ile seçilmiş hastalarda şikayetlerin düzelmesi ve yaşam kalitesinde iyileşme sağlanır. Kaynaklar: - Miller JI. Bacterial infections of the lungs and bronchial compressive disorders. In: Shields T W, ed. General Thoracic Surg e r y. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2000: Ashour M, Al-Kattan KM, Jain SK, et al. Surgery for unilateral bronchiectasis: Results and prognostic factors. Tuber Lung Dis 1996;77: Sethi GR, Batra V. Bronchiectasis: Causes and management. Indian J Pediatr 2000;67: Doğan R, Alp M, Süzer K, et al. Surgical treatment of bronchiectasis: A collective rewiev of 487 cases. Thorac Cardiovasc Surgeon 1989;37: Kutlay H, Cangir AK, Enon S, et al. Surgical treatment in bronchiectasis: Analysis of 166 patients. Eur J Cardiothorac Surg 2002;21: Agasthian T, Deschamps C, Trastek VF et al. Surgical management of bronchiectasis. Ann Thorac Surg 1996;62: Pare JAP. Diseases of the airways. In: Faser RS, Pare JAP, Fraser RG, eds. Synopsis of the Chest. Philadelphia: WB Saunders, 1994: Sağlıklı Bronşçuk iltihap ve aşırı mukus oluşmuş bronşçuk Hem sağ hem de sol akciğeri etkilenen yaygın bronşektazisi olan hastalarda cerrahi tedavi yapılması uygun değildir. Bu hastalar hayatlarının ileriki dönemlerinde akciğer transplantasyonu açısından takibe alınmalıdır. Sağlıklı hava keseleri Hasarlı hava keseleri YAŞAMA SANATI 13

16 »» FİZYOLOJİ Prof. Dr. Şenol DANE Turgut Özal Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı Yürüyen (!) Bu en küçük parçadan başlayarak vücudun tamamında ve hatta bedenin yaşadığı atmosfer, dünya ve kainatın tamamında olan bu insicam ve mükemmellik bize tüm bu sistemi evirip çeviren sonsuz ilim, hikmet ve kudret sahibi bir yaratıcıyı daima hatırlatmaktadır. Hücreler İnsan vücudunda her yapı ve işleyen hatta bu çalışma prensiplerinden derinlemesine bilgisi olmayan okuma- sistem mükemmel ve kusursuzdur. İnsana parçalara ayrılamaz bir küll mış insanlar tarafından hemen itiraf olarak bakıldığında bunu kolaylıkla görebildiğimiz gibi, sistem sistem veya toprak gibi cansızların içinde de bulu- edilmektedir. Aslında bu atomlar taş, organ organ hatta hücre hücre olarak ele alındığında bu kusursuzluğun toprakta ve suda bulunan demir, iyot nan atomlardan farklı değiller. Mesela kaybolmadığını görürüz. Hatta beden gibi iyonlar vücuda girdiklerinde adeta hücrelerini oluşturan daha küçük parçacıklar olan, kromozomlar, genler, kazanıvermekte ve kendilerinden bek- olağan üstü güçler, sırlar ve kerametler proteinler, yağlar, karbonhidratlar ve lenmeyen görevler yaparak çok önemli hatta su ve hatta bu molekülleri oluşturan atomların davranışlarında veya zifeli oluvermektedirler. Bu en küçük hastalıklardan kişiyi uzak tutmakla va- kendilerine verilen görevleri yapmada parçadan başlayarak vücudun tamamında ve hatta bedenin yaşadığı atmos- kusursuz işlemekte olduklarını müşahede ederiz. Bu mucize ister bilim fer, dünya ve kainatın tamamında olan adamı, ister öğretmen ve öğrenci ve bu insicam ve mükemmellik bize tüm 14 YAŞAMA SANATI

17 bu sistemi evirip çeviren sonsuz ilim, hikmet ve kudret sahibi bir yaratıcıyı daima hatırlatmaktadır. Burada hemen bir soru akla gelmektedir. Peki o zaman niçin hastalıklar ve ölüm oluyor? Madem sistem parçadan bütüne kusursuz o zaman neden bozuluyor ve tedavi edilmezse dağılıp tekrar toprak oluyor? Burada şunu net olarak söylemek mümkündür ki, hayatı veren ve hatta hayatı an be an yaratan kim ise hastalıkları, bozulmaları da o yaratmaktadır. İnsan ölümlü bir varlık olarak yaratıldığından hastalıklardan ve en sonunda da ölümden kurtulamamaktadır. Vücutta yaratma işlemi an be an olmaktadır. Burada an diye ifade ettiğimiz zaman biriminin küçüklüğünü ifade etmek mümkün değildir. O zaman daha açık ifade edersek Akyuvarın kemotaktik madde ile teması ona bir emirnamedir. Akyuvar kemotaktik maddeden emri alınca damar duvarında bulunan bir deliğe tutunur ve kılcal damar duvarından dışarı çıkar. Allah insana ve o insanı oluşturan sistemlere, organlara, hücrelere, ve hatta hücreleri oluşturan tüm ince yapılara, atomlara ve atomların parçalarına sürekli müdahale etmektedir. Mesela çok garip ve şaşırtıcı mekanizmalardan bir tanesi de hücrelerin yürümesi veya daha doğru ifadeyle yürütülmesi mucizesidir. Bu yürütülme mekanizması en mükemmel şekilde savunma hücreleri olan akyuvarlarda ortaya çıkmaktadır. Kanda sürekli dolaşan akyuvarlardan iki tanesi nötrofil ve monositlerdir. Bu hücreler kemik iliğinde üretilmektedirler. En başta bu hücrelerin kemik iliğinden kan kılcal damarlarına geçmeleri gerekmektedir. Kılcal damarların delikleri bu hücrelerin büyüklüklerinden onlarca kat daha küçüktür. Hücreler önce kılcal damarın delik bölgesine tutunurlar. Daha sonra hücre zarının eldiven parmağı şeklinde delik içinde ilerletilmesi sonucunda kılcal damar duvarının karşı tarafında bir tomurcuk oluşur. Hücreyi bir balona benzetirsek bunu balonun iğne ucu şeklinde bir çıkıntısı olarak kabul edebiliriz. Şimdi balonun kalan kısmının bu iğne ucu büyüklüğündeki delikten geçirilmesi gereklidir. Çıkıntı bir bütün olarak ilerletilmeye çalışılsa bu mümkün olmaz. Bunun yerine hücrenin sadece zarı kısmi itilerek tomurcuk yavaş bir şekilde büyütülür. Adeta hücre ortadan ikiye Akyuvarlar kandan dokuya, yani hücrelerin arasına, geçerler ve hücrelerin arasında yürüyerek mikroba ulaşırlar, mikrobu fagositoz adı verilen mekanizmayla yutarlar ve parçalayarak öldürürler. boğumlanmış iki tarafta iki ayrı keseden ibaret hale gelir. Bir taraftaki kese gittikçe büyümekte bir taraftaki kese de gittikçe küçülmektedir. Böylece hücre damara geçmiş olur. Bu şekilde kemik iliğinden kana geçen bu akyuvarlar kanda dolaşarak vücudun tamamını tararlar. Kan damarlarında dolaşırken bir dokuda mikrop istilası varsa damarın dışına çıkması gereklidir. Mikrop istila bölgesinden bazı kimyasal maddeler etrafa ve sonuçta kana yayılır. Bu maddelere kemotaktik maddeler denilmektedir. Akyuvarın kemotaktik madde ile teması ona bir emirnamedir. Akyuvar kemotaktik maddeden emri alınca damar duvarında bulunan bir deliğe tutunur. Ancak delik yukarıdaki gibi çok çok küçük olduğundan aynı işlem burada da gerçekleşir ve akyuvar hücresi kılcal damar duvarından dışarı çıkar. YAŞAMA SANATI 15

18 »» FİZYOLOJİ»» YÜRÜYEN (!) HÜCRELER Hücre içi yürüme için yakın zamanlarda bir Türk bilim adamının keşfettiği insan şeklindeki proteinler görev yapmaktadırlar. Adeta insan yürüyüşüne benzer şekilde yürüyerek keseciğin hücre içinde bir yönden diğer yöne doğru taşınması gerçekleştirilir. Şimdi sıra mikropla vücut hücreleri arasında devam eden savaş bölgesine yürümeye gelmiştir. Gerçekten de akyuvarlar kandan dokuya, yani hücrelerin arasına, geçerler ve hücrelerin arasında yürüyerek mikroba ulaşırlar, mikrobu fagositoz adı verilen mekanizmayla yutarlar ve parçalayarak öldürürler. Yürüme, bir taraftan yutma (endositoz) ve yutmanın tam zıt tarafından çıkarma (ekzositoz) ile yaptırılmaktadır. Endositoz öncelikle büyük molekül veya bakteri, ölü hücre gibi çok büyük parçacıkların içeriye alınarak sindirildiği, parçalandığı bir mekanizmadır. Eğer büyük ve hücre zarından direk içeri alınması mümkün olmayan proteinler içeri alınacaksa buna pinositoz, ancak bakteri, parazit, ölü hücre kalıntıları ve virüslerle istila edilmiş hücreler yutulacaksa buna da fagositoz denilmektedir. İster pinositoz ister fagositoz şeklinde olsun yutma işleminde alınacak parçacık önce hücre zarının dış yüzeyinde bulunan reseptörü ile birleşir. Birleşme hücre için sinyal anlamına gelir ve zarın hemen altında bulunan aktin-miyozin iplikçikleri kasılarak zarın o bölgesinde bir çukurlaşma meydana getirilir. Çukurun zar tarafı birbirine yaklaştırılır ve çukurluk adeta bir kese haline çevrilir. Kesenin ağzına yakın zar birbirine temas ettirilir ve kese hücrenin zarından koparılır. Bu esnada hücrenin zarından epeyce zar koparılmış ve zar aslında azaltılmış olur. Hücrenin içine kese şeklinde alınan zar içerde çeşitli sindirim faaliyetlerinden sonra yutma işleminin tam zıt tarafından çıkarma işlemi sonucunda zar tekrar hücrenin dış zarına geri iade edilmiş olur. Yutma esnasında zarın koparılması veya çıkarma esnasında zarın geri yamanması tam bir yaratılış mucizesidir. İşte bir hücre bir tarafa doğru yürütülecekse, ki bu genellikle mikropla savaşın devam ettiği doku bölgesine doğru olur, yürüme yönünde egzositoz ve yürümenin zıt yönünde de Keseciğin hücre içinde yürütülmesi esnasında mitokondri, endoplazmik retikulum, golgi aygıtı, çekirdek ve lizozom gibi etrafı aynı zardan meydana getirilmiş olan organellere temas ettirilmemesi gereklidir. 16 YAŞAMA SANATI

19 endositoz ile hücrenin yürütülmesi sağlanmış olur. Bunu hücreyi bir oda veya vagona benzetme yoluyla hayalimizi işleterek daha anlaşılır hale getirebiliriz. Bir binayı meydana getiren odacıkların yerini değiştirirken odanın bir taraftaki duvarından bir kısmı yerinden koparıp odanın yürütülmek istenen taraftaki duvar kısmına ilave edilmesini hayal edersek ne olacaktır. Kopardığımız kısımdaki duvar azalacak ve orada bir büzülme ve küçülme olacaktır, buna karşılık zıt tarafta duvar genişleyecek ve bir ilerleme sağlanacaktır. Yukarıda söylendiği üzere aslında yürüme yutma ve çıkarma ile sağlanmaktadır. Burada bir problem daha var. Yürüme yönünün zıd tarafındaki zardan koparılan içi sıvı ve madde dolu kesecik hücrenin diğer tarafına doğru nasıl hareket ettirilmektedir. Bu bir hücre içi kesecik hareketidir. Yani hücrenin içinde bir başka odacık yürütülmesi gerekmektedir. Bu hücre içi yürüme için yakın zamanlarda bir Türk bilim adamının keşfettiği insan şeklindeki proteinler görev yapmaktadırlar. Proteinin keseciği yakalayan ellere benzeyen ve bir borucuk (mikrotubul) üzerinde yürümek üzere bacaklara benzeyen çıkıntıları vardır. Adeta insan yürüyüşüne benzer şekilde yürüyerek keseciğin hücre içinde bir yönden diğer yöne doğru taşınması gerçekleştirilir. Keseciğin hücre içinde yürütülmesi esnasında mitokondri, endoplazmik retikulum, golgi aygıtı, çekirdek ve lizozom gibi etrafı aynı zardan meydana getirilmiş olan organellere temas ettirilmemesi gereklidir. Organellere temas ederse onlarla kaynaşır, hem organel zarar görür ve hem de yürüme işi gerçekleşemez. Burada İstanbul un üzerinde uçakların birbirine temas ettirilmeden hava alanına indirilmesi ve kaldırılmasının son yıllarda trafiğin artması sebebiyle ne kadar zor olduğu aklıma geliyor. Hatta bir keresinde uçak sayısının fazlalığı sebebiyle 1 saate yakın havada turlar atmıştık. Hücre içinde salisenin binlere bölünmüş dilimleri içinde bu keseciklerin binlercesi bir uçtan diğer uca birbirleriyle ve diğer organellerle çarpıştırılmadan taşınmaktadırlar. İlik naklinde mucize İnsanoğlu insan vücudunda cereyan eden yaratılış mucizelerini keşfettikçe bunlardan tedavide faydalanma yollarına da gitmektedir. Bilindiği üzere çeşitli kan ve lenf kanserlerinde kemik iliği nakli yapılmaktadır. İlik naklinde asıl olan başka bir kişiden alınan kemik iliği dokusunun bir başka kişinin kemik iliğine nakledilmesi hadisesidir. Kemik iliğinden kök hücrelerini almak ve hastaya vermek ilk planda kolay gibi ancak kemik iliğine girerek nakil olmayacağından bu işte de bu hücre yürütülmesinden faydalanılmaktadır. Kana kolaylıkla verilen kemik iliği kök hücreleri kan ile vücudu dolaşırken kemik iliğinden geçerken kılcal damar duvarına tutunurlar. Kemik iliğinden kana ve kandan hücrelerin arasına akyuvarların geçmesi için kullandığı metodu kullanarak çok çok küçük kılcal damar duvarı deliklerinden tam tersine olarak kandan kemik iliği dokusuna geçirilirler. Burada hayretengiz olan kök hücrelerinin aslında sadece dev hücre ile tabir edilebilecek çok büyük hücreler olmasıdır. Bu devasa hücreler kendilerinden çok küçük kılcal damar deliklerinden kemik iliğine geçmekte orada kendisine oturacak bir mekan bulmakta, oraya yerleşmekte ve hemen faaliyetlerine başlayarak kişinin kanserden kurtulmasına vesile olmaktadırlar. Sonuç olarak bu yürüyen (!) veya daha doğrusu yürütülen hücreler tabiatta sel gibi akan, hemen dağılmaya müsait akıllı ve şuurlu hareket etmesi mümkün olmayan atomlar ve onlardan teşekkül ettirilmiş moleküllerden ibarettirler. Hücrelerdeki bu son derecede akıllı, şuurlu, mantıklı mucizeli hareketlerin kendi kendine ve hayal edemeyeceğimiz derecede hızlı gerçekleştirilmeleri Hakim ve Alim ve Kadir sıfatları olan bir Zat-ı Zülcelal ve Kemal in idaresi haricinde olmadan olamaz. GURBET Gurbetin cemresi düştü içime Karardı yine gökler Yalnızım bu şehirde, yapayalnızım. Ne ben kimseyi beklerim, Ne kimse beni bekler. Ayrılık bir sızı gibi nabzımda Ve şakaklarımda domur domur ter Her derdi çekmeye razıyım ama Bulaşmasaydı keşke dudaklarıma Bu isimsiz paramparça türküler Yavuz Bülent BAKİLER YAŞAMA SANATI 17

20 »» NEFROLOJİ Dr. Derya AKDENİZ Prof. Dr. Ali AKÇAY Turgut Özal Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları A.D./ Nefroloji B. D. Koroner Anjiyografi ve Radyolojik İşlemler Sonrası Sık Görülen Bir Problem: Opak Maddeye Bağlı AKUT BÖBREK HASARI Radyokontrast (radyo-opak) madde, vücuda gönderilen X ışınlarını tutan, o bölgeden ışınların geçişine izin vermeyen, içi boş organları ve damarları daha iyi görünür hale getiren görüntüleyici maddelerdir. Koroner anjiyografi; kalbi besleyen damarların görüntülenmesi yöntemidir. Kalp damarlarının içine X-ışınlarınca görüntülenebilen opak madde (kontrast madde) verilerek kalp damarlarının anatomisi gözlenir. Kalp damarlarının kalp kasını beslemede yetersiz kaldığının düşünüldüğü, buna ait deliller olduğu durumlarda yapılan bu işlem, eforla oluşan göğüs ağrısı olan hastalarda ve bu sebeple uygulanan efor testinin anormal olduğu durumlarda giderek daha sık kullanılan bir tanı ve tedavi yöntemi olarak karşımıza çıkmaktadır. Girişimsel bir işlem olan anjiyografi, tamamen risksiz bir uygulama değildir. En ciddi riskleri: ölüm, inme ve anjiyografi sırasında kalp krizi geçirme olasılığıdır; ancak bu riskler toplamda 1/1000 den azdır. Bunların dışında genelde gözden kaçan, yaklaşık %4 sıklığı ile yukarıda sayılan komplikasyonlardan daha fazla görülen bir yan etkisi daha mevcuttur ki; bu da opak madde kullanımına bağlı akut böbrek yetmezliğidir. Radyokontrast (radyo-opak) madde, vücuda gönderilen X ışınlarını tutan, o bölgeden ışınların geçişine izin vermeyen, içi boş organları ve damarları daha iyi görünür hale getiren görüntüleyici maddelere denir. Radyokontrast maddeler, %90 böbrekler aracılığıyla vücuttan atılır. Böbrek yetmezliği, tipik olarak opak madde verilmesinden saat sonra belirgin hale gelir. Çoğu olguda kalıcı hasar olmamakla birlikte, bazı kanıtlar bu durumun gelişmesinin olumsuz sonuçlarla ilgili olduğunu göstermiştir. Tüm risk faktörlerini bir arada taşıyan hastalarda böbrek hasarı olasılığı %50-80 lere kadar çıkabilir. 18 YAŞAMA SANATI