TOPO ĞR AFYAV E KAYAÇLAR

Transkript

1 BÖLÜM 1 TO A VE K A AFY Y A ĞR Ç PO R LA

2 Doğal yollarla oluşmuş, inorganik, karakteristik bir kristal yapısı ve belli bir kimyasal bileşimi (formülü) olan, sabit veya belli sınırlar içinde değişebilen, fiziksel özellikleri olan maddelere Mineral denir. Mineralleri inceleyen bilim dalı Mineroloji dir. Yer kabuğunun ana malzemesi taşlardır. Çeşitli minerallerden ve organik maddelerden oluşan katı ve doğal maddelere taş ya da kayaç denir. Kayaçları inceleyen bilim dalına Petrografi (Litoloji) denir. KAYAÇLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ Yer kabuğu, oluşumları ve özellikleri farklı olan taşlardan meydana gelmiştir. Taşların birçoğu doğada bulunan, inorganik maddeler olarak bilinen minarellerin bir araya gelmesi ile oluşur. Bir taş tek bir minarelden meydana gelebileceği gibi birden fazla minarelden de meydana gelebilir. Kayaların geçirimliliği, çözünmeye karşı direnci gibi özellikleri yer şekillerinin oluşmasında ve gelişmesinde önemli etkileri vardır. Yer şekilleri, toprak ve bitki örtüleri, yerleşme ve tarım hayatı gibi coğrafi olayların açıklanmasında taşların özelliklerinden yararlanılır. En yumuşak taş türü Talk, en sert taş türü Elmas tır. Topoğrafya ve Kayaçlar 1. Doğada var olan kayaçların minerallerini, kimyasal bileşimlerini, yapı ve dokularını ve doğada bulunuş şekillerini ortaya koyarak, kayaçları tanımayı, sınıflamayı hedefleyen bir bilim dalıdır. Paragrafta özellikleri anlatılan, kayaç bilimi olarak ta adlandırılan bilim dalı aşağıdakilerden hangisidir? A) Sismoloji B) Limnoloji C) Paleontoloji D) Mineroloji E) Petrografi 2. Doğal yoldan oluşmuş, inorganik, karakteristik bir kristal yapısı, belli bir kimyasal bileşimi (formülü) olan, sabit veya belli sınırlar içinde değişebilen, fiziksel özellikleri olan maddelere ne denir? A) Kayaç B) Mineral C) Toprak D) Humus E) Tabaka 3. Aşağıda kayaçlarla ilgili verilen özelliklerden hangisi yanlıştır? A) Yer kabuğunun ana malzemesini oluşturan mineral ve organik kökenli katı maddelere taş veya kayaç denir. B) Kayaçlar oluşum özelliklerine göre, püskürük, tortul ve başkalaşım kayaçları olmak üzere üçe ayrılır. C) En yumuşak kayaç talk, en sert kayaç elmastır. D) Her taş tek bir minarelden meydana gelir. E) Kayaçların oluştukları günden bu yana devam eden ve farklı tür kayaçların doğal yollarla birbirine dönüşmesini açıklayan sürece kayaç döngüsü denir. 4. Püskürük kayaçlar nasıl oluşmuştur? A) Yer kabuğunun derinliklerinde, içinde çeşitli maddeler ve gazlar barındıran erimiş yüksek sıcaklıktaki magma, yer kabuğunun zayıf direnç alanlarından yeryüzüne çıkma eğilimi gösteren magmanın yeryüzüne çıkması ya da yeryüzüne yakın yerlere kadar sokulup katılaşmasıyla B) Su, rüzgâr veya buzullar gibi dış güçler tarafından taşınarak belirli bölgelerde biriktirilen materyallerin birleşmesiyle C) Kayaç kırıntılarının doğal bir çimentoyla birleşmesiyle D) Yer kabuğunu oluşturan kayaçların yüksek sıcaklık ve basınç etkisiyle fiziksel özelliklerinin ve kimyasal yapılarının değişikliğe uğramasıyla E) Suda çözünmüş halde bulunan maddelerin belirli alanlarda üst üste tortulanmasıyla 5. Aşağıda püskürük kayaçlarla ilgili olarak verilen özelliklerden hangisi yanlıştır? A) Yeryüzünde ilk oluşan kayaç türüdür. B) Kütleler halinde bulunurlar. C) İç püskürük kayaçlar derinlerde geç soğuyarak oluştukları için kristal yapıları küçük olur. D) Püskürük kayaçların içinde canlı kalıntıları bulunmaz. E) Magmanın bazen yeryüzüne kadar yükselerek ve orada soğuyup katılaşmasıyla püskürük kayaçlar oluşur. 6. Aşağıdakilerden hangisi granit, bazalt, andezit ve gabro gibi kayaçların ortak özellikleri arasında yer almaz? A) Taneli yapı özelliği gösterirler. B) Kütleler halinde bulunurlar. C) İçlerinde fosil bulunmaz. Test 1 D) Yüksek sıcaklık ve basınç altında oluşmuşlardır. E) Magmanın soğuyup katılaşmasıyla oluşurlar E 2. B 3. D 4. A 5. C 6. D

3 10. Magmanın yeryüzüne çıkıp (lav), yüzeyde soğumasıyla oluşan kayaçlara dış püskürük kayaçlar denir. manın veya lavın soğuma hızına bağlıdır. Mineraller gözle görülebilir Kayaç Derinlerdeki yavaş soğuma gözle görülebilen iri kristallerin oluşmasına neden olur. İç püskürük kayaçlarda soğuma yavaş olduğu için iri kristalli yapıya sahiptir. Çok sert ve açık renkli olup yoğunlukları fazladır. Kayaçlardaki mineral taneleri büyütme olmaksızın, gözle kolaylıkla görülebilir. A) Konya B) Obsidyen C) Gabro D) PÜSKÜRÜK (KATIŞAŞIM) D) Kayseri E) Antalya KAYAÇLAR Yer kabuğunun derinliklerinde bulunan magma, zayıf dirençteki 11. Ateş kürenin yapısında bulunan erimiş hal- alanlardan yeryüzüne çıkma eğili- deki magmanın (ve yüksek basınçlı gazların) yeryüzüne çıkarak veya yer kabuğu uşan kayaçlara püskürük (magmatik) kayaçlar denir. mi gösterir. Magmanın yeryüzüne Söz konusu kayaçların Türkiye de en fazla görülebileceği bölgeler aşağıdakilerden hangisidir? kayaçlar oluşur. Püskürük kayaç- Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yukarıda özellikleri anlatılan kayaçlara örnek olarak gösterilir? A) Andezit B) İzmir C) Edirne Yavaş Soğuma Türkiye de volkanik alanların dağılışı dikkate alındığında aşağıda verilen yerlerden hangisinde dış püskürük kayaçların daha çok görüldüğü söylenebilir? çıkması ya da yeryüzüne çıkamadan yer yüzüne yakın yerlere kadar sokulup katılaşmasıyla püskürük lar, diğer bütün kayaçların kökenini oluşturur. A) Ege - Marmara E) Tüf B) Doğu Anadolu - Güneydoğu Anadolu lerinde fosil bulunmaz. Magmanın çeşitli sıcaklıklarda katılaşmasıyla oluştuğu için kristalli ve yarı kristalli olabilirler.tabakalı bir yapıları olmayıp soğumadan dolayı sütunsal bir yapı kazanabilirler. C) Karadeniz - Akdeniz 8. Yeryüzünde ilk oluşan kayaç çeşididirler. İç- D) Doğu Anadolu - İç Anadolu E) İç Anadolu - Akdeniz A) Granit B) Jips C) Gre D) Breş bulunur. 12. Aşağıdaki şekilde bir volkan dağının kesiti verilmiştir. Püskürük kayaçlar oluşumlarına X göre ikiye ayrılır. Bunlar: Dış Püskürük Kayaçlar İç Püskürük Kayaçlar E) Traverten Y 9. Volkanların faaliyetler sırasında yerin de- Buna göre, X ve Y bölgelerinde magmanın soğuması sonucu oluşan volkanik kayaçlar aşağıdakilerden hangisi olabilir? Aşağıda verilen kayaçlardan hangisinin bulunduğu alanlarda bu tür deprem olma olasılığı daha fazladır? A) Linyit A) B) C) D) E) B) Tebeşir C) Kalker D) Breş E) Andezit 7. C 8. A 9. E DIŞ PÜSKÜRÜK KAYAÇLAR rinliklerindeki magmanın yeryüzüne çıkışı esnasında oluşan gazların neden oldukları patlamalarla, volkanik depremlerin meydana geldiği bilinmektedir. Türkiye de, püskürük kayaçlar içinde en çok andezit, bazalt ve granit Yukarıda bazı özellikleri verilen kayaç türü aşağıdakilerden hangisidir? 10. D X Traverten Kömür Kalker Konglomera 11. D 12. B Y Gnays Gabro Gre Granit Magmanın, yer kabuğunun kırık ve çatlaklarından yeryüzüne çıkarak soğumasıyla oluşan kayaçlardır. Volkanik aktiviteyle yeryüzüne çıkan materyaller havayla temas ederek hızla soğuyarak katılaşır ve kayaca dönüşürler. Hızlı soğuduklarından küçük tanelidirler (kristalli). Başlıcaları; 7. Magmatik kayaçların çoğunun dokusu, mag- bazalt, andezit, obsidyen (volkan camı), sünger taşı (pomza), riyolit ve tüftür. 3

4 Test 2 Topoğrafya ve Kayaçlar Magmanın yavaş çok derinliklerinde yavaş oluşan yavaş yerin soğumasıyla kayaçlardır. olduğu sert ve için iri Soğuma genellikle tanelidirler. Genellikle açık renklidirler. Dış güçlerin üzerlerindeki tabakaları 4. Aşağıdaki kayaçların hangisinin oluşu- tirdikleri hasarda, zemin yapısının büyük et kisi vardır. Zemin sert kayaçlardan oluşmuşsa, deprem yüzeyde nispeten az etki yaparken, eğer zemin gevşek dokulu kayaçlardan oluşmuşsa depremin yüzeydeki etkisi de fazla olmaktadır. munda iç kuvvetlerin etkisi olduğu söylenmez? Buna göre, aşağıda verilen kayaç türlerinden hangisinin bulunduğu yerde depremin yüzeyde yapacağı etki daha az olur? A) Kum taşı B) Marn görülebilirler. Başlıcaları; granit, C) Kil taşı D) Granit siyenit, diorit ve gabrodur. aşındırmasıyla yeryüzünde A) Gnays B) Andezit C) D) Breş E) Elmas 5. Aşağıdaki dağların oluşumları dikkate alınırsa, püskürük kayaçların bulunma olasılığının en az olduğu dağ hangisidir? A) Melendiz B) Toroslar C) Ağrı D) Nemrut E) Erciyes E) Kireç taşı 6. Kayaçların sert veya yumuşak olması, bulundukları bölgedeki dış kuvvetlerin (akarsu, rüzgâr, dalga gibi) aşındırma hızlarını etkiler. Kayaçların sert yapılı olması dış kuvvetlerin aşındırma hızını yavaşlatır. 2. Yer kabuğunu oluşturan katmanlardan si Ülkemizde Diyarbakır surları siyah bazalttan, Ankara Kalesi pembe andezitten yapılmıştır. Andezite Ankara taşı da denir. manın üzerinde bulunan katmana sial denir. Bu katmanın yapısında daha çok silisyum (Si) ve alüminyum (Al) bulunur. Yer kabuğunu oluşturan katlardan sial aşağıda verilen kayaçlardan hangisinden meydana gelmez? A) Kalker B) Tüf C) D) Obsidyen İÇ PÜSKÜRÜK KAYAÇLAR 1. Tektonik depremlerin yüzeyde meydana ge- E) Andezit Yeryüzünde ilk oluşan kayaç çeşididirler. Fosilsizdirler. Magmanın çeşitli ısıda katılaşmasıyla kayaçlar meydana geldiği için 3. Volkanik bir kayaç olan tüflerin hâkim olduğu yamaçların akarsular, rüzgârlar ve sel sularıyla aşındırılması sonucunda dirençli kısımların, aşınmadan yüksekte kalmasıyla peri bacaları oluşur. kristalli ve yarı kristalli olabilirler. Tabakalı bir yapıları yoktur. Yalnız soğumadan dolayı sütunsal bir IV yapı kazanırlar. I III Kütle halindedirler. II Taneli bir yapıya sahiptirler. B) Gnays C) Andezit D) E) Kil taşı sı sonucu batolit denilen çok büyük derinlik kayaç kütleleri oluşur. Üstteki kayaçların aşınması sonucu genellikle granitten oluşan batolitler yüzeye çıkar. Dirençli bir kayaç olan granit, nemli iklim bölgelerinde zayıf bir kayaca dönüşür. Bu kayaçlar su ile temas edince kolayca kimyasal çözünmeye uğrar. Bu kayalar üzerinde irili ufaklı ve köşeleri yuvarlaklaştırılmış granit bloklarının meydana getirdiği kaya kütlerinden oluşan bir topoğrafya meydana gelir. Paragrafta özellikleri anlatılan oluşum aşağıdakilerden hangisidir? V İç püskürük kayaçlar derinlerde geç soğuyarak oluştukları için kris- A) Granit 7. Mağmanın yer kabuğunun içinde katılaşma- Püskürük Kayaçların Genel Özellikleri: Buna göre, aşağıdaki kayaçlardan hangisinin yaygın olduğu bölgede dış kuvvetlerin aşındırma hızı daha fazladır? A) Kıyı Topoğrafyası B) Karst Topoğrafyası hızlı soğuyarak oluştukları için ince Buna göre yukarıdaki haritada verilen alanların hangisinde bu tür oluşumlar görülür? ve camsı kristal yapıya sahiptirler. A) I E) Flüvial Topoğrafya tal yapıları iri olur. Dış püskürük kayaçlar, yüzeyde 4 B) II C) III 1. D D) IV 2. A E) V 3. C 4. D C) Tor Topoğrafyası D) Buzul Topoğrafyası 5. B 6. E 7. C

5 12. Aşağıda bazı kayaçlar verilmiştir. gelen iri taneli ve oldukça sert magma kökenli derinlik kayacıdır. Renkleri, genellikle açık olmakla birlikte, içindeki minerallerin cins ve miktarına göre gri, pembe ve turuncu olabilir. Günümüzde daha çok parke ve bordür taşı ve bazı büyük yapılarda kaplama taşı olarak kullanılmaktadır. C) Marn D) Kalker A) I B) II IV D) IV E) V Buna göre, Dünya haritasında işaretlenen alanlardan hangisinde püskürük kayaçlar daha fazla rastlanır? C) III E) V A) Horst B) Graben C) Kıvrım dağları D) Fay B) II D) IV Çukur alanlarda biriken tortul kayaçların yer kabuğu hareketlerine bağlı olarak sıkışması ve kıvrılması ile oluşan yer şekli, aşağıdakilerden hangisidir? III A) I C) III niz, okyanus ve göl gibi çukur alanlarda biriktirilerek zaman içinde tortul kayaçlara dönüştürülürler. Bu tortul kayaçlar yer kabuğu hareketleri ile sıkıştırılıp kıvrılarak su yüzeyine çıkabilirler. numaralandırılarak gösterilmiştir. V 14. Aşağıda üç püskürük (magmatik) kayacın I. sönmüş ya da aktif volkanlar vardır, Buna göre, söz konusu kayaçların oluşması sırasında magmanın soğuma hızı en yavaş olandan en hızlı olana doğru sıralanışı nasıldır? II. denizel iklim koşulları hâkimdir, III. ortalama yükseltisi azdır, IV. Tropikal kuşakta yer alır, yargılarından hangisi ya da hangileri kesinlikle doğrudur? C) I ve II D) II ve III E) III ve IV A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III D) II - III - I Aşağıdaki kayaçlardan hangisi bütün diğer kayaçlar tarafından kolaylıkla çizilebir? Paragrafta oluşma süreci anlatılan kayaç türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Elmas B) A) Püskürük B) Tortul C) Sileks D) Obsidyen C) Başkalaşım D) Katılaşım E) Talk 9. D TORTUL KAYAÇLAR E) III - I - II dış kuvvetler tarafında taşınarak çukur alanlarda biriktirilmesi ve daha sonra ki zaman diliminde bir takım süreçlerden geçerek yeni bir kayaca dönüştürüldükleri bilinmektedir. zilir. Bu çizilme durumu sertlik derecelerini belli eder. 8. B Ülkemizde Nevşehir de Ürgüp Göreme çevresinde peri bacalarında volkanik tüfler yaygın olarak görülür. 15. Daha önce oluşmuş olan mevcut kayaçların 11. Bir kayaç, başka bir kayacı ya çizer ya da çi- kristal yapıları gösterilmiştir. (Şekillerdeki noktalar kristal yapıyı temsil etmektedir) yaygın olarak görüldüğü bir yöreyle ilgili olarak; B) Yalnız IV Granitlerin ayrışması sonucu, birbiri üzerinde yer alan irili ufaklı ve köşeleri yuvarlaklaşmış olan kaya bloklarına Tor Topoğrafyası denir. En güzel örneklerine İskoçya da rastlanır. Anadolu da Uludağ ın zirvelerinde de görülür. E) Kırık dağları 10. Granit, andezit ve bazalt gibi kayaçların A) Yalnız I 13. Dış kuvvetlerin aşındırdığı malzemeler de- 9. Aşağıdaki Dünya haritasında bazı alanlar II IV. Andezit Hangisi oluşum bakımından diğerlerinden farklılık gösterir? E) Obsidyen I III. Konglomera B) Granit II. V. Siyenit Yukarıda bazı özellikleri anlatılan kayaç aşağıdakilerden hangisidir? A) I. Granit 10. A 11. E 12. C 13. C E) Metamorfik 14. A 15. B 8. Sert, kristal yapılı minerallerden meydana Yer kabuğunda farklı koşullar altında oluşmuş püskürük, tortul ve metamorfik kayaçların dış kuvvetler (akarsular, rüzgârlar, buzullar veya dalgalar) tarafından aşındırılması ve meydana gelen çeşitli büyüklükteki kayaç parçalarının taşınarak çukur sahalarda (göl, deniz ve okyanus tabanları gibi) biriktirilmesi sonucu oluşan kayaçlardır. 5

6 Tortul Kayaçların Oluşum Aşamaları: Ufalanma: Ana kayaç çeşitli etkenlerle (hava, su, donma olayı, canlılar gibi) gerek fiziksel, gerek kimyasal, gerekse biyolojik yollarla değişime uğrayarak ufalanır. Taşınma: Ufalanma olayı sonucunda parçalanan ve değişik boyutlarda parçacıklara ayrılan materyaller akarsular, rüzgârlar ve buzullar tarafından taşınırlar. Çökelme: Mineral veya organik maddelerden oluşan parçacıklar su, rüzgâr, dalga ve buzullarla taşınır. Taşıyıcı faktörün hızının azalması, yükü taşıyamaz hale gelmesiyle, taşınan mineral ya da taş parçacıkları, oldukları yerde üst üste birikirler ki (deniz, göl, akarsu ve karalarda) bu olaya çökelme ya da depolanma denir. Taşlaşma: Parçacık ve minerallerin bir bütün olarak bir arada tutulması (çimentolanma, sıkışma) sürecidir. Çökelme ortamlarında biriken malzemelerin, birikimlerinden sonra kayaç haline geçinceye kadar geçirmiş oldukları olayların tümüne denir. Topoğrafya ve Kayaçlar 1. Tortulanmanın devamında altta kalan tabakalar, üzerlerine biriken tabakalar tarafından büyük bir basınç etkisiyle sıkıştırılarak taşlaşırlar. Bu yolla oluşan kayaçlara tortul kayaçlar denir. Tortul kayaçların oluşumu birtakım aşamalardan geçer. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yer kabuğunu oluşturan kayaçların tortul kayaçlara dönüşürken gerekli aşamalardan biri değildir? A) Ufalanma B) Taşlaşma C) Yanma D) Taşınma E) Çökelme 2. Akarsuların, rüzgârların ve buzulların, her çeşit taştan koparıp taşıdığı parçaların karalardaki çukur yerlerde veya deniz, göl diplerinde üst üste yığılmasıyla oluşan kayaçlara fiziksel tortul kayaç adı verilir. Bu taş kırıntıları doğal bir çimento ile birleşip taşlaşır. Aşağıda verilen kayaçlardan hangisi fiziksel tortul kayaçlara örnek olarak gösterilmez? A) Jips B) Gre C) Şist D) Breş E) Konglomera 4. Kireç taşı, traverten, kaya tuzu ve jips gibi çökelme sonucu oluşan kayaçlar hangi kayaç grubuna girerler? 5. A) Organik Tortul Kayaçlar B) Metamorfik Kayaçlar C) Dış Püskürük Kayaçlar D) Kimyasal Tortul Kayaçlar E) Fiziksel Tortul Kayaçlar Yukarıdaki haritada dağılımı gösterilen kayacın bulunduğu alanlarda aşağıdaki yeryüzü şekillerden hangisine rastlanmaz? A) Kanyon vadi B) Dolin C) Traverten D) Obruk E) Peri bacası Test 3 Tortul kayaçlar oluşum şekline göre 3 e ayrılır. Fiziksel (Kırıntılı) Tortul Kayaçlar Kimyasal Tortul Kayaçlar Organik Tortul Kayaçlar FİZİKSEL TORTUL KAYAÇLAR Akarsu, rüzgâr, buzul ve dalga gibi dış kuvvetlerin, yeryüzündeki kayaçlardan kopardıkları parçaları çukur yerlerde (deniz, göl gibi) birikmesi ve doğal bir çimento ile yapıştırılmaları sonucu oluşur. Başlıcaları; breş, çakıl taşı (konglomera), kum taşı (gre), marn, kil taşı (şist) gibi. 3. Toprak oluşumunda çeşitli faktörlerin etkisi vardır. İklim, ana kayanın direnci, zaman bunlardan bir kaçıdır. Toprağın altında bulunan ve ayrışarak toprağı oluşturan materyale ana materyal ya da ana kaya denir. Ana materyal çok sert bir kütle olabileceği gibi gevşek materyal de olabilmektedir. Bu durum toprağın oluşum sürecini etkiler. Buna göre, diğer koşulların aynı olduğu düşünüldüğünde, aşağıda verilen kayaçlardan hangisinin bulunduğu bir yörede, toprak oluşumu daha uzun bir süre içerisinde tamamlanır? A) Kalker B) C) Tüf D) Gre E) Konglomera 6. Su ile temas ettiğinde kolayca çözünebilen kireç taşı, jips ya da kaya tuzu gibi kimyasal tortul kayaçların yaygın olarak bulunduğu alanlarda yer altı mağaraları yaygınlık gösterir. IV I II Buna göre, yukarıdaki haritada verilen alanlardan hangisinde yer altı mağaraları yaygın olarak bulunur? A) I B) II C) III D) IV E) V V III 6 1. C 2. A 3. B 4. D 5. E 6. A

7 7. Suda eriyerek çözünebilen minerallerin daha sonra çökelerek birikmesi sonucunda oluşan kayaçlara kimyasal tortul kayaçlar denir. Aşağıdaki kayaçlardan hangisi kimyasal tortul kayaçlara örnek olarak gösterilemez? A) Jips B) Traverten C) Kaya tuzu D) Kalker E) Mercan kalkeri 11. Mineral veya organik maddelerden oluşan parçacıklar su, rüzgâr, dalga ve buzullarla taşınır. Taşıyıcı faktörün hızının azalması, yükü taşıyamaz hale gelmesiyle, taşınan mineral ya da taş parçacıkları, oldukları yerde üst üste birikmeye başlar. Paragrafta tortul kayaçların oluşum aşamalarından hangisi anlatılmıştır? A) Taşınma B) Ayrışma C) Taşlaşma D) Çökelme E) Ufalanma KİMYASAL TORTUL KAYAÇLAR Suda çözünme özelliğine sahip kayaçların, suda çözünerek başka alanlara taşınıp tortulanması 8. Mağaraların tavan bloklarının çökmesi sonucu oluşan, etki alanı dar ve zararı az olan depremlere çöküntü depremleri adı verilir. Bu tür depremler su tarafından kolayca çözünüme uğrayan kayaçların yaygın olduğu alanlarda oluşur. 12. ile oluşur. Başlıcaları; traverten, sarkıt, dikit, kaya tuzu, kireç taşı (kalker), tebeşir, dolomit, çakmak taşı (sileks) gibi. Buna göre, aşağıda verilen kayaçlardan hangisinin yaygın olarak bulunduğu bir alanda çöküntü depremlerinin oluşma olasılığı daha yüksek olur? A) Tüf B) C) Kireç taşı D) Şist E) Kum taşı Yukarıdaki yer şeklini oluşturan kayaç türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Kireç taşı B) Sileks 9. Kalkerin suda çözünmesi sonucu mağara, kanyon vadi, polye ya da dolin; kireçli suların buharlaşması ve kirecin çökelmesi ile sarkıt, dikit ve traverten gibi yer şekilleri oluşur. Bu tür yer şekillerin görüldüğü araziye karst topoğrafyası adı verilir. Türkiye de karst topoğrafyasının en yaygın olduğu alan aşağıdakilerden hangisidir? C) Gabro D) Tüf E) Kuvarsit 13. I. Kalsiyumbikarbonatlı yer altı sularının mağara boşluklarında veya yeryüzüne çıktıkları yerlerde içlerindeki kalsiyum karbonatın çökelmesi sonucunda... adı verilen kayaç oluşur. Kimyasal tortul kayaç olan kalkerin suyla çözünmesiyle, mağaralar, kanyon vadiler, travertenler, sarkıt, dikit ve sütun gibi şekiller oluşur. Bu şekillere karstik şekiller adı verilir. Bu tür şekillerden oluşan karst topoğrafyasına en fazla Akdeniz Bölgesi nde rastlanır. A) Marmara B) Akdeniz C) Karadeniz D) Ege E) Doğu Anadolu 10. Bazı kayaçlar sular tarafından kimyasal yolla çözünebilirler. Aşağıdakilerden hangileri bu kayaç grubu içinde yer alır? A) Kalker - Jips B) Kaya tuzu - Linyit C) Konglomera - Traverten D) Mermer - Şist II. Magmanın yerin derinliklerinde uzun bir zaman katılaşmasıyla... adı verilen kayaç oluşur. III. Bitkisel maddelerin çok uzun süre basınç altında kalıp başkalaşmasıyla... adı verilen kayaç oluşur. Yukarıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi yazılabilir? I II III A) Kalker Turba Kaya tuzu B) Jips Siyenit Taş kömürü C) Kömür Gre Tebeşir D) Traverten Granit Linyit ORGANİK TORTUL KAYAÇLAR Bitki ya da hayvan kalıntılarının okyanus, deniz ve göl gibi çukur alanlarda birikmesiyle oluşan kayaçlardır. Bitki kalıntıları, kalın ve geçirimsiz tabakalar arasında veya su içinde kalır. Böylece turba, linyit, taş kömürü ve antrasit oluşur. Deniz canlılarının kabuk ya da iskeletlerinin birikmesiylede mercan E) Konglomera - Kaya tuzu E) Konglomera Andezit kalkeri ve tebeşir oluşur. 7. E 8. C 9. B 10. A 11. D 12. A 13. D 7

8 Test 4 Topoğrafya ve Kayaçlar 4. Gayzerler yer kabuğundaki açıklıklardan çı- da veya karalar üzerindeki çanaklarda çeşitli bitkisel ve hayvansal maddelerin tortulaşmalarıyla zaman içinde organik tortul kayaçlar oluşur. Örneğin, jeolojik zamanlar içerisinde ormanları oluşturan ağaçlar tortulaşarak taşlaşmış ve kömürler oluşmuştur. karak fışkıran, kaynar su ve buhar karışımı dev sıcak su fıskiyeleridir. Bunlar, yer yüzeyinin hemen altında, magma tarafından ısıtılmış yer altı suyunun bir kısmının küçük çatlaklar ve daha büyük boşluklardan oluşan bir ağız içinde sıkışıp kaldığı ve basınçla yeryüzüne çıkış yaptıkları sıcak su kaynaklarıdır. Aşağıdakilerden hangisi organik kayaçlar grubunda yer alan bir kömür türü değildir? A) B) Linyit C) Antrasit D) Turba Buna göre, gayzerlerin yoğun olarak bulunduğu bir bölgede aşağıdaki kayaç türlerinden hangisinin yaygın bir şekilde görülebileceği söylenebilir? E) Taş kömürü A) Organik Tortul Kayaçlar 2. Kayaçları inceleyen bir bilim adamı, kayaç Tortul kayaçların en önemli özelliği içlerinde fosil bulundurmalarıdır. Bu fosiller sayesinde kayaçların yaşı ve oluştukları dönemdeki iklim koşulları hakkında bilgi edinilebilmektedir. Tortul (Sediment) Kayaçların Genel Özellikleri: Oluşumları çok uzun yıllar gerektirir. Tabakalı olma özelliği gösterirler. Oluşum şekillerine göre; fiziksel, kimyasal ve organik kayaçlar olarak üç çeşittir. Bu kayaçlar belirli bir tortulanma dönemi sonucu oluştuğuna göre sınırları (tavan ve tabanları) bellidir. Tortul kayaçlar bazı koşullar dışında gözle görülebilir mineral veya kristal içermezler. Yer kabuğunun çok derinlerine kadar inmezler. Genelde yer kabuğunun üzerinde yayılımları çok fazladır. Yer kabuğu hareketleriyle (Orojenik hareket) kırıklı ve kıvrımlı bir yapıda olabilirler. Tortul kayaçları oluşturan tabakalar farklı zamanlarda oluşmuştur. Fosil içerirler. 8 B) Dış Püskürük Kayaçlar ların üzerinde ve arasında yaprak kalıntıları ile birlikte bazı küçük böcek kalıntılarına rastlamıştır C) Kırıntılı Tortul Kayaçlar D) Fiziksel Tortul Kayaçlar E) Kimyasal Tortul Kayaçlar Kömür Bitkiler öldükten sonra bakterilerin etkisiyle değişime uğrar. Eğer su altında kalarak değişime uğrarsa, karbon (C) oranı artarak kömürleşme başlar. Karbon miktarı %60 ise turba, karbon miktarı %70 ise linyit, karbon miktarı %80 90 ise taş kömürü, karbon miktarı %94 ise antrasit adını alır. 1. Okyanus, deniz, göl ve akarsu tabanların- 5. Organik tortul taşlar, bitki ve hayvanların öldükten sonra kalıntılarının yer kabuğunun deniz ya da göl gibi çukur alanlarında birikmesiyle oluşan kayaçlardır. Buna göre, aşağıdaki kayaçlardan hangisinin organik tortul kayaçlardan olduğu söylenemez? Bilim adamının bulduğu kayaç türü aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Gnays B) Mermer A) Linyit B) Turba C) Volkan camı D) C) Mercan kalkeri D) Şist E) Kireç taşı 3. Aşağıda tortul kayaçlarla ilgili olarak veri- 6. Bitkiler öldükten sonra bakteriler etkisiyle değişime uğrar. Eğer su altında kalarak değişime uğrarsa, karbon (C) oranı artarak kömürleşme başlar. Bu oluşum bir süreç içinde gerçekleşir. len özelliklerden hangisi yanlıştır? A) Tortul kayaçlar yüksek sıcaklık ve basınç etkisi altında oluşurlar. Kömür türlerinin oluşum yaşlarına göre sıralarsak eskiden yeniye göre nasıl bir sıralama yapmamız doğru olur? B) Tortul kayaçların oluşumu çok uzun yıllar gerektirir. C) Tortul kayaçları oluşturan tabakalar farklı zamanlarda oluşmuştur. A) Turba - Linyit - Taş kömürü - Antrasit B) Linyit - Taş kömürü - Turba - Antrasit D) Tortul kayaçlar, diğer kayaçların parçalanıp dağılmasıyla oluştuğu için belirli bir kristal şekilleri yoktur ve tabakalıdır. C) Antrasit - Turba - Linyit - Taş kömürü D) Antrasit - Taş kömürü - Linyit - Turba E) Tortul kayaçların içinde bol miktarda mineral ve fosil bulunur. 1. A 2. E 3. A E) Taş kömürü E) Turba - Linyit - Antrasit - Taş kömürü 4. B 5. D 6. D

9 için tarihi devirlerden günümüze kadar insanlar tarafından yaygın olarak kullanılmıştır. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi kayaçların kullanım alanlarından biri değildir? A) Jeotermal enerji B) Çimento sanayi C) İnşaat sektörü D) Süs eşyası yapımı E) Yol yapımı Buna göre, aşağıdaki kayaçlardan hangisinin bulunduğu bölgenin jeolojik yaşı ve olayları hakkında daha sağlıklı bilgi elde edilebilir? A) Linyit B) Mermer C) D) Tüf E) Diorit 12. İlk insanların barınakları oldukça ilkeldi. Ör- sularıyla aşındırılması sonucu oluşan yer şekli aşağıdakilerden hangisidir? B) Kırgıbayır C) Mantar kaya D) Plato E) Sarkıt 9. Aşağıdaki şekilde iki levhanın birbirine göre hareketi verilmiştir. ğu hareketleri sırasında çok yüksek basınç ve sıcaklık etkisi altında kalarak fiziksel ve kimyasal özelliklerinde değişimler olabilir. Bu etkilerle taşlar ezilir, erir ve yeniden katılaşır. Kayaçların yapıları, görünüşleri tamamen değiştiren bu olaya başkalaşım adı verilir. Yer kabuğu hareketleri sırasında meydana gelen şiddetli basınç ve yüksek sıcaklık etkisiyle fiziksel ve kimyasal özellikleri değişen ve yeni bir kayaç özelliği kazanan bu tür kayaçlara ne ad verilir? A) İç Püskürük Kayaçlar B) Dış Püskürük Kayaçlar C) Kırıntılı Tortul Kayaçlar D) Metamorfik Kayaçlar E) Kimyasal Tortul Kayaçlar Z X Buna göre, X, Y ve Z bölgelerinde oluşması beklenecek kayaçlar aşağıdakilerden hangisi olabilir? X A) B) C) D) E) Y Gre Kalker Andezit Mermer Traverten Jips Gre Şist Z Kaya tuzu Taş kömürü Konglomera Kum Taşı Marn kırgıbayır (badlans) oluşur. manlar sonucunda meydana gelmiştir. Dolayısıyla her alan farklı zamanlarda oluşmuş ve hepsinin farklı bir yaşı vardır. Bir kayacın yaşını tespit etmede kullanılan yöntemlerden biri de o kayaç içerisinde bulunan fosilleşmiş hayvanın yaşadığı dönemi tespit etmektir. Buna göre bir kayacın yaşı tespit edilmek istenirse, o kayaç aşağıdakilerden hangisi olursa, yaş tespiti daha kolay olur? A) Fillad B) Gabro C) Obsidyen D) Diorit E) Kalker grubu eşleştirmelerinden hangisi yanlış verilmiştir? A) Mermer - Metamorfik Kayaç B) Tüf - Dış Püskürük Kayaç C) Breş - Kırıntılı Tortul Kayaç D) Linyit - Organik Tortul Kayaç E) Mermer - Kimyasal Tortul Kayaç 8. B 9. D 10. E METAMORFİK (BAŞKALAŞIM) KAYAÇLARI Tortul ve püskürük kayaçların yer kabuğu hareketleri sırasında çok yüksek basınç ve sıcaklık etkisi altında kalmaları ile oluşan kayaçlardır. Bu etkilerle taşlar ezilir, erir ve yeniden katılaşır. Kayaçların yapıları, görünüşleri tamamen değişir. Bu olaya başkalaşım (metamorfizma), bu yolla oluşan kayaçlara başkalaşım (metamorfik) kayaçları denir. Başlıcaları; Kalkerin başkalaşıma uğramasyla 14. Dünya nın oluşumu, belirli evreler ve za- 10. Aşağıda verilen kayaç örneği ve kayaç 7. A sel sularıyla aşındırılması sonucu 13. Daha önceden oluşmuş kayaçların yer kabu- Y Okyanus Kumlu ve killi arazilerde yamaçların neğin, ağaç kovukları ya da mağaralar barınakları olabiliyordu. Buna göre, aşağıdaki kayaç türlerinden hangisinin ilk insanlar tarafından oyularak barınak olarak kullanımı daha yaygındı? A) Gnays B) Mermer C) Volkanik tüf D) E) Diorit 8. Kumlu ve killi arazilerde yamaçların sel A) Şelale 11. A 12. C 13. D 14. E Mermer Kil taşının başkalaşıma uğramasıyla Mika şist Kum taşının başkalaşıma uğramasıyla Kuvarsit Granitin başkalaşıma uğramasıyla Gnays Kömürün başkalaşıma uğramasıyla Elmas Ayrıca; serpantin, amfibolit, fillad metamorfik kayaçların diğer örnekleridir Birçok kayaç sert, yoğun ve dayanıklı olduğu rındırdıkları için, oluştukları jeolojik zaman ve olaylarla ilgili daha sağlıklı bilgiler vermektedirler. 7. Tortul kayaçlar içlerinde canlı kalıntıları ba-

10 Metamorfik Kayaçların Genel Özellikleri: Genellikle kristalli bir yapıya sahiptirler. Metamorfizmaya özgü yeni mineraller içerirler. İlk kayaca ait tabakalı yapı kaybolabilir. Çoğunlukla fosil içermezler. Fakat metamorfizma derecesi çok düşük olan metamorfik kayaçlarda ender de olsa fosil bulunabilir. Büyük kütleler halinde bulunabilirler. Asitten etkilenmezler. Sert yapıdadırlar. Topoğrafya ve Kayaçlar 1. Kimyasal tortul kayaç olan kalker, yüksek sıcaklık ve basınç etkisinde kalırsa fiziksel ve kimyasal özellikleri değişim gösterir. Başkalaşım geçirerek yeni bir kayaç özelliği kazanır. Kalker artık mermer adı verilen yeni bir kayaca dönüşmüştür. Aşağıdakilerden hangisi, mermer özelliği kazanmış olan kalker için söylenemez? A) Dış kuvvetlere karşı daha dayanıklı hale gelmiştir. B) İçinde bol miktarda organik madde bulundurma özelliği kazanmıştır. C) Metamorfik bir kayaç özelliğini kazanmıştır. D) Tabakalı yapısını yitirip kütlesel bir yapıya dönüşmüştür. E) Asitten etkilenmeyecek bir özellik kazanmıştır. 4. Aşağıda bir akarsu verilmiştir. Buna göre, akarsuyun denize döküldüğü alanda daha çok aşağıdaki kayaç gruplarından hangisinin oluşumu için ortam hazırlandığı söylenebilir? A) Fiziksel Tortul Kayaçlar B) Metamorfik Kayaçlar C) Dış Püskürük Kayaçlar D) Kimyasal Tortul Kayaçlar E) İç Püskürük Kayaçlar Test 5 Günümüzden çok eski zamanlarda oluşmuş, oluştuğu günden bugüne kadar şiddetli yer kabuğu hareketleri geçirmiş, kırılmış ya da kıvrılmış arazilere masif (kalkan) adı verilir. Bu tür araziler metamorfik kayaçların bulunduğu yerlerdir. Masif alanlar, yer kabuğu hareketliliğin sınırlı olması nedeniyle şiddetli deprem riskinin de düşük olduğu alanlardır. 2. Yer kabuğunun yapısı ve geçirmiş olduğu jeolojik devirlerle yer altı zenginlikleri arasında sıkı bir ilişki vardır. I. Manganez, demir ve kurşun volkanik olaylara bağlı olarak oluşan madenlerdir. II. Petrol, linyit ve taş kömürü organik tortulanmaya bağlı olarak oluşan madenlerdir. III. Granit, andezit ve obsidyen kimyasal tortulanmaya bağlı olarak oluşan madenlerdir. Buna göre yukarıda oluşum şekli verilen madenlerden hangisinde yanlışlık yapılmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 3. Türkiye de çıkarılan aşağıdaki yer altı zenginliklerinden hangisi volkanik kökenli değildir? A) Demir B) Krom C) Bakır D) Kalker E) Altın 5. Kayaçların fiziksel yolla parçalanmasında çeşitli faktörlerin etkisi vardır. Aşağıdakilerden hangisinin, taşların fiziksel parçalanmasında etkili olduğu söylenemez? A) Suların, kayaçların çatlaklarında donması B) Sıcaklık farklarının fazla olması C) Rüzgârların çakıl ve kum tanelerini beraberlerinde sürüklemesi ve bir yerlere çarptırarak ufalaması D) Kayaçtaki tuz mineralinin suda çözünmesi E) Suların kayaçları zamanla eritmesi 6. Birinci jeolojik zamanın sonlarına doğru çok sıcak ve bol yağışlı bir iklimin etkisi ile bazı maden havzaları oluşmuştur. Türkiye de bu tür madenlerin oluşumuna örnek olarak gösterilebilecek maden havzası aşağıdakilerden hangisidir? A) Çankırı kaya tuzu yataları B) Zonguldak taş kömürü yatakları C) Adıyaman petrol yatakları D) Divriği demir yatakları E) Tavşanlı linyit yatakları B 2. C 3. D 4. A 5. E 6. B

11 10. Metamorfik kayaçların oluşumunda aşa- duğu yerlerdir. Dolayısıyla bu tür araziler yer kabuğu hareketliliğinin sınırlı olduğu yerler olması nedeniyle şiddetli depremlerin olmayacağı alanlardır. ğıdaki olaylardan hangileri etkili olmaktadır? A) Erime ve çözülme 7. Masif alanlar metamorfik kayaçların bulun- B) Ayrışma ve aşınma D) Sıkışma ve çimentolaşma Yer kabuğunun bazı bölgelerinde E) Parçalanma ve depolanma V oluşan, ekonomik yönden değer III IV 11. Aşağıdakilerden hangisi fosiller için doğru bir bilgi değildir? Buna göre, yukarıdaki haritada verilen alanlardan hangisi masif alanlara örnek olarak gösterilemez? A) Tortul kayaçların içerisinde en yaşlı fosiller üst tabakalarda, en genç fosiller alt tabakalarda bulunur. A) I B) Fosillerin bulunduğu bölgenin geçmişteki coğrafi durumunu ve iklim şartlarının nasıl olduğunun anlaşılmasını sağlar. B) II C) III D) IV E) V kuvvetlerce taşınarak aşağıdaki yeryüzü şekillerinden hangisinin oluşumunu sağlarlar? A) Dağların B) Falezlerin C) Delta ovalarının D) Platoların E) Tepelerin 8. Kolay aşınan ve parçalanan kayaçlar dış 9. Akarsular, sert kayaçları zor aşındırırken aşındırma faaliyetlerini derine doğru yaparlar. Aşındırma hızları da yavaşlar. Yumuşak kayaçların bulunduğu alanlarda aşındırma miktarları ve aşındırma hızları da artar. Aşındırma faaliyetlerini hem derine hem de yanlara yaparak vadilerini oluştururlar. Buna göre, aşağıda verilen seçeneklerden hangisinde bir akarsuyun yatağında sert ve yumuşak kayaçların üst üste sıralandıkları söylenebilir? A) çeşitli iç ve dış doğal etkenlerle C) Nesilleri tükenmiş veya eski zamanlarda yaşamış canlıların tanınmasını sağlar. D) Canlıların geçirdiği gelişim dönemleri (evreleri) hakkında bilgi edinilmesini sağlar. Volkanik olaylara bağlı olanlar; krom, kurşun, demir, nikel, pirit ve manganez, kurşun, alüminyum, bakır gibi madenler magmada erimiş haldedir. Organik tortulanmaya bağlı olanlar; Taş kömürü, linyit ve petrol oluşumu. Kimyasal tortulanmaya bağlı olanlar; Kaya tuzu, jips, kalker, borasit ve potas yataklarının oluşumu. E) Yer kabuğunda oluşan değişimler hakkında bilgi verir. 12. Aşağıdakilerden hangisi ilk çağlarda insanların kayaçlardan yararlanma yöntemlerinden biri değildir? İnsanlar kayaçları tarih boyunca A) Av silahlarının yapımı B) Ulaşımda enerji ham maddesi olarak kullanımı değişik amaçlarla kullanmıştır. Başlıca kullanıldığı alanlar: Kesici aletlerin yapımı, C) Kap kacak yapımı D) Tarım ürünlerinin öğütülmesi B) taşıyan minerallere maden denir. Bitkilerin öğütülmesi, Süs eşyası ve kap kacak yapımı, E) Barınacak yer yapımı Barınmak ve yırtıcı hayvanlardan korunmak için, C) 13. Aşağıdakilerden hangisi yeryüzünü oluşturan kayaçların ufalanıp taşınmasında ve tortulanmasında etkili olan dış kuvvetlerden değildir? D) A) Akarsular E) C) Heyelanlar 7. E 8. C 9. D 10. C 11. A E) Rüzgârlar 12. B 13. C B) Buzullar D) Dalgalar Günümüzde de insanlar kayaçlardan; İnşaat faaliyetlerinde, Yollarda kaldırımların döşenmesinde ve sanayide ham madde olarak yararlanmaktadır. 11 C) Sıcaklık ve basınç II I

12 14. Yeryüzündeki dış kuvvetlere bağtopoğrafya vekayaçlar, Kayaçlar A) B) Şist C) Marn D) Dolomit mü tropikal bölgelerde bulunan tortul kayaçlardan biridir? Tortul kayaçlar aşınmaya karşı dirençli olmayıp bu tür kayaçların bulunduğu yerlerde az eğimli ve alçak yer şekilleri oluşur. 12 A) Gabro B) Granit C) Obsidyen D) Marn I A) B) C) D) E) E) Mercan kalkeri 16. Aşağıda kayaç döngüsü verilmiştir. II III Bu yer şekillerinin bulunduğu alanlarda yaygın olarak bulunan kayaç türleri, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? E) Kireç taşı 15. Aşağıdakilerden hangisi büyük bir bölü- II Gre Kalker Kum taşı Şist Şist Andezit Gre Tüf Jips III Kaya tuzu Traverten Konglomera Kireç taşı Marn 18. Kayaç döngüsüyle ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? A) Magma, volkanik hareketlerle gerek yer kabuğunun içine sokularak gerekse üzerine çıkarak soğuyup katılaşır.hem kayaç döngüsünü başlatır hem de püskürük kayaçlara dönüşür. B) Püskürük kayaçlar zaman içerisinde dış güçlerin etkisiyle çözünmeye uğrayarak daha küçük parçalara ayrılarak ufalanırlar. C) Çeşitli ortamlarda biriktirilen malzemeler üzerlerine sonradan getirilip yığılan malzemelerin uyguladığı basınç ile sıkıştırılıp taşlaşarak tortul kayaçlara dönüşürler. Şekil üzerinde verilen A, B ve C harfleriyle gösterilen yerlere hangi kayaçlar yazılırsa doğru olur? ve yüksek yer şekilleri oluşur. I Buna göre, aşağıdaki kayaçlardan hangisinin bulunduğu arazi çevresine göre daha az eğimli ve alçak yer şekillerini oluşturmaz? Volkanik ve metamorfik kayaçlar aşınmaya karşı dirençli olup bu tür kayaçların bulunduğu yerlerde dik rilmiştir. KAYAÇ DÖNGÜSÜ Yer kabuğu üzerinde bulunan kayaçlar sürekli olarak birbirleriyle dönüşüm içindedir. İlk oluşan kayaç grubu olan püskürük kayaçların bir bölümü sıcaklık ve basınç altında kalarak değişmekte ve metamorfik kayaçlara dönüşmektedir. Bir bölümü fiziksel ve kimyasal ayrışma ve taşınma sürecinden geçerek, çukur alanlarda (göl, deniz gibi) birikmekte ve tortul kayaçları oluşturmaktadır. Tortul kayaçlar da sıcaklık ve basıncın etkisiyle değişerek metamorfik kayaçlara dönüşmektedir. Metamorfik kayaçlar da bir yandan yer kabuğu hareketleriyle derinlere sürüklenerek magmaya karışmakta, diğer yandan da ayrışma, taşınma ve birikme (tortulanma) süreçlerinden geçerek tortul kayaçlara dönüşebilmektedir. Böylece kayaçlar arasında jeolojik zamanlar içinde süregelen kayaç döngüsü gerçekleşmektedir. 17. Aşağıdaki fotoğraflarda bazı yer şekilleri ve- lı olarak sürekli aşınıp şekillenirler. Genel olarak yumuşak kayaçlar aşınmaya karşı dirençli olmadıklarından çevresine göre az eğimli ve alçak yer şekilleri oluştururlar. Ör neğin dolin, uvala, lapya, peri bacaları, kırgıbayır gibi. A) B) C) D) E) A Jips Kalker Konglomera Mermer B Kalker Mermer Traverten Andezit Granit D) Tortul kayaçlar, üzerlerinde biriktirilen yeni malzemelerin uyguladığı basınç ve magmanın sıcaklık etkisiyle metamorfik kayaçlara dönüşürler. C Granit Kalker Konglomera Jips 14. A 15. E E) Metamorfik kayaçlar dış kuvvetlerin etkisiyle tekrar çözünmeye uğrayarak püskürük kayaçlara dönüşürler. 16. B 17. D 18. E