ANMED. ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS. (Ayrıbasım/Offprint)

Transkript

1 ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS (Ayrıbasım/Offprint) Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

2 Beydağları Yüzey Araştırmaları 2012 Surveys in Beydağları 2012 İsa KIZGUT Çalışmalarımız Antalya, Kemer İlçesi Beycik Köyü sınırlarında Fırıncık mevki olarak adlandırılan bölgedeki antik yerleşimde, Haziran 2012 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir *. Kemer İlçesi, Tekirova Beldesi ne bağlı Beycik Köyü yakınlarındaki yerleşim 2365 m. yüksekliğindeki Tahtalı Dağı nın güneybatı eteklerindedir (Res. 1). Beycik den araçla yaklaşık 8 km. gidildikten sonra, yaya olarak ortalama dakikalık bir yürüyüşle antik yerleşime ulaşıl maktadır. Her antik yerleşimde olduğu gibi haritalama, rölöve ile önemli yapıların cephe çizimleri, tanımlama ve yapı kimliklendirme olarak gerçekleştirdiğimiz uygulamalarımız bu sezon ancak kenti tanıma, topografyayı ve şehircilik planlamasını tespit etme, bu coğrafyada konuşlandırılma gerekçelerini anlama olarak gerçekleşmiştir. Tahtalı Dağı eteklerinden Akdeniz e bakan, Olympos Limanı nı kısmen gören yerleşim geniş alana yayılmış fakat oldukça eğimli topografyaya yerleştirilmiştir. Ortalama rakım 1000 m. olarak ölçülmüş ve yerleşimin büyük yoğunluğu batı ve güneybatı bakışımlı çanak içerisine, küçük bir mahalle görünümündeki ikinci yerleşim ise merkeze göre daha batıda bulunan tepecik üzerine konuşlandırılmıştır. Çok sayıda nitelikli yapı barındıran yerleşimin varlığını ve yer seçimindeki etken unsurları sorgulamak gerektiğinde bölgenin ilgili dönemdeki siyasi yaşamını ve kuruluş dönemini bilme zorunluluğu doğmaktadır. Yüzey araştırmasının bilim insanına The 2012 surveys were conducted between 18 and 29 June at the ancient settlement in the Fırıncık mevkisi within the boundaries of Beycik village of the Tekirova municipality in the Kemer district of Antalya *. The settlement is located on the south-west slope of Tahtalı Dağı (2365 m.) (Fig. 1). To reach the site one needs to drive for about 8 km. from Beycik village and then hike for minutes. In practice surveys generally include mapping, relevé and elevation drawings, description and building identification. However, this campaign covered getting acquainted with the site, identification of the topography and urban planning, and understanding the reasons for its location. The settlement looks over the Mediterranean from Tahtalı Dağı and partly sees the Olympos harbour. It is spread across a wide area on a very rugged topography. The average altitude is 1000 m., and the main core of the settlement is located in a hollow area facing west and south-west, while the second part, which looks more like a small quarter, is located on a hillock west of the centre. When it is necessary to explore the presence of the settlement and factors for the choice of the site, it becomes necessary to know the political life of the region in that period and its foundation period. Of course, it is possible to say a few words depending on survey context. However, solid and clear-cut results can be obtained only through excavations in the future. * Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğüne verdikleri çalışma izni için, Bakanlık Temsilcimiz F. Güngör e uyumlu ve titiz çalışmaları için, Vehbi Koç Vakfı Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü ne (AKMED) ve müdürü K. Dörtlük ile çalışma arkadaşlarına araştırmamızın ilk yılından bugüne bizleri dağlarda güçlü kılan destekleri için, Beycik Köyü muhtarlığı ve aza A. Şefik e bizi yalnız bırakmadıkları için, Akdeniz Üniversitesi Rektörlüğüne araştırmamıza katkıları için, ekibimizin bütün üyelerine ve ayrıca E. Akalın, İ. Yalçın, A. Demirelli, F. Karakuza, T. Atav, N. Meydan a ayrı ayrı teşekkür ederim. * I would like to express my gratitude to the General Directorate of Cultural Heritage and Museums for the work permit, state representative F. Güngör for harmonious and meticulous work, the Vehbi Koç Foundation Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations (AKMED) and its director Mr. K. Dörtlük and his colleagues for their support since the beginning, the headman of Beycik village and board member A. Şefik for their friendship, the Akdeniz University Rectorate for their contributions, all the members of the team and furthermore to E. Akalın, İ. Yalçın, A. Demirelli, F. Karakuza, T. Atav and N. Meydan. 164

3 Res. 1 Fırıncık mevkisi Fig. 1 Fırıncık mevkisi Res. 2 Koruma terasları Fig. 2 Protection terraces tanıdığı olanaklarla kabaca fikir yürüterek elbet birşeyler söylenebilinir. Ancak somut ve kesin sonuçlara ulaşmak kazı ile elde edilecek verilerle mümkündür. Bu bağlamda şehircilik planlaması için çok zor bir bölge olması, yaşamın ve ulaşımın güçlüğü gibi olumsuzluklara rağmen denizden gelebilecek tehlikelerin önceden bilinebilecek olması, zor ulaşılan korunaklı ve gizli konumu, yapılar için gereken malzeme (ana kaya) bolluğu, 2365 m. rakımlı ve bol kar alan bir tepenin eteğinde bulunması nedeniyle su sıkıntısı yaşanmaması burada yerleşilmeyi cazip kılan olumlu tercih nedenlerinden biri olmalıdır. Şehircilik ve planlama olarak bakıldığında yakın çevrede tespit edilen Mnara yerleşimi ile karşılaştırılabilinir. Ancak topografyası, zor ulaşılabilen konumu, genel şehircilik kurgusu ve yer seçimi nedenleri benzerlik gösterse de, en önemli fark teraslama sisteminde ortaya çıkmaktadır. Yapılaşmaya uygun olan büyüklü küçüklü her alan bağımsız olarak teraslandırılarak yapı ve/veya yapılar bu alanlara konuşlandırılmıştır. Oysa Mnara da ana kayanın düzleştirilmesi ve dolgu yardımı ile oluşturulan bir teras, sokağı ile birlikte kent içerisinde topografyanın izin verdiğince ilerlemekte, daha sonra da oluşan bu alanlara da yapılar sokağa bakacak şekilde dizilmektedirler. Teras sayısı ve uzunlukları belirgindir. Fırıncık mevkisi yerleşiminde yapı teraslarından farklı olarak U formlu ve küçük ölçekli olanlara bakıldığında yapılış amacının farklı olduğu anlaşılmaktadır. Kuzeydoğudan kopan/düşen kaya kütlelerinin yapıları tahribinden korumak için yapılmış ve fazla yüksek olmayan ölçülerdedir (Res. 2). Merkez ya da Ana Yerleşim olarak nitelenebilecek bölümde tespit edilmiş olan 60 yapının krokileri çıkarılmış, ölçüleri alınmış ve fotoğraflandırılarak envanterlenmiştir. Mümkün olduğunca ilk tanımlamaları da gerçekleştirilen yapılar içerisinde kamu yapısı olarak kesinleşen şimdilik sadece agora olmuştur (Res. 3). Agora yerleşimin güneybatısında yer Among the attractions of the site, despite the apparent difficulty of its terrain for urbanism such as life and access, are awareness of the threats from the sea beforehand, a protected location hindering easy access, an abundance of construction materials (rocks), and sufficient water as it is located on the foot of a mountain with abundant precipitation. With respect to urbanism and planning it can be compared with Mnara nearby. However, despite similarities of topography, difficulty to access, overall urbanism pattern and location choices, the biggest difference between the two sites emerges in the terracing system. Each area suitable for construction was terraced individually, and buildings were built then. However, in Mnara a terrace formed with hewing the rock and filling extends together with its street as long as the terrain allows and then buildings were constructed facing the street. The number of terraces and their lengths are clear. On the other hand, the settlement at Fırıncık mevkisi features buildings having a U-form different from the terrace, and small-scale ones had different construction purposes. This was to protect the buildings from the rocks falling off the north-east side, and they are not very high (Fig. 2). In the main settlement a total of 60 buildings were sketched, measured, photographed and inventoried. As much as possible, we also wrote down the descriptions. The only public building safely identified to date is the agora (Fig. 3), which is located in the south-western part of the settlement. It is surrounded by a shallow valley on the south and south-west. The architectural elements of the L-shaped stoa, which can be identified together with its rooms, are scattered across the agora. The long arm of the stoa has five rooms while the narrow end does not have any. This agora, which once supplied the needs of the settlement, has been damaged by illicit digs. Columns, numerous drums and a capital attested in the 165

4 Res. 3 Agora ve stoa Fig. 3 Agora and stoa Res. 4 Duvar tekniği Fig. 4 Masonry alır, güney ve güneybatı yönleri fazla derin olmayan vadi ile çevrilidir. İçerisinde mekânları ile birlikte tespit edilen L formlu stoanın mimari elemanları agora alanına yayılmış durumdadır. Stoanın uzun bölümünde içe gömülü 5 mekân görülebilmekte, dar bölümünde ise mekân bulunmamaktadır. Kent nüfusuna yetecek büyüklükte olduğu düşünülen agora ne yazık ki bugüne dek süregelen kaçak kazılarla aşırı tahrip edilmiştir. Çevrede ele geçen sütun ve çok sayıda sütun tamburları ile vadide tespit edilen bir sütun başlığı değerlendirilmiş, agora ve stoasının dor tarzlı olduğu ve Hellenistik Dönem sonlarına tarihlenebilecek özellikler gösterdiği anlaşılmıştır. Agora alanında düzenlendiği öngörülen büyük ve profilli bloklarla oluşturulmuş eksedra parçaları söz konusu kazı ve tahribat sırasında etrafa yayılmıştır. Agoranın dışında, özellikle kuzey ve kuzeybatı yönlerinde ortak duvarla birbirine bitişik inşa edilmiş, girişleri birbirinden bağımsız ve dışa açılan yapılar bulunmaktadır. Agoraya yakın konumları, bağımsız düzenlenmiş olmaları ve planlarına göre dükkan ya da küçük atölyeler olarak tanımlanmışlardır. Çünkü agora stoasında sadece 5 dükkan tespit edilmiştir. Artan nüfusa yönelik alışveriş yoğunluğu düşünüldüğünde, şimdilik tespiti yapılan 60 yapının bulunduğu bir yerleşimde bu dükkan sayısının yeterli olmayacağı anlaşılmaktadır. Bu nedenle agora formunu bozmamak adına hemen dışındaki uygun alanlara dükkanlar yapılmış olmalıdır. Bu yapılardan başka, dış duvar örgülerindeki özen, büyüklükleri ve planları dikkate alınan bazı yapıların da kamu işlevli olabilecekleri düşünülmektedir. Fakat kesin değerlendirmeler gelecek sezon çalışmalarından sonra yapılacağından şimdilik ayrı ayrı anılmayacaklardır. Yapı tekniği olarak genellikle aynı yöntem kullanılmıştır. Bazı bölümlerde derece eğime ulaşan ve yapılaşma için çok zor topografyaya rağmen bölgesel teraslama valley suggest that the agora and the stoa were of Doric order and may be dated to the end of the Hellenistic period. Fragments of exedra built with large and profiled blocks in the agora are scattered around by the aforementioned illicit digs and destruction. On the outside of the agora, especially on the north and north-west, are independent structures opening outside and built next to each other sharing a wall. Based on their proximity to the agora and independent arrangement as well as their plans, they are thought to be shops or small workshops because only five shops have been identified in the agora s stoa. So far only 60 buildings have been identified, but the increasing population could not be supplied with only this number of shops. Therefore, suitable areas next door to the agora were built with shops in order not to disturb the agora s form. Furthermore, care in the exterior masonry, dimensions and layouts of some buildings may suggest a public function as well. As they will be assessed in the next campaign, we will not mention them one by one here. The construction technique is usually consistent. The slope inclines degrees at places, and thus is difficult to build on. But utilizing the local terracing system, they made use of the bedrock or bedrock and masonry for the rear wall. Other walls are usually independent from the bedrock. Important front and sidewalls feature better quality stone workmanship. Some façades have bossed blocks while others have fine dressing. The masonry also reminds that of Mnara. Some large and fine cut blocks have rugged backsides, and this irregularity is concealed with small stone masonry (Fig. 4). Despite the suitable topography, no theatre has been attested yet. Earthquakes and landslides destroyed some buildings to a great extent while some are buried under 166

5 yöntemiyle oluşturulan alanlara genellikle büyük kesme bloklar kullanılarak yerleştirilmiş yapılarda arka duvarlar, varsa ana kayaya yaslandırılmış ya da ana kayadan yararlanılarak hibrit oluşturulmuştur. Diğer duvarlar ise genellikle ana kayadan bağımsız devam ettirilmiştir. Önemsenen ön ve yan duvarlarda taş işçiliği daha nitelikli olacak şekilde farklılıklar gösterebilmektedir. Bazı cephelerde bosajlı bazılarında ise düz kesim tercih edilmiştir. Bir başka özellik yine Mnara örneğine benzeyen duvar işçiliğidir. Büyük ve düzgün kesilmiş iri blokların iç yüzlerinin bazen düzgün olmadığı, bu örgünün iç yüzde daha küçük taşlarla örülerek giderilmeye çalışıldığı gözlemlenmiştir (Res. 4). Bu tür yerleşimlerde beklenen tiyatro yapısına da topografya çok uygun olmasına karşın henüz rastlanmamıştır. Depremler, üst bölümlerden gelen büyük ölçekli heyelanlar bazı yapıları çok tahrip ettiği gibi bazılarını da dolgu altında bırakmıştır. Gelecek sezon çalışmaları ile daha ayrıntılı sonuçlara ulaşılacağı beklenmektedir. Ölü gömme ile ilgili fazla bir veriye ulaşılamamıştır. Kente girişte kaçak kazıcıların tahrip ettiği birkaç yapı, net olmasa da mezara benzemektedir. Bunun dışında şimdilik bir adet kaya lahdi tespit edilmiştir (Res. 5). Bu konuda da daha fazla veri için gelecek sezon çalışmaları beklenmektedir. Üretimsel Yapılar ve Konumları Konut ve kamu yapılarının konumlandırıldığı yamacın kuzeybatısında bulunan bir küçük tepe üzerinde bulunurlar. Yapıların konumlandırıldığı teras derin bir vadi ile kuzeyi ise bir büyük tepe ile sınırlanmaktadır. Terasın üzerinde çok sayıda işlik ve çiftlik evleri vardır. Güneyinde yaklaşık 50 m. kadar alt kotta ve 300 m. uzaklıkta bir su kaynağı ve geniş bir düzlük yer almaktadır. Tarım ve hayvancılığın bu alanda yapıldığı düşünülmektedir. Yapılar birbirine çok yakın (kompleks) şeklinde inşa edilmiştir. Genellikle düzgün blok kullanılmış, aralarına da moloz taşlar yerleştirilmiştir. Şu ana kadar 3 adet baskı kolu yuvası (fulkrum) ve bir mekân içerisinde ezme teknesi ile toplama teknesi tespit edilmiştir (Res. 6). Kente girişin topografyanın yönlendirmesine bağlı olarak batı yönden olduğu anlaşılmaktadır. Buna bağlı olarak ilk düzlükte var olan ve günümüze dek kullanılan su kaynağının da etkisiyle, mevcut düzlüğün tarım için kullanıldığı düşünülmektedir. Üretimsel yapıların kent merkezinden uzakta ve alt kotlarda olmasının nedeni hem üretime ayrılmış alanlara yakınlığı hem de su kaynağının varlığı olmalıdır. deposits. We hope to attain more detailed results in the next campaign. Not much evidence was obtained regarding the burial customs. Some structures at the entrance to the settlement and destroyed by treasure hunters seem to be tombs, albeit not certain. In addition, only one rock sarcophagus has been identified (Fig. 5). For more data we have to wait for the next campaign. Production Buildings and their Locations Res. 5 Kaya lahdi Fig. 5 Rock sarcophagus The production buildings are located on a hillock northwest of the slope where houses and public buildings are located. The terrace on which these buildings are found is bounded with a deep valley and a big hill to the north. The terrace houses many work areas and farmhouses. To the south, at about 50 m. below and a distance of 300 m., is a spring and a wide flat area. It is thought that this area served for agriculture and animal husbandry. The buildings are built very close to each other. Cut stones were mostly used with rubble fitted in between. Three fulcrums and a crushing basin inside a room and a collecting basin have been identified to date (Fig. 6). Access to the settlement appears to be from the west based on the topography. Thus the spring in the first flat area and still in use should have facilitated agriculture here. That the production buildings are located away from the settlement and at lower altitudes is probably due to their proximity to the spring and the cultivation areas. 167

6 Tarihleme için ele geçen küçük buluntu yoktur. Kentin heyelan ve deprem etkisiyle yaşadığı yıkımlar nedeniyle yapıların dolgu altında olması, yoğun çam ormanının iğne yapraklı bitkilerinin oluşturduğu kalın örtü gelebilecek bulgulara ulaşımı engelleyen faktörlerdir. Ancak kaçak kazıcıların hem dinamitle, hem de kazarak yaptığı tahribat sırasında tesadüfen bazı bulgular görülebilmektedir. Yerleşimi tarihlendirmeye yarayacak seramik ele geçmemiştir. Yapı teknikleri ve taş işçiliği kesin olmasa da kentin Hellenistik ve Erken Roma Dönemi içerisinde kullanıldığını söylemeye olanak tanımaktadır. Res. 6 Üretim yapısı Fig. 6 Production facility No small finds allow any dating. The settlement is buried under fillings caused by earthquakes and landslides, and a thick cover of pine needles further hinders accessing the finds. However, areas excavated and blasted by treasure hunters allow some evidence to be noticed. No dateable pottery has been found. The construction techniques and stone workmanship suggest tentatively that the site was inhabited in the Hellenistic and Early Roman periods. 168