TÜRKİYE DE ŞEKER ÜRETİMİNİN EKONOMİK VE SOSYAL KARLILIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "TÜRKİYE DE ŞEKER ÜRETİMİNİN EKONOMİK VE SOSYAL KARLILIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİ"

Transkript

1 TÜRKİYE DE ŞEKER ÜRETİMİNİN EKONOMİK VE SOSYAL KARLILIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİ Dr. Aysel ÖZDEŞ AKBAY Adana İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü Temmuz 2003 Ankara

2

3 Yayın No: 104 ISBN

4

5 ÖNSÖZ Son yıllarda ülkemizde tarım politikası konusunda yapılan tartışmaların başında, destekleme politikaları gelmektedir. Çeşitli kesimlerin yaptığı pek çok toplantıda, destekleme politikaları yoluyla tarım sektörüne aktarılan kaynağın büyüklüğü yanında, çiftçi gelirlerinin yükseltilmesi, üretim ve verimlilikteki artış, kendine yeterlilik gibi pek çok tarım politikası hedefinin tutturulamadığı görüşü dile getirilmektedir. Ortaya çıkan bu şikayetler tarım politikasında ciddi revizyon değişikliklerini gündeme getirmektedir. Ayrıca IMF gibi ülkemize finansal kaynak sağlayan kurumların getirdiği bazı düzenlemeler ile Avrupa Birliği ne tam üyelik hazırlıkları da tarım politikamızda yeni düzenlemeler yapılması sonucunu doğurmuştur. Şeker pancarı üretimine kota getirilmesi, tütün üretiminin azaltılması, alternatif ürün geliştirme çabaları, çeşitli tarımsal KİT lerin özelleştirilmesi, girdi sübvansiyonlarının azaltılması tüm bu gelişmelerin sonucunda ortaya çıkmıştır. Bu tartışmalarda ileri sürülen maliyet, genellikle hazineye olan yükü ifade etmekte olup, tarım politikalarının sosyal maliyeti ihmal edilmektedir. Bir tarım ürününün fiyatına müdahale edildiğinde bu fiyat müdahalesinin, üreticinin sahip olduğu kaynakların kullanımını değiştirerek (başka üretim dallarında kullanılabilecek üretim faktörlerini bu alana aktararak) karlılık durumuna etkisi olacaktır. Öte yandan aynı müdahalenin kamunun sahip olduğu kaynak kullanımına etki etmesi ve sosyal karlılık ile maliyete etkisinin olması kaçınılmazdır. Gıda güvenliği ve ekonomik önemi nedeniyle en çok korunan sektörlerden biri olan şeker sektörü, mevcut maliyet ve uluslararası fiyat düzeyinde, yurt içi kaynak kullanım etkinsizliğine yol açmaktadır. Ülkemizde şeker pancarı politikasında yapılan yeni düzenlemeler ile maliyet yapısının değişmesi ve uluslararası piyasalarda oluşacak liberalleşmenin etkisi ile şeker pancarının yol açtığı toplumsal kaynak kullanım etkinsizliğinin azaltılması mümkün olabilecektir. Bu çalışma tarım politikalarının neden olduğu toplumsal kaynak kullanım etkinsizliğini sayısal olarak hesaplaması açısından oldukça önemlidir. Çalışmanın ilgilenenler açısından faydalı olmasını temenni ediyor, emeği geçen ve ankete katılanlara teşekkür ediyorum. Y.Erdal ERTÜRK Enstitü Müdürü

6

7 YÖNETİCİ ÖZETİ Türkiye de şekerpancarından üretilen şeker, ülke ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Bu önem üretim ve üretim değeri ile üretici ve istihdam edilen kişi sayısının büyüklüğünden kaynaklanmaktadır. Türkiye Şeker Fabrikaları Anonim Şirketi (TŞFAŞ) verilerine göre 2000 yılında 337,3 bin üretici TŞFAŞ ile üretim sözleşmesi yapmış ve 328,5 bin hektar alanda, bin ton şekerpancarı üretimi gerçekleştirilmiştir. 2000/01 döneminde ülkemizin şeker üretimi ise bin tondur. Ülkemizde pancar şekeri ve nişasta bazlı şekerlerden oluşan tatlandırıcı sektörünün üretim değeri, 2001 yılı fiyatlarıyla yaklaşık 1,4 milyar ABD $ civarında olup (Anonim, 2001), şeker fabrikaları ve yan kuruluşlarında civarında kişi istihdam edilmektedir (Tortopoğlu, 2000). Bu rakama şekerpancarı tarımında çalışan çiftçiler ve aileleri dahil edildiğinde yaklaşık 2,5 milyon kişinin geçimini bu sektörden sağladığı görülmektedir (Dünya Gazetesi, 2001). Şeker sanayi yan ürünlerinden melas ve melaslı kuru küspe üretimi de, hayvansal yem açığı olan ülkemiz için önemli bir fayda sağlamaktadır. Türkiye de 2000 yılında TŞFAŞ ye ait fabrikalarda toplam 615 bin ton melas üretilmiştir ( Sektöre arz cephesinden bakıldığında, 2002 yılına kadar Türkiye de şekerpancarı üretiminin, üretici ile fabrikalar (TŞFAŞ ve Pankobirlik) arasında yapılan ekim alanı sözleşmesine göre yapıldığı görülmektedir. Üretilen şekerpancarının tamamı yukarıda belirtilen iki kuruluşa ait şeker fabrikaları tarafından alınmaktadır. Türkiye de şekerpancarı üretimi dünya fiyatlarından çok yüksek üretici fiyatı ve hektara alınan düşük verim ile sürdürülmektedir. Ülkemizde dönemi ortalaması olarak hektara yaklaşık 37,2 ton verim alınmaktadır. FAO rakamlarına göre Mısır, Almanya ve şekerpancarı üreten diğer bir çok ülkede hektara verim 50 tondan fazladır. Türkiye şeker ithalatında %144 gümrük vergisi uygulamakta ve tüketici tükettiği şekere dünya fiyatlarından iki kat daha yüksek bir fiyat ödemektedir (Koç ve Fuller, 1998). Şekerpancarı destekleme fiyatlarındaki reel değişim, şekerpancarı arzında büyük oynamalara neden olmakta ve üretimdeki dalgalanmanın sonucu olarak, bazı yıllar yüksek miktarda şeker ithalatı yapılmak durumunda kalınırken, bazı yıllarda yüksek miktarda şeker stokları oluşmaktadır. Şeker üretiminde 1994 yılına kadar kendine yeterli olan Türkiye, önemli miktarda ithalat yapmazken, 1995 ve 1996 yıllarında önemli miktarda ithalat yapmak durumunda kalmıştır yılından sonra ülkemiz şeker konusunda net ihracatçıdır. Sektöre talep cephesinden bakıldığında ise, dönem ortalaması olarak Türkiye de kişi başına yılda 26,6 kg şeker tüketilmekte ve kişi başına şeker talebinin, gelir artışıyla birlikte artması beklenmektedir. Yurtiçi şeker fiyatları dünya fiyatlarının bir hayli üzerindedir. Örneğin 1999 yılında 200 ABD $/ton civarında olan dünya beyaz şeker fiyatları, ülkemizde 500 ABD $/ton civarındadır (Pankobirlik, 1999). Türkiye de şeker sektörü devlet müdahalesinin en yoğun olduğu alanlardan biridir. Uzun yıllardır şekerpancarı üretimi sözleşmeli üretim ve alım garantisi ile desteklenmekte, ayrıca bu ürüne yönelik ilave teşvikler de verilmektedir. Ülkemizde şekerpancarı arzı, yıllardan beri ekim alanı rotasyonu yoluyla kontrol edilmiştir. Ancak verimdeki dalgalanmalar ve ekim alanlarındaki yıldan yıla oynamaların yarattığı üretim belirsizliğini ortadan kaldırmak için, 1997 yılında üretim kotası uygulaması yoluyla arz kontrolü gündeme gelmiş ve bu yönde uygulamalar devam etmiştir. Ülkemizde şeker sektörü gerek gıda güvencesi, gerekse siyasi açılardan devlet müdahalesinin en yoğun olduğu alanlardan biri olmuştur. Sektörün desteklenmesine 1956 yılında kabul edilen 6747 sayılı Şeker Kanunu ile başlanmış olup, politikadaki ana amaç, yurtiçi talebin yurtiçi arzla karşılanmasıdır. Bu amaçla şekerpancarı yetiştiriciliğine yönelik oldukça kapsamlı bir destekleme politikası yürütülmüştür. Ürünün üretici ve alıcı fabrikalar (Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. ve Pankobirlik) arasında yapılan bir sözleşme ile üretilip, alımının garantili olması yanında, üreticilere girdi sübvansiyonları, avanslar ve teknik destek sağlanmıştır. Şekerpancarı arzı, uzun yıllar ekim alanı rotasyonu yoluyla kontrol edilmiş ve bu politika üretimin Cumhuriyet döneminde 6 kattan fazla artmasına, verimlilikte dünya ortalamasının üstüne çıkılmasına neden olmuştur. Verilen desteklerin etkisiyle şekerpancarı tarımına ayrılan alan ve üretiminde faaliyet gösteren I

8 üretici sayısı yıldan yıla artmıştır. Üretim ve verimlilikte görülen bu gelişmeler, üretici gelirlerini artırmış, rakip ürünler arasında en yüksek fiyat artışına sahip ürün olan şekerpancarı, üreticisine genel olarak gittikçe artan bir getiri sağlamıştır. Son yıllara kadar Türkiye de tarımsal destekleme politikaları genellikle başlıca ürünlerde belirli üretim hedeflerine ulaşmayı, üreticiye gelir transfer etmeyi veya üretici gelirini korumayı amaçlamıştır. Ancak son yıllarda uluslararası kuruluşlar ve birlikler (IMF, Dünya Bankası ve Avrupa Birliği) ile artan ilişkiler, yerli sanayi kesiminin daha liberal politikaları gündeme getirmeleri ve ülkemizin de imza koyduğu uluslararası tarım ticareti anlaşmalarının kuralları, sektörle ilgili uygulanan tarım politikalarında radikal değişiklikler yapılmasını gündeme getirmiştir. Kasım 1999 ve 2000 de IMF ye verilen Niyet Mektupları nda şekerpancarı destekleme fiyatlarının enflasyon oranında artırılacağı, TŞFAŞ nin zararının belirli bir miktarı geçemeyeceği ve 2001 yılında bu kurumun özelleştirilmesine başlanacağı yönünde taahhütler verilmiş olup, tarihinde yeni bir Şeker Kanunu yürürlüğe girmiştir. Ülkemizde şekerpancarı politikalarında temel amaç, yurtiçi talebin yurtiçi üretimle karşılanmasıdır. Bu ürüne yönelik tarım politikası uygulamalarında araç değişikliğinin asıl nedeni de, yurtiçi arzı garanti altına almaktır. Ancak son yıllarda özellikle gelişmiş ülkelerde, uygulanan tarım politikalarının ülkelerin sahip olduğu kaynakların kullanımında etkinsizlik yaratması endişeleri ortaya çıkmaya başlamıştır. Şekerde olduğu gibi herhangi bir tarımsal ürünün arzı esnek ve talep esnekliği mutlak değer olarak çok düşükse, arzı üretim kontrolü yoluyla düzenleme politikalarının (üretim kotası, ekim alanı kısıtlaması ve girdi kullanımını kısıtlama yoluyla verim kontrolü) yaratacağı ekonomik kayıplar (deadweigth), arzı fiyat politikası yoluyla düzenleme politikalarının yaratacağı ekonomik kayıplardan daha azdır (Gardner, 1987). Bu açıdan ülkemizde uygulanan şekerpancarı politikalarının fiyat yanında arzı kontrol etme boyutunun da olması, daha az etkinlik kaybına yol açmıştır denilebilir. Ancak bu ifade, şekerpancarı politikalarının herhangi bir etkinsizliğe yol açmadığı anlamına gelmemektedir. Yüksek dış koruma oranlarının da yardımı ile sağlanan kendine yeterlilik politikasının finansman yükü, büyük çapta tüketiciler tarafından karşılanmıştır döneminde şekerde %44 olan Üretici Destek Eşdeğeri (ÜDE), üreticilerin üretim değerinin %44 ünün destekten kaynaklandığını gösterirken, aynı dönemde Tüketici Destek Eşdeğeri (TDE) ortalama %36 olmuştur (OECD, 1994 ve 2001). Bu dönemde tüketicilere yapılan vergilemenin giderek artmakta olduğu da göze çarpmaktadır. Bu tür politikalara gelişmiş ülkelerde tüketiciler tepki göstermeye başlamıştır. Benzer tepkilerin Türkiye de de gündeme gelmesi ve şeker ithalat rejiminin daha da serbestleştirilmesi ve tarife oranlarının düşürülmesi olasıdır. Nitekim yüksek düzeyde tarife uygulaması yurda kaçak yollardan şeker getirilmesine de yol açmaktadır (Yıldırım, 2001). Son yıllarda yüksek destekleme fiyatları ile yurtiçinde talep fazlası üretim ortaya çıkmış, artan stokların ihracata yönlendirilmesi gerekmiştir. Düşük dünya fiyatları ile yüksek yurtiçi fiyatların neden olduğu, şeker politikasının bütçeye olan olumsuz etkilerinin azaltılması amacı yanında, uluslararası kuruluşlar ve birlikler (IMF, Dünya Bankası ve Avrupa Birliği) ile artan ilişkiler, yerli sanayi kesiminin daha liberal politikaları gündeme getirmeleri ve ülkemizin de imza koyduğu uluslararası tarım ticareti anlaşmalarının kuralları, 1998 yılından itibaren şeker politikasında revizyona gidilmesi gereğini ortaya çıkarmıştır. Fazla üretimin ve stokların azaltılmasına yönelik kota sistemi bu yılda uygulanmaya başlamış olup, 1999 ve 2000 de IMF ye verilen Niyet Mektupları nda şekerpancarı destekleme fiyatlarının enflasyon oranında artırılacağı, TŞFAŞ nin zararının belirli bir miktarı geçemeyeceği ve 2001 yılında bu kurumun özelleştirilmesine başlanacağı yönünde taahhütler verilmiştir. Nihayetinde tarihinde yeni bir Şeker Kanunu yürürlüğe girmiştir. Yeni Şeker Kanunu şeker fabrikalarının iç pazar paylarına kota getirmekte, sektöre devlet müdahalesini azaltarak, pancar ve şekerde tek fiyat uygulamasını kaldırmaktadır. Tarım politikaları söz konusu olduğunda iki boyutun varlığından söz edilebilir. Özel teşvikleri ifade eden I. Boyut çiftçi, işleyici, toptancıların kar ve geliri ile ilgili olup, bu kesimin davranışlarını şekillendirir. 2. Boyut sosyal teşvikler olarak isimlendirilir ve ülkenin kaynakları bir bütün olarak ele alınıp, büyüme ve eşitlik ile ilgilenir. Politika yapıcılar, mal sisteminin uluslararası karşılaştırmalı üstünlüğü ve yoksulluğu azaltmadaki rolü ile ilgilenilir. Bu iki boyut arasındaki fark, politikanın ekonomik işlerliğini nasıl geliştirdiğine dair önemli bir bakış açısı sunar. Bir tarım ürününün fiyatına müdahale edildiğinde bu fiyat müdahalesinin, üreticinin sahip olduğu kaynakların kullanımını değiştirerek (başka üretim dallarında kullanılabilecek üretim II

9 faktörlerini bu alana aktararak) karlılık durumuna etkisi olacaktır. Öte yandan aynı müdahalenin kamunun sahip olduğu kaynak kullanımına etki etmesi ve sosyal karlılık ile maliyete etkisinin olması kaçınılmazdır. Şekerpancarı için piyasa fiyatları kullanılarak gelir ve maliyet analizinin yapılması, bu üretim dalının üreticiler için ne kadar karlı/karsız olduğunu gösterir. Aynı analizin ülkedeki üretim kaynaklarının kıtlığını ortaya koyan gölge fiyatlar kullanılarak yapılması, bu ürünün yetiştiriciliğinin ülke (toplum/kamu) açısından karlı olup olmadığını ortaya koyabilecektir. Tarım kesimine yönelik olarak uygulanan destekleme politikaları nedeniyle bozulan serbest piyasa fiyatlarının etkisini ortaya çıkarmayı amaçlayan "Politika Analiz Matrisi (PAM)", Monke ve Pearson (1989) tarafından geliştirilmiştir. PAM özel ve sosyal gelir ile maliyetin, birarada değerlendirilmesi yoluyla mikro düzeyde tarımsal politikaların analizinde kullanılmaktadır (FAO, 1991). PAM, temel olarak fayda-masraf analize dayanmaktadır. Bir PAM tablosunda üç satır ve dört sütun bulunmaktadır. Sütunlar ürün, girdiler, ulusal faktörler ve karlardan oluşur. Satırlar ise özel fiyatlar, sosyal fiyatlar ve transferlerden (politika etkileri) oluşmaktadır. Transferler, özel ve sosyal fiyatlarla hesaplanan karlar arasındaki farkı göstermekte ve aynı zamanda "Devlet Müdahalelerinin Etkisi" olarak adlandırılmaktadır. PAM den ürün ve girdi fiyatlarına yapılan müdahalelerin özel ve sosyal karlılığı ilk ve ikinci sütunlardan, emek, sermeye ve işgücü gibi ulusal üretim faktörlerine yönelik uygulanan politikaların etkisi ise üçüncü sütunda hesaplanabilmektedir. Son sütundaki D hücresi, özel kar olarak adlandırılır ve üreticilerin elde ettiği geliri gösterir. Bu değişken, aynı zamanda söz konusu ürünün rekabet gücünü yansıtmaktadır. Sosyal Karlar (H hücresi) etkinlik ve uluslararası karşılaştırmalı üstünlük ölçüsüdür. Net transferler is L hücresinde hesaplanmakta ve o ürüne uygulanan tüm politikaların net etkisini göstermektedir (Çizelge 1). Türkiye de 1999 yılında şekerpancarı yetiştiriciliğinden elde edilen özel kar TL/da dır. Şekerpancarı geliri ile bu üretimi elde etmek için yapılan harcamaların arasındaki fark olan özel karların hesabında piyasa fiyatları kullanılmıştır. Arazinin, sermayenin ve işgücünün getirisini de içeren bu karın düşük olması önemli değildir. Gölge fiyatlarla hesaplanan sosyal kar ( ) TL/da olarak bulunmuş olup, toplam gelirden ekonomik fiyatlarla değerlendirilmiş ticareti yapılabilen girdilerin ve fırsat maliyeti ile değerlendirilmiş ulusal kaynakların değerinin çıkarılması ile elde edilmiştir. Dekara negatif bir ekonomik kar elde edilmesi, bu ürünün üretiminin ülke içinde yurt dışı fiyatların geçerli olması ve üretim faktörlerinin fırsat maliyeti ile değerlendirilmesine göre karlı olmadığını göstermektedir. L hücresi şekerpancarına yönelik uygulanan tüm politikaların net etkisini ortaya koymakta olup, özel karlardan sosyal karların çıkarılması ya da fiyat transferlerinden girdi ve faktör transferlerinin çıkarılması ile hesaplanabilir (Monke ve Pearson, 1989) yılında şekerpancarı üreticileri destekleme alımları, girdi sübvansiyonları ve üretim faktörlerine yönelik çeşitli politikalar neticesinde TL/da kar elde etmişlerdir. Net etkinin pozitif, yani sıfırdan büyük bir sayı olması devletten üreticilere transfer yapıldığını göstermektedir. Bu transferin büyüklüğü yanında hangi kalemlerden kaynaklandığı da önemlidir. Şekerpancarı üreticilerine, düşük olan dünya fiyatlarının üzerinde belirlenen ürün fiyatları yolu ile fiyat transferi yapılmaktadır. Üreticiler ayrıca verimliliği artırmak, üretim maliyetini düşürmek ve tarımda yeni teknolojilerin kullanımını yaygınlaştırmak için girdiler yoluyla da desteklenmektedir. Şekerpancarı üreticilerine ticareti yapılabilir girdiler aracılığıyla TL/da teşvik verilmektedir. Üreticilere yüksek olan dünya fiyatlarından daha düşük fiyatla tohum, kimyasal gübre ve tarımsal mücadele ilacı sağlanmaktadır. PAM in K hücresinde, ulusal faktörlere yönelik politikalar aracılığıyla yapılan transferler ölçülebilmektedir. Ülkemizde faktör politikaları yoluyla şekerpancarı yetiştiriciliğine kaynak aktarıldığı söylenebilir. Şekerpancarı yetiştiriciliğinde işgücü ve arazide pozitif transfer varken, su ve sermayede negatif transfer hesaplanmıştır (Akbay, 2002). PAM den nominal ve efektif koruma katsayıları, ulusal ve özel karlılığa ilişkin bazı etkinlik katsayıları hesaplanabilmektedir. Şeker pancarında fiyata yönelik müdahaleler ile dünya fiyatından ne ölçüde ve ne yönde uzaklaşıldığını gösteren Nominal Koruma Katsayısı (NPC) 1,322 bulunmuştur. NPC nin 1 den büyük olması, şekerpancarının fiyat politikası ile korunmakta olduğunu ve dünya fiyatlarının yurt III

10 içi piyasalarda geçerli olması durumunda üreticilerin daha az gelir elde edeceğini göstermektedir. NPC değerinin 1,15 in üzerinde olması ürünün korunduğunu göstermektedir (Taylor ve Phillips, 1991 den aktaran Ören, 1998). Bir ürünün fiyatına müdahale edilmesi, üretici gelirlerinin mutlak suretle yükseleceğini göstermez. Çünkü ürün fiyatı dolayısıyla gelir artarken, o ürünü üretmek için kullanılan girdilere yapılan harcamalar, ürün fiyatındaki desteği absorbe edecek şekilde daha hızlı yükselebilir. Bu nedenle ürün ve girdi politikalarının net etkisini değerlendirebilmek için Efektif Koruma Katsayısı (EPC) kullanılabilir. Şekerpancarında EPC 1,425 olarak hesaplanmıştır. Buna göre şekerpancarında özel fiyatlarla hesaplanan katma değer sosyal fiyatlarla hesaplanan katma değerden yüksektir. PAM ile ulusal kaynakların özel ve sosyal karlılığı da ölçülebilmektedir. Sosyal açıdan kaynak kullanım etkinliğinin değerlendirilmesinde Yurtiçi Kaynak Kullanım Maliyeti Katsayısı (DRC), özel açıdan değerlendirilmesini ise Özel Karlılık Katsayısı (PPC) kullanılmaktadır. DRC, bir ürünün üretiminin ulusal karşılaştırmalı avantajını gösterir. Bir ürünün DRC, o ürünün üretiminde kullanılan yurtiçi kaynakların sosyal maliyeti ile, dış ticaretinden elde edilen net akışın karşılaştırmasını yapmaktadır. Ayrıca sektörler arası karşılaştırmalarda da DRC kullanılabilir (Norton, 1994). Şekerpancarında DRC 1,084 olarak hesaplanmıştır. DRC nin 1'den büyük olması, bu faaliyetin sosyal olarak karsız bir faaliyet olduğunu göstermektedir. PPC, bir birim katma değer üretebilmek için gerekli ulusal kaynakların özel maliyetidir. Herhangi bir üretim dalının üreticiler açısından karlı olup olmadığını gösteren PPC 0,845 olarak hesaplanmıştır. PPC nin birden küçük olması, ulusal kaynakların normal getirisinin üzerinde aşırı karı işaret etmektedir. Buna göre ülkemizde üreticiler için şekerpancarı yetiştiriciliği oldukça karlıdır. Toplumun sahip olduğu kaynaklar açısından karsız olan bir üretim dalının, üreticiler açısından karlı olması, kaynak kullanımı konusunda politika yapıcılar için önemli işaretler vermektedir. Fırsat maliyeti ya da gölge fiyatı ile değerlendirildiğinde, şeker pancarı üretimi karsız bir üretim faaliyetidir. Ancak ülkemizde şeker sektöründeki etkinsizlikler sadece pancar üretiminden kaynaklanmamaktadır. Bu etkinsizlikler, şeker fabrikalarının teknolojik gelişiminin sürdürülememesi, fabrikaların ekonomik amaçların dışında bazı sosyal nedenlerle uygun olmayan bölgelerde kurulmuş olmaları, bölgelere göre fabrika kapasiteleri ile şekerpancarı üretiminin uygun bir şekilde dengelenememiş olması ve bu dengesizliğin fabrikalar arası pancar nakillerini artırması, pancar taşımasında demiryolunun tercih edilmemesi ile, genel olarak kamu işletmeciliğinde hakim olan (ve personel politikası gibi pek çok nedenden kaynaklanan) verimsizliklerden kaynaklanmaktadır. Sahip olunan kaynakların ekonomik etkinliği açısından sürdürülmesi akılcı olmayan şeker politikamızın, ülkemizin de imza koyduğu ve gelecekte dünyadaki şeker politikalarının içeriğini belirleyen Uruguay Tarım Anlaşması hükümlerine göre de yeniden gözden geçirilmesi gerekmiş ve 2001 yılında yürürlüğe giren Şeker Kanunu ile bu yönde önemli bir adım atılmıştır. IV

11 İÇİNDEKİLER SAYFA KISALTMALAR IX ÇİZELGELER DİZİNİ IIV ŞEKİLLER DİZİNİ IIIV 1. GİRİŞ 1 2. MATERYAL VE METOT Materyal Metot Materyalin Toplanması Sırasında İzlenen Yöntem Anket Yapılacak İllerin Seçiminde İzlenen Yöntem Örnek Köylerin Seçiminde İzlenen Yöntem Anket Yapılacak Tarım İşletmelerinin Seçiminde İzlenen Yöntem Verilerin Değerlendirilmesinde İzlenen İstatistiki Analiz Yöntemleri Şekerpancarı Üretim Dalının Ekonomik Analizinde İzlenen Yöntem Politikaların Analizinde İzlenen Yöntemler 6 3. BULGULAR VE TARTIŞMA Dünya Şekerpancarı Piyasası ve Şeker Politikaları AB nin Şeker Politikaları Türkiye de Şekerpancarı Tarımına Yönelik Politikalar Şekerpancarı Politikasının Kapsamı Türkiye de Şekerpancarı Politikalarının Uygulama Şekli 14 1) Kota Uygulaması 15 2) Şeker Kanunu 16 3) Özelleştirme 18 4) Şeker Politikaları ve Nişasta Bazlı Şeker Sektörü Türkiye de Şeker Pancarında Uygulanan Politikaların Analizi Üretim ve Üretici Gelirlerine Etkisi Şekerpancarı ve Şeker Üretimine Etkisi 21 1) Şekerpancarı Ekim Alanı 21 2) Şekerpancarı Verimi 23 3) Şekerpancarı Üretimi 23 4) Çiftçi Sayısı ve Örgütlenmesi 27 5) Şeker Sanayi ve Şeker Üretimi Diğer Ürünlerin Üretimine ve Girdi Kullanımına Etkisi Pancar Fiyatları ve Üretici Gelirleri Etkisi Şeker Fiyatlarına Etkileri Tüketim ve Dış Ticaret Etkisi Kamu Kesimi ve Topluma Etkisi Türkiye de Şekerpancarı Üretiminin Özel Karlılığı Şekerpancarı Geliri Şekerpancarı Maliyeti Türkiye de Şekerpancarı Üretiminin Sosyal Karlılığı Sosyal Fiyatların Hesaplanması Ticareti Yapılabilen Malların Sosyal Fiyatlarının Hesaplanması Ticareti Yapılamayan Malların Sosyal Fiyatlarının Hesaplanması 49 1) Arazinin Sosyal Fiyatı 49 2) İşgücünün Sosyal Fiyatı 50 3) Su Ücretinin Sosyal Fiyatı 51 4) Sermayenin Sosyal Fiyatı Şekerpancarı İçin Politika Analiz Matrisi Şekerpancarı İçin PAM den Hesaplanan Etkinlik ve Karşılaştırmalı Üstünlük Katsayıları Duyarlılık Analizleri SONUÇ VE ÖNERİLER 56 V

12 KAYNAKLAR 62 EKLER 67 Ek 1. Şekerpancarı Üretici Anketi 67 Ek 2. Anket Yapılan İşletmeler Hakkında Genel Bilgiler 70 VI

13 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 1. Ekim Alanı Genişlik Gruplarına Göre Köy ve Örnek Sayısı 4 Çizelge 2. Anket Yapılan Köyler 4 Çizelge 3. Ekim Alanı Genişlik Gruplarına Göre İşletme ve Örnek Sayısı 5 Çizelge 4. Politika Analiz Matrisinin Yapısı 8 Çizelge 5. Sosyal ve Özel Karlılık 9 Çizelge 6. Etkinlik Katsayıları 9 Çizelge 7. Şekerpancarı Üreten Önemli Ülkeler ve Dünya Üretimi 12 Çizelge 8. Şeker Pancarında Kota Uygulaması 16 Çizelge 9. Nişasta Bazlı Şeker Sektöründe Talep, Üretim, İhracat ve İthalat 19 Çizelge 10. Yapay Tatlandırıcıların İthalat Miktarları (ton) 20 Çizelge 11. Türkiye de Şekerpancarı Ekim Alanı, Verim, Üretim ve Çiftçi Sayısındaki Gelişmeler 22 Çizelge 12. Dünyada Şekerpancarı Verimi (ton/ha) 24 Çizelge 13. Türkiye'nin Bölgelere Göre Şekerpancarı Üretimi (ton) 26 Çizelge 14. İller İtibariyle Şekerpancarı Üretimi (ton) 27 Çizelge 15.Türkiye de Tarım Bölgelerinde Şekerpancarı Yetiştirilen İller ve Bu İllerdeki Fabrika Sayısı ile Toplam Kapasiteleri 25 Çizelge 16.Şekerpancarı Ekim Alanının Çiftçi Sayısı ve Tarla Büyüklüğüne Göre Dağılımı 27 Çizelge 17.Türkiye de Tarımsal Amaçlı Kooperatifler ( ) 28 Çizelge 18. Türkiye deki Şeker Fabrikalarının Kuruluş Yılları ve Kurulu Kapasiteleri (ton/gün) 29 Çizelge 19. Türkiye de Şeker Fabrikalarının Kuruluş Yılı, Pancar İşleme Kapasiteleri, 1999 Yılında İşledikleri Pancar ve Ürettikleri Şeker Miktarı 30 Çizelge 20. TŞFAŞ ye ve Bağlı Ortaklıkların Şeker Fabrikalarının Gelecekteki Durumlarına Yönelik Tahminler 31 Çizelge 21. Türkiye nin Şeker Üretimi (bin ton) 32 Çizelge 22. Şeker Pancarına Rakip Ürünlerin Ekim Alanları İle İlişkileri 32 Çizelge 23. Şekerpancarı ve Rakip Ürünlerin Ekim Alanı Trendi ve Yıllık Artış Hızları 33 Çizelge 24. Çeşitli Faktörlerin Şekerpancarı Ekim Alanları İle İlişkileri 33 Çizelge 25. Şekerpancarı Fiyatının Gelişimi 34 Çizelge 26. %16 Polar Şeker Varlığı Esasına Göre Şekerpancarı Alım Fiyatları (TL/Kg) 35 Çizelge 27. Şeker Pancarında Ayni ve Nakdi Avans Ödemeleri 35 Çizelge 28. Yıllar İtibariyle Pancardan Sağlanan Gelir 36 Çizelge 29. Şekerpancarı Çiftçisinin Ortalama Geliri 36 Çizelge 30. Şeker Fiyatlarının Gelişimi 37 Çizelge 31. Türkiye de Kişi Başına Şeker Tüketimi (kg) 38 Çizelge 32. Türkiye nin Şeker İhracat ve İthalatı 39 Çizelge 33. Şekerpancarı Destekleme Alımları ve Bu Yolla Üreticilere Yapılan Transferler 41 Çizelge 34. Türkiye de Şeker Destekleme Politikaları Kapsamında Şeker Pancarına Yapılan Destekleme Ödemeleri 42 Çizelge 35. OECD ve Türkiye de Şekerpancarı için ÜDE 43 Çizelge 36. Türkiye de ÜDE ve TDE 43 Çizelge 37. Dünya, AB ve Türkiye Şeker Fiyatları 44 Çizelge 38. Fabrika Sahalarında Üretilen ve İşlenen Şekerpancarı Miktarı 45 Çizelge 39. Şekerpancarı Üretim Faaliyetinin Ekonomik Analizi 46 Çizelge 40. PAM İçin Sosyal Fiyatlar 48 Çizelge 41. Şeker Pancarında Politika Analiz Matrisi 52 Çizelge 42. Şeker Pancarında Bazı Etkinlik Katsayıları 52 Çizelge 43. PAM de Duyarlılık Analizleri 55 VII

14 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 1. Türkiye de Şekerpancarı Ekim Alanlarının Gelişimi Şekil 2. Türkiye de Şekerpancarı Veriminde Görülen Gelişmeler Şekil 3. Türkiye de Şekerpancarı Üretimindeki Gelişmeler Şekil 4. Türkiye de Tarımsal Ürünler ve Şeker İçin % ÜDE ve TDE VIII

15 KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği BİM : Bilgi İşlem Merkezi CGE : Hesaplanabilir Genel Denge CSE : Tüketici Destek Eşdeğeri DB : Dünya Bankası DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü DPT : Devlet Planlama Teşkilatı DRC : Yurtiçi Kaynak Kullanım Maliyeti DSİ : Devlet Şu İşleri Genel Müdürlüğü DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü DTM : Dış Ticaret Müsteşarlığı DYB : Devlet Yatırım Bankası EİB : Erkek İşgücü Birimi EPC : Efektif Koruma Katsayısı FAO : Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü GATT : Gümrük Tarifleri Genel Anlaşması GSMH : Gayrisafi Milli Hasıla GSÜD : Gayrisafi Üretim Değeri GSYİH : Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ISO : Uluslararası Şeker Örgütü OAİB : Orta Anadolu İhracatçılar Birliği OECD : Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü IMF : Uluslararası Para Fonu KİT : Kamu İktisadi Teşebbüsü NPC : Nominal Koruma Katsayısı PAM : Politika Analiz Matrisi PANKOBİRLİK : Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği PEM : Politika Değerlendirme Matrisi PPC : Özel Karlılık Katsayısı PSE : Üretici Destek Eşdeğeri SAM : Sosyal Hesaplar Matrisi TEFE : Toptan Eşya Fiyatları İndeksi TDE : Tüketici Destek Eşdeğeri TÜSİAD : Türkiye Sanayici ve İşadamları Derneği TŞFAŞ : Türkiye Şeker Fabrikaları Anonim Şirketi ÜDE : Üretici Destek Eşdeğeri IX

16

17 1. GİRİŞ Türkiye de şekerpancarından üretilen şeker, ülke ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Bu önem üretim ve üretim değeri ile üretici ve istihdam edilen kişi sayısının büyüklüğünden kaynaklanmaktadır. Türkiye Şeker Fabrikaları Anonim Şirketi (TŞFAŞ) verilerine göre 2000 yılında 337,3 bin üretici TŞFAŞ ile üretim sözleşmesi yapmış ve 328,5 bin hektar alanda, bin ton şekerpancarı üretimi gerçekleştirilmiştir. 2000/01 döneminde ülkemizin şeker üretimi ise bin tondur. Ülkemizde pancar şekeri ve nişasta bazlı şekerlerden oluşan tatlandırıcı sektörünün üretim değeri, 2001 yılı fiyatlarıyla yaklaşık 1,4 milyar ABD $ civarında olup (Anonim, 2001), şeker fabrikaları ve yan kuruluşlarında civarında kişi istihdam edilmektedir (Tortopoğlu, 2000). Bu rakama şekerpancarı tarımında çalışan çiftçiler ve aileleri dahil edildiğinde yaklaşık 2,5 milyon kişinin geçimini bu sektörden sağladığı görülmektedir (Dünya Gazetesi, 2001). Şeker sanayi yan ürünlerinden melas ve melaslı kuru küspe üretimi de, hayvansal yem açığı olan ülkemiz için önemli bir fayda sağlamaktadır. Türkiye de 2000 yılında TŞFAŞ ye ait fabrikalarda toplam 615 bin ton melas üretilmiştir ( Sektöre arz cephesinden bakıldığında, 2002 yılına kadar Türkiye de şekerpancarı üretiminin, üretici ile fabrikalar (TŞFAŞ ve Pankobirlik) arasında yapılan ekim alanı sözleşmesine göre yapıldığı görülmektedir. Üretilen şekerpancarının tamamı yukarıda belirtilen iki kuruluşa ait şeker fabrikaları tarafından alınmaktadır. Türkiye de şekerpancarı üretimi dünya fiyatlarından çok yüksek üretici fiyatı ve hektara alınan düşük verim ile sürdürülmektedir. Ülkemizde dönemi ortalaması olarak hektara yaklaşık 37,2 ton verim alınmaktadır. FAO rakamlarına göre Mısır, Almanya ve şekerpancarı üreten diğer bir çok ülkede hektara verim 50 tondan fazladır. Türkiye şeker ithalatında %144 gümrük vergisi uygulamakta ve tüketici tükettiği şekere dünya fiyatlarından iki kat daha yüksek bir fiyat ödemektedir (Koç ve Fuller, 1998). Şekerpancarı destekleme fiyatlarındaki reel değişim, şekerpancarı arzında büyük oynamalara neden olmakta ve üretimdeki dalgalanmanın sonucu olarak, bazı yıllar yüksek miktarda şeker ithalatı yapılmak durumunda kalınırken, bazı yıllarda yüksek miktarda şeker stokları oluşmaktadır. Şeker üretiminde 1994 yılına kadar kendine yeterli olan Türkiye, önemli miktarda ithalat yapmazken, 1995 ve 1996 yıllarında önemli miktarda ithalat yapmak durumunda kalmıştır yılından sonra ülkemiz şeker konusunda net ihracatçıdır. Sektöre talep cephesinden bakıldığında ise, dönem ortalaması olarak Türkiye de kişi başına yılda 26,6 kg şeker tüketilmekte ve kişi başına şeker talebinin, gelir artışıyla birlikte artması beklenmektedir. Yurtiçi şeker fiyatları dünya fiyatlarının bir hayli üzerindedir. Örneğin 1999 yılında 200 ABD $/ton civarında olan dünya beyaz şeker fiyatları, ülkemizde 500 ABD $/ton civarındadır (Pankobirlik, 1999). Türkiye de şeker sektörü devlet müdahalesinin en yoğun olduğu alanlardan biridir. Uzun yıllardır şekerpancarı üretimi sözleşmeli üretim ve alım garantisi ile desteklenmekte, ayrıca bu ürüne yönelik ilave teşvikler de verilmektedir. Ülkemizde şekerpancarı arzı, yıllardan beri ekim alanı rotasyonu yoluyla kontrol edilmiştir. Ancak verimdeki dalgalanmalar ve ekim alanlarındaki yıldan yıla oynamaların yarattığı üretim belirsizliğini ortadan kaldırmak için, 1997 yılında üretim kotası uygulaması yoluyla arz kontrolü gündeme gelmiş ve bu yönde uygulamalar devam etmiştir. Ülkemizde şekerpancarı politikalarında temel amaç, yurtiçi talebin yurtiçi üretimle karşılanmasıdır. Bu ürüne yönelik tarım politikası uygulamalarında araç değişikliğinin asıl nedeni de, yurtiçi arzı garanti altına almaktır. Ancak son yıllarda özellikle gelişmiş ülkelerde, uygulanan tarım politikalarının ülkelerin sahip olduğu kaynakların kullanımında etkinsizlik yaratması endişeleri ortaya çıkmaya başlamıştır. Şekerde olduğu gibi herhangi bir tarımsal ürünün arzı esnek ve talep esnekliği mutlak değer olarak çok düşükse, arzı üretim kontrolü yoluyla düzenleme politikalarının (üretim kotası, ekim alanı kısıtlaması ve girdi kullanımını kısıtlama yoluyla verim kontrolü) yaratacağı ekonomik kayıplar (deadweigth), arzı fiyat politikası yoluyla düzenleme politikalarının yaratacağı ekonomik kayıplardan daha azdır (Gardner, 1987). Bu açıdan ülkemizde uygulanan şekerpancarı politikalarının fiyat yanında arzı kontrol etme boyutunun da olması, daha az etkinlik kaybına yol açmıştır denilebilir. Ancak bu ifade, şekerpancarı politikalarının herhangi bir etkinsizliğe yol açmadığı anlamına gelmemektedir. 1

18 Türkiye şeker politikasının ana amacı olan kendine yeterliliği, ancak dünya fiyatlarından çok daha yüksek yurtiçi üretici ile tüketici fiyatları ve çok yüksek düzeyde ithalat tarifesi yardımıyla sürdürebilmektedir. Bu tür politikalara gelişmiş ülkelerde tüketiciler tepki göstermeye başlamıştır. İlerideki yıllarda benzer tepkilerin Türkiye de de gündeme gelmesi ve şeker ithalat rejiminin daha da serbestleştirilmesi ve tarife oranlarının düşürülmesi olasıdır. Nitekim yüksek düzeyde tarife uygulaması yurda kaçak yollardan şeker getirilmesine de yol açmaktadır (Yıldırım, 2001). Son yıllara kadar Türkiye de tarımsal destekleme politikaları genellikle başlıca ürünlerde belirli üretim hedeflerine ulaşmayı, üreticiye gelir transfer etmeyi veya üretici gelirini korumayı amaçlamıştır. Ancak son yıllarda uluslararası kuruluşlar ve birlikler (IMF, Dünya Bankası ve Avrupa Birliği) ile artan ilişkiler, yerli sanayi kesiminin daha liberal politikaları gündeme getirmeleri ve ülkemizin de imza koyduğu uluslararası tarım ticareti anlaşmalarının kuralları, sektörle ilgili uygulanan tarım politikalarında radikal değişiklikler yapılmasını gündeme getirmiştir. Kasım 1999 ve 2000 de IMF ye verilen Niyet Mektupları nda şekerpancarı destekleme fiyatlarının enflasyon oranında artırılacağı, TŞFAŞ nin zararının belirli bir miktarı geçemeyeceği ve 2001 yılında bu kurumun özelleştirilmesine başlanacağı yönünde taahhütler verilmiş olup, tarihinde yeni bir Şeker Kanunu yürürlüğe girmiştir. Araştırmanın Amaçları Bu araştırma ile uzun yıllardır şekerpancarında izlenen destekleme politikalarının, şekerpancarı üreticileri ve topluma etkilerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu genel amaca bağlı olarak gerçekleştirilebileceği düşünülen diğer amaçlar şöyle sıralanabilir; a) Türkiye de şekerpancarı ekonomisini genel hatları ile ortaya koymak, b) Türkiye de şekerpancarına ilişkin destekleme uygulamalarını genel olarak incelemek, c) Politikaların genel olarak üreticiye yansımasını değerlendirmek, d) Üreticilerin son dönemde yapılan politika değişikliklerine (kota uygulaması) bakış açılarını ortaya koymak, e) Uygulanan politikalar ile toplumun sahip olduğu kaynakların etkinlik durumunu incelemek, f) Şekerpancarı için ulusal kaynak kullanım maliyeti, ürünün nominal ve efektif koruma katsayıları ve sektörün karlılığı gibi bazı önemli politika parametrelerini hesaplamak, g) Sektörün rekabet gücünün artırılması için uygulanan politikalarda ne tür değişiklikler yapılması gerektiği yönünde önerilerde bulunmaktır. 2

19 2. MATERYAL VE METOT 2.1. Materyal Araştırmanın ana materyalini Türkiye de şekerpancarı yetiştirilen işletmelerden anket yoluyla sağlanan veriler oluşturmuştur. Mikro düzeydeki bu veriler Konya, Afyon ve Malatya illerinden seçilmiş üreticilerle, amaca uygun olarak düzenlenmiş soru formları kullanılarak yüz yüze görüşmelerle alınmıştır. Anket formunda şekerpancarı üretiminin gelir ve maliyetini oluşturan unsurlar ile, çiftçinin şekerpancarı tarımına ilişkin kişisel görüşlerine yönelik sorular sorulmuştur. Çalışmada ayrıca anket yapılan bölgede faaliyet gösteren şeker fabrikaları kayıtlarından bölgedeki şekerpancarı tarımı ile ilgili veriler alınmıştır. Türkiye de şeker piyasası gerek hammadde alımı, gerekse mamul madde satımı konusunda eksik rekabet piyasası özelliği göstermektedir. Bu nedende sektörde hakim kuruluş olan TŞFAŞ nin en güvenilir veri kaynağı olacağı düşünülmüş ve bu amaçla diğer bölge ve fabrikalara ait veriler TŞFAŞ ve Pankobirlik kayıtlarından elde edilmiştir. Farklı kurumların veri toplamada kullandığı metotlar birbirinde farklı olduğundan, bazı veriler arasında uyumsuzluk bulunmaktadır. Üretim, tüketim ve dış ticaret konularındaki veriler DİE, DPT ve DTM den alınmıştır. Ayrıca TŞFAŞ ve Pankobirlik in dergileri, yıllık faaliyet raporları, istatistik yıllıkları, TŞFAŞ ve Dünya Şeker Örgütünün ( web sitelerinden faydalanılmış olup, bunlardan önemli görülenler metin içinde yeri geldikçe belirtilmiştir Metot Materyalin Toplanması Sırasında İzlenen Yöntem Çalışmanın başında, incelenen ürün ve kullanılacak analiz metodu konusunda, Türkçe ve yabancı dilde yazılmış makale, kitap ve internet verileri incelenmiş, konu ile ilgili uzmanlarla çeşitli yazışmalar ve görüşmeler yapılmıştır. Ayrıca araştırmanın ana materyalini oluşturan verileri elde etmek için çiftçilerle birebir anket yapılmıştır. Anket uygulaması 1 Temmuz-10 Ağustos 2000 döneminde yapılmış ve 1999 yılı üretim verileri alınmıştır Anket Yapılacak İllerin Seçiminde İzlenen Yöntem Türkiye de Doğu Karadeniz, Ege ve Akdeniz kıyıları dışında, çok geniş bir alanda şekerpancarı tarımı yapılmaktadır. Şekerpancarı yetiştirilen il sayısının 65 civarında olmasına karşın, üretim genel olarak (DİE nin tarım bölgeleri sınıflamasına göre) Orta güney ve Orta kuzey bölgelerinde yoğunlaşmıştır yılında en fazla üretim yapılan iller sırasıyla Konya, Afyon ve Eskişehir dir. Ülkemizde geniş bir coğrafyaya yayılan şekerpancarı yetiştiriciliği, farklı ekolojik koşullarda yapılmakta ve bu koşulların farklılığı da ürünün verimine etki etmektedir. Şekerpancarı üretimindeki ekolojik farklılıklara göre Türkiye nin batı, orta ve doğu olmak üzere 3 bölgeye ayrılması mümkündür. TŞFAŞ Şeker Araştırma Enstitüsü uzmanları ile bu bölgeleri temsil edebilecek illerin seçimi konusunda görüşmeler yapılmış ve bu görüşmeler sonunda bölgeleri temsil edebilecek iller gayeli olarak seçilmiştir. Bu görüşmeler sonucunda Batı Anadolu ve geçit bölgelerini Afyon, Orta Anadolu yu Konya ve Doğu Anadolu yu Malatya illerinin temsil edebileceği sonucuna varılmıştır. Araştırma kapsamına giren illerdeki şeker fabrikalarının ikisi (Afyon ve Malatya) TŞFAŞ ye, biri (Konya) ise Pankobirlik e aittir Örnek Köylerin Seçiminde İzlenen Yöntem Araştırma alanı olarak belirlenen Afyon, Konya ve Malatya illerinde 1999 yılında toplam 544 köyde şekerpancarı tarımı yapılmaktadır. Araştırma alanına giren tüm köylere gitmek mümkün olamayacağından, uygun bir örnekleme yöntemi ile çalışılacak örnek köyler seçilmiştir. Bu amaçla işletmelerden toplanacak bilgilerle elde edilecek bulguların doğruluğunu artırmak ve populasyondaki farklı bölümlerin yeterince temsil edilmesini sağlamak (Güneş ve Arıkan, 1985) amacıyla Tabakalı Örnekleme Yönteminin kullanılmasına karar verilmiştir. Tabakalı örneklemede temel ilke, ana kitleyi kendi içinde homojen tabakalara ayırıp grup içi varyansı azaltmaktır. Bu şekilde örneklemenin sağlık derecesi bozulmadan daha az örnekle çalışmanın olası olduğu belirtilmektedir (Erkan, 1978). Afyon, Konya ve Malatya illerini temsil edebilecek köylerin belirlenmesi için, bu illerdeki Ziraat Bölge Şefliklerinden 1999 yılında şekerpancarı tarımı yapılan köylerin isimleri ve 3

20 şekerpancarı ekilen tarla arazisi miktarına ait listeler alınmıştır (Çizelge 1). Köylerin şekerpancarı yetiştirdikleri alan değişken kriter kabul edilerek, tabakalı örnekleme yöntemi ve 1 numaralı eşitlik kullanılarak örnekleme yapılmış ve 11 köy ile çalışılması gerektiği hesaplanmıştır. Hesaplamada Neyman yöntemi kullanılmış ve ortalamadan %10 sapmaya izin verilerek, %90 güven sınırları içinde çalışılmıştır. Her tabakaya düşen köy (örnek) sayısının belirlenmesinde tabakanın standart sapmasının ağırlığı dikkate alınmış ve eşitlik 2 ye göre dağıtım yapılmıştır. Hesaplamalarda kullanılan eşitlikler aşağıda verilmiştir (Yamane, 1967; Çiçek ve Erkan, 1996). (Nh. Sh) 2 n = (1) N 2. D 2 +Σ Nh.Sh 2 Nh. Sh n h = n...(2) Σ Nh.Sh Bu eşitliklerde; n : Örnek işletme sayısı N : Anakitle işletme sayısı d : Ortalamadan sapma D : (d/z) z : Serbestlik derecesine göre tablo değeri Sh : Tabaka içi standart sapma Nh : Tabakadaki işletme sayısı n h : Tabakadaki örnek sayısını göstermektedir. Çizelge 1. Ekim Alanı Genişlik Gruplarına Göre Köy ve Örnek Sayısı Ekim Alanı (da) Köy Sayısı Örnek Köy Sayısı Toplam Çalışılması hesaplanan 11 köyün illere göre dağılımı, ilin temsil ettiği bölgenin (ekolojik farklılık verime etki ederek üretimi saptırabilir endişesiyle) şekerpancarı ekim alanına göre yapılmıştır. Buna göre Konya da 7, Afyon da 3, Malatya da ise 1 köy (örnek) ile çalışılması gerektiği hesaplanmış ve bu örnek köyler basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile seçilmiştir. Çizelge 2 de anket yapılan illerde seçilen köylerin isimleri verilmiştir Çizelge 2. Anket Yapılan Köyler İl Köy Konya Hayıroğlu, İsmil, Kaşınhan, Ovakavağı, Saraçoğlu, Yarma, Yenibahçe Afyon Çobanlar, Eşrefli, Sandıklı Malatya Reşadiye Anket Yapılacak Tarım İşletmelerinin Seçiminde İzlenen Yöntem Örnek köyler belirlendikten sonra, Ziraat Bölge Şefliklerinden bu köylerde şekerpancarı tarımı yapan tarım işletmeleri ve bunların şekerpancarı ekim alanlarının bulunduğu listeler alınmıştır (Çizelge 3). Araştırmanın sürdürüleceği köylerde 1999 yılında toplam 418 adet tarım işletmesinde şekerpancarı tarımı yapılmıştır. Bu şekilde oluşturulan örnekleme çerçevesinden tabakalı örnekleme yöntemi ve Neyman formülü kullanılarak, 73 tarım işletmesi ile görüşülmesi gerektiği hesaplanmıştır. Yine ortalamadan %10 sapma ve %90 güven sınırları içinde çalışılmıştır. 4

21 Çizelge 3. Ekim Alanı Genişlik Gruplarına Göre İşletme ve Örnek Sayısı Ekim Alanı (Da) İşletme Sayısı Örnek İşletme Sayısı 0, , , , , , Toplam Verilerin Değerlendirilmesinde İzlenen İstatistiki Analiz Yöntemleri Başlangıçta büyük ölçüde TŞFAŞ den alınan makro nitelikteki verilerin analizinde, daha çok aritmetik ortalamalar, % değerler hesaplanmış, basit indeks, zincirleme indeks ve trend yöntemleri kullanılmıştır. Anket formu ile toplanan veriler üreticilere ait özellikler (üretici yaşı, eğitim durumu, şekerpancarı yetiştiricilik süresi) toplam ekim alanı, şekerpancarı ekim alanı, üretim miktarı, verim düzeyi ve kota uygulamasına ilişkin görüşleri ve mevcut uygulamaya bakış açılarını içermektedir. Toplanan tüm veriler bilgisayar ortamına girilmiş, yapılacak analizin ihtiyaç duyduğu veri türüne göre veri setleri hazırlamıştır. Analizler yapılırken sınıf aralıklarına göre dağılımlar ve % değerleri, En Küçük Kareler Yöntemi, minimum, maksimum ve medyan değerleri gibi istatistiksel hesaplamaları ile incelenen özellikler üzerinde etkili olan faktörlerin önemlilik düzeyini saptamak amacıyla varyans analizi ve incelenen özelliklere ait ortalamaların karşılaştırılmasında t testinden yararlanılmıştır Şekerpancarı Üretim Dalının Ekonomik Analizinde İzlenen Yöntem Şekerpancarı yetiştiriciliği yapan işletmelerden anket ile toplanan veriler gözden geçirildikten sonra, bilgisayara girilmiş, analiz edilmiş ve yorumlanmıştır. Şekerpancarı üretim dalının ekonomik analizi ile elde edilen ortalamalar, incelenen işletmelerden sağlanan verilerin aritmetik ortalamasıdır. İşletmelerde nüfus; yaş ve cinsiyet durumlarına göre incelenmiştir. İşletmelerde bulunan nüfus, mevcut erkek işgücü hesaplanırken Erkek İşgücü Birimi (EİG) ne dönüştürülmüştür. Erkek İşgücü Birimine çevirmede, nüfusun cinsiyet ve yaş gruplarına göre işgücü başarılarını yansıtan katsayılar kullanılmıştır (Erkuş ve ark., 1995). Devamlı olarak işletme dışında bulunan aile bireyleri, işletme dışında çalışan nüfus, hastalık, askerlik ve öğrencilik gibi nedenlerle işletmede çalışmayan nüfus, işgücüne dahil edilmemiştir. İşletmelerde çeşitli işlerde çalıştırılan yabancı işgücüne ödenen ayni ve nakdi ücretin toplamı, ekonomik analizde geçici işçilik masrafı olarak değerlendirilmiştir. Farklı üretim işlemleri (ekim, bakım, hasat vb) için farklı işçilik ücretlerinin geçerli olması durumunda bu farklılıklar dikkate alınmıştır. Müteşebbis ve ailesinin işgücü ücret karşılığının hesaplanmasında ise, bunların şekerpancarı üretiminde çalıştıkları süre ile yörede aynı işi yapan yabancı işçiye ödenen ortalama ücret düzeyleri esas alınmıştır. Şekerpancarı gayri safi üretim değeri, elde edilen şekerpancarı miktarının, çiftçi eline geçen ürün fiyatları ile çarpılması ile bulunmuştur. Buna üretim faaliyetinden elde edilen yan ürünlerin bedeli de eklenmiştir. İşletmelerde şekerpancarı faaliyeti için yapılan toplam üretim masrafları sabit ve değişen masraflardan oluşmaktadır. Değişen masraflar tohum, gübre, tarımsal ilaç, sulama ücretleri, alet makine kirası, geçici işçilik giderleri ve döner sermaye faizinden oluşmaktadır. Bu masraf kalemlerinden tohum, gübre, tarımsal ilaç ve sulama ücretleri çiftçinin cari harcamalarıdır. Tohum ve gübre masraflarının hesaplanmasında kullanılan fiziki miktarlar piyasa fiyatları çarpılarak tohum, gübre ve tarımsal ilaç masrafları kaydedilmiştir. Şekerpancarı üretiminde bakım ve hasat işlemlerinde bazı işletmeler arasında işlem farklılıkları görülmektedir. Bakım işlemleri olarak yapılan gübreleme, çapalama, ara sürüm ve sulama işlemleri, her işletmede farklı sayılarda yapmaktadır. Hesaplamalarda her işletmenin yaptığı işlem sayısı dikkate alınarak bu işlemlerinin maliyeti hesaplanmıştır. 5

22 Şekerpancarında sulama sayısı ve şekli işletmeler arasında farklılık göstermektedir. Sulama masrafları, eğer çiftçi şekerpancarı yetiştirdiği araziyi DSİ, Sulama Birlikleri veya Sulama Kooperatiflerine ait kanallardan yapıyorsa ödenen toplam bedel ile çalıştırılan işçiye ödenen ücretten, eğer sulama belli bir su kaynağından (su kuyusu) motopomp veya elektrikli santrifüj ile yapılıyorsa tüketilen akaryakıt-yağ veya elektrik bedeli ile sulama işçiliği toplamından oluşmaktadır. Sulama işinde yabancı işçi çalıştırıldıysa, bu işçiye ödenen ücretler geçici işçilik kaleminde hesaplanmış, eğer aile üyeleri çalıştıysa ilave bir işgücü ücreti hesaplanmamıştır. Alet ve makine masraflarının hesaplanmasında, şekerpancarı üretimindeki tüm işlemlerde kullanılan traktör ve diğer ekipmanın kiralanması durumunda ödenen bedel dikkate alınmıştır. Şekerpancarı üretim faaliyeti yaklaşık 10 ay süren bir tarımsal faaliyettir. Üretim dönemi boyunca üreticiler sürekli harcama yapmaktadır. Yapılan harcamaların başka bir alanda değerlendirilmesi durumunda bir faiz geliri söz konusu olacaktır. Bu faiz geliri bir masraf unsuru olarak değerlendirilmektedir. Bu çalışmada değişken girdiler için yapılan harcamalar, reel faiz oranı ile değerlendirilmiş ve döner sermayenin faizi kalemine yazılmıştır. Her aya düşen toplam masraf, yıllık ortalama faiz oranı ile düzeltilerek hasat dönemine biriktirilmiştir. Şekerpancarı üretim faaliyetinin sabit masrafları, aile işgücü ücret karşılığı, arazi kirası, bina sermayesine ilişkin masraflar, amortismanlar ve genel idare giderlerinden oluşmaktadır. İşletmeci ve ailesinin şekerpancarı üretim faaliyetinde çalıştıkları süre toplam olarak değerlendirmeye alınmış ve yöredeki geçerli ücret düzeyi üzerinden aile işgücü ücret karşılığı hesaplanmıştır. Şekerpancarı ekilen arazi için, ister işletmecinin mülk arazisi olsun, ister kira arazi olsun kira masrafı dikkate alınmıştır. Bir sabit masraf unsuru olan arazi kirası, kiralanan araziye fiilen ödenen kira bedelidir. Mülk arazilerde ise yöredeki benzer nitelikteki arazilerin cari kirası kabul edilmiştir. Şekerpancarı üretim faaliyetinde değişen masraflar toplamının %3 ü (Açıl, 1974; Kıral ve ark, 1999) kadar genel idare giderleri hesaplanmıştır. Tarım işletmelerinde bina sermayesi kendiliğinden prodüktif olmamakla beraber, insanların ve ürünlerin muhafazasına yardım ettiğinden faydalı olmaktadır. Bu sermaye unsuruna yıllık amortisman, tamir-bakım masraflarının hesaplanması gereklidir. Çalışmada bina sermayesi için yıllık amortisman oranı %2, tamir bakım-masrafları için de inşa bedelinin %1 i alınmıştır. Faiz hesaplamasında Kıral ve ark (1999) da belirtildiği gibi sermaye değerinin yarısı ortalama yatırım tutarı olarak alınmış ve %4,5 reel faiz oranı üzerinden hesaplanmıştır. Sadece şekerpancarı yetiştiriciliğinin yapıldığı işletmelerde bu masraf unsurları tamamen bu faaliyete ayrılabilir. Ancak işletmede birden fazla ürün yetiştirilmesi söz konusu ise, her ürünün bina sermayesinden ne oranda pay alacağının belirlenmesi gereklidir. Binaların tamir-bakım, faiz ve amortisman masrafları, bu sermaye unsurundan yararlanan ürünlere yararlanma oranında dağıtılabilir. Ancak çalışmada yararlanma oranı sağlıklı bir şekilde belirlenemediğinden, ürünlerin ekim alanı genişliğine göre bu masrafların dağılımı yapılmıştır Politikaların Analizinde Kullanılan Yöntemler Tarım politikalarının refah etkilerini, maliyetini ve sosyal etkilerini ölçen çok sayıda mikro ve makro model mevcuttur. Bunlar arasında ekonometrik modeller (kısmi ve genel denge), genel hesaplanabilir denge modeli (CGE), sosyal hesap matrisleri (SAM), OECD tarafından geliştirilen üretici ve tüketici destek eşdeğeri hesaplamaları (PSE ve CSE), FAO 1994 tarafından gelişmekte olan ülkelerde mikro düzeyde tarım politikalarının değerlendirilmesi için önerilen Politika Analiz Matrisi (PAM) ve son olarak Gardner tarafından OECD (1998a) için geliştirilen Politika Değerlendirme Matrisi (PEM) sayılabilir. PEM ile ilk olarak Avrupa Birliği, Kanada ve Meksika da seçilmiş tarla bitkileri ürünlerinde uygulanan politikaların etkileri değerlendirilmiştir. OECD, PEM yöntemini üye ülkelere bitkisel ürün politikalarının değerlendirilmesi için önermektedir (OECD, 1998a). Bu çalışmada şeker politikalarının analizinde, OECD nin geliştirdiği üretici ve tüketici destek eşdeğeri rakamları ile politika analiz matrisi yöntemleri kullanılmıştır. Politikaların temel amacı toplumsal refahı artırmaktır. Politikalardaki değişikliklerin toplumun çeşitli kesimlerin refahı üzerine etkilerini ölçmede kullanılan önemli analiz tekniklerinden biri klasik refah analizleridir. Bu analizlerde arz ve talep ilişkilerinden 6

23 yararlanılmakta ve uygulamalar sonucu ortaya çıkan kazanç ve kayıpların üreticiler, tüketiciler ve vergi ödeyenler açısından dağıtımı yapılmaktadır. Refah analizleriyle, devlet müdahalesinin kaynak dağılım etkisi de ortaya konularak, bu müdahalelerin kaynak kullanımında ne ölçüde etkinlik ya da etkinsizlik yarattığı ölçülebilmektedir. Kısmi refah analizleri ile pazar aksaklığında ve devlet müdahalesinin çarpıklaştırdığı piyasalarda kimin kazançlı/kayıplı çıktığı ortaya konabilmektedir. Bu metot uygun düzenlemelerle politikaların ekonomik etkinlik kadar eşitlik (dağılım) etkisini de analiz etmeye uygundur (Tweeten, 1989a). Tam rekabet koşullarının bulunmadığı durumlarda bile etkinliği ölçmekte kullanılabilmesi, klasik refah analizlerinin en önemli avantajıdır (Tweeten, 1989b) Refah analizleri Pareto Optimumu esasına dayanır. Pareto optimumu, toplumda en az bir kişinin refah düzeyini azaltmadan, öteki kişi ya da kişilerin refah düzeylerinin artırılma olanağının bulunmamasını ifade etmektedir. Pareto ya göre optimum durumu, toplumu oluşturan bütün bireylerin durumunu hep birden düzeltme olanaksızlığı ile tanımlanmaktadır (Turanlı ve İşgüden, 1987). Örneğin tarım ürünleri pazar fiyatlarının yüksek düzeylerde oluşması yönündeki politika uygulamaları, çiftçi gelirlerini olumlu etkilerken, tüketiciler ve vergi ödeyenler bu uygulamadan zararlı çıkacaklardır. Çağdaş refah kavramı genellikle Pareto nun değer yargısından hareketle, bir politikanın iyi ya da kötü olacağını belirtir. Bir ekonomi politikası sonucu diğer bireyler eski durumlarını korurlarken, en az biri daha iyi duruma kavuşuyorsa toplumun refahı artıyor demektir (Ellis, 1992). Kısmi denge refah analizleri, halen politika etkilerini ölçmede en fazla kullanılan araçtır (McCalla, A.F; T.E Josling, 1987). Kısmi denge analizleri, sosyal refah değişimlerini parasal olarak ölçebilen veya parasal olarak ölçülebilecek fiziksel değerlere dönüştürerek oldukça yararlı ve özlü bilgiler sağlamaktadır. Politika Analiz Matrisi Bu araştırmada Türkiye de şekerpancarı üretiminin özel ve sosyal karlılığını ortaya koymak amaçlanmıştır. Özel karlar (private profit), piyasa fiyatlarıyla hesaplanan üretici karını ifade etmektedir. Özel karlara bakılarak bir ürünün üretimine yönelik uygulanan politikaların, o ürünü üreten kişiler açısından karlı olup olmadığı hakkında bir yorumda bulunulabilir. Sosyal karlar (social profit) ise, uygulanan bir politika müdahalesinin toplum açısından karlı olup olmadığını, bu müdahalenin sosyal karlılığı ile maliyetinin ne olduğunu, yani toplumun sahip olduğu kaynakların etkin kullanılıp kullanılmadığını gösterir. Sosyal kar-zarar hesaplamasında kullanılan sosyal fiyatlar gölge fiyatlar adını da almakta ve üretimde kullanılan kaynakların fırsat maliyetini yansıtmaktadır. Sosyal fiyatları hesaplamakta uluslararası fiyatlar temel alınabilmektedir (Monke ve Pearson, 1989). Tarım politikalarının ürün ve girdi fiyatları ve dolayısıyla üretici gelirleri üzerine etkilerinin ölçülmesinde kullanılan araçlardan biri olan "Politika Analiz Matrisi (PAM)", Monke ve Pearson (1989) tarafından geliştirilmiştir. PAM analizi, tarım kesimine yönelik olarak uygulanan destekleme politikaları nedeniyle bozulan serbest piyasa fiyatlarının etkisini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. PAM özel ve sosyal gelir ile maliyetin, birarada değerlendirilmesi yoluyla mikro düzeyde tarımsal politikaların analizinde kullanılmaktadır. Metot, özellikle tarımsal fiyat politikası ve tarımsal işletme gelirlerine yönelik ampirik analizlere, kamu yatırım politikası ve etkinliğine ve ayrıca tarımsal araştırma politikası ve teknolojik değişikliklere uygulanabilmektedir (FAO, 1991). PAM, temel olarak fayda-masraf analize dayanmaktadır. Bir PAM tablosunda üç satır ve dört sütun bulunmaktadır. Sütunlar ürün, girdiler, ulusal faktörler ve karlardan oluşur. Satırlar ise özel fiyatlar, sosyal fiyatlar ve transferler veya politika etkilerinden oluşmaktadır. Transferler, özel ve sosyal fiyatlarla hesaplanan karlar arasındaki farkı göstermekte ve aynı zamanda "Devlet Müdahalelerinin Etkisi" olarak adlandırılmaktadır (Çizelge 4). PAM den ürün ve girdi fiyatlarına yapılan müdahalelerin özel ve sosyal karlılığı ilk ve ikinci sütunlardan, emek, sermeye ve işgücü gibi ulusal üretim faktörlerine yönelik uygulanan politikaların özel ve sosyal karlılığa etkisi ise üçüncü sütunda hesaplanabilmektedir. Son sütundaki (D) hücresi, özel kar olarak adlandırılır ve üreticilerin elde ettiği geliri gösterir. Bu değişken, aynı zamanda söz konusu ürünün rekabet gücünü yansıtmaktadır. Destekleme alım fiyatlarının veya girdilere ne kadar destek verileceğinin belirlenmesinde, özel karlar son derece önemlidir. Çünkü ürün ve girdi fiyatları özel karları doğrudan etkilemektedir. 7

TÜRKİYE ET ÜRETİMİNDE BÖLGELER ARASI YAPISAL DEĞİŞİM ÜZERİNE BİR ANALİZ

TÜRKİYE ET ÜRETİMİNDE BÖLGELER ARASI YAPISAL DEĞİŞİM ÜZERİNE BİR ANALİZ TÜRKİYE ET ÜRETİMİNDE BÖLGELER ARASI YAPISAL DEĞİŞİM ÜZERİNE BİR ANALİZ Arş. Gör. Atilla KESKİN 1 Arş.Gör. Adem AKSOY 1 Doç.Dr. Fahri YAVUZ 1 1. GİRİŞ Türkiye ekonomisini oluşturan sektörlerin geliştirilmesi

Detaylı

ÇEVRESEL TARIM POLİTİKASI

ÇEVRESEL TARIM POLİTİKASI ÇEVRESEL TARIM POLİTİKASI Prof. Dr. Emine Olhan A.Ü.Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü olhan@agri.ankara.edu.tr TARIMA MÜDAHALE ŞEKİLLERİ 1.Doğrudan Gelire Yönelik Müdahaleler a. Fark ödeme sistemi

Detaylı

TARIMA MÜDAHALE ŞEKİLLERİ

TARIMA MÜDAHALE ŞEKİLLERİ TARIMA MÜDAHALE ŞEKİLLERİ 1.Doğrudan Gelire Yönelik Müdahaleler a. Fark ödeme sistemi (FÖS) b. Doğrudan gelir ödemesi (DGÖ) 2. Fiyata Müdahale a. Destekleme alımı b. Müdahale alımı 3. Girdi Destekleri

Detaylı

Bölüm 10.Tarım İşletmelerinde Performans Analizi

Bölüm 10.Tarım İşletmelerinde Performans Analizi Bölüm 10.Tarım İşletmelerinde Performans Analizi İşletme Analizinin Amacı ve Kapsamı Envanter Değerleme Amortisman Gayrisafi (Brüt) Üretim Değeri İşletme Masrafları Brüt Kar Kar ve Zarar Hesabı Gelirlere

Detaylı

TAŞINMAZ DEĞERLEME İLKE VE UYGULAMALARI

TAŞINMAZ DEĞERLEME İLKE VE UYGULAMALARI TAŞINMAZ GELİŞTİRME TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI TAŞINMAZ DEĞERLEME İLKE VE UYGULAMALARI Doç. Dr. Osman KILIÇ 1 Ünite: 4 TARIMSAL ÜRÜNLERDE MALİYET Doç. Dr. Osman KILIÇ İçindekiler 4.1. Tek Yıllık Bitkisel...

Detaylı

BİTKİSEL YAĞ SEKTÖRÜNDE İTHALATA BAĞIMLILIK SÜRÜYOR

BİTKİSEL YAĞ SEKTÖRÜNDE İTHALATA BAĞIMLILIK SÜRÜYOR BİTKİSEL YAĞ SEKTÖRÜNDE İTHALATA BAĞIMLILIK SÜRÜYOR Gözde SEVİLMİŞ Giderek artan nüfusa paralel olarak gıda maddeleri tüketimi ve dolayısıyla bitkisel yağ tüketimi artmaktadır. Diğer yandan artan gıda

Detaylı

Ders içeriği (11. Hafta)

Ders içeriği (11. Hafta) 11. Milli Gelir 11.1. Gayri Safi Milli Hasıla 11.2. Gayri safi Yurtiçi Hasıla 11.3. Safi Milli Hasıla 11.4. Milli Gelir 11.5. Nominal ve Reel Milli Gelir 11.6. Şahsi Gelir ve Kullanılabilir Gelir Ders

Detaylı

ERZURUM İLİ TARIM İŞLETMELERİNDE PATATES ÜRETİMMALİYETİNİN HESAPLANMASI* Avni BİRİNCİ, Nevzat KÜÇÜK

ERZURUM İLİ TARIM İŞLETMELERİNDE PATATES ÜRETİMMALİYETİNİN HESAPLANMASI* Avni BİRİNCİ, Nevzat KÜÇÜK Tarım Ekonomisi Dergisi 006; 1() : 31-37 ERZURUM İLİ TARIM İŞLETMELERİNDE PATATES ÜRETİMMALİYETİNİN HESAPLANMASI* Avni BİRİNCİ, Nevzat KÜÇÜK 1 ÖZET: Bu araştırmada Erzurum ili tarım işletmelerinde yapılan

Detaylı

EKONOMİ DEKİ SON GELİŞMELER Y M M O D A S I P R O F. D R. M U S T A F A A. A Y S A N

EKONOMİ DEKİ SON GELİŞMELER Y M M O D A S I P R O F. D R. M U S T A F A A. A Y S A N 1 EKONOMİ DEKİ SON GELİŞMELER 1 3 M A R T 2 0 1 4, P E R Ş E M B E Y M M O D A S I P R O F. D R. M U S T A F A A. A Y S A N 1948 DEKİ EKONOMİK DURUM 2 TABLO I Ülke ABD Doları Danimarka 689 Fransa 482 İtalya

Detaylı

KARS ŞEKER FABRİKASI RAPORU

KARS ŞEKER FABRİKASI RAPORU Şu an 240 çalışana sahip şeker fabrikası da, üretimin artması durumunda daha önce olduğu gibi istihdamını 400 lere çıkarabilecek ve il ekonomisine giren sıcak para miktarı da artacaktır. KARS ŞEKER FABRİKASI

Detaylı

İstihdam Faiz ve Paranın Genel Teorisi, makro iktisadın kökenini oluşturur.

İstihdam Faiz ve Paranın Genel Teorisi, makro iktisadın kökenini oluşturur. 1-John Maynard Keynes in en önemli eseri ve bu eserin içeriği nedir? İstihdam Faiz ve Paranın Genel Teorisi, makro iktisadın kökenini oluşturur. 2-Keynes in geliştirdiği görüş nedir? Toplam talebin istihdamı

Detaylı

Polonya ve Çek Cumhuriyeti nde Tahıl ve Un Pazarı

Polonya ve Çek Cumhuriyeti nde Tahıl ve Un Pazarı Polonya ve Çek Cumhuriyeti nde Tahıl ve Un Pazarı Polonya da 400-450 un değirmeni olduğu biliniyor. Bu değirmenlerin yıllık toplam kapasiteleri 6 milyon tonun üzerine. Günde 100 tonun üzerinde üretim gerçekleştirebilen

Detaylı

DOĞU AKDENİZ, DOĞU ANADOLU, GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ TOHUMCULUK İHTİYAÇ ANALİZİ

DOĞU AKDENİZ, DOĞU ANADOLU, GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ TOHUMCULUK İHTİYAÇ ANALİZİ DOĞU AKDENİZ, DOĞU ANADOLU, GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ TOHUMCULUK İHTİYAÇ ANALİZİ KISALTMALAR KISALTMALAR AB ADNKS AR-GE BÜGEM EB FAO GSMH GSKD ISTA ISF İLO İŞKUR KB KOBİ KOSGEB GKGM TB TÜBİTAK TÜİK TTSM

Detaylı

HOLLANDA ÜLKE RAPORU 12.10.2015

HOLLANDA ÜLKE RAPORU 12.10.2015 HOLLANDA ÜLKE RAPORU 12.10.2015 YÖNETİCİ ÖZETİ Uludağ İhracatçı Birlikleri nin kayıtlarına göre, Bursa dan Hollanda ya ihracat yapan 361 firma bulunmaktadır. 30.06.2015 tarihi itibariyle Ekonomi Bakanlığı

Detaylı

ENERJİ VERİMLİLİĞİ MÜCAHİT COŞKUN

ENERJİ VERİMLİLİĞİ MÜCAHİT COŞKUN ENERJİ VERİMLİLİĞİ MÜCAHİT COŞKUN 16360019 1 İÇİNDEKİLER Enerji Yoğunluğu 1. Mal Üretiminde Enerji Yoğunluğu 2. Ülkelerin Enerji Yoğunluğu Enerji Verimliliği Türkiye de Enerji Verimliliği Çalışmaları 2

Detaylı

12.Hafta: Tarımsal Faaliyet sonuçları, Gelir/Gider Yapısı ve Finansal Oran Analizleri

12.Hafta: Tarımsal Faaliyet sonuçları, Gelir/Gider Yapısı ve Finansal Oran Analizleri 12.Hafta: Tarımsal Faaliyet sonuçları, Gelir/Gider Yapısı ve Finansal Oran Analizleri Tarım İşletmelerinde Tutulan Kayıtlar: 1. Fiziki Kayıtlar - Çiftlik haritası - Üretim kayıtları (Bitkisel ve Hayvansal)

Detaylı

Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği

Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği Doç.Dr.Tufan BAL 4.Bölüm Tarım Politikası Not: Bu sunuların hazırlanmasında büyük oranda Prof.Dr.İ.Hakkı İnan ın Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği Kitabından faydalanılmıştır.

Detaylı

2002 HANEHALKI BÜTÇE ANKETİ: GELİR DAĞILIMI VE TÜKETİM HARCAMALARINA İLİŞKİN SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

2002 HANEHALKI BÜTÇE ANKETİ: GELİR DAĞILIMI VE TÜKETİM HARCAMALARINA İLİŞKİN SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ TÜRKİYE EKONOMİ KURUMU TARTIŞMA METNİ 2003/6 http://www.tek.org.tr 2002 HANEHALKI BÜTÇE ANKETİ: GELİR DAĞILIMI VE TÜKETİM HARCAMALARINA İLİŞKİN SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Zafer Yükseler Aralık, 2003

Detaylı

GSMH (Gayri Safi Milli Hasıla) GSYH (Gayri Safi Yutiçi Hasıla) GSMH = GSYH ± NDAFG

GSMH (Gayri Safi Milli Hasıla) GSYH (Gayri Safi Yutiçi Hasıla) GSMH = GSYH ± NDAFG GSMH (Gayri Safi Milli Hasıla) GSYH (Gayri Safi Yutiçi Hasıla) GSMH = GSYH ± NDAFG 2 = Çifte hesaplama sorunu NİHAÎ mal ve hizmetlerin fiyatlarının toplamı. Hammadde, ara ve yatırım mallarının fiyatları

Detaylı

MAKROEKONOMİK ANALİZİN ALTYAPISI: TEMEL MAKROEKONOMİK İLİŞKİLER

MAKROEKONOMİK ANALİZİN ALTYAPISI: TEMEL MAKROEKONOMİK İLİŞKİLER MAKROEKONOMİK ANALİZİN ALTYAPISI: TEMEL MAKROEKONOMİK İLİŞKİLER Bu ünite tamamlandığında; o Ekonomik karar birimlerini ve faaliyetlerini ortaya koyabileceğiz o Ekonomik faaliyetlerin bileşenlerini sıralayabileceğiz

Detaylı

1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİ (TÜRKİYE) EKONOMİSİNİN TARİHSEL TEMELLERİ

1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİ (TÜRKİYE) EKONOMİSİNİN TARİHSEL TEMELLERİ İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ III Bölüm 1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİ (TÜRKİYE) EKONOMİSİNİN TARİHSEL TEMELLERİ 13 1.1.Türkiye Ekonomisine Tarihsel Bakış Açısı ve Nedenleri 14 1.2.Tarım Devriminden Sanayi Devrimine

Detaylı

TAŞINMAZ DEĞERLEME İLKE VE UYGULAMALARI

TAŞINMAZ DEĞERLEME İLKE VE UYGULAMALARI TAŞINMAZ GELİŞTİRME TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI TAŞINMAZ DEĞERLEME İLKE VE UYGULAMALARI Doç. Dr. Osman KILIÇ 1 Ünite: 3 TARIMSAL ÜRÜNLERDE MALİYET Doç. Dr. Osman KILIÇ İçindekiler 3.1. Tarımda Hesaplamasında

Detaylı

Bölüm 2. Tarımın Türkiye Ekonomisine Katkısı

Bölüm 2. Tarımın Türkiye Ekonomisine Katkısı Bölüm 2. Tarımın Türkiye Ekonomisine Katkısı Nüfus ve İşgücü Katkısı Üretim ve Verim Katkısı Toplum Beslenmesine Katkı Sanayi Sektörüne Katkı Milli Gelire Katkı Dış Ticaret Katkısı Nüfus ve İşgücü Katkısı

Detaylı

Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği

Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği Doç.Dr.Tufan BAL I.Bölüm Tarım Ekonomisi ve Politikası Not: Bu sunuların hazırlanmasında büyük oranda Prof.Dr.İ.Hakkı İnan ın Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği Kitabından

Detaylı

BÖLÜM I MAKROEKONOMİYE GENEL BİR BAKIŞ

BÖLÜM I MAKROEKONOMİYE GENEL BİR BAKIŞ İÇİNDEKİLER BÖLÜM I MAKROEKONOMİYE GENEL BİR BAKIŞ Giriş... 1 1. Makroekonomi Kuramı... 1 2. Makroekonomi Politikası... 2 2.1. Makroekonomi Politikasının Amaçları... 2 2.1.1. Yüksek Üretim ve Çalışma Düzeyi...

Detaylı

Dolaysız ölçme. Dolaylı ölçme. Toplam üretim yaklaşımı. Toplam harcama yaklaşımı Toplam gelir yaklaşımı

Dolaysız ölçme. Dolaylı ölçme. Toplam üretim yaklaşımı. Toplam harcama yaklaşımı Toplam gelir yaklaşımı Dolaysız ölçme Toplam üretim yaklaşımı Dolaylı ölçme Toplam harcama yaklaşımı Toplam gelir yaklaşımı DOLAYSIZ ÖLÇME: Toplam Üretim Yaklaşımı Bir ülkenin sınırları içinde belirli bir yılda üretilen nihai

Detaylı

İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1: EKONOMİ İLE İLGİLİ DÜŞÜNCELER VE TEMEL KAVRAMLAR...

İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1: EKONOMİ İLE İLGİLİ DÜŞÜNCELER VE TEMEL KAVRAMLAR... İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1: EKONOMİ İLE İLGİLİ DÜŞÜNCELER VE TEMEL KAVRAMLAR... 1 1.1. EKONOMİ İLE İLGİLİ DÜŞÜNCELER... 3 1.1.1. Romalıların Ekonomik Düşünceleri... 3 1.1.2. Orta Çağ da Ekonomik Düşünceler...

Detaylı

TÜRKİYE EKONOMİSİ. Prof.Dr. İlkay Dellal Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü. 1.DERS Şubat 2013

TÜRKİYE EKONOMİSİ. Prof.Dr. İlkay Dellal Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü. 1.DERS Şubat 2013 TÜRKİYE EKONOMİSİ Prof.Dr. İlkay Dellal Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü 1.DERS Şubat 2013 DERS PLANI 1. hafta Ders planının gözden geçirilmesi, Türkiye nin dünyadaki yeri bazı

Detaylı

MAKROİKTİSAT BÖLÜM 1: MAKROEKONOMİYE GENEL BİR BAKIŞ. Mikro kelimesi küçük, Makro kelimesi ise büyük anlamına gelmektedir.

MAKROİKTİSAT BÖLÜM 1: MAKROEKONOMİYE GENEL BİR BAKIŞ. Mikro kelimesi küçük, Makro kelimesi ise büyük anlamına gelmektedir. 68 MAKROİKTİSAT BÖLÜM 1: MAKROEKONOMİYE GENEL BİR BAKIŞ Mikro kelimesi küçük, Makro kelimesi ise büyük anlamına gelmektedir. Mikroiktisat küçük ekonomik birimler (hanehalkı, firmalar ve piyasalar) ile

Detaylı

KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ DEVLET PLANLAMA ÖRGÜTÜ

KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ DEVLET PLANLAMA ÖRGÜTÜ KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ DEVLET PLANLAMA ÖRGÜTÜ Sayı : DPÖ 0.00.28-07/ Konu: 2006-2007 Yıllarında KKTC nde Ekonomik Gelişmeler Lefkoşa, 6 Aralık 2007 BASIN BİLDİRİSİ 2006-2007 YILLARINDAKİ EKONOMİK

Detaylı

ŞEKER PANCARI RAPORU- 2018

ŞEKER PANCARI RAPORU- 2018 ŞEKER PANCARI RAPORU- 218 Şeker Fabrikalarının özelleştirilmesi, işten çıkarılmalar, girdi maliyetlerinin yüksekliği, küresel iklim değişikliği nedeniyle hastalık ve zararlıların artması, doğal afetler

Detaylı

KAPASİTE PLANLAMASI ve ÖLÇME KRİTERLERİ

KAPASİTE PLANLAMASI ve ÖLÇME KRİTERLERİ KAPASİTE PLANLAMASI ve ÖLÇME KRİTERLERİ Kuruluş yeri belirlenen bir üretim biriminin üretim miktarı açısından hangi büyüklükte veya kapasitede olması gerektiği işletme literatüründe kapasite planlaması

Detaylı

Sürdürülebilir Tarım Yöntemleri Prof.Dr.Emine Olhan Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi

Sürdürülebilir Tarım Yöntemleri Prof.Dr.Emine Olhan Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Sürdürülebilir Tarım Yöntemleri Prof.Dr.Emine Olhan Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi TARIMSAL FAALİYETİN ÇEVRE ÜZERİNE ETKİSİ Toprak işleme (Organik madde miktarında azalma) Sulama (Taban suyu yükselmesi

Detaylı

1 İKTİSAT İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

1 İKTİSAT İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ III Bölüm 1 İKTİSAT İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 13 1.1.İktisadın Konusu ve Kapsamı 14 1.2. İktisadın Bölümleri 15 1.2.1.Mikro ve Makro İktisat 15 1.2.2. Pozitif İktisat ve Normatif İktisat

Detaylı

T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İKTİSAT ABD ULUSLARARASI TİCARET BÖLÜMÜ GÜMRÜK MEVZUATI - I DOÇ. DR.

T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İKTİSAT ABD ULUSLARARASI TİCARET BÖLÜMÜ GÜMRÜK MEVZUATI - I DOÇ. DR. T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İKTİSAT ABD ULUSLARARASI TİCARET BÖLÜMÜ GÜMRÜK MEVZUATI - I DOÇ. DR. BEKİR GÖVDERE DAHİLDE VE HARİÇTE İŞLEME REJİMİ SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ

Detaylı

HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI EKONOMİK ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI EKONOMİK ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI EKONOMİK ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ AYLIK EKONOMİK GÖSTERGELER EKİM 2015 Hazine Müsteşarlığı Matbaası Ankara, 22 Ekim 2015 İÇİNDEKİLER TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER i I. ÜRETİM I.1.1.

Detaylı

iktisaoa GiRiş 7. Ürettiği mala ilişkin talebin fiyat esnekliği değeri bire eşit olan bir firma, söz konusu

iktisaoa GiRiş 7. Ürettiği mala ilişkin talebin fiyat esnekliği değeri bire eşit olan bir firma, söz konusu 2009 BS 3204-1. şağıdakilerden hangisi dayanıksız mal veya hizmet grubu içerisinde ~ almaz? iktiso GiRiş 5. Gelirdeki bir artış karşısında talebi azalan mallara ne ad verili r? ) Benzin B) Mum C) Ekmek

Detaylı

1 MAKRO EKONOMİNİN DOĞUŞU

1 MAKRO EKONOMİNİN DOĞUŞU İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ III Bölüm 1 MAKRO EKONOMİNİN DOĞUŞU ve TEMEL KAVRAMLAR 11 1.1.Makro Ekonominin Doğuşu 12 1.1.1.Makro Ekonominin Doğuş Süreci 12 1.1.2.Mikro ve Makro Ekonomi Ayrımı 15 1.1.3.Makro Analiz

Detaylı

2018/1. Dönem Deneme Sınavı.

2018/1. Dönem Deneme Sınavı. 1. Aşağıdakilerden hangisi mikro ekonominin konuları arasında yer almamaktadır? A) Tüketici maksimizasyonu B) Faktör piyasası C) Firma maliyetleri D) İşsizlik E) Üretici dengesi 2. Firmanın üretim miktarı

Detaylı

TÜRKİYE BUĞDAY ÜRETİMİNDE TARIM BÖLGELERİNE AİT ARZ ESNEKLİKLERİNİN TESPİTİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

TÜRKİYE BUĞDAY ÜRETİMİNDE TARIM BÖLGELERİNE AİT ARZ ESNEKLİKLERİNİN TESPİTİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA TÜRKİYE BUĞDAY ÜRETİMİNDE TARIM BÖLGELERİNE AİT ARZ ESNEKLİKLERİNİN TESPİTİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Doç Dr. Fahri YAVUZ 1 Yrd. Doç Dr. Vedat DAĞDEMİR 1 Zir. Yük. Müh. Okan DEMİR 2 1. GİRİŞ Buğday üretimi,

Detaylı

Mali İzleme Raporu Eylül 2005 Ön Değerlendirme

Mali İzleme Raporu Eylül 2005 Ön Değerlendirme economicpolicyresearchinstitute ekonomipolitikalarıaraştırmaenstitüsü Mali İzleme Raporu Eylül 2005 Ön Değerlendirme Yönetişim Etütleri Programı uğur mumcu caddesi 80/3 g.o.p ankara türkiye tel: +90 312

Detaylı

Türkiye de hayvancılık sektörünün önündeki sorunları iki ana başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar;

Türkiye de hayvancılık sektörünün önündeki sorunları iki ana başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar; Tarımı gelişmiş ülkelerin çoğunda hayvancılığın tarımsal üretim içerisindeki payı % 50 civarındadır. Türkiye de hayvansal üretim bitkisel üretimden sonra gelmekte olup, tarımsal üretim değerinin yaklaşık

Detaylı

MAKROEKONOMİ - 2. HAFTA

MAKROEKONOMİ - 2. HAFTA MAKROEKONOMİ - 2. HAFTA Ekonomik Faaliyetlerin Döngüsü Mal ve Hizmetler C HANEHALKLARI Tüketim Harcamaları Faktör Ödemeleri B A FİRMALAR Üretim Faktörleri GSYH ÖLÇME YÖNTEMLERI Üretim Yöntemi: Firmaların

Detaylı

ATATÜRK BARAJ GÖLÜNDE ALABALIK YETİŞTİRİCİLİĞİ YAPAN İŞLETMELERİN YAPISAL VE EKONOMİK ANALİZİ. Doç. Dr. Bahri KARLI 1

ATATÜRK BARAJ GÖLÜNDE ALABALIK YETİŞTİRİCİLİĞİ YAPAN İŞLETMELERİN YAPISAL VE EKONOMİK ANALİZİ. Doç. Dr. Bahri KARLI 1 ATATÜRK BARAJ GÖLÜNDE ALABALIK YETİŞTİRİCİLİĞİ YAPAN İŞLETMELERİN YAPISAL VE EKONOMİK ANALİZİ Doç. Dr. Bahri KARLI 1 1. GİRİŞ Su ürünlerinin proteince zengin bir besin kaynağı olması, insan sağlığı için

Detaylı

İçindekiler kısa tablosu

İçindekiler kısa tablosu İçindekiler kısa tablosu Önsöz x Rehberli Tur xii Kutulanmış Malzeme xiv Yazarlar Hakkında xx BİRİNCİ KISIM Giriş 1 İktisat ve ekonomi 2 2 Ekonomik analiz araçları 22 3 Arz, talep ve piyasa 42 İKİNCİ KISIM

Detaylı

ARAP TÜRK BANKASI A.Ş. Ve Konsolidasyona Tabi Bağlı Ortaklığı

ARAP TÜRK BANKASI A.Ş. Ve Konsolidasyona Tabi Bağlı Ortaklığı ARAP TÜRK BANKASI A.Ş. Ve Konsolidasyona Tabi Bağlı Ortaklığı 1 OCAK 30 EYLÜL 2014 KONSOLİDE ARA DÖNEM FAALİYET RAPORU Raporun Ait Olduğu Dönem : 30 Eylül 2014 Bankanın Ticaret Unvanı : Arap Türk Bankası

Detaylı

Tablo 1. Seçilen Ülkeler için Yıllar İtibariyle Hizmetler Sektörü İthalat ve İhracatı (cari fiyatlarla Toplam Hizmetler, cari döviz kuru milyon $)

Tablo 1. Seçilen Ülkeler için Yıllar İtibariyle Hizmetler Sektörü İthalat ve İhracatı (cari fiyatlarla Toplam Hizmetler, cari döviz kuru milyon $) 4.2. HİZMETLER 1. Hizmetler sektörünün ekonomideki ağırlığı bir refah kriteri olarak değerlendirilmektedir (1). (2) tarafından bildirildiği üzere, sanayileşmeyle birlikte, ulaştırma hizmetleri ve belirli

Detaylı

Dahilde ve Hariçte İşleme Rejimi

Dahilde ve Hariçte İşleme Rejimi Dahilde ve Hariçte İşleme Rejimi Dr. Dilek Seymen dilek.seymen@deu.edu.tr Dr. Dilek Seymen Dahilde İşleme Rejimi (DİR) DİR, ihracatçılara, ihraç mallarında kullanılmak kaydıyla dünya piyasa fiyatlarından

Detaylı

Tarım Politikasının Uygulama Alanları

Tarım Politikasının Uygulama Alanları Tarım Politikasının Uygulama Alanları 1.Tarımsal üretim politikası Tarımsal yapı politikası Üretim süreci ve verimlilik 2.Tarımsal pazar politikası 3.Tarımda sosyal politika 4.Tarımsal gelir politikası

Detaylı

TARIM İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

TARIM İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Sözleşmeli Küçükbaş Hayvancılık Projesi TARIM İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Sunu Planı PROJENİN AMACI / 4 PROJEYE NEDEN İHTİYAÇ DUYULDU / 6 TÜRKİYE DE KÜÇÜKBAŞ VARLIĞININ NÜFUSA GÖRE YILLAR İÇERİSİNDEKİ

Detaylı

ÜÇ AYLIK EKONOMİK RAPOR

ÜÇ AYLIK EKONOMİK RAPOR ÜÇ AYLIK EKONOMİK RAPOR Temmuz-Eylül 2006 Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Ekonomik Araştırmalar ve İstatistik Müdürlüğü ÜÇ AYLIK EKONOMİK RAPOR TOBB Yayın No. 2007 / 36 ISBN: 9944-60 027-X Sayfa Düzeni

Detaylı

Erzurum İli Tarım İşletmelerinde Buğday Üretim Maliyetinin Hesaplanması

Erzurum İli Tarım İşletmelerinde Buğday Üretim Maliyetinin Hesaplanması Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Derg. 35 (3-4), 177-181, 004 Erzurum İli Tarım İşletmelerinde Buğday Üretim Maliyetinin Hesaplanması Avni Birinci Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü

Detaylı

TOKAT İLİNDE SÖZLEŞMELİ DOMATES YETİŞTİRİCİLİĞİNİN KARŞILAŞTIRMALI EKONOMİK ANALİZİ

TOKAT İLİNDE SÖZLEŞMELİ DOMATES YETİŞTİRİCİLİĞİNİN KARŞILAŞTIRMALI EKONOMİK ANALİZİ TOKAT İLİNDE SÖZLEŞMELİ DOMATES YETİŞTİRİCİLİĞİNİN KARŞILAŞTIRMALI EKONOMİK ANALİZİ Yaşar AKÇAY 1 Adnan ÇİÇEK 2 Meral UZUNÖZ 3 Murat SAYILI 3 1. GİRİŞ Üretici ile işleyici firmalar arasında sözlü veya

Detaylı

Dünya ve Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler ve Orta Vadeli Program. 22 Kasım 2013

Dünya ve Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler ve Orta Vadeli Program. 22 Kasım 2013 Dünya ve Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler ve Orta Vadeli Program 22 Kasım 201 Büyüme Tahminleri (%) 4, 4,1 Küresel Büyüme Tahminleri (%) 4,1,2,0 ABD Büyüme Tahminleri (%) 2,,,,,,1,6,6 2,8 2,6 2,4 2,2

Detaylı

1 TEMEL İKTİSADİ KAVRAMLAR

1 TEMEL İKTİSADİ KAVRAMLAR ÖNSÖZ İÇİNDEKİLER III Bölüm 1 TEMEL İKTİSADİ KAVRAMLAR 11 1.1. İktisat Biliminin Temel Kavramları 12 1.1.1.İhtiyaç, Mal ve Fayda 12 1.1.2.İktisadi Faaliyetler 14 1.1.3.Üretim Faktörleri 18 1.1.4.Bölüşüm

Detaylı

C.Can Aktan (ed), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını, 2002.

C.Can Aktan (ed), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını, 2002. C.Can Aktan (ed), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayını, 2002. DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI NIN GELİR DAĞILIMINDA ADALETSİZLİK VE YOKSULLUK SORUNUNA YAKLAŞIMI (SEKİZİNCİ

Detaylı

EKONOMİK VE SOSYAL GÖSTERGELER TEMMUZ 2010 RAPORU

EKONOMİK VE SOSYAL GÖSTERGELER TEMMUZ 2010 RAPORU TÜRKİYE ŞEKER SANAYİİ İŞÇİLERİ SENDİKASI GENEL MERKEZİ ANKARA EKONOMİK VE SOSYAL GÖSTERGELER TEMMUZ RAPORU Son Güncelleme: 03/08/, Şeker-İş Sendikası Genel Merkezi AR-GE(Araştırma Geliştirme) Birimi Karanfil

Detaylı

BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) DAHİLDE İŞLEME REJİMİ (DİR) TEŞVİKLERİ

BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) DAHİLDE İŞLEME REJİMİ (DİR) TEŞVİKLERİ BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) DAHİLDE İŞLEME REJİMİ (DİR) TEŞVİKLERİ Hasan YÜKSEK Eylül 2012 SUNUM PLANI I. DAHİLDE İŞLEME REJİMİ (DİR) II. DİR İN AMAÇLARI III. DİR SİSTEMLERİ İthalatta Şartlı Muafiyet

Detaylı

2016 YILI I.DÖNEM AKTÜERLİK SINAVLARI EKONOMİ

2016 YILI I.DÖNEM AKTÜERLİK SINAVLARI EKONOMİ SORU 1: Aşağıdakilerden hangisi/hangileri tüm dünyada görülen artan işsizlik oranını açıklamaktadır? I. İşsizlik yardımı miktarının arttırılması II. Sendikalaşma oranında azalma III. İşgücü piyasında etkin

Detaylı

Türkiye Ekonomisi 2000 li yıllar

Türkiye Ekonomisi 2000 li yıllar Türkiye Ekonomisi 2000 li yıllar Prof.Dr. İlkay Dellal Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü TÜRKİYE EKONOMİSİ DERS NOTLARI 1 1999 17 Ağustos 1999 depremi Marmara bölgesinde Üretim,

Detaylı

T.C. Kalkınma Bakanlığı

T.C. Kalkınma Bakanlığı T.C. Kalkınma Bakanlığı 2023 Vizyonu Çerçevesinde Türkiye Tarım Politikalarının Geleceği- Turkey s Agricultural Policies at a Crossroads with respect to 2023 Vision 2023 Vision, Economic Growth and Agricultural

Detaylı

MAKRO İKTİSAT KONUYA İLİŞKİN SORU ÖRNEKLERİ(KARMA)

MAKRO İKTİSAT KONUYA İLİŞKİN SORU ÖRNEKLERİ(KARMA) MAKRO İKTİSAT KONUYA İLİŞKİN SORU ÖRNEKLERİ(KARMA) 1- Bir ekonomide işsizlik ve istihdamdaki değişimler iktisatta hangi alan içinde incelenmektedir? a) Mikro b) Makro c) Para d) Yatırım e) Milli Gelir

Detaylı

Bölüm 4 Tarım İşletmelerinin Yıllık Faaliyet Sonuçları

Bölüm 4 Tarım İşletmelerinin Yıllık Faaliyet Sonuçları Bölüm 4 Tarım İşletmelerinin Yıllık Faaliyet Sonuçları İçerik 1. Tarım İşletmelerinde Kayıt Tutma 2. Fiziki Kayıtlar ve Analizi 3. Finansal Kayıtlar ve Analizi 4. Tarımsal Ürünlerin Maliyet Hesabı 1 TARIM

Detaylı

Dış Ticaret Politikası. Temel İki Politika. Dış Ticaret Politikası Araçları Korumacılık / İthal İkameciliği

Dış Ticaret Politikası. Temel İki Politika. Dış Ticaret Politikası Araçları Korumacılık / İthal İkameciliği Dış Ticaret Politikası Temel İki Politika Korumacılık / İthal İkameciliği Genel olarak yurt dışından ithal edilen nihai tüketim mallarının yurt içinde üretilmesini; böylece dışa bağımlılığın azaltılmasını

Detaylı

TÜRKİYE DE YAĞLIK AYÇİÇEK TOHUMU VE AYÇİÇEĞİ YAĞI ÜRETİMİ, ARZ TALEP DENGESİ

TÜRKİYE DE YAĞLIK AYÇİÇEK TOHUMU VE AYÇİÇEĞİ YAĞI ÜRETİMİ, ARZ TALEP DENGESİ TÜRKİYE DE YAĞLIK AYÇİÇEK TOHUMU VE AYÇİÇEĞİ YAĞI ÜRETİMİ, ARZ TALEP DENGESİ HAKAN ÇALEN GENEL MÜDÜR V. Yağlı Tohumlu Bitkiler ve Bitkisel Yağlar Konferansı 2016 / İSTANBUL Türkiye yağlı tohum üretimi

Detaylı

SERTİFİKALI BUĞDAY YETİŞTİRİCİLİĞİNİ YAYGINLAŞTIRMA PROJESİ

SERTİFİKALI BUĞDAY YETİŞTİRİCİLİĞİNİ YAYGINLAŞTIRMA PROJESİ T.C. ERZURUM GIDA TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ SERTİFİKALI BUĞDAY YETİŞTİRİCİLİĞİNİ YAYGINLAŞTIRMA PROJESİ ERZURUM Temmuz -2012 PROJEYİ HAZIRLAYANLAR Asuman DEVECİ Ziraat Mühendisi Hülya ÖZER Ziraat

Detaylı

Makro İktisat II Örnek Sorular. 1. Tüketim fonksiyonu ise otonom vergi çarpanı nedir? (718 78) 2. GSYİH=120

Makro İktisat II Örnek Sorular. 1. Tüketim fonksiyonu ise otonom vergi çarpanı nedir? (718 78) 2. GSYİH=120 Makro İktisat II Örnek Sorular 1. Tüketim fonksiyonu ise otonom vergi çarpanı nedir? (718 78) 2. GSYİH=120 Tüketim harcamaları = 85 İhracat = 6 İthalat = 4 Hükümet harcamaları = 14 Dolaylı vergiler = 12

Detaylı

Sunu planı. Sunu Planı. Slayt No 3-6 Tekstil ve Hazır Giyim Sektörlerinin Brüt Katma Değeri. 7-8 Sektörlerin Büyüme Eğilimleri

Sunu planı. Sunu Planı. Slayt No 3-6 Tekstil ve Hazır Giyim Sektörlerinin Brüt Katma Değeri. 7-8 Sektörlerin Büyüme Eğilimleri YÖNETİCİ ÖZETİ Sunu planı Sunu Planı Slayt No 3-6 Tekstil ve Hazır Giyim Sektörlerinin Brüt Katma Değeri 7-8 Sektörlerin Büyüme Eğilimleri 9-11 Tekstil ve Hazır Giyim İstihdamı 12 İşyeri Sayısı 13 Sektörün

Detaylı

Dünya Mısır Pazarı ve Türkiye

Dünya Mısır Pazarı ve Türkiye Dünya Mısır Pazarı ve Türkiye Günümüzde çok amaçlı bir kullanım alanına sahip olan Mısır, Amerika Kıtası keşfedilene kadar dünya tarafından bilinmemekteydi. Amerika Kıtasının 15. yüzyıl sonlarında keşfedilmesiyle

Detaylı

Bölüm 7. Tarımsal Üretim Faktörleri. Üretim Faktörleri Toprak Sermaye Emek (iş) Girişimcilik (yönetim yeteneği)

Bölüm 7. Tarımsal Üretim Faktörleri. Üretim Faktörleri Toprak Sermaye Emek (iş) Girişimcilik (yönetim yeteneği) Bölüm 7. Tarımsal Üretim Faktörleri Üretim Faktörleri Toprak Sermaye Emek (iş) Girişimcilik (yönetim yeteneği) Tarımsal yapı, toprak (doğa), sermaye, emek ve girişimcilik gibi temel üretim araçlarının

Detaylı

TEKNOLOJİ EKONOMİ POLİTİKA - III TÜRKİYE DEKİ AR-GE VE YENİLİK FAALİYETLERİ

TEKNOLOJİ EKONOMİ POLİTİKA - III TÜRKİYE DEKİ AR-GE VE YENİLİK FAALİYETLERİ TEKNOLOJİ EKONOMİ POLİTİKA - III TÜRKİYE DEKİ AR-GE VE YENİLİK FAALİYETLERİ Musa Yaşar Bilimsel ve teknolojik faaliyetler, ülkelerin kalkınmasında büyük bir öneme sahip olup, ulusal gelirden bu tür faaliyetlere

Detaylı

BÖLGESEL KALKINMA PLANLAMASI YÖNTEMLERİ: Input Output Analizi

BÖLGESEL KALKINMA PLANLAMASI YÖNTEMLERİ: Input Output Analizi BÖLGESEL KALKINMA PLANLAMASI YÖNTEMLERİ: Input Output Analizi Kamil TAŞCI & Mehmet Emin ÖZSAN Planlama Uzmanı & Planlama Uzmanı Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Mevlana Kalkınma Ajansı, Konya 12

Detaylı

İşletmenin temel özellikleri

İşletmenin temel özellikleri 5. Hafta İşletmenin Tanımı İşletme, üretim faktörlerini planlı ve sistematik bir biçimde bir araya getirerek mal ya da hizmet üretmek amacı güden üretim birimine denir. İşletmelerin temel özellikleri ve

Detaylı

Kahramanmaraş İlinde Dane Mısır ve Pamuk Üretiminde Girdi Gereksinimi ve Karlılıkları Açısından Karşılaştırmalı Analizi

Kahramanmaraş İlinde Dane Mısır ve Pamuk Üretiminde Girdi Gereksinimi ve Karlılıkları Açısından Karşılaştırmalı Analizi TÜRK TARIM ve DOĞA BİLİMLERİ DERGİSİ www.dergipark.gov.tr/ttdb TURKISH JOURNAL of AGRICULTURAL and NATURAL SCIENCES Kahramanmaraş İlinde Dane ve Üretiminde Girdi Gereksinimi ve Karlılıkları Açısından Karşılaştırmalı

Detaylı

TÜRKİYE VE DÜNYADA KANATLI SEKTÖRÜNÜN GENEL DURUMU

TÜRKİYE VE DÜNYADA KANATLI SEKTÖRÜNÜN GENEL DURUMU TÜRKİYE VE DÜNYADA KANATLI SEKTÖRÜNÜN GENEL DURUMU Resim 1: Bakanlığımızca Geliştirilen Yerli Hibritlerimiz (ATAK S). 1. Kanatlı sektörü ile ilgili üretim, tüketim ve istihdam Bakanlığımız, 1930 lu yıllarda

Detaylı

Türkiye`de Hububat Alanları

Türkiye`de Hububat Alanları BUĞDAY DOSYASI Türkiye, birçok ürünün yetiştirilmesine imkan veren iklim ve ekolojik özellikleri nedeniyle tarımsal üretim açısından avantajlı bir ülke olup, toplam istihdamın %24,6`sı tarım sektöründe

Detaylı

Dünyada ve Türkiye de Organik Tarım

Dünyada ve Türkiye de Organik Tarım Dünyada ve Türkiye de Organik Tarım Organik tarım, dünyada yaklaşık 130 ülkede yapılmakta ve organik tarım üretim alanı giderek artmaktadır. 2011 yılı verilerine göre dünyada 37 milyon hektar alanda organik

Detaylı

Tarımsal Gelir Politikası/Amaç

Tarımsal Gelir Politikası/Amaç Tarımsal Gelir Politikası/Amaç Belli bir yaşam standardı sağlayacak düzeye eriştirmek, Sektörler arasında kişi başına gelir farklılığı azaltmak Sektörde gelir dağılımını bireyler ve bölgeler arasında denge

Detaylı

FEDERAL ALMANYA EKONOMİK GELİŞMELER RAPORU Yılı. II. Çeyrek Dönem Değerlendirmesi. Berlin Ekonomi Müşavirliği

FEDERAL ALMANYA EKONOMİK GELİŞMELER RAPORU Yılı. II. Çeyrek Dönem Değerlendirmesi. Berlin Ekonomi Müşavirliği FEDERAL ALMANYA EKONOMİK GELİŞMELER RAPORU Yılı II. Çeyrek Dönem Değerlendirmesi Berlin Ekonomi Müşavirliği İÇİNDEKİLER Yönetici Özeti (Genel Görünüm)...... 2 Sektörel Gelişmeler... 5 Cari Denge... 6 Tüketim....

Detaylı

Tarım Ekonomisi. viii

Tarım Ekonomisi. viii İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ İÇİNDEKİLER iii v BİRİNCİ BÖLÜM 1. TARIM EKONOMİSİNE GİRİŞ 1 1.1. Ekonomik Faaliyetler 2 1.1.1. Üretim 2 1.1.2. Mübadele 3 1.1.3. Tüketim 4 1.2. Tarım Ekonomisi ve Kapsamı 4 1.2.1. Tanımı

Detaylı

T.C. Ekonomi Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğü Ankara 08.01.2013

T.C. Ekonomi Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğü Ankara 08.01.2013 T.C. Ekonomi Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğü Ankara 08.01.2013 Konu : 390319000000 GTİP no lu GPPS ve HIPS ithalatına % 3 oranında gümrük vergisi uygulanmasının kaldırılma talebi Sayın Bakanlığınızın,

Detaylı

Tarımın Anayasası Çıktı

Tarımın Anayasası Çıktı Tarımın Anayasası Çıktı Günnur BİNİCİ ALTINTAŞ Tarım sektörünün anayasası olan 5488 sayılı Tarım Kanunu iki yıllık yoğun bir çalışmanın ardından 18.04.2006 tarihinde kabul edildi. Resmi Gazete de 25.04.2006

Detaylı

TÜRKİYE DE EKONOMİK KRİZLER VE TARIMA YANSIMALARI

TÜRKİYE DE EKONOMİK KRİZLER VE TARIMA YANSIMALARI TÜRKİYE DE EKONOMİK KRİZLER VE TARIMA YANSIMALARI Prof. Dr. Canan ABAY Dr. Berna Türkekul E.Ü. Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Şubat 2009 KRİZ NEDİR? Kriz, çeşitli bilim dallarında ve aynı zamanda

Detaylı

TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ SON GELİŞMELER

TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ SON GELİŞMELER TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ SON GELİŞMELER 27 EKİM 2017 BÜYÜME VE MİLLİ GELİR Kişi Başına GSYH, cari fiyatlarla 2013 yılında 12.480 dolar, 2014 yılında 12.112 dolar, 2015 yılında 11.019 dolar, 2016 yılında

Detaylı

BÖLGE VE NÜFUSUN GENEL DURUMU. Doç.Dr.Tufan BAL

BÖLGE VE NÜFUSUN GENEL DURUMU. Doç.Dr.Tufan BAL BÖLGE VE NÜFUSUN GENEL DURUMU Doç.Dr.Tufan BAL GİRİŞ Türkiye Cumhuriyeti 1923 yılında kurulan, o tarihten bu güne kadar ekonomik ve sosyal yapısını değiştirme anlayışı içinde gelişmesini sürdüren ve gelişmekte

Detaylı

1. GENEL EKONOMİK GÖSTERGELER

1. GENEL EKONOMİK GÖSTERGELER 1. GENEL EKONOMİK GÖSTERGELER 1.1. GSYİH (Gayri Safi Yurt İçi Hasıla) 1. Ekonomik kalkınmanın önemli göstergelerinden biri olan kişi başına düşen GSYİH, TÜİK tarafından en son 2001 yılında hesaplanmıştır.

Detaylı

BAZI TARIM ÜRÜNLERİNİN 2015 YILI MALİYETLERİ

BAZI TARIM ÜRÜNLERİNİN 2015 YILI MALİYETLERİ T.C. TOKAT VALİLİĞİ Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü GIDA, TARIM ve HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ (ZİLE İLÇESİ) BAZI TARIM ÜRÜNLERİNİN 2015 YILI MALİYETLERİ TOKAT-2015 İÇİNDEKİLER ÜRÜN ADI SAYFA NO BUĞDAY

Detaylı

İZMİR TİCARET ODASI EKONOMİK KALKINMA VE İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ (OECD) TÜRKİYE EKONOMİK TAHMİN ÖZETİ 2017 RAPORU DEĞERLENDİRMESİ

İZMİR TİCARET ODASI EKONOMİK KALKINMA VE İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ (OECD) TÜRKİYE EKONOMİK TAHMİN ÖZETİ 2017 RAPORU DEĞERLENDİRMESİ İZMİR TİCARET ODASI EKONOMİK KALKINMA VE İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ (OECD) TÜRKİYE EKONOMİK TAHMİN ÖZETİ 2017 RAPORU DEĞERLENDİRMESİ ULUSLARARASI İLİŞKİLER MÜDÜRLÜĞÜ MART 2018 Hazırlayan: Yağmur Özcan Uluslararası

Detaylı

TARIM ve GIDA GÜVENLİĞİ ve GÜVENCESİ - 1. Prof. Dr. Hami Alpas ODTÜ- Gıda Mühendisliği Bölümü-Ankara

TARIM ve GIDA GÜVENLİĞİ ve GÜVENCESİ - 1. Prof. Dr. Hami Alpas ODTÜ- Gıda Mühendisliği Bölümü-Ankara TARIM ve GIDA GÜVENLİĞİ ve GÜVENCESİ - 1 Prof. Dr. Hami Alpas ODTÜ- Gıda Mühendisliği Bölümü-Ankara Türkiye Tarımına Gıda Güvenliği Penceresinden Genel Bakış Prof. Dr. Hami Alpas Tarımda Gelişmeler 2015

Detaylı

BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ ELEKTRİKLİ MAKİNE VE CİHAZLARIN İMALATI Hazırlayan Birgül OĞUZOĞLU Kıdemli Uzman 540 1. SEKTÖRÜN TANIMI Başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli makine ve cihazların imalatı

Detaylı

Türkiye Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık Harcamalarının Analizi 2002-2013 Dönemi

Türkiye Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık Harcamalarının Analizi 2002-2013 Dönemi Türkiye Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık Harcamalarının Analizi 2002-2013 Dönemi Mehmet ATASEVER Mayıs, 2015 Türkiye Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık Harcamalarının Analizi 2002-2013

Detaylı

İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ... v İÇİNDEKİLER... vi GENEL EKONOMİ 1. Ekonominin Tanımı ve Kapsamı... 1 1.1. Ekonomide Kıtlık ve Tercih... 1 1.2.

İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ... v İÇİNDEKİLER... vi GENEL EKONOMİ 1. Ekonominin Tanımı ve Kapsamı... 1 1.1. Ekonomide Kıtlık ve Tercih... 1 1.2. İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ... v İÇİNDEKİLER... vi GENEL EKONOMİ 1. Ekonominin Tanımı ve Kapsamı... 1 1.1. Ekonomide Kıtlık ve Tercih... 1 1.2. Ekonominin Tanımı... 3 1.3. Ekonomi Biliminde Yöntem... 4 1.4.

Detaylı

Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği

Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği Doç.Dr.Tufan BAL 9.Bölüm İşletme Analizi Not: Bu sunuların hazırlanmasında büyük oranda Prof.Dr.İ.Hakkı İnan ın Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği Kitabından Faydalanılmıştır.

Detaylı

T.C. KALKINMA BAKANLIĞI 2014 YILI PROGRAMI GENEL EKONOMİK HEDEFLER VE YATIRIMLAR

T.C. KALKINMA BAKANLIĞI 2014 YILI PROGRAMI GENEL EKONOMİK HEDEFLER VE YATIRIMLAR T.C. KALKINMA BAKANLIĞI 2014 YILI PROGRAMI GENEL EKONOMİK HEDEFLER VE YATIRIMLAR 11 EKİM 2013 T.C. KALKINMA BAKANLIĞI 2014 YILI PROGRAMI GENEL EKONOMİK HEDEFLER VE YATIRIMLAR 11 EKİM 2013 İÇİNDEKİLER GENEL

Detaylı

AVUSTURYA VE MACARİSTAN DA TAHIL VE UN PAZARI

AVUSTURYA VE MACARİSTAN DA TAHIL VE UN PAZARI AVUSTURYA VE MACARİSTAN DA TAHIL VE UN PAZARI Avusturya da un üretimi sağlayan 180 civarında değirmen olduğu tahmin edilmektedir. Yüzde 80 kapasiteyle çalışan bu değirmenlerin ürettiği un miktarı 500 bin

Detaylı

Bölüm 11.Tüm İşletme Analizi

Bölüm 11.Tüm İşletme Analizi Bölüm 11.Tüm İşletme Analizi Analizde Kullanılan Etkinlik Standartları Karlılık (Rantabilite) Oranları Finansal Kaldıraç Oranı Gayrisafi Üretim Değeri Sermaye Devir Oranı Masraflar Üretim Değerleri Masraflar

Detaylı

DURGUNLUK VE MALİYE POLİTİKASI

DURGUNLUK VE MALİYE POLİTİKASI 1 DURGUNLUK VE MALİYE POLİTİKASI Durgunluk Tanımı Toplam arz ile toplam talep arasındaki dengesizlik talep eksikliği şeklinde ortaya çıkmakta, toplam talebin uyardığı üretim düzeyinin o ekonominin üretim

Detaylı

HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI EKONOMİK ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI EKONOMİK ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI EKONOMİK ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ AYLIK EKONOMİK GÖSTERGELER KASIM 2016 Hazine Müsteşarlığı Matbaası Ankara, 30 Kasım 2016 İÇİNDEKİLER TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER i I. ÜRETİM I.1.1.

Detaylı

MAKİNE VE TEÇHİZATI HARİÇ; METAL EŞYA SANAYİİ Hazırlayan Mustafa TOSUN Kıdemli Uzman 450 1. SEKTÖRÜN TANIMI Makine ve teçhizatı hariç; metal eşya sanayii, ISIC Revize 3 sınıflandırmasına göre, imalat sanayii

Detaylı

BİLANÇO DİPNOTLARI 1- İşletmenin fiili faaliyet konusu :Vana İmalatı 2- Sermayenin %10 ve daha fazlasına sahip ortakların : Adı Pay Oranı Pay Tutarı

BİLANÇO DİPNOTLARI 1- İşletmenin fiili faaliyet konusu :Vana İmalatı 2- Sermayenin %10 ve daha fazlasına sahip ortakların : Adı Pay Oranı Pay Tutarı BURÇELİK VANA SANAYİ VE TİCARET ANONİM ŞİRKETİ Sayfa No: 1 BİLANÇO DİPNOTLARI 1- İşletmenin fiili faaliyet konusu :Vana İmalatı 2- Sermayenin %10 ve daha fazlasına sahip ortakların : Adı Pay Oranı Pay

Detaylı