TARIM İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (TİGEM) TOHUMCULUK SEKTÖR RAPORU 1. GİRİŞ

Transkript

1 1

2 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ DÜNYADA TOHUMCULUK SEKTÖRÜNÜN GÖRÜNÜMÜ Dünya Tohumculuk Endüstrisinin Gelişimi Dünya Tohumluk Ticareti Dünya Tohumluk Dış Ticareti TÜRKİYE DE TOHUMCULUK SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ Türkiye nin Tarımsal Potansiyeli Türkiye Tohumculuk Endüstrisinin Gelişimi Türkiye Tohumluk Ticareti Türkiye Tohumluk Dış Ticareti Dünya ve Türkiye Tohumluk Dış Ticareti nin Karşılaştırılması Türkiye nin Sertifikalı Tohumluk İhtiyacı ve Karşılanma Oranları TARIM İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNÜN (TİGEM) SEKTÖR İÇİNDEKİ YERİ TİGEM in Kuruluşu TİGEM'in Kuruluş Amacı ve Faaliyet Konuları TİGEM de Tohumculuk Faaliyetinin Gelişimi Ülkemiz Çiftçilerinin Sertifikalı Tohumluk Kullanımının Artırılmasına ilişkin yürütülen faaliyetler TİGEM in Tohumculuğunu Yaptığı Bitki Türleri Serin İklim Tahılları: Sıcak İklim Tahılları: Yem Bitkileri: Yağlı Tohumlar: Yemeklik Tane Baklagiller: Bahçe Bitkileri: TEŞEBBÜSÜN YERLİ VE ULUSLARARASI RAKİPLERİYLE VEYA BENZER FAALİYET GÖSTEREN KURULUŞLARLA KARŞILAŞTIRMALARI TİGEM in Benzer Faaliyet Gösteren Yerli Kuruluşlarla Karşılaştırması TİGEM in Ülkemiz Tohumculuk Sektörü İçerisindeki Önemi

3 TARIM İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (TİGEM) TOHUMCULUK SEKTÖR RAPORU 1. GİRİŞ Dünya üzerindeki 6,9 milyara ulaşan nüfusun yaşamını sürdürebilmesi için yeterli miktarda gıdayı alması ve bu gıdaların güvenilirliğinin sağlanması insan haklarının temelini oluşturmaktadır. İnsanın büyüme ve gelişmesi, verimli çalışması, dış etkenlere ve hastalıklara karşı dirençli olabilmesi için sağlığın temelini oluşturan yeterli ve dengeli beslenme önemlidir. Yeterli ve dengeli beslenmenin gereğini ise ancak tarımsal faaliyetlerle elde edilen ürünler karşılamaktadır ve 2008 yıllarında; dünyada yaşanan kuraklık, gıda ve petrol fiyatlarındaki değişimler, tarım ürünlerinin enerji amaçlı kullanımı ve tüketim alışkanlıklarının değişmesi tarım sektörünün önemini bir kat daha artırmıştır. Özellikle 2008 yılında yaşanan gıda fiyatlarındaki artışlar, tarımsal ürün ihracatı yapan ülkelerin gelirlerini artırırken, gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerde ciddi sıkıntılar yaşanmasına neden olmuştur. Son yıllarda, bir yandan dünyada görülen ekonomik sıkıntılar, diğer yandan açlık çeken insan sayısının artış göstermesi nedeniyle gıda arzına olan ihtiyaç daha fazla artmıştır. Tarımsal üretimin başlangıcı ve birçok bitkinin çoğaltım materyali tohumdur. Tohum, gıda zincirinin ilk halkasını, biyolojik ve kültürel çeşitliliğin ise yapısal göstergesini oluşturur. Sertifikalı tohumluk, tohumluğun fiziksel, biyolojik ve genetik değer bakımından özellikleri belirlenen ve resmi makamlarca bu özellikleri belgelenen tohum demektir. Bitkisel üretim materyali olan tohum, ülkelerin tarım sektörleri için stratejik bir öneme sahiptir. Günümüzde tohum sadece tarımsal bir girdi değil aynı zamanda teknoloji kullanılarak elde edilen ve yüksek gelir getiren ekonomik değere sahip bir üründür. Sertifikalı tohumluk, verimliliğin ve üretimin artırılmasında, üretim maliyetinin düşürülmesinde tarım sektörünün en temel ve en önemli girdisi durumundadır. Üretim ve verimin artırılması için yetiştirme tekniği metotları, arazi ıslahı, sulama, mekanizasyon, gübreleme, mücadele tekniklerinin uygulanmasıyla birlikte bölgeye uyumlu kaliteli tohum çeşitlerinin kullanılması gerekmektedir. Kaliteli bir sertifikalı tohumluğun verimi artırmadaki payının buğday ve fasulye gibi kendine döllenen bitkilerde %20 30 seviyesinde, mısır ve ayçiçeği gibi yabancı döllenen bitkilerde ise %100 lerin üzerinde olduğu bilimsel araştırmalarla ortaya konulan bir gerçektir. Düşük vasıflı tohumluk kullanımı sadece verimi olumsuz yönde etkilemekle kalmayıp, içindeki karışım unsurlarının oranına bağlı olarak kaliteyi de olumsuz yönde etkilemektedir. Bu durum ürünün pazar değerinin düşmesine de neden olmaktadır. Sertifikalı tohumlukların, ekim arazisinin temiz olması ve fiziksel karışımın önlenmesi şartıyla buğday, fasulye, fiğ gibi kendine döllenen bitkilerde 3 yılda bir, ayçiçeği ve mısır gibi yabancı döllenen bitkilerde ise her yıl yenilenmesi gerekir. Bir tarımsal girdi olarak tohumluğun genetik potansiyeli verimi belirleyen temel unsurlardan birisidir. Son yıllarda ülkemizde ve Dünya da gerçekleştirilen tarımsal üretim artışında, yeni bitki çeşitleri ve kaliteli tohumluk kullanımının etkisi büyüktür. 3

4 2. DÜNYADA TOHUMCULUK SEKTÖRÜNÜN GÖRÜNÜMÜ 2.1. Dünya Tohumculuk Endüstrisinin Gelişimi Tohumluk mübadelesi tarımın tarihi kadar eski olmasına rağmen ticari amaçlı tohumluk alışverişinin geçmişi hayli yenidir ve son birkaç yüzyıla dayanmaktadır. Yüzyıllardır mahsulden ayrılan tohumluklar kullanılıyorken, bu uygulama ABD ve bazı AB ülkelerinde 19 uncu yüzyıldan itibaren çoğu ürünlerde giderek azalmış ve tohumluk ticari nitelikli bir özellik kazanmaya başlamıştır. 20 nci yüzyılın ilk çeyreğinden sonra gelişmiş ülkelerde özel sektör girişimciliğine dayalı tohumculuk kuruluşları yaygınlaşmış ve de özellikle son çeyreğinde pek çok ülke ve ürün grubunda kamu, tohumluk üretim ve dağıtım sistemlerinden çekilerek yerini özel kuruluşlara bırakmıştır. Bunu izleyen benzer bir eğilim çeşit geliştirme alanında gözlemlenmiş ve 1970 lerden sonra özel tohumculuk kuruluşları Ar-Ge konusunda önemli yatırımlar yapmaya başlamıştır. Günümüzde özellikle gelişmiş ülkelerde yeni bitki çeşitlerinin geliştirilmesi ve biyolojik yenilikler özel tohumculuk şirketleri tarafından sağlanmaktadır. Dünya tohumculuğunun gelişmesinde bilimsel ve teknolojik gelişmeler daima önemli ve belirleyici olmuştur. 19 uncu yüzyılda temelleri atılan genetik bilimi, sistematik bitki ıslahı ve çeşit geliştirme faaliyetlerine giden yolu açmıştır. 20 nci yüzyıl başında uygulamaya konulan hibrid (melez) teknolojisi ise özel sektör girişimciliği ve ticari tohumculuk arasındaki en etkili ve güçlü köprülerden birini kurmuştur. 20 nci yüzyıl sonunda ise modern biyoteknoloji ve rekombinant DNA teknolojileri ile tohumculuk yeni ve çok güçlü bir ivme kazanmıştır. Tohumluk ticaretinin gelişmesine paralel olarak, tohumculuk sektörünün ve tohumluk ticaretinin denetim altında tutulmasına olan ihtiyaç en başından itibaren kendisini hissettirmiş ve 19 ncu yüzyıl sonuna doğru ilk ulusal tohumluk laboratuarları ve beraberlerinde kalite güvence sistemleri görülmeye başlanmıştır. Zaman içerisinde başta ıslahçı hakları ve uluslararası tohumluk üretim ve sertifikalandırma sistemleri gibi bir dizi yeni kurum ve organizasyon ortaya çıkarak uluslararası çeşit ve tohumluk ticaretini hızlandırmıştır. Günümüzde tohumluk endüstrisi artan nüfusun gıda güvenliğinin sağlanması açısından tartışılmaz ve vazgeçilmez bir yenilik ve verimlilik kaynağı haline gelmiştir Dünya Tohumluk Ticareti Bir girdi olarak ele alındığında, tohumluk ticareti 1970 lere kadar dünya ticaretinde önemsiz seviyelerde kalmıştır. Bir yandan ülkelerin çoğunun tohum konusunu stratejik ve milli bir konu olarak değerlendirmesi, diğer yandan tohumculuk endüstrisinin o zamanki uluslararası organizasyon yapısının zayıflığı, karantina konularına farklı yaklaşımları, Ar-Ge imkanları, deniz aşırı üretim kapasitesi ile uluslararası dağıtım, pazarlama vasıtalarının yetersizliği ve ülkesel tohumculuk düzenlemelerinin farklılığı tohumluk dış ticaretini kısıtlayıcı unsurlar olarak öne çıkmışlardır. 4

5 1970 lerden sonra dünya tohumculuğu pek çok bakımdan değişim göstermiştir. Gelişmiş Batı ülkelerindeki tohumculuk firmaları araştırma, üretim ve pazarlama faaliyetlerini diğer ülkelere doğru genişletmişler ve de özellikle 1980 lerden sonra başlayan küreselleşme olgusu sonucu birçok ülke tohumculuk sektörünü geliştirme ve güçlendirme yönünde politikalar geliştirerek, uygulamaya başlamış, sonuç olarak 21 inci yüzyılın ilk yıllarında tüm dünyada kaliteli tohumluk üretimi, kullanımı, pazarlaması ve ticaretinde önemli sıçramalar olmuştur. Uluslararası Tohum Federasyonu (ISD) verilerine göre 2011 yılında dünya ticari tohumluk pazarının 45 milyar USD civarında olduğu tahmin edilmektedir. Bu miktar gerek ülkesel bazda, gerekse ürün grubu temelinde asimetrik bir dağılım göstermekte olup, dünya toplam tohumluk ticaretinin %27 sini ABD, %24 ünü AB ülkeleri (23 ülke), %20 sini Çin, %6 sını Brezilya, %4 ünü Hindistan, %3 ü Japonya ve %16 sını diğer ülkeler oluşturmaktadır. Diğer yandan dünya tohumluk ticaretinde ağırlıklı olarak tahıllar, yağlı tohum bitkileri, sebzeler, çiçekler ve çim bitkileri yer almaktadır li yılların sonunda ülkeler arasındaki tohum ticareti yani dünya tohumluk ticareti yaklaşık 10 milyar USD iken 2011 yılında 45 milyara çıkarak, yaklaşık 4 kattan fazla artmıştır. Bir kısım ülkelerin 2011 yılı tohumluk pazarları milyon USD olarak aşağıdaki grafikte verilmiştir. Kaynak: Dünya Tohumluk Dış Ticareti Uluslararası ticaretteki genel artışa paralel olarak, uluslararası tohumluk ticareti de son çeyrek yüzyılda önemli artışlar göstermiştir. Bu artışta farklı ekolojilere uygun yeni çeşitler, tohumluk üretiminde ihtisaslaşma ve tohumculuk teknolojisinde sağlanan gelişmeler gibi öğeler önemli olmuştur yılları arasında uluslararası tohumluk ticaretinin 6 kat arttığı tahmin edilmektedir. Aynı dönemde uluslararası tohumluk ticaretindeki artış hızı, toplam dünya tohumluk pazarındaki artışa nazaran daha yüksek olmuştur. 5

6 Uluslararası Tohum Federasyonu (ISD) verilerine göre 2010 yılı itibariyle uluslararası toplam tohumluk ticaretinin yaklaşık 7,9 milyar USD olduğu tahmin edilmektedir li yılların sonunda yaklaşık 1,3 milyar USD civarında olan uluslararası tohumluk dış ticareti, 1980 li yılların ortasından itibaren hızla artmaya başlamıştır. Bu artış trendi halen aynı hızla devam etmekte olup, uluslararası tohumluk ticaretinin en önemli iki ayağı AB ülkeleri ve ABD dir. Yıllar itibariyle Dünya tohumluk dış ticaretinin artışı aşağıdaki grafikte verilmiştir. Kaynak: 3. TÜRKİYE DE TOHUMCULUK SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ 3.1. Türkiye nin Tarımsal Potansiyeli Her coğrafya kendi ruhunda hayat bulur. Toprağın her parçası, üzerinde yaratılan değerlerle anlam kazanır. Türkiye, kıtaları birbirine bağlayan stratejik konumu, genç ve eğitimli nüfusu, bereketli toprakları ve eşsiz iklimi ile önemli bir tarım potansiyeline sahiptir. Ülkemizde tarım sektörü, insanların beslenmesi, istihdamı, ekonomiye katkısı ve ihracat potansiyeli bakımından büyük önem taşımaktadır. Özellikle Avrupa Birliğine uyum sürecinde, kırsal alandaki sorunların tespiti ve bu sorunlara kalıcı çözümler bulunması öncelikli bir konudur. Çiftçilerimizin; iç ve dış pazarlara üretim yapar hale gelmeleri, daha iyi gelir düzeyine kavuşabilmeleri için üretim kaynaklarını daha etkin kullanmaları gerekmektedir. Ülkemiz için; sahip olduğu tarımsal kaynakların tespiti, geliştirilmesi, amacına uygun kullanılması ve bu çalışmaların, kaynakları kullananlarla beraber planlanması önem arz eden bir husustur Türkiye Tohumculuk Endüstrisinin Gelişimi Türkiye de ilk bitki ıslah çalışmaları ve kaliteli tohumluk üretimleri 1926 yılında tohum ıslah istasyonlarının kuruluşu ile başlamış, ancak 1950 lere gelinceye kadar yalnızca serin iklim tahıllarına odaklanan çeşit geliştirme ve tohumluk üretim çalışmaları ile sınırlı kalmıştır. İzleyen yıllarda, kamu araştırma programlarına hem daha çok sayıda tür dahil edilmiş, hem de üretilen tohumlukların miktarı artmıştır. 6

7 Türkiye 1980 li yılların başlarında tohumculuk sektörü ile ilgili temel politikalarında önemli değişiklikler yaparak, kamu esaslı bir tohumluk tedarik sisteminden özel girişimi esas alan bir tohumluk endüstrisi modeline geçmiştir. Ekonominin serbestleştirilmesi ve tohumluğun dış ticaretteki kısıtlamalarının kaldırılması sonucunda özel sektör yatırımlarının önü açılmış, yerli veya yabancı pek çok tohumluk firması ya doğrudan ya da ortaklıklar yoluyla sektöre girmiştir. Sonuçta özel tohumculuk firmalarının sayısı, kapasitesi ve faaliyetleri kısa sürede hızla artarak ulusal tohumculuk endüstrisi özel sektör ağırlıklı bir konuma gelmiştir. Türkiye tohumluk tedarik sistemi içerisinde kamu tohumculuk kuruluşları halihazırda buğday, arpa ve bazı yem bitkileri gibi açık tozlanan bitkilere odaklanan sınırlı bir üretim ve dağıtım faaliyeti içerisindedir. Son yıllar itibariyle, özel tohumculuk şirketleri bu türlerde de pazar paylarını önemli ölçüde arttırmaya başlamışlardır. Türkiye de 2010 yılında Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş 365 tohumculuk kuruluşu bulunmaktadır. Büyük bir kısmını özel sektör firmalarının oluşturduğu bu kuruluşlar arasında sermaye yapısı, istihdam durumu, üretim ve işleme kapasitesi, çeşit geliştirme ve temini, ürün yelpazesi ve endüstriyel entegrasyon derecesi bakımından önemli farklılıklar bulunmaktadır. Türkiye çok uzun zamandan beri küresel ve bölgesel tohumculuk organizasyonları ile yakın temas ve etkileşim içerisindedir. Ülkemiz 1963 yılında ISTA (Uluslararası Tohum Test Birliği), 1968 yılında ise (tarla bitkileri ve yem bitkileri kategorilerinde olmak üzere) Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı (OECD) sertifikasyon sistemine dahil olmuştur. Cumhuriyetle birlikte başlayan tohumculuk çalışmaları son yıllarda yeni bir boyut kazanmıştır. Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana yaşanan gelişmeler sonucunda söz konusu Kanun ihtiyaçlara cevap veremediği için Ülkemizde 2004 yılında 5042 sayılı Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun ve 2006 yılında 5553 sayılı Tohumculuk Kanunu kabul edilerek, sektörün işleyişine yönelik olarak hukuksal alt yapıda bir takım düzenlemeler yapılmıştır. Bu Kanunla, bitkisel üretimde verimliliği ve kaliteyi artırmak, tohumluklara kalite güvencesi sağlamak, tohumluk ticaretini ve sektörü yeniden düzenlemek hedeflenmiştir. Böylece ilk kez sertifikalı tohumluk üreticilerine destek verilmeye başlanmıştır. Bu Kanun; tarla bitkileri, bağ-bahçe bitkileri, orman bitki türleri ve diğer bitki türleri çoğaltım materyaline ait çeşitlerin ve genetik kaynakların kayıt altına alınması, tohumlukların üretimi, sertifikasyonu, ticareti, piyasa denetimi ve kurumsal yapılanmalar ile ilgili düzenlemeleri kapsamaktadır. Konya'da Tarımsal Araştırma Enstitüsü bünyesinde 04 Aralık 2010 tarihinde benzeri bir ABD ve bir de Avustralya olmak üzere dünyada yalnız 2 yerde bulunan Kuraklık Test Merkezi'nin açılışı yapılmıştır. Bu merkezde daha az su ihtiyacı hissedecek hububat tohumluğu çeşitlerinin geliştirilecektir. Tek çatı altında en fazla tohumun saklanabileceği Dünyanın 3. Büyük Gen Bankasının temeli 2009 yılında Ankara da atılmış, 2010 yılı ilkbaharında tamamlanarak, hizmete girmiştir. Ayrıca, İzmir Menemen de Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi kurulmuştur. 7

8 1989 yılında bazı türlerde AB ile eşdeğerlik statüsü alındıktan sonra 2001 yılında Ankara da konuşlanmış olan Çeşit Tescil ve Tohumluk Sertifikasyon Merkezi, ISTA tarafından akredite laboratuar olarak kabul edilmiştir. Bazı üçgüller hariç, Türkiye halen OECD tarla ve yem bitkileri tohumluk programlarının tümüne iştirak etmektedir yılında ise Türkiye bazı sebze tohumluklarında OECD sistemine dahil olmuş ve AB eşdeğerliği 2012 yılına kadar uzatılmıştır Türkiye Tohumluk Ticareti Türkiye de özel sektör tohumculuğunun geçmişi oldukça yenidir yılından önce ülkede yalnızca iki özel şirket faaliyet göstermekte ve bunların toplam sertifikalı tohumluk ticareti içerisindeki payları %1 ila 2 civarında iken her türlü tohumluk üretim ve dağıtımı kamu kuruluşları tarafından yapılmakta ve fiyatlar devlet tarafından denetlenmekteydi. Çoğu türlerde mahsulden tohumluk kullanımı yaygındı ve hibrit tohumluk kullanımı bilinmiyordu. Kamu tarafından hemen hemen bedelsiz dağıtılan ticari tohumlukların genetik kaliteleri genelde çok düşüktü ve de ülkemizde tohum ticareti hacmi diye bir rakamdan bahsetmek anlamsızdı ile 1985 yılları arasında bir dizi yasal düzenleme ile tohumculuk faaliyetleri serbest bırakıldıktan sonra ülkemiz tohumculuk endüstrisi hızla büyüyerek, 2011 yılı itibariyle toplam ticari tohumluk hacmi 400 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. (kaynak: Uluslararası Tohum Federasyonu (ISD) verileri) Geçen 25 yıllık süre içerisinde Türkiye nin yurt içi tohumluk ticareti her yıl artış göstermiştir. Tahminler bu artış trendinin önümüzdeki yıllarda da devam edeceği yönündedir. Hükümet politikalarına bağlı olarak, tohumluk pazarımızda önümüzdeki yıllarda özellikle yem bitkileri ve serin iklim tahıllarında artışlar görülecektir. Türkiye tohumluk pazarını oluşturan en önemli ürün bileşenleri tahıllar, endüstri ve yem bitkileri ile sebzelerdir. Tablo 1. İç Ticarete Konu Olan Toplam Tohumluk Değeri Dünya Türkiye Türkiye nin Payı 45 Milyar USD 400 Milyon USD %0,9 Kaynak: ISF, Türkiye Tohumluk Dış Ticareti Türkiye de 1980 öncesinde hem ithalatta hem de ihracatta son derece sınırlı bir tohumluk dış ticareti söz konusu olmuştur. Toplam birkaç milyon dolarlık bir hacme sahip olan tohumluk ithalatı ise geniş ölçüde kamu kuruluşları tarafından yapılmıştır. Ticari tohumluk ithalatı son 25 yılda hem miktar hem de parasal değer olarak önemli oranda artmıştır. İthalatta en önemli kalemi sebze tohumları oluştururken, bunu yem bitkileri ve çim izlemektedir. Ancak bazı yıllarda mısır gibi diğer türlerin tohumlarının ithalatı da söz konusu olabilmektedir. Sebze tohumluklarında doğrudan doğruya ticari tohumluk ithalatı yapılırken, tarla bitkilerinde yerli üretim ve çoğaltım için gerekli olan anaç tohumluk ithalatı ağır basmaktadır. 8

9 Türkiye nin 2002 yılında tohumluk ithalatı 55,3 milyon USD iken 2011 yılında 178,2 milyon USD ye ulaşmıştır. Tohumluk ithalatının parasal değer olarak en önemli kısmını sebze tohumlukları teşkil etmektedir. Ancak bu tutarın tamamı ticari tohumluk olmayıp yaklaşık 1/5 lik bir kısmı anaç (kaynak) tohumluk ithalatıdır öncesinde Türkiye tohumluk ihracatı neredeyse yok denilecek kadar azdır. Ancak, zaman içerisinde tohumluk ihracat kapasitesi önemli bir gelişme göstermiştir yılında 17,3 milyon USD olan tohumluk ihracatı 2011 yılında 109,0 milyon USD ye çıkmıştır. Türkiye tohumluk ihracatı daha ziyade mısır, ayçiçeği, pamuk ve sebze türlerinde yoğunlaşmıştır. Hibrit mısır, ayçiçeği ve pamukta sözleşmeli olarak üretilen sertifikalı tohumluklar yüksek kalite özelliklerine sahiptir ve yabancı alıcılar tarafından tercih edilmektedir. Son yıllarda domates, biber, salatalık, kavun, karpuz olarak sebze tohumluğu ihracatı da hızla artmaya başlamıştır. Tablo 2. Türkiye nin İthal Ettiği Tohumluk Miktarı (ton) Türler Buğday Arpa Hibrit Mısır Çeltik Ayçiçeği Soya Yerfıstığı Şeker Pancarı Patates Pamuk Sebze Kanola (Kolza) Yonca Fiğ (Macar) Fiğ (Adi) Korunga Sorghum Sorgum-Sudan Otu Yem Şalgamı Yem Bitkisi Yemlik Pancar Çim Ve Çayırotu Diğerleri* Toplam Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 9

10 Tablo 3. Türkiye nin İhraç Ettiği Tohumluk Miktarı (ton) Türler Buğday Arpa Mısır Ayçiçeği Çeltik Soya Yer Fıstığı Kanola Pamuk Patates Ş. Pancarı Sebze Yonca Fiğ Korunga Sorgum Sudan otu Yemlik Pancar Yem Bitkisi Çim ve Çayırotu Diğerleri Toplam Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 3.5. Dünya ve Türkiye Tohumluk Dış Ticareti nin Karşılaştırılması Türkiye nin 2002 yılındaki tohumluk ithalatı değeri 55 Milyon USD iken 2011 yılında %224 artarak 178 Milyon USD ye ulaşmıştır. İhracatı ise 2002 yılında 17 Milyon USD iken 2011 yılında %541 artarak 109 Milyon USD ye yükselmiştir. Bu durum ihracatın ithalata göre daha fazla bir artış trendinde olduğunu göstermektedir. Yıllar itibariyle gerçekleştirilen tohumluk ihracatının büyük bir kısmını anaç kademedeki bitki türleri oluşturmaktadır. Ülkemiz dünya toplam tohumluk ithalatının yaklaşık %2 sini, ihracatının ise yaklaşık %1 ini gerçekleştirmektedir. Dünyadaki genel trendin aksine Türkiye daha ziyade sebze tohumlukları ithalatı yapmakta, buna karşılık ihracatın yaklaşık %80 ini tarla bitkileri tohumlukları oluşturmaktadır. Türkiye nin tohumluk ithalat ve ihracat değeri ABD Doları cinsinden Tablo 4 de verilmiştir. 10

11 Tablo 4. Türkiye nin tohumluk ithalat ve ihracat değeri (1.000 $) İthalat İhracat Fark Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 3.6.Türkiye nin Sertifikalı Tohumluk İhtiyacı ve Karşılanma Oranları Türkiye nin tohumluk ihtiyaçları 2010 yılı Türkiye İstatistik Kurumu verilerinde yer alan bitki türlerinin ekiliş alanları temel alınarak hesaplanmıştır. Tablo 5. Türkiye 2009 Yılı Tarım Arazisi Dağılımı ÜRÜN GURUBU ALAN (DEKAR) 1 TARLA BİTKİLERİ ARAZİSİ a) Baklagiller b) Endüstri Bitkileri c) Tahıllar d) Yağlı Tohumlar e) Yem Bitkileri f) Yumru Bitkiler SEBZE BAHÇELERİ MEYVE ALANI NADAS ARAZİSİ TOPLAM

12 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tablo 6. Türkiye 2011 Yılı Çeşitler İtibariyle Sertifikalı Tohumluk İhtiyaçları (ton) Ekiliş Alanı Tohumluk İhtiyacı Ekim Normu Yenileme Süresi T Ü R L E R (dekar) (kg/da) (yıl) (ton) Buğday Arpa Hibrit Mısır Çeltik Hibrit Ayçiçeği , Soya Aspir , Kanola Yerfıstığı Ş. Pancarı , Pamuk Nohut Kuru Fasulye Kırmızı Mercimek Sebze Yonca , Korunga Fiğ Çim ve Çayırotu Patates Kaynak: adresinden alınan 2011 yılı ekiliş alanlarına göre hesaplanmıştır. 12

13 Tablo 7. Türkiye nin yıllar itibariyle tohumluk üretim miktarları (ton) Türler ** 2010*** 2011 Buğday Arpa Mısır Çeltik Hibrit Ayçiçeği Vin.Ayçiçeği Soya Yerfıstığı Şeker Pancarı Patates Pamuk Delinte Havlı Nohut Kuru Fasulye Mercimek Kanola (Kolza) Sebze*** Susam Yonca Korunga Fiğ Macar Adi Sorghum Sudanotu Sorgumxs.Otu Aspir Yem Şalgamı Yemlik Pancar Çim Ve Çayırotu Diğerleri Toplam Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı * yılları firmalardan alınan bilgilere göre hazırlanmıştır. **2009, 2010 ve 2011 üretim miktarları sertifikasyon kuruluşlarından alınmıştır. ***2010 ve 2011 yılı sebze üretim rakamları Firmaların bildirdiği üretim miktarıdır. 13

14 Tablo 8. Türkiye de Sertifikalı Tohumluk Dağıtımlarının İhtiyaçları Karşılama Oranı 2002 YILI 2011 YILI T Ü R L E R Dağıtım (ton) İhtiyaç (ton) Karşılama Oranı (%) Dağıtım (ton) İhtiyaç (ton) Karşılama Oranı (%) Buğday , ,0 Arpa , ,6 Hibrit Mısır , ,0 Çeltik , ,0 Hibrit Ayçiçeği , ,0 Soya , ,6 Aspir 397 0, ,0 Kanola , ,8 Pamuk , ,3 Nohut , ,3 Kuru Fasulye , ,5 Mercimek , ,0 Sebze , ,6 Yonca , ,0 Korunga , ,3 Fiğ , ,7 Çim ve Çayırotu , ,8 Patates , ,5 Kaynak: TÜİK ten alınan 2011 yılı ekiliş alanları ve Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı sertifikalı tohumluk dağıtım verilerine göre hesaplanmıştır. 14

15 4. TARIM İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNÜN (TİGEM) SEKTÖR İÇİNDEKİ YERİ 4.1. TİGEM in Kuruluşu Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü, 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine tabi bir İktisadi Devlet Teşekkülüdür. TİGEM geçmişte, Zirai Kombinalar, Hara ve İnekhaneler ile Devlet Üretme Çiftlikleri adı altında faaliyetlerini sürdürmüş, Devlet Üretme Çiftlikleri ile Hara ve İnekhanelerin birleştirilmesi sonucunda, 1984 yılında Kamu İktisadi Kuruluşu olarak faaliyetine başlamış (KİK) ve teşebbüsün kurumsal yapısı 1994 yılında İktisadi Devlet Teşekkülü (İDT) statüsüne dönüştürülmüştür. TİGEM in bir kolunu oluşturan haralar, ordunun ve sarayın iaşe ihtiyacını karşılamak ve at yetiştirmek üzere Osmanlı Devletinin ilk yıllarında kurulmuştur. O dönemlerde 3-4 milyon dekarı bulan bir arazi varlığına ulaşmıştır. Sonraları Osmanlı Devleti güç kaybettikçe araziler de küçülmeye başlamıştır. Böylece hara arazileri 450 bin dekara kadar düşmüştür. TİGEM in diğer kolu genç Cumhuriyet in kurduğu Zirai Kombinalar ve Devlet Ziraat İşletmeleri ne uzanmaktadır yılında kurulan Zirai Kombinalar ordunun ve gerektiğinde halkın gıda ihtiyacını karşılayacaktır. Bunun için yurdun değişik yörelerindeki hazineye ait boş araziler seçilmiş ve buralar çiftlik haline getirilmiştir. Devlet Ziraat İşletmeleri ise, modern tarım tekniklerinin uygulanması, tarım sanayinin geliştirilmesi ve bu konularda çiftçilere önderlik ve öğreticilik görevi yapması amacıyla Atatürk ün muhtelif tarihlerde kurduğu çiftlikleri bağışlamasıyla kurulurlar. Bu çiftlikler, 1950 yılında Zirai Kombinalarla, Devlet Üretme Çiftlikleri bünyesinde birleşmiştir. İmkânların, bilgi ve tecrübenin birleştirilerek, hizmetin geliştirilmesi ve genişletilmesi amacıyla kurulmuş olan TİGEM, kamuda tarım ve hayvancılık (tohumculuk ve damızlık) konularında çalışan işletmeleri bir çatı altında toplamış bulunmaktadır. TİGEM' in sermayesinin tamamı Devlete aittir. İktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermektedir. Kurumlar Vergisi mükellefidir TİGEM'in Kuruluş Amacı ve Faaliyet Konuları TİGEM, tarım ve tarıma dayalı sanayinin ihtiyacı olan her türlü mal ve hizmetleri üretmek amacıyla kurulmuştur. TİGEM' in faaliyet konuları ana hatlarıyla aşağıda belirtilmiştir. a) Ülkenin bitkisel ve hayvansal üretimini artırmak, çeşitlendirmek ve ürün kalitesini iyileştirmek amacıyla yetiştirdiği tohumluk, fidan, fide ve benzeri mallar ile ürettiği damızlık hayvan ve spermaları yetiştiricilere intikal ettirmek, 15

16 b) İşletmelerde elde edilecek hayvansal ve bitkisel ürünlerle birlikte çiftçilerden alacağı ürünleri kıymetlendirmek için tesisler kurmak, kurdurmak, kurulanlara iştirak etmek, c) Bitkisel ve hayvansal üretim, yetiştirme, ıslah konularında araştırmalar yapmak, yaptırmak ve gerektiğinde diğer ıslah ve araştırma kuruluşları ile işbirliği yapmak, ç) Ürettiği her türlü ürün ve hizmet konuları ile ilgili olarak çevre çiftçisi ve çiftçi örgütleri ile üretim ve tanıtım amaçlı işbirliğine girmek, d) Amaç ve faaliyetlerini gerçekleştirmek için ihtiyaç duyduğu her türlü mal ve hizmeti yurt içi ve yurt dışından temin etmek, e) Yurt içi ve yurt dışındaki kişi ve kuruluşlarla işbirliği yaparak her türlü mal ve hizmeti temin etmek, bunları pazara hazırlayarak iç ve dış pazarlarda değerlendirmek, f) Üretim ve işletme faaliyetlerinde bulunmak ve tesislerini kurmak üzere özel ve tüzel kişilerden yer kiralamak, kiraya vermek, g) İşletme ünitelerinde zaman içinde fonksiyonunu yitirmiş kümes, ahır, depo, sundurma ve benzeri binaların yıpranmaya terk edilmemesi ve ekonomiye kazandırılması için, işletme bütünlüğüne zarar vermemek kaydıyla özel veya tüzel kişilere kiraya vermek, ğ) Faaliyet konuları ile ilgili üretim ve işletme tesisleri kurmak üzere yurt içi ve yurt dışı özel ve tüzel kişi ve firmalarla işbirliği yapmak, ortaklık kurmak ve faaliyete geçmesini sağlamak, h) Yurt içi ve yurt dışı firmalarla patent, lisans, teknik beceri ve benzeri anlaşmalar yapmak, bilgi ve teknolojiyi mer'i mevzuata göre satmak ve satın almak, ı) İşletme yönetimi, proje araştırma, fizibilite ve benzeri mühendislik hizmetlerini yapmak ve yaptırmak, i) Çalışma konuları ile ilgili beceri kazandırma seminerleri ve kursları düzenlemek veya düzenletmek TİGEM de Tohumculuk Faaliyetinin Gelişimi Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına bağlı olarak, Zirai Kombinalar ve Devlet Ziraat İşletmeleri varlıklarının 1950 yılında aynı çatı altında toplanması ile Devlet Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Ülkemiz çiftçilerinin bitkisel üretimini artırmak, çeşitlendirmek ve ürün kalitesini iyileştirmek amacıyla sistemli olarak 1950 yılından itibaren tohumluk üretim faaliyetlerine başlanılmıştır. Ülkemizin tohumluk tedarik sistemi içerisinde buğday ve arpa tohumluklarının yanında yem bitkileri gibi açık tozlanan bitkilere odaklanan bir üretim ve dağıtım faaliyeti içerisine girilmiştir. Devlet Üretme Çiftlikleri, kuruluşundan itibaren 1980 li yıllara kadar ülkemizin tohumluk tedarik ve dağıtım sistemi içerisinde en büyük paya sahip kamu kuruluşu olarak faaliyetini sürdürmüştür. Tarımsal Araştırma Enstitüleri ve ziraat fakülteleri tarafından ıslah edilen yeni türdeki bitki tohumluklarının, Devlet Üretme Çiftlikleri arazilerinde üretimlerinin yapılmasının yanında bu işletmelerin çevresindeki büyük ölçekli çok sayıdaki vatandaş arazilerinde sözleşmeli olarak üretim gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde işletmelerin sahip olduğu modern tohum 16

17 hazırlama tesislerinde tohumluklar hazırlanarak, ülkemiz çiftçilerine dağıtımları gerçekleştirilmiştir. Devlet Üretme Çiftlikleri, ülkemizde yılları arasında buğday, arpa, yulaf, çavdar, yonca, korunga, fiğ, pamuk, mısır ve ayçiçeği tohumluklarının üretimi ve dağıtımı konusunda tek kuruluş olarak faaliyetini sürdürmüştür. Ülkemizde açığı bulunan diğer türlerdeki bitki tohumluklarının üretimi ve dağıtımının yanında ülkemizde yetişebilecek her çeşit meyve ve sebze fidan ve fidelerinin üretimlerini de gerçekleştirerek dağıtımlarını sağlamıştır. Devlet Üretme Çiftlikleri ile Hara ve İnekhanelerin taşınmazlarının bir çatı altında birleştirilmesi ile 1984 yılında kurulan Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün Ana Statüsü ile belirlenmiş öncelikli ve birinci durumundaki görevi, Ülkemizin bitkisel üretimini artırmak, çeşitlendirmek ve ürün kalitesini iyileştirmek amacıyla ürettiği tohumluk, fidan, fide ve benzeri malları yetiştiricilere intikal ettirmek, olarak belirlenmiştir. TİGEM, kuruluş tarihinden itibaren, ülkemiz tarım sektörünün en önemli girdisi durumunda olan, özellikle 1980 yılından sonra gelişen ülkemiz tohumculuk sektörünün iştigal etmediği veya yetersiz kaldığı ve ülkemizde açığı bulunan bitki türlerindeki tohumlukların üretimlerinin gerçekleştirilmesi ve çiftçilerimize dağıtımlarının yapılması ana ekseninde faaliyetlerini sürdürmektedir. Tohumluğu yapılan bitki çeşitlerinin bir kısmı 2002 yılına kadar sertifikasız olarak, seleksiyonla elde edilen üretimlerin kontrol edilmiş raporlarına dayalı olarak yapıla gelmiştir. Ancak, 2002 yılından sonraki tohumluk üretimlerinin tamamı sertifikalı olarak gerçekleştirilmiştir. TİGEM, Devlet Üretme Çiftliği döneminden bugüne kadar seleksiyon yöntemleri ile üretimlerini devam ettirdiği yonca, korunga ve fiğ gibi önemli yem bitkisi tohumluk çeşitlerinden Gözlü 2002 yonca ve Altınova 2002 fiğ çeşitlerinin tescillerini yaptırmıştır Ülkemiz Çiftçilerinin Sertifikalı Tohumluk Kullanımının Artırılmasına ilişkin yürütülen faaliyetler. 08/07/1948 tarihli ve 5254 sayılı Muhtaç Çiftçilere Ödünç Tohumluk Verilmesi Hakkında Kanun ile; 1) Mahsulü en az %40 nispetinde zarara uğrayıp elinde tohumluğu kalmamış ve Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankasından veya Tarım Kredi Kooperatiflerinden tohum kredisi alamayacak halde bulunmuş olan, 2) Mahsulü %40 tan daha az nispette zarar görmüş fakat elinde tohumluğu kalmamış ve Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankasından veya Tarım Kredi Kooperatiflerinden tohum kredisi sağlayamamış ve bu yüzden zirai işletmesini yürütemeyecek hale gelmiş bulunan, 3) Mahsulü zarara uğramamış olmakla beraber elinde olmayan herhangi sebeple fakru zarurete duçar olarak tohumluğunu dahi tedarike ve Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankasından veya Tarım Kredi Kooperatiflerinden tohum kredisi almaya imkân bulamayan ve bu sebeple çiftçiliği bırakacak hale düşen çiftçilere, Ziraat Bankası eliyle ödünç ve faizsiz olarak buğday, arpa, mısır, 17

18 çavdar, yulaf tohumlukları ve gerekli hallerde diğer çeşit tohumlukları dağıtmaya Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı yetkili kılınmıştır. Devlet Üretme Çiftlikleri ve sonrasında TİGEM, ürettiği tohumlukların %50 den fazlasını bu Kanun çerçevesinde dağıtmıştır. Ancak, 20/06/2001 tarihli ve 4684 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 5254 sayılı Kanunun yürürlükten kaldırılması ile TİGEM in ürettiği tohumlukların dağıtımında düşüşler yaşanmıştır. Tohumluk dağıtımlarında yaşanan düşüşün en önemli gerekçeleri; Sertifikalı tohumluk fiyatının yüksek görülmesi, Sertifikalı tohumluğun sağlayacağı avantajların yeteri kadar bilinmemesi, Sertifikalı tohumluk teminindeki güçlükler, olarak tespit edilmiştir. TİGEM, sertifikalı tohumluk kullanımındaki bu olumsuzlukları ortadan kaldırabilmek için 2004 yılında şu uygulamaları gerçekleştirmiştir; Tohumluk fiyatları makul bir seviyede tutularak çiftçilerimize destek verilmiştir, Tanıtım çalışmalarına hız verilerek, çiftçilerimiz sertifikalı tohumluk konusunda bilgilendirilmiş ve bilinçlendirilmiştir, TİGEM Özel Bayilik Sistemi devreye sokulmak suretiyle, çiftçilerin tohumluk temini kolaylaştırılmıştır. Bu çalışmaların sonucunda sertifikalı hububat tohumluğu dağıtım miktarı, TİGEM tarihindeki en yüksek değere ulaşmıştır. TİGEM in son yıllarda sağladığı yatırımlar sonucunda modern ve yüksek kapasiteli tohum hazırlama tesislerinin devreye girmesi, bu tesislere renk ayırıcı ünitelerinin monte edilmesi, kaliteli ve verimli çeşitlerin üretim desenine alınması ve Ceylanpınar Tarım İşletmesinde dekar arazinin sulu tarıma açılması çalışmalarıyla çiftçilerimizin sertifikalı tohumluk ihtiyaçlarının temini yönünde çok önemli adımlar atılmıştır TİGEM in Tohumculuğunu Yaptığı Bitki Türleri Serin İklim Tahılları: TİGEM, Dünyada olduğu gibi Türkiye de de en fazla ekimi yapılan, insan beslenmesinde öncelikli ve özellikle Türk beslenme kültürünün vazgeçilmezi; ekmeğin hammaddesi olan buğday tohumculuğuna önem vermiş ve üretimlerini ağırlıklı olarak bu ürünün tohumluğuna yoğunlaştırmıştır. Serin iklim tahılları olarak buğdayın yanında arpa, yulaf, çavdar ve tritikale tohumluklarının üretimlerini yapmıştır. Buğday, arpa ve tritikale tohumluk üretimleri devam etmektedir. Ancak, çavdar tohumluğuna talep olmaması ve ülkemizde fazla ekim alanı kalmaması nedeniyle artık bu çeşitlerde üretim yapmamaktadır. 18

19 Ülkemizde, 2011 yılında TÜİK verilerine göre ( adresinden alınmıştır) 81 milyon dekar buğday, 29 milyon dekar arpa ve 298 bin dekar tritikale ekilişi yapılmıştır. Ülkemizin, 3 yılda bir yenileme hesabı ile her yıl 540 Bin ton buğday, 191 Bin ton arpa ve 2 Bin ton tritikale olmak üzere toplam 741 Bin ton sertifikalı hububat tohumluğuna ihtiyacı bulunmaktadır. Bu ihtiyaçların 2002 yılında buğdayda %14,8 ve arpada %2,2 lik kısmı karşılanırken, bu oranlar 2011 yılında buğdayda %66 ve arpada %21,6 ya yükselmiş ve tritikalede %58,7 olarak gerçekleşmiştir. TİGEM, 2002 yılında ton buğday, ton arpa ve 174 ton tritikale olmak üzere toplam 75 bin ton sertifikalı hububat tohumluğu dağıtımını gerçekleştirmişken, 2011 yılında buğdayda %113 artışla ton, arpada %446 artışla ton ve tritikalede %301 artışla 698 ton tritikale olmak üzere toplam ton sertifikalı hububat tohumluğu dağıtımına ulaşmıştır. Ülkemizde 2011 yılında sertifikalı olarak dağıtılan buğday tohumluğunun %43,1 ini, arpa tohumluğunun %49,6 sını ve tritikale tohumluğunun %59,5 ini TİGEM in dağıtımları oluşturmaktadır. Ülkemiz sertifikalı tohumluk dağıtımında TİGEM, 2002 yılında buğday tohumluğunun %13,3 ünü ve arpa tohumluğunun %2,0 sini karşılarken, 2011 yılında buğday tohumluğunun %28,4 ünü, arpa tohumluğunun %10,7 sini ve tritikale tohumluğunun %34,9 unu karşılamıştır. TİGEM in 2002 yılında yurtiçi sertifikalı tohumluk dağıtımındaki payı buğday tohumluğunda %90 ve arpa tohumluğunda %91 iken, dağıtımındaki artışa rağmen 2011 yılında buğday tohumluğunda %43,1 ve arpa tohumluğunda %49,6 ya düştüğü görülmektedir. Bu durum, sertifikalı hububat tohumluğunun üretim ve dağıtımına özel sektör tohumculuk firmalarının ilgilerinin sürekli arttığını göstermektedir. Özel sektör firmalarının bu alana ilgisinin artması, ülkemizin önemli açığı bulunan sertifikalı serin iklim tahılları tohumluk ihtiyacının tamamına yakınının önümüzdeki yıllarda karşılanabileceğini göstermektedir. 19

20 Tablo 9. Türkiye nin Yıllar İtibariyle Serin İklim Tahılları Tohumluk Dağıtım Miktarları (ton) ve Türkiye İhtiyacını karşılama Oranı T Ü R L E R Buğday Arpa Tritikale Dağıtım (ton) İhtiyacı Karşılama (%) Dağıtım (ton) İhtiyacı Karşılama (%) Dağıtım (ton) İhtiyacı Karşılama (%) ,8 18,4 42,4 32,1 37,9 32,0 29,2 39,2 48,7 66, ,2 6,0 9,7 11,3 13,1 11,8 10,1 18,8 16,6 21, ,3 58,7 Tablo 10. TİGEM in Yıllar İtibariyle Serin İklim Tahılları Tohumluk Dağıtım Miktarları (ton) ve Türkiye İhtiyacını karşılama Oranı T Ü R L E R Dağıtım (ton) Buğday İhtiyacı Karşılama (%) Dağıtımdaki Payı (%) 13,3 16,5 30,2 28,1 30,6 21,7 15,8 19,4 29,1 28,4 90,0 90,0 71,2 87,5 80,8 67,7 54,1 49,4 59,7 43,1 Dağıtım (ton) Arpa İhtiyacı Karşılama (%) Dağıtımdaki Payı (%) 2,0 5,4 8,7 8,8 10,0 7,3 5,6 8,3 8,8 10,7 90,9 90,2 89,6 77,5 76,2 62,0 56,0 44,3 52,8 49,6 Dağıtım (ton) Tritikale İhtiyacı Karşılama (%) Dağıtımdaki Payı (%) 52,8 34,9 92,1 59,5 20

21 TİGEM in 2011 yılına ilişkin serin iklim tahılları üretimine ait bilgiler aşağıda verilmiştir: Buğday üretimi; Çeşit 1252, Eminbey, Fırat 93, Kızıltan 91, Sarıçanak 98, ve Zühre olmak üzere 6 makarnalık buğday çeşidi, Aldane, Basribey 95, Bayraktar 2000, Bezostaya 1, Cemre, Ceyhan 99, Cumhuriyet 75, Flamura 85, Gerek 79, Golia, Gönen 98, Guadalupe, Gün 91, İkizce 96, Kaşifbey 95, Kate-A 1, Pamukova 97, Pandas, Pehlivan, Sakin, Sönmez 2001, Tosunbey ve Ziyabey 98, olmak üzere 23 ekmeklik buğday çeşidi yani toplam 29 çeşit ile gerçekleştirilmiş ve yıl içerisinde ton sertifikalı buğday tohumluğu dağıtımı yapılmıştır. Arpa üretimi; Aydan Hanım, Bülbül 89, Çetin 2000, İnce-04, Karatay 94, Kıral 97, Şahin 91, Tarm-92 ve Tokak 157/37 olmak üzere 9 çeşit ile gerçekleşmiş ve yıl içerisinde ton sertifikalı arpa tohumluğu dağıtımı yapılmıştır. Tritikale üretimi; Karma 2000 ve Tatlıcak 97 olmak üzere 2 çeşit ile gerçekleşmiş ve yıl içerisinde Türkiye de dağıtılan ton sertifikalı tritikale tohumluğunun 698 tonunun (%59,5) dağıtımını TİGEM yapmıştır. Tritikale, buğday ve çavdar cinslerinin melezlenmesi ile elde edilen yeni sayılabilecek bir hububat cinsi olup, son yıllarda üretimi gittikçe yaygınlaşmaktadır. Genel olarak kıraç alanlarda kolaylıkla yetiştirilebilen ve yem bitkisi olarak kullanılan hububat cinsidir Sıcak İklim Tahılları: Sıcak iklim tahılları içerisinde ülkemizde ağırlıklı olarak mısır ve çeltik tarımı yapılmaktadır. TİGEM, ülkemizde hibrit mısır tohumluğu ekiminin yaygınlaşmasından önceki süreçte melez çeşitlerdeki tohumluk üretimini yaygın olarak sürdürmüş, daha sonra özel sektör tohumculuk firmalarının hibrit tohumluğu yaygın bir şekilde üretmesi sonucu bu alandaki faaliyet sahasını küçültmüştür. Ancak TİGEM, özel sektör tohumculuk firmalarının hibrit tohum üretimi için ihtiyaç duyduğu izolasyon mesafesini sağlayan büyük boyutlu sulu tarım arazi taleplerinin karşılanması için her yıl ortalama 40 bin dekar sulu tarım arazisini ortak üretime açmış, bundan sonraki süreçte ise bu alanın 60 bin dekara çıkarılmasını hedeflemiştir. Ülkemizde 2011 yılında dane mısır üretimi, birinci ve ikinci ürün olarak 5 milyon 890 bin dekar sulu tarım arazisinde yapılmıştır. Ekilişlerin tamamına yakın kısmında hibrit tohumluk 21

22 kullanılmaktadır. Ülkemizde hibrit mısır tohumluğu üretimi ağırlıklı olarak özel sektör firmaları tarafından gerçekleştirilmektedir. Ülkemizde 2011 yılında ton hibrit mısır üretimi gerçekleştirilerek, tonu yurtiçi ekiminde kullanılmış, tonu ihraç edilmiştir. Aynı yıl içerisinde ton hibrit mısır tohumu ithal edilmiş olup, bu miktarın önemli bir kısmını hibrit tohumluk üretiminde kullanılan anaç tohumluklar oluşturmuştur. Ülkemizin tohumluk ihracatının %24 ünü hibrit mısır oluşturmaktadır. Ülkemizde 2011 yılında 994 bin dekar sulu tarım arazisinde çeltik üretimi yapılmıştır. 2 yılda bir yenileme esasına göre her yıl ortalama ton sertifikalı çeltik tohumluğuna ihtiyaç bulunmaktadır. Ülkemizde 2002 yılında ihtiyaç duyulan sertifikalı çeltik tohumluğunu ülke üretimiyle karşılama oranı %9 iken 2011 yılında bu oran %29 a yükseltilmiştir. TİGEM uzun yıllar boyunca çeltik tohumluğu üretimini gerçekleştirmiş ve bundan sonraki süreçte de bu alandaki faaliyetini sürdürmeyi hedeflemiştir. Tablo 11. Türkiye nin Yıllar İtibariyle Sıcak İklim Tahılları Tohumluk Dağıtım Miktarları (ton) T Ü R L E R Hibrit Mısır Çeltik Tablo 12. TİGEM in Yıllar İtibariyle Sıcak İklim Tahılları Tohumluk Dağıtım Miktarları (ton) T Ü R L E R Hibrit Mısır Çeltik Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı TİGEM, 2011 yılında sıcak iklim tahılları olarak 1 çeşit hibrit ve 1 çeşit melez (Arifiye) mısır tohumluğu ile Osmancık 97 ve Edirne çeşitlerinde çeltik tohumluğu üretimi yaparak, 106 ton mısır ve 174 ton çeltik tohumluğu dağıtımı gerçekleştirmiştir. TİGEM, 2011 yılında dağıtılan mısır tohumluğunun %0,3 ünü ve çeltik tohumluğunun %6,1 ini karşılamıştır Yem Bitkileri: Ülkemiz hayvancılık sektörünün kaba yem ihtiyacının temel girdisini yem bitkileri tohumluğu oluşturmaktadır yılı TÜİK verilerine göre ülkemizde yer alan 15,1 milyon dekar yem bitkileri arazisi içerisinde 5,6 milyon dekar yonca, 4,8 milyon dekar fiğ, 1,5 milyon dekar korunga, 3 milyon dekar silaj mısır ve 200 bin dekar diğer çeşitler yer almaktadır. 22

23 Tablo 13. Türkiye 2011 Yılı yem bitkileri ekim alanları Çeşidi Alanı (da) Oranı (%) Yonca ,1 Fiğ ,5 Korunga ,2 Silaj Mısır ,9 Diğerleri ,3 TOPLAM ,0 Kaynak; TÜİK Yem bitkileri içerisinde önemli bir yeri olan, önemi her geçen yıl daha da anlaşılan ve ekim alanları sürekli artan silaj mısır ekiminde kullanılan tohumluğun büyük bir kısmı (6-7 bin ton arası) ülkemizde üretimi yapılan hibrit mısır tohumluğundan karşılanmaktadır. Yem bitkileri içerisinde yonca; verimi, kalitesi, içeriğindeki besini, vitamin ve mineral değerleri yönüyle ayrı bir öneme sahiptir. Ülkemizde yem bitkileri içersinde en fazla ekim alanına sahip olup, 4 yılda bir yenileme hesabına göre her yıl ton sertifikalı yonca tohumluğuna ihtiyaç bulunmaktadır yılında sertifikalı yonca tohumunun 473 tonu ülkemiz üretiminden, yaklaşık 470 tonu ithalattan ve diğer kalan miktarı ise çiftçilerin kendi üretimi olan mahsul üründen karşılanmıştır yılına göre ülkemiz sertifikalı yonca tohumluğu üretimi artmış olmasına rağmen önemli bir tohumluk açığı bulunmaktadır. Ülkemizde fiğ ve korunga, sulama imkanı olmayan arazilerde tarımı yapılan kaba yem bitkileridir. Bu bitkilerin tohumluklarının ülkemizdeki üretimleri genelde sertifikasız, seleksiyon sistemine dayalı olarak yapılmaktadır. Ülkemizde son yıllarda üretimi yapılan çeşitlerin tescil çalışmalarına ağırlık verilmiş ve sertifikalı üretim miktarlarında her yıl artış görülmektedir. TİGEM, 2011 yılında yem bitkilerinden; Yonca tohumluğu üretiminin tamamını sertifikalı olarak üreterek, 245 ton dağıtım gerçekleştirmiştir. Bunun yanı sıra ülkemizin önemli açığı bulunan sertifikalı yonca tohumluğu üretimini önümüzdeki yıllarda artırmayı hedeflemiştir. Fiğ tohumluğunda, 780 tonu sertifikalı, diğer 228 tonluk kısmı ise Sertifikasyon Enstitülerinden alınan çimlendirme ve analiz raporlarına dayalı olarak toplam ton dağıtım gerçekleştirilmiştir. Önümüzdeki yıllarda tamamı sertifikalı olarak ve miktarı artırılarak üretim ve dağıtımı sürdürülecektir. Korunga tohumluğunda ise, 56 tonu sertifikalı, diğer 214 tonluk kısım yine Sertifikasyon Enstitülerinden alınan çimlendirme ve analiz raporlarına dayalı olarak gerçekleştirilmiştir. 23

24 Önümüzdeki dönemlerde bu türde sertifikalı üretime geçilmesine yönelik gerekli çalışmalar sürdürülmektedir. Aşağıda verilen cetvelde TİGEM in yem bitkileri tohum dağıtım miktarlarına analiz raporuna dayalı dağıtımlar dahil edilmemiştir. Tablo 14. Türkiye nin Yıllar İtibariyle Yem Bitkileri Tohumluk Dağıtım Miktarları (ton) ve Türkiye İhtiyacını karşılama Oranı T Ü R L E R Dağıtım (ton) Yonca İhtiyacı karşılama % si 11,9 10,6 13,5 30,4 64,4 89,5 33,2 54,8 41,9 27 Fiğ Dağıtım (ton) İhtiyacı karşılama % si 8,4 11,5 20,6 24, ,5 14,5 11,9 13,8 10 Korunga Dağıtım (ton) İhtiyacı karşılama % si 17,3 9,3 27,6 29,1 42,4 34,5 16,7 13,4 16,8 2,3 Tablo 15. TİGEM in Yıllar İtibariyle Yem Bitkileri Tohumluk Dağıtım Miktarları (ton) ve Türkiye İhtiyacını karşılama Oranı Yonca Fiğ Korunga T Ü R L E R Dağıtım (ton) İhtiyacı Karşılama (%) si 3,7 3,6 6,3 4,0 3,2 4,2 4,2 3,6 7,5 7,0 Dağıtımdaki Payı (%) 31,0 34,1 46,7 13,3 5,0 4,7 12,6 6,6 17,9 26,0 Dağıtım (ton) İhtiyacı Karşılama (%) si 8,0 9,2 13,8 15,4 21,7 14,6 9,9 9,5 11,4 8,2 Dağıtımdaki Payı (%) 94,6 80,0 67,0 61,7 80,5 74,9 68,3 80,1 82,1 81,9 Dağıtım (ton) İhtiyacı Karşılama (%) si 5,6 5,3 23,9 15,4 20,0 7,9 4,4 5,4 9,8 1,1 Dağıtımdaki Payı (%) 32,5 57,3 86,6 53,0 47,1 22,8 26,5 40,5 58,6 47, Yağlı Tohumlar: Ülkemizin yağlı tohumlar üretiminde önemli bir açığı bulunmasına rağmen, bu grubun içerisinde yer alan ve en büyük paya sahip bulunan ayçiçeği tohumluğunun artık tamamı hibrit olarak üretilmekte, ülkemiz tohumluk ihtiyacının tamamının karşılanmasının yanında önemli bir miktar da ihraç edilmektedir. Ayçiçeğinden sonra bu gruptaki diğer çeşitlerden sırasıyla soya, kanola ve aspir tohumluklarında da herhangi bir sıkıntı yaşanmamaktadır. Bu gruptaki türlerin tohumluk üretim ve dağıtımlarının tamamına yakını özel sektör firmaları tarafından yürütülmektedir. 24