ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ

Transkript

1 TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ Bu Yönetmelik 16 Haziran 2004 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayınlanarak Yürürlüğe Girmiștir. HAZİRAN EMO YAYIN NO...TY/2005/1

2 TMMOB ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI Ihlamur Sokak No:10/ , Yenișehir-Ankara Tel: (0.312) Faks: (0.312) EMO Yayın No: TY/2005/1 HAZİRAN Dizgi ve Tasarım PLAR Tel: (0.312) Faks: (0.312) e-posta: plar@ttnet.net.tr BASKI Șafak Organizasyon Matbaacılık Ltd. Ști. Kazım Karabekir Cad. No:39/61 İskitler-Ankara Tel: (0.312)

3 İÇİNDEKİLER ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ I. YÖNETMELİĞİN KAPSAMI II. YÖNETMELİĞİN UYGULANMASI III. TARİFLER IV. GENEL HÜKÜMLER V. YÖNETİMLE İLGİLİ HÜKÜMLER V.A. ELEKTRİK TESİSATÇILARINA DAİR HÜKÜMLER V.B. İÇ TESİSLERİN YAPILMASINDA GÖZÖNÜNDE BULUNDURULACAK KONULAR V. C. BAĞLANTI ȘARTLARI VE TESİSİN GÖZDEN GEÇİRİLMESİ VI. TEKNİK KONULARLA İLGİLİ HÜKÜMLER VI.A. KORUMA TEDBİRLERİ VI.A.l. KAZALARIN ÖNLENMESİ VI. A.2. AȘIRI GERİLİMLERE KARȘI KORUMA VI. A.3. TOPRAKLAYICILAR VI. A.4. DENEYLER VE DENETİMLER VI.B. ELEKTRİK MAKİNELERİ-TRANSFORMATÖRLER VE REAKTANS BOBİNLERİ VI.C. ENERJİ ODASI, KABLO BACASI (KABLO ȘAFTI), ÖTEKİ İȘLETME ARAÇLARI VI.D. İLETKENLER VE YER ALTI KABLOLARI VII. ÖZEL İȘLETME YERLERİ VE TESİSLERE AİT EK HÜKÜMLER VIII. ÖTEKİ TESİSLER İLE ZAYIF AKIM TESİSLERİNE AİT HÜKÜMLER IX. YÜRÜRLÜĞE İLİȘKİN HÜKÜMLER

4 4

5 ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ I. YÖNETMELİĞİN KAPSAMI Madde 1- KAPSAM Bu Yönetmelik elektrik iç tesislerinin kurulmasına ve ișletilmesine dair hükümleri kapsar; elektrik enerjisinin üretilmesine ve dağıtılmasına dair yapı içindeki tesisleri kapsamaz. Așağıdaki elektrik tesisleri elektrik iç tesisi sayılır. a) Sürekli elektrik tesisleri: Yapıların yada kümelerinin içinde, bitișiğinde yada bu yapılara ek olarak bunların dıșında sürekli kullanılmak için kurulan asansör tesisleri dıșındaki alçak gerilimli her türlü tesislerdir. Yapıların iç aydınlatma, kuvvet, alçak gerilim kompanzasyon tesisleri, çağırma, alarm, arama, yıldırımlık, akü, doğrultmaç (redresör) hoparlör, anten, telefon ve televizyon tesisleriyle, bu yapıların bahçe aydınlatma tesisleri ve yukarıda açıklanan tesislerin dıșarıda kurulan bölümleri sürekli tesis sayılır. b) Tesis yaptıran kimsenin arazisi ile sınırlı enerji nakil hattı içermeyen, bağımsız alçak gerilimli elektrik tesisleri (bir ev, bağ veya bahçenin yalnızca kendi gereksinimlerini karșılamak için tahsis edilecek motopomp tesisi ve benzeri tesisler) c) Geçici elektrik tesisleri Geçici elektrik tesisleri yukarıda (a) ve (b) madde bölümlerinde açıklanan tesislere bağlanmıș olan yapıların içinde yada dıșında, sürekli tesisin ișletmeye açılmasına kadar kullanılmak için geçici olarak kurulan ve sürekli olarak kullanılmayan alçak gerilimli her türlü tesislerdir. Lunapark, panayır gibi tesisler ve șantiyeler geçici tesis sayılır. II. YÖNETMELİĞİN UYGULANMASI Madde 2- UYGULAMA a) Bu yönetmelik a.l - Yeni kurulacak tesislerde, a.2 - Kurulu tesislerin tamamen değiștirilmesi durumunda, a.3 - Kurulu tesislerde açık ve belli olarak ölüm yaralanma ve yangına neden olabilecek durumlarda, a.4 - Kurulu tesislerde bozukluk yada değișikliğin yakındaki diğer tesislerde önemli karıșıklık yada tehlikeler doğurması durumunda, a.5 - Kurulu bir tesisi esasına etki etmeyecek biçimde yapılacak genișletmelerin, değișikliklerin ve onarmaların yalnızca bu bölümlerinde, uygulanır. 5

6 Kurulu tesislerin kesilmiș olan akımlarının yeniden verilmesi anında yada ișletme tarafından serbest olarak yapılacak muayene sonunda a.3 ve a.4 de açıklandığı gibi bozuk ve tehlikeli görülen tesislerin bu Yönetmelik hükümlerine göre bir ay içinde düzeltilmesi aboneye bildirilir. Tesis bu süre içinde düzeltilmemișse, ișletme abonenin akımını keser. Bu bozukluk ve tehlikeli durum tümünde varsa, a.2 de yer alan hükme göre ișlem yapılır. Akımın derhal kesilmesini gerektiren tehlikeli durumlarda bu süre verilmez. b) Bu Yönetmeliğin herhangi bir maddesinin uygulanması mahalli șartlar nedeniyle zorluklar yada teknik gelișmeyi önleyecek durumlar ortaya çıkarırsa, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı na yapılacak gerekçeli bașvurma üzerine Bakanlık yalnızca o bașvurma için söz konusu maddenin uygulanmamasına izin verebilir. III. TARİFLER Madde 3- TARİFLER a)tesislere ve șebekelere dair tarifler a.l - Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri: İnsanlar, diğer canlılar, bitkiler ve eșyalar için bazı durumlarda (yaklașma, dokunma vb.) tehlikeli olabilecek ve elektrik enerjisinin üretilmesini özelliğinin değiștirilmesini, biriktirilmesini, iletilmesini, dağıtılmasını ve mekanik enerjiye, ıșığa, kimyasal enerjiye vb. enerjilere dönüștürülerek kullanılmasını sağlayan tesislerdir. a.2 - Elektrik Zayıf akım Tesisleri: Normal durumlarda, insanlar ve eșyalar için tehlikeli olan akımların meydana gelemediği tesislerdir, a.3 - Șebeke: Akım kaynağından tüketim araçlarının bağlantı ucuna kadar olan hava hatları ve kabloların tümüdür (Șekil - 1). Șekilden anlașılacağı gibi șebeke, dağıtım șebekesi ve tüketici tesisinden meydana gelmektedir. Șekil 1 - Tüketici Tesisi ve Șebeke 6

7 a.4 - Dağıtım Șebekesi: Akım kaynağından tüketici tesisine kadar olan hava hatları ve kabloların tümüdür (Șekil - 1). a.5 - Tüketici Tesisi: Yapı bağlantı kutusunda sonraki yada bunun gerekli olmadığı yerlerde tüketim araçlarında önceki son dağıtım tablosunu çıkıș uçlarından sonraki elektrik ișletme araçlarının tümüdür. (Șekil - 1) a.6 - Yapı Bağlantı Hattı (Besleme Hattı, İrtibat Hattı, Rakordman Hattı): Dağıtım șebekesi ile yapı giriș hattı arasındaki bağlantı hattıdır. a.7 - Yapı Giriș Hatları: Hava hatlarında, yapıya bağlı bir konsol yada dam direğine konan hava hattı izolatörler ile yapı bağlantı kutusu arasına çekilen hatlardır. Yer altı kablo șebekelerinde, bağlantı hattının yapıya girdiği nokta ile bağlantı kutusu arasındaki bağlantı kablosudur. a.8 - Ana Kolon hattı: İșletmeye ait besleme noktasından (ana buat) tüketicinin ilk dağıtım noktasına (ana tablo, sayaç) kadar olan besleme hattıdır. a.9 - Kolon Hattı Tüketiciye ait ilk dağıtım noktası ile öteki dağıtım noktaları arasındaki yada tablolar arasındaki hatlardır. a.10 - Linye Hattı Dağıtım Kablosundan son aydınlatma aygıtı (armatürü) yada prizin bağlandığı kutuya (buat) kadar olan hatlardır. a.ll- Sorti Hattı: Linye hattı ile aydınlatma aygıtı yada priz arasındaki bağlantı hattıdır. a.12 - Yapı Bağlantı kutusu (Ana Buat veya Kofre): Yapıların elektrik tesisini șebekeye bağlayan, sigortaların tesis edilmesini ve aynı zamanda genel elektrik șebekesinde tüketim tesisine elektrik enerjisi verilmesini sağlayan bir düzendir. a.13 - Yapı Elektrik Tesisleri: Ev, ticarethane, büro vb. yerlerde yapılan ve toprağa karșı gerilimi 250 V a kadar olan elektrik kuwetli akım tesisleridir. a.14 - Șebeke (Sistem) Tipleri: TS 3994 e göre elektrik sistemleri (șebekeleri) sınıflandırılarak așağıda açıklanan üç tipe ayrılmıștır. - TN Sistemi: TN Sistemi, șebeke topraklama noktasını toprağa doğrudan bağıl olduğu ve tesisatta gövdelerin koruma iletkenleri ile șebeke topraklamasına bağlantılı olduğu sistemdir. 7

8 TN Sistemleri, koruma (PE) ve nötr (N) iletkenlerinin durumlarına göre üç șekilde uygulanabilir: - TN-C Sistemi: TN-C sisteminde koruma ve nötr iletkenleri birleștirilerek șebekenin tamamında ortak bir iletken (PEN) olarak çekilir (Șekil 1-1) - TN-S Sistemi: TN-S sisteminde koruma ve nötr iletkenleri șebekenin tamamı boyunca ayrı ayrı çekilir (Șekil 1-2). TN-C-S Sistemi: TN-C-S sisteminde koruma ve nötr iletkenleri, șebekenin bir bölümünde ayrı ayrı, bir bölümünde de ortak bir iletken olarak çekilir (Șekil 1-3). TT Sistemi: TT sistemi, șebeke topraklama noktasının toprağa doğrudan bağlı olduğu ve gövdelerin șebeke topraklama elektrotlarından ayrı topraklama elektrotlarına bağlandığı sistemdir (Șekil 1-4). IT Sistemi: IT sistemi, șebeke topraklama noktasının toprağa bağlı olmadığı veya bir empedans (direnç veya endüktans bobini) üzerinden bağlı olduğu ve gövdelerin ayrı veya direnç yada endüktans bobinlerinin topraklama elektrotlarına bağlı olduğu sistemdir. IT sistemleri üç șekilde uygulanabilir: - IT sisteminde gövde (koruma) ve empedans topraklama elektrotları ayrı ayrı tesis edilmiș olabilir (Șekil 1-5). - IT sisteminde gövde ve empedans topraklama elektrotları ortak olabilir (Șekil 1-6). - IT sistemi, bir sıfır bileșen endüktans bobini (nötr kompanzasyon bobini) üzerinden bașka sistemlerden (TN veya TT) beslenmiș olabilir (Șekil 1-7). Açıklama: TN, TT ve LT șeklindeki sınıflandırmada kullanılan sembollerin anlamlan așağıda açıklandığı gibidir: Birinci harf: Șebeke (sistem) topraklama noktasının (üç fazlı sistemlerde topraklama noktası, genellikle jeneratör veya güç transformatörünün nötr noktasıdır) toprağa göre durumunu belirtir: T: Toprağa doğrudan (olabildiğince düșük empedansla) elektriksel bağlantı. I: Hiçbir toprak bağlantısı yok (gerilimli bölümler topraktan yalıtılmıș) veya bir empedans üzerinde toprakla bağlantı. İkinci harf: Elektrik tesisatında gövdelerin toprağa göre durumunu belirtir. T: Șebeke topraklama noktası ile herhangi bir bağlantının varlığı gözetilmeden toprağa doğrudan (olabildiğince düșük empedansla) elektriksel bağlantı. N: Șebeke topraklamasına doğrudan (olabildiğince düșük empedansla) elektriksel bağlantı. 8

9 Șekil 1-1 Tümünde Koruma ve Nötr İșlevlerinin Yüklendiği Tek İletken Çekilmiș TN Sistemi (TN-C) Șekil 1-2 Nötr ve Koruma İletkenleri Ayrı Çekilmiș TN Sistemi (TN-S) Șekil 1-3 Bir Bölümünde Koruma ve Nötr İșlevlerinin Yüklendiği Tek İletken Çekilmiș TN Sistemi (TN-C-S) 9

10 Șekil 1-4 TT Sistemi Șekil 1-5 Gövde ve Empedans Topraklama Elektrotları Ayrı TT Sistemi Șekil 1-6 Ortak Topraklama Elektrotlu TT Sistemi 10

11 Șekil 1-7 Bir Dıș Sistemden (TN Veya TT Olabilir) Beslenmekte Olan Sistem b) İșletme araçlarına dair tarifler: b.l- Elektrik ișletme araçları (Kısaca ișletme araçları): Tüm olarak yada ayrı bölümler halinde elektrik enerjisinin kullanılmasını sağlayan araçlardır. b.2 - Elektrik tüketim araçları (Kısaca tüketim araçları yada tüketiciler): Elektrik enerjisini, elektriksel olmayan bașka bir enerjiye çeviren yada haberleșmede kullanılan elektrik ișletme araçlarıdır. b.3 - Așırı akım koruma aygıtları: Elektrik akımını, öngörülen bir sınır değeri așması durumunda kendiliğinden kesen aygıt ve düzenlerdir. Bunlar, - Eriyen telli sigortalar ile, - Așırı akım koruma anahtarları (otomatik sigorta, motor koruma anahtarları gibi) olmak üzere iki bölüme ayrılır. b.4 - Nemli yer iletkenleri: Nemli, ıslak yerlerde ve açık havada kullanılmaya elverișli iletkenlerdir. c) İletkenlere ve iletken bölümlerine dair tarifler: c.1 - Faz iletkeni: Akım kaynaklarını tüketicilere bağlayan fakat orta noktadan yada yıldız noktasından çıkmayan iletkenlerdir. c.2 - Orta iletken: - Bir doğru akım sisteminin yada bir fazla alternatif akım sisteminin orta noktasından, örneğin üç iletkenli bir sistemin orta noktasından çıkan iletkenlerle; 11

12 - Çok fazlı bir sistemin, örneğin üç fazlı bir sistemin yıldız noktasından çıkan iletkenlerdir. Son durumdaki orta iletkene yıldız noktası iletkeni yada nötr iletkeni denir Koruma iletkeni: İșletme araçlarının gövdesini, - Koruma topraklama sisteminde topraklayıcıya, (NOT: Tamamı metal borulardan meydana geldiği bilinen su borusu șebekesi topraklayıcı olarak kabul edilemez) - Sıfırlama sisteminde sıfır iletkenine - Koruma hattı sisteminde birbirlerine ve topraklayıcıya - Hata gerilimi koruma bağlaması sisteminde topraklayıcıya bağlayan iletkenlerdir. - Sıfırlama sisteminde sıfır iletkeni de koruma iletkenidir. c.4 - Sıfır İletkeni: Doğrudan doğruya topraklanmıș bir iletken olup genellikle sıfırlamada koruma iletkeni olarak kullanılabilen orta iletkendir. Sıfır iletkeninin kesinlikle bir orta iletken olması gerekmez: özel durumlarda topraklanmıș bir faz iletkeni de sıfır iletkeni olarak kullanılabilir. c.5 - Aktif Bölümler: İșletme araçlarını normal ișletme șartlarında gerilim altında bulunan iletkenleri ve iletken bölümleridir. Orta iletkenler de aktif bölümlere girer, fakat sıfır iletkenleri ve bunlara iletken olarak bağlı bölümler aktif bölüm sayılmaz. c.6 - Gövde: İșletme araçların her an dokunulabilen, aktif bölüm olmayan fakat bir arıza durumunda gerilim altına girebilen iletken bölümleridir. d) elektriksel değerlere ve bunlarla ilgili öteki terimlere dair tarifler: d.l -Anma değerleri: Anma gerilimi, anma akımı, anma gücü, anma frekansı gibi ișletme araçları ile tesislerin boyutlandırılmasında temel alınan değerlerdir. d.2 - Gerilimler: Așağıda açıklanan gerilim değerleri için alternatif gerilimde etken değerler, doğru gerilimde ise aritmetik ortalama değerler göz önüne alınmalıdır, i) Șebeke anma gerilimi: Șebekeyi adlandıran ve belirli șebeke ișletme karakteristikleri için referans gösterilen gerilimdir. ii) Șebeke en yüksek gerilimi: Normal ișletme șartlan altında șebekenin herhangi bir noktasında ve herhangi bir anda var olan gerilimin en yüksek değeridir. 12

13 Açıklama: Șebekedeki açma-kapama olayları ve gerilimlerdeki ani değișmelerden ileri gelen geçici gerilimler bu tarifin kapsamına girmez. iii) Yalıtkanlık gerilimi: Bir ișletme aracının yalıtkanının boyutlandırılmasında temel alınan standart gerilimdir. iv) İșletme gerilimi: Bir ișletme aracının yada tesis bölümünün iletkenleri arasında ișletme sırasında var olan gerilimdir. v) Toprağa karșı gerilim: Orta noktası yada yıldız noktası topraklanmıș olan șebekelerde bir faz iletkenini bu noktaya karșı gerilimidir. Bu gerilim faz gerilimine eșittir. Bunun dıșındaki șebekelerde, bir faz iletkeninin toprağa temas etmesi durumunda öteki faz iletkenleri ile toprak arasında meydana gelen gerilimdir. Arıza yerinde ark yoksa, bir fazın toprağa karșı gerilimi faz arası gerilimine eșittir. vi) El ulașma uzaklığı: Normal olarak girilip çıkılan yerlerde insan elinin, yardımcı bir araç kullanmadan her yönde ulașabileceği uzaklıklardır. Bu uzaklıklar, basılan yüzeyden bașlayarak yukarıya doğru 2.5 m așağıya ve yanlara doğru 1.25 m varsayılır. vii) İșletme Yalıtkanlığı: İșletme sırasında gerilim altında bulunan tesis bölümlerini öğeleri arasında ve bunlarla gerilim altında bulunmayan iletken bölümler arasında yalıtkanlık gerilimi için öngörülen yalıtkanlıktır. viii) Akım devresi: Akım kaynağı ile tüketim aracı arasındaki kapalı akım yoludur. e)topraklamaya dair tarifler: Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliğine bakınız. f) Kapalı yer çeșitlerine dair tarifler: Kapalı yerler, ancak yersel durumları ve ișletme șartları doğru olarak bilindiğinde așağıda yazılı yer çeșitlerinden birine sokulabilirler. Örneği kapalı bir yerin yalnız bir bölümünde fazla nem meydana gelmekle birlikte öteki bölümleri iyi bir havalandırma ile kuru tutulabildiğinde bu yerin tümünün nemli yer sayılması gerekmez. f.1 - Elektrik ișletme yerleri: Esas olarak elektrik tesislerinin ișletilmesine ait yerler olup buraların yalnız ilgili ișletme personeli girebilir. Örneğin bağlama tesisi bölümleri, kumanda yapıları ayrılmıș bölümlerdeki dağıtım tesisleri, ayrılmıș elektrik deney yerleri ve laboratuvarlar, makineleri yalnızca yetkili personeli tarafından kullanılabilir) santral makine daireleri ve benzeri yerler bu gruba girer. f.2 - Kilitli elektrik ișletme yerleri: Yalnız elektrik tesislerin ișletilmesine yarayan ve kilit altında tutulan yerlerdir. Kilit ancak görevliler tarafından açılabilir. Bu yerlere yalnız yetkililerin girmesine izin verilir. Örneğin kilitli bağlama ve dağıtma tesisleri, sac mahfazalı yada yapı tipindeki tesisler içinde bulunan hücreler, transformatör hücreleri, direk tipi transformatör postaları ve asansörlerin makine daireleri bu gruba girer. 13

14 f.3 - Kuru yerler: Normal olarak yoğușma suyunun meydana geldiği ve havanın su buharı ile doymadığı yerlerdir. Örneğin konutların oturma odaları ve salonları ile otel odaları ve bürolar bu gruba girer. Bunlardan bașa ticarethane bölmeleri, satıș bölümleri, tavan araları, merdiven bölmeleri, ısıtılan ve havalandırılabilen bodrumlar da bu gruba sokulabilir. Konutlardaki mutfaklar ile konut ve otellerdeki banyo dairelerinin küvet bölmesinin dıșında kalan ve zaman zaman nemlenen yerler tesis olarak kuru yer sayılır. f.4 - Nemli ve ıslak yerler: İșletme araçları güvenliğinin nem, yoğunlașma suyu, kimyasal yada benzer etkilerle azalabileceği yerlerdir. Örneğin büyük mutfaklar, bulașık yıkama yerleri, fırınların hamur hazırlama yerleri, soğuk hava depoları, su pompa daireleri, ısıtılmayan yada havalandırılmayan bodrumlar, konut ve otellerdeki banyo dairelerinde küvet bulunan bölmeler ve kazan daireleri gibi yerler bu gruba girer. Tabanları, duvarları hatta donanımları temizlik amacı ile hortumla yıkanan nemli ve ıslak yerler için örnekler: Bira ve șarap mahzenleri, ıslak olan atölyeler, araba yıkama yerleri, çamașırhaneler, ayrıca banyolar, hamamlar ve duș köșeleri, galvanik ișletmeler vb. yerler. f.5 - Yangın tehlikesi olan yerler: Tehlikeli olabilecek orandaki kolay tutușabilen maddelerin, elektrik ișletme araçlarına bunlarda meydana gelen yüksek sıcaklık yada arklar nedeniyle tutușabilecek kadar yakın bulunma tehlikesi olan yerlerdir. Örneğin kağıt, tekstil ve kereste fabrikalarının ișletme ve kurutma daireleri, ambarları yada bunların bazı bölümleri ve açıkta bulunan bu șekildeki yerler, kuru ot, saman, keten ve kenevir ambarları bu gruba girer. Ayrıca motorları karbüratörlü olan araçların garajları ve bunların ek bölmeleri ile kalorifer tesislerindeki yağ yakma tesisleri de yangın tehlikesi olan yerlere girer. f.6 - Kolay tutușabilen katı maddelerin bulunduğu yerler: Bir kibrit alevine 10 saniye süre ile tutulduktan sonra kendiliğinden yanması süren yada için için yanan kah maddelerdir. Kuru ot, saman, saman tozu, odun talașı, magnezyum talașı, çeltik sapı ve kabukları, sıkıșık olmayan kağıt, pamuk yada selüloz lifleri bu gruba girer. f.7 - Patlama tehlikesi olan yerler: Mahalli durumlarda ve ișletme șartlarına göre hava ile patlayıcı karıșımlar meydana getiren gaz, buhar, buğu yada tozların tehlike yaratacak oranda toplanabildikleri yerlerdir. Aseton, asetilen, etil alkol, amonyak, benzin, bütan, dizel yağı, ısıtma yağlan, metan, naftalin, sülfürik asit, havagazı, hidrojen vb. gibi yanabilen gaz ve buharlar meydana getiren maddeler ile kükürt, fosfor, grafit, magnezyum, çinko,naftalin, polivinil klorid, kauçuk, pamuk tozu, sert ve iğne yapraklı ağaçlar, tütün, linyit, kok, odun kömürü vb. gibi yanabilen sanayi tozlarını meydana getiren maddelerin ișlenmesi, kurutulması ve ambarlanmasına yarayan bölmeler ile kapalı yerler yada bunların bir bölümü ile depolar, aygıtlar ve açık havadaki tesisler patlama tehlikesi olan yerler sayılır. 14

15 f.8- İnșaat șantiyelerin elektrik tesisleri: İnșaat șantiyeleri ile çelik-yapı montaj ișlerinde kullanılan elektrik tesisleridir. Genișletme, değiștirme, onarım ve yıkama amacı ile yapılan inșaat ișlerinin yerleri de inșaat șantiyesi sayılır. Yalnız, el lambalarının, lehim havyalarının, kaynak aygıtlarını ve elektrikli matkaplar, tașlama ve parlatma makineleri ile elektrikli aygıtların ayrı ayrı kullanıldığı iș yerleri inșaat șantiyesi sayılmaz. f.9 - Tarım İșletme Yerleri: Tarım ișleri ve benzeri amaçlarla kullanılan ve nem, toz, kimyasal olarak kuvvetle etki eden buhar, asit yada tuzların elektrik ișletme araçlarını yalıtkanları üzerine etki etmesi yüzünden insanlar, hatta büyük baș hayvanlar için kaza tehlikesi olan yada kolay tutușabilen maddelerin bulunması nedeniyle yangın tehlikesi olan yerlerdir. Bu ișletmelerde bulunan konutların tesisleri bu tarifin kapsamına girmez. At, sığır, koyun ve domuz gibi hayvanlar büyük baș hayvan sayılır. Tarımsal ișletme yerlerinden: - Ahırlar, kümesler, - Zahire ambarları, yer ambarları, samanlıklar, kuru ot depolan, - Harman yerleri, zahire kurutma tesisleri, - Bulgur değirmenleri vb. yerler, hem nemli, hem de yangın tehlikesi olan yerler sayılır. g) Hata Çeșitleri ile Akımlara ve Gerilimlere Dair Tarifler: g.l- Yalıtkanlık Hatası: Yalıtkanın hatalı durumudur. g.2- Gövde Teması: Bir hata sonucunda bir elektrik ișletme aracının gövdesi ile aktif bölümler arasında meydana gelen iletken bağlantıdır. g.3- Kısa Devre: İșletme bakımından birbirine karșı gerilim altında olan iletkenler ( yada aktif bölümler) arasında, bir arıza sonucunda meydana gelen iletken bağlantıdır. Ancak olayın kısa devre sayılabilmesi için arızanın olduğu akım devresi üzerinde bir tüketim aygıtının direnci gibi bașka bir faydalı direncin bulunmaması gerekir (Șekil - 3). Șekil 3 - Kısa Devre ve Hat Teması 15

16 g.4 - Hat Teması: Kısa devre olayının geçtiği akım devresi üzerinde faydalı bir direnç bulunursa, bu olaya hat teması adı verilir (Șekil - 3). g.5 - Toprak Teması: Bir faz iletkeni yada ișletme gereği yalıtılmıș bir orta iletken ile toprak yada topraklanmıș bölümler arasında iletken bir bağlantıdır. g.6 - Hata Akımı: Bir yalıtkanlık hatası sonucunda geçen akımdır. Hata akımı ya bir kısa devre akımıdır yada toprak teması akımıdır. g.7 - Kaçak Akım: Gerilim altında bulunmayan iletken bölümler, akım sisteminin orta noktasına, doğrudan doğruya topraklanmıș bir șebeke noktasına yada toprağa iletken olarak bağlı ise, gerilim altında olan tesis bölümlerinde bu bölümlere yalıtkan madde üzerinden ișletme gereği geçen akımdır. g.8 - Alçak Gerilim: Etken değeri 1000 volt yada 1000 voltun altında olan gerilimdir. g.9 - Yüksek Gerilim: Etken değeri 1000 voltun üstünde olan gerilimdir. Açıklama: g.7 - ve g.8 de açıklanan gerilim değerleri faz arasıdır. g.10 -Tehlikeli Gerilim: Etkin değeri 50 voltun üstünde olan gerilimdir. g.ll -Așırı Gerilim: Genellikle kısa süreli olarak iletkenler arasında yada iletkenlerle toprak arasında meydana gelen, ișletme geriliminin izin verilen en büyük sürekli değerini așan, fakat ișletme frekansında olmayan bir gerilimdir. g.12 - Hata Gerilimi: Aygıtların gövdeleri arasında yada bu gövdelerle referans toprağı arasında hata durumunda meydana gelen gerilimdir (Șekil - 4). g.13 - Topraklayıcı Gerilim: Bir topraklayıcı yada topraklama tesisi üzerinden akım geçmesi durumunda bunlarla referans toprağı arasında meydana gelen gerilimdir (Șekil - 5). g Dokunma Gerilimi: Topraklama geriliminin, insan tarafından köprülenebilen bölümüdür (Șekil - 4). g.15 - Adım Gerilimi: Topraklama geriliminin, insanın 1 m lik adım açıklığı ile köprülenebilen bölümüdür (Șekil - 5). 16

17 a. Çıplak remin üzerinde duran bir insana gelen (isabet ede) dokunma gerilimi b. Yalıtılmıș zeminde duran ve su musluğuna dokunan insana gelen dokunma gerilimi Ih: Hata gerimi Ud: Dokunma gerilimi Ih: Hata gerimi Ro: İșletme topraklaması Rt: Topraklama direnci t: Referans toprağı Șekil 4 - Bir Alçak Gerilim Tesisinde Bir Yalıtım Hatası Sonucunda Meydana Gelen Hata Akımı ve Hata Gerilimi Ut: Topraklayıcı gerilimi Et: Topraklayıcı Uad: Adım Gerilimi E2: Referans toprağı Șekil 5 - Bir Topraklayıcı İle Referans Toprağı Arasındaki Gerilimin Değișimi 17

18 h- Gerilim altındaki bölümlere dolaylı (endirekt) olarak dokunmaya karșı koruma düzenlerine dair tarifler; İnsanları ve evcil hayvanları 50 voltun üzerindeki dokunma gerilimlerinin neden olacağı tehlikelerden korumak için kullanılacak düzenlerin tümüdür. Bu düzenler așağıdaki gibi tarif edilirler: h.1- Koruyucu Yalıtma: İșletme yalıtkanlığına ek olarak yapılan ve gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinin: ișletme yalıtımının görev yapmaması durumunda gerilim altında kalmalarını önleyecek yada bunları dıștan örtecek biçimde yapılan yalıtmadır. h.2 - Üzerinde Durulan Yerin Yalıtılması: İnsanın, üzerinde bulunduğu yer aracılığı ile toprağa ve el ulașma uzaklığı içindeki toprakla temasta olan gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerine ve öteki iletken bölümlere karșı yalıtıldığı bir koruyucu yalıtma biçimidir. h.3 - Küçük Gerilim: Bir yalıtım hatasında yüksek dokunma gerilimi baș göstermemesi için, anma gerilimleri 42 volta kadar olan akım devrelerinin topraklanmadan çalıștığı bir korunma tedbiridir. h.4 - Koruma Topraklaması: Bir yalıtım hatasında (tam gövde teması) elektrik devresinin așırı akım koruma aygıtları ile açılmasını sağlamak için, gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinin topraklayıcılara yada topraklanmıș bölümlere doğrudan doğruya bağlanmasıdır. h.5 - Sıfırlama: Bir yalıtım hatasında (tam gövde teması) elektrik devresini așırı akım koruma aygıtları ile açılmasına sağlamak için, gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerini sıfır iletkenine yada buna iletken olarak bağlanmıș olan bir koruma iletkenin aynı biçimde bağlanmasıdır. h.6 - Koruma Hat Sistemi: Yalıtım hatalarında yüksek dokunma geriliminin meydana gelmesin önlemek için gerilim altında olmayan tüm iletken tesis bölümlerini birbirine ve dokunulabilen iletken yapı bölümlerine, boru șebekeleri ve benzeri tesis bölümleri ile yıldız noktaları topraklanmamıș șebekelerin topraklayıcılarına iletken olarak bağlanmasını sağlayan bir düzendir. h.7 - Hata Gerilimi Koruma Bağlaması: Gerilim altında olmayan iletken tesis bölümleri ile bir yardımcı topraklayıcı arasında yüksek bir dokunma gerilimini meydana gelmesi durumunda bir hata gerilim koruma anahtarının elektrik devresini kendiliğinden açtığı bir bağlantı biçimidir. h.8 - Hata akımı Koruma Bağlaması: Gerilim altına olmayan iletken tesis bölümleri üzerinde yada topraktan anahtarın anma hata akımını așan bir hata akımının geçmesi durumunda, bir hata akımı koruma anahtarının elektrik devresini kendiliğinden açtığı bir bağlantı biçimidir. h.9 Koruyucu Ayırma: Bir yalıtım hatasında dokunma gerilimi meydana gelmemesi için bir akım tüketim aygıtının bir ayırma transformatörü aracılığı ile besleme șebekesinden iletken olarak ayrılmasını sağlayan bir koruma düzenidir. 18

19 Açıklama: Bu yönetmeliğin kapsamına giren tesislerle ilgili diğer tarifler için bu tcsisknlo ilgili standartlardaki ve ilgili bakanlıklarca onaylanmıș teknik șartnamelerdeki tarifler göz önünde bulundurulmalıdır. IV. GENEL HÜKÜMLER Madde 4- GERİLİMLER Bu Yönetmeliğin kapsamına giren tesislerde kullanılacak gerilimler aydınlatma, kuwet, sinyal, kumanda ve haberleșme tesisleri için alternatif ve doğru akımda 1000 volt yada 1000 voltun altında olan gerilimdir. Madde 5- KISALTMALAR Bu Yönetmelikte geçen; Bakanlık: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığını, Kuruluș/İșletme: Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ș. Genel Müdürlüğünü, Bağlı Ortaklık, Müessese Müdürlüklerini ve Koordinatörlükler ile 3096 ve 4628 sayılı Kanunlara göre kurulmuș veya kurulacak olan dağıtım șirketleri veya perakende satıș șirketlerini, Elektrik Tesisatçısı veya Tesisatçı: Elektrik iç tesis yapım ișini üstlenen ve ilgili idarelere karșı yürürlükteki kanunlara, yönetmeliklere, imar planına, ruhsat ve eki projelerine, Türk Standardlarına, teknik șartnamelere, iș güvenliği ile ilgili tüzüğe, ilgili diğer tüm mevzuat hükümlerine, fen sanat ve sağlık kurallarına uygun olarak tamamlanmasından, tesisatın sağlamlığından, niteliklerinden, usulsüz ve tekniğe aykırı yapılmasından doğacak zararlardan sorumlu olan elektrik yüksek mühendisi, elektrik veya elektrik-elektronik mühendisi yada elektrikle ilgili fen adamlarını, Proje Müellifi: İlgili kanunlar ve yönetmeliklere göre elektrik iç tesis projesini yürürlükte bulunan Elektrik İç Tesisleri Proje Hazırlama Yönetmeliği ne uygun olarak hazırlama yetkisine sahip gerçek kișiyi, Denetim Kurulușu: Tesis sahibi tarafından tercih edilen ve 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun kapsamındaki yapıları denetlemekle görevli olan yapı denetim kurulușlarını, bu kanunla belirlenen pilot iller dıșında kalan yerlerde ise uzmanlık konularına göre yapının elektrikle ilgili fenni mesuliyetini üzerine alan fenni mesulü ve bu Kanun kapsamı dıșında kalan diğer yapılarda elektrik iç tesislerini muayene etmekle görevli olan, elektrik iç tesislerine enerji verecek kurulușları, ifade eder. V. YÖNETİMLE İLGİLİ HÜKÜMLER V.A. ELEKTRİK TESİSATÇILARINA DAİR HÜKÜMLER Madde 6- ELEKTRİK İÇ TESİS İȘLERİN YAPILMASI Yapılan iç tesis ișleri, ișletmeye kayıtlı elektrik tesisatçıları tarafından yapılır Madde 7- ELEKTRİK TESİSATÇILARININ İȘLETMEYE KAVDOLMASI Elektrik Tesisatçıları Türkiye nin herhangi bir yerinde bu yönetmeliğin kapsamına giren ișleri yapabilmek için herhangi bir ișletmeye baș vurarak kayıt yaptırmak zorundadır. 19

20 İșyerinin bulunduğu yerin dıșında yapılacak tesisler için, tesisin bulunduğu yerdeki ișletmeye ayrıca kayıt yaptırması gerekmez. Bu durumda tesisatçının Elektrik Mühendisleri Odası ndan alacağı serbest mühendislik yapabileceğini gösterir belge yada yetkili elektrik tesisatçısının (elektrikle ilgili fen adamı) bağlı bulunduğu meslek odasına kayıtlı olduğunu gösterir belgenin bir örneğini vermesi yeterlidir. Kayıt için tesisatçının: a)yasalar çerçevesinde yetkili kuruluștan alacağı ve serbest tesisatçı olarak çalıșabileceklerini kanıtlayan belgeyi her yılın bașında ișletmeye vermesi zorunludur, b) Gerektiğinde kendisine bildiriler gönderilebilmesi için elektrik tesisatçısının iș yapacağı yerdeki ișletmeye yasal ișyeri adresini, bu yoksa konut adresini (adres değiștiğinde en geç bir hafta içinde yeni adresini) bildirmesi, c) Vergi karnesine yada vergiden muaflık karnesine bağlı olarak elektrik tesisatçısının ișletmeye kaydedileceği yıla ait bu karneleri, vergi karnesi olmak zorunda olmayan tesisatçının da yaptığı ișin cinsine göre bağlı bulundugu vergi dairesinden tesis veya proje yapma mukellefi olduguna dair bir belgeyi her yıl ișletmeye vermesi, zorunludur. d) İșletmeler kendilerine kaydolan elektrik tesisatçılarının isimlerini her takvim yılının sonunda bu kimselerin bağlı olduğu vergi dairelerine bildirecektir. e) Kamu kurulușlarının ve özel kurulușlann, görevli mühendislerine veya yetkili elektrik tesisatçılarına kendi kurulușlarına ait yerler için yaptıracakları projelerde, hazırlayanların ad ve imzalarının bulunması zorunlu olup bunlardan ayrıca serbest çalıștıklarını kanıtlayan belgeler istenmeyecektir. f) Aynı șekilde bu gibi kurulușlara ait tesislerin yapımında çalıșan ve kurulușta görevli olan yetkili elektrik tesisatçılarından, serbest çalıșan tesisatçılardan istene belgeler istenmeyecektir. Açıklama: Özel kurulușlarda görevli mühendislerin veya yetkili elektrik tesisatçılarının hazırladıkları projenin çalıștıkları kurulușa ait olduğunu kanıtlayan bir belgeyi proje dosyasına koymaları gerekir. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı nca onaylanmıș elektrik iç tesisat projelerinin bașka bir kuruluș tarafından ayrıca onaylanması gerekmez. Madde 8- TESİSİN BAȘKA BİR ELEKTRİK TESİSATÇISI TARAFINDAN TA- MAMLANMASI Ölüm, sürekli hastalık yer değiștirme ve ișverenle sorumlu elektrik tesisatçısı arasında çıkan anlașmazlık gibi olağanüstü ve zorunlu durumlarda bir tesisatçının sorumluluğu altında yapımına bașlanılmıș olan bir tesisin bașka bir tesisatçının sorumluluğu altında tamamlanmasına önceki sorumlulukların sürmesi șartı ile izin verilebilir. Anlașmazlıkları sonuçlandırmak için görevli ve yetkili mahkemelere bașvurmak hakkı saklı kalmak üzere ișverenle, tesisatçının aralarında doğabilecek anlașmazlıkları önlemek için her iki tarafın yararlarını korumak amacı ile bir sözleșme yapmaları uygun olur, Bu sözleșmede özellikle șu bilgiler yer almalıdır: Tesisin bitirileceği tarih ve tesise dair șartname vb. Yapılacak tesisin onaylanmıș projesi. 20

21 Ödeme șartları. Sözleșme ile yapımı yüklenilen tesisin olağanüstü ve zorunlu görülen durumlarda dıșında bașka bir elektrik tesisatçısına devredilemeyeceğinin belirtilmesi. Kullanılarak gereçlerinin cinsinin ve özelliğinin belirtilmesi. Madde 9- KURULU TESİSLERİN DEĞİȘTİRİLMESİ VA DA BÜYÜTÜLMESİ Kurulu tesislerin değiștirilmesi yada büyütülmesi için elektrik tesisatçısı, önceden var olan projenin esasına etki eden durumlar varsa, bunların değișiklik projesi ile ișletmeye sunacak, yoksa gerekçesini açıklayarak ilk önce ișletmenin iznini alacaktır. V.B. İÇ TESİSLERİN YAPILMASINDA GÖZÖNÜNDE BULUNDURULACAK KONULAR Madde 10- KURULU GÜÇLERİN DEĞİȘTİRİLMESİ Yeniden yapılacak tesislerde ve kurulu tesislerin değiștirilmesi yada genișletilmesi durumunda ișletme en geç 3 hafta içinde isteklilere cevap verecektir. Madde 11- ELEKTRİK TESİSATÇISINI İȘE BAȘLAMASI Elektrik Tesisatçısı, ișe bașlamadan önce, tesis sahibi tarafından tercih edilerek belirlenmiș denetim kurulușunun adını belirten dilekçeyi, tesisle ilgili olarak doldurduğu ișe bașlama bildirimini (Örnek-1) ve önceden hazırlanarak ișletmeye onaylatılmıș elektrik tesis projesini veya proje dosyasından alacağı tesiste planını ișletmeye ve söz konusu denetim kurulușuna verecektir. İșe bașlama bildiriminde; tesisin yeri ile ilgili ilgili ada, pafta) elektrik tesis projesinin onay tarihi ve sayısı, tesisin ruhsat tarihi ve sayısı, tesisi yapacak elektrik tesisatçısının adı ve unvanı bulunacaktır. İș bașlama bildiriminin ișletmece kabul edilmesinden sonra iș bașlanacaktır. Madde 12- TESİSİN YAPIMINA BAȘLANILDIĞININ İȘLETMEYE BİLDİRİLİMESİ Elektrik Tesisatçıları tesisin yapımına bașladıkları zamanı ișletmeye ve denetim kurulușuna yazılı olarak bildireceklerdir. Teknik gerekler ya da idari zorunluluklar nedeniyle ișletmece istenecek değișiklikler yazılı olarak bildirilmek șartı ile tesisatçılar tarafından yapılır. Madde 13- TESİSTE YAPILABİLECEK DEĞİȘİKLİKLER Tesiste yapılabilecek değișiklikler, yetki sınırları içinde kalmak koșulu ile kurulu gücün %20 sini geçmeyecektir. %20 yi geçmeyecek değișikliklerle ilgili olarak mevcut proje üzerinde proje müellifi tarafından yapılacak değișiklikler, ișletmece onaylanıp tesisatçı tarafından denetim kurulușuna bildirildikten sonra bu bölümlerin yapılmasına bașlanacaktır. Zorunlu nedenlerle tesiste yapılacak değișikliklerin %20 yi geçmesi durumunda uygulama projesi yeniden hazırlanacaktır. Elektrik tesisi bulunan bina bölümlerinde yapılacak tesis değișikliklerinde, (ana kolon ve/veya kolon kesitinin değișmesi ve benzeri gibi ) esasa ilișkin değișiklikler olması durumunda değișiklik projesinin tasarımlanmasında yapıdaki elektrik tesisinin tümü göz önünde bulundurulacaktır. İș bittikten sonra tesis șebekeye bağlanmadan önce tesisin esaslarını etkilemeyen değișiklikler varsa yapılan bu değișiklikler ilgili kurulușun onayından geçmek șartı ile son durumu 21

22 gösterir proje 4 takım olarak ișletmeye verilecektir. Bu proje onaylandıktan sonra birisi ișletmece alıkonulacak diğerleri ise denetim kurulușu ve tesis sahibine de verilmek üzere tesisatçıya teslim edilecektir. Madde 14- YAPILMIȘ TESİSLERİN KULLANILMASI VE İNSANLARIN UYA- RILMASI Elektrik tesisatçıları, yaptıkları tesislerde aboneleri elektrik kaza ve tehlikelerin karșı uyaran ve tesisin nasıl kullanılacağını gösteren yazılı ișletme yönergeleri vermek zorundadırlar. V. C. BAĞLANTI ȘARTLARI VE TESİSİN GÖZDEN GEÇİRİLMESİ Madde 15- İȘLETMEDEN ELEKTRIK BAĞLANTlSININ YAPILMASININ İS- TENMESİ Tesisin yapımı tamamlandıktan sonra 30 gün içinde tesisatçı ișletmeden elektrik bağlantısının yapılmasını isteyecektir. Bu konuda așağıda yazılı șartların tümünün yerine getirilmesi gerekmektedir. Tesisatçı, düzenlediği iș bitirme bildirimini (Örnek - 2) ve denetim kurulușu tarafından düzenlenen elektrik iç tesisi uygunluk belgesini ișletmeye verecektir. İș bitirme bildirimini tesis sahibi ve tesisatçı imzalayacaktır. Tesisatçı, kendisinden istenen proje, plan, yazı ve bilgileri ișletmeye verecektir. 30 gün içerisinde tesisatçının elektrik bağlanmasını istememesi durumunda tesis sahibi de denetim kurulușunun verdiği uygunluk belgesi ile elektrik verilmesi için ișletmeye bașvurabilir. Elektrik iç tesis ișlerinin yapılmasında yapının veya birden fazla bloktan olușması halinde yapı grubunun tümüne ilișkin proje esas olup yapı/yapı grubu, bloklara veyadairelere yada bașka bölümlere ayrılarak projesi hazırlanamaz, ayrı tesisatçılar tarafından elektrik bağlanması isteğinde bulunulamaz. Madde 16- KİRACILARLA EVSAHİPLERİ ARASINDA ANLAȘMAZLIKLAR Elektrik isteğinde bulunan kimse yapı sahibi değilse ve elektrik tesisinin yapılması yada değiștirilmesi nedeni ile ev sahibi ile aralarında çıkabilecek her türlü anlașmazlıktan kendisinin sahi olduğunun biya noterden onaylı bir belge veremiyorsa, ișletmeye așağıdaki açıklamalar uygun olarak düzenlenmiș ve yapı sahibi yada vekili tarafından imzalanmıș bir yükümlülük belgesi (taahhütname) vermek zorundadır. Bu belgede: Yapı içinde yada yapının kiraya verilen bölümünde elektrik tesisi yaptırılması yada elektrik kullanılması için aboneye izin verildiği Kendi yapısına elektrik verilebilmesi için yapının içine ve dıșına konulacak tüm düzenlerin kurulmasının uygun görüldüğü ve bunun için de ișletmenin hiçbir șekilde zarar karșılığı ödemek zorunda olmadığı bildirilmelidir. Bașka biçimde elektrik verilmediğinde ișletmenin de izni alınarak yapı dıșına konsol yada dam direği konulabileceği gibi sıva üstü yada sıva altı kolon tesisi de yapılabilir. Madde 17- ABONENİN ȘEBEKEYE BAĞLANMASI Bir abonenin șebekeye bağlanması için yüksek veya alçak gerilim șebekesinden besleme hattı çekilmesi iși, ișletme gerekli veya uygun gördüğünde tesis sahibi tarafından yapılır. İșletme isterse, giderleri tesis sahibince karșılanmak koșulu ile bu ișleri kendisi de yapar. Besleme hattı șebekenin bir parçası olup, kuruluș a aittir. 22

23 Madde l8- SAYAÇ VE SİGORTALARIN BÜYÜKLÜĞÜ VE YERLERİNİN BE- LİRLENMESİ Sayaç, kofre ve besleme hattı koruma elemanlarının türü, büyüklüğü nereye konulacağı, besleme hattının yapıya nereden gireceği proje onayı sırasında ișletmece belirlenerek projeye ișlenir. Konut dıșı tesislerde (hastane, iș merkezi, okul vb.) bunların yeri ișletmenin onayı alınmak kaydıyla değiștirilebilir. Elektrik iç tesislerinde kullanılacak sayaçlar yürürlükte bulunan mevzuat hükümlerine uygun olmalıdır (Ahır, kümes gibi basit tarım binaları, barakalar, basit köy evleri ve geçici olarak elektrik verilen șantiye, lunapark ve benzeri abonelikler hariç). Çok basit tarım binaları, barakalar, basit köy evleri hariç yapı bağlantı kutusuna (ana buat veya kofre) yangın koruma, sayaç kolon devrelerine ise hayat koruma eșikli, düzeneği ile birlikte termik manyetik șalter veya otomatik sigorta (ayrı ayrı veya birlikte) konulmalı ve tüm koruma düzenleri arasında seçicilik sağlanmalıdır. Yapıda tek sayaç varsa, kofre tesis edilemez. Bu maddeye aykırı olarak yapılan tesise ișletme kesinlikle elektrik vermez. Madde 19- İÇ TESİSLERİN DENETLENMESİ VE MUAYENESİ İș tesis, denetim kurulușu tarafından, tesisin yapım ișinin her așamasında denetlenecektir. Denetim. Örnek-3 de belirtilen teknik hususları da içeren ve denetim kurulușu tarafından detaylanarak standardize edilecek bir muayene formuna göre yapılacak ve uygun bulunması halinde bir asıl iki adet suret olmak üzere belgelendirilecektir. Uygunluk belgesinin asıl tesis sahibine, bir sureti ișletmeye verilmek üzere tesisatçıya verilir. Bu suret denetim kurulușu tarafından arșivlenir. İç tesise ait bu uygunl.uk belgesi elektrik bağlantı bildirimi (iș bitimi) ile birlikte ișletmeye verilecektir. Ahır, kümes gibi basit tarım binaları, barakalar ve basit köy evleri için denetim kurulușu tarafından verilecek iç tesise ait uygunluk belgesi aranmayacak, bu tür tesislerde ișletme tarafından yapılacak muayene yeterli olacaktır sayılı Yapı Denetimi Hakkındaki Kanun kapsamındaki denetim kurulușlarının alacakları minimum ücretler ve ödeme șekilleri, bu Kanun ve ilgili mevzuatta belirlenmiștir. Yapı Denetim Kurulușları tarafından denetlenen yapılardan ayrıca bir ücret alınmaz. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından çıkarılan ilgili mevzuata göre I. Sınıf Yapılar olarak tanımlanan ahır, kümes gibi basit tarım binaları, barakalar, basit köy evleri ve geçici olarak elektrik verilen șantiye, lunapark ve benzeri abonelikler hariç yapılardan alınacak muayene ücretleri, Bakanlığın uygun mütalaası alınarak kuruluș tarafından her yıl Ocak ayı içinde belirlenir. Denetim Kurulușunun vereceği uygunluk belgesine sahip olan elektrik iç tesisinin kuruluș tarafından tekrar muayene edilmez; zorunlu hallerde edilmesi durumunda bu iș için ayrıca bir ücret alınmaz. Elektrik iç tesislerine ait uygunluk belgesi olmayan veya muayeneler sırasında uygun bulunmayan tesise enerji verilmez. Bu ișlemler sırasında tesisatçının bulunması istenir. Ancak tesisatçının bulunmaması bu ișlemin sonuçlandırılmasına engel olamaz. Denetim ișlemleri ve muayene sırasında; istenildiğinde ișçi, merdiven, ölçü aletleri vb. araçlar tesisatçı tarafından ücretsiz olarak denetim kurulușuna veya ișletmenin emrine verilir. Tesisatçının muayene sırasında bulunmaması durumunda, söz konusu imkanlar ișletmece sağlanır. 23

24 Madde 20- ELEKTRİK TESİSATÇININ SORUMLULUĞU Elektrik tesisatçısı, tesisin sağlamlılığından, niteliklerinden, usulsüz ve tekniğe aykırı olarak yapılmıș olmasından doğacak zararlardan sorumludur Bu tesisin yoklanması ve șebekeye bağlanması olayı, tesisatçıyı bu sorumluluktan kurtaramaz. Madde 21- YÖNETMELİĞE UYGUN OLMAYAN TESİSLER Bu yönetmeliğe uygun olarak tesis edilmeyen ve uzunluk belgesine sahip olmayan iç tesislere ișletmece elektrik verilmez. Madde 22- İZİN VERİLEN EN BÜYÜK YÜK DEĞERİ Üç fazlı tesislerde nötr iletkeni bulunanımda faz-nötr arasına nötr iletkeni bulunmayanlarda iki faz arasına bağlanacak yükün değeri (bağlantı gücü) en çok 5 KW olabilir. KW in üzerindeki beslemeler üç farlı sistemle yapılır. Bu hükmün uygulanmasmda bazı yörelerde teknik zorunluluklardan dolayı değișiklik yapılması, gerekli tedbirlerin alınması kaydıyla, kuruluș Yönetim Kurulu veya karar organının yetkisindedir. Madde 23- İȘLETME TARAFINDAN GEREÇ ÖRNEĞİ İSTENİLMESİ İșletme, incelemek için ve tesisin yapılmasından sonra geri verilmek șartı ile, kullanılacak gereçlerin birer örneğini isteyebilir. Madde 24- TESİSLERDE KULLANILACAK GEREÇLER VE AYGITLAR Tesisin yapımında kullanılacak gereç ve aygıtlar, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca hazırlanmıș olan bu konuya ait yönetmelik hükümlerine ve Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca hazırlanmıș ilgili teknik șartnamelere ve varsa Türk Standartlarına uygun olacaktır. Bu gereç ve aygıtların Türk Standartlann Enstitüsünden alınmıș Kalite belgesi yada Standarda uygunluk belgesi bulunmalı, bu yoksa Elektrik Mühendisleri Odası kalite belgesi bulunan gereç yada aygıtlar kullanılmalıdır. Madde 25- GEÇİCİ TESİSLER Geçici tesislerde bu Yönetmelik hükümlerinden bazı durumlarda ayrıla bilinir, fakat böyle durumlarda ilgililer yazılı olarak ișletmeye bașvur: nalı ve ișin gereklerine göre belirlenmiș olan șartları ișletmeden öğrenmelidir. Geçici tesislerin kurulu kalma süresi ișletmeye bildirilmelidir. İșletme gerekli gördüğünde bu süreyi azaltabilir. Madde 26- MOTORLAR Anma gücü 0.5 kilovatı geçmeyen bir fazlı motorlar, elektrik priz linyelerine bağlanabilir. 0.5 kilovattan, 3 kilovata kadar olanlar için ayrı bir hat çekilir ve bunlar 22. maddedeki kurallara uygun olarak bir faz üzerine bağlanabilir. Madde 27- ANMA GÜÇLERİ 3 KİLOVATTAN BÜYÜK OLAN MOTORLAR Anma güçleri 3 kilovattan büyük olan motorların üç fazlı șebekelere bağlanabilmeleri için üç fazlı olmaları gerekir. Madde 28- İZİN VERİLEN GERİLİM DEĞİȘME ORANI Elektrik șebekelerinde 0.5 den fazla gerilim dalgalanmalarına neden olan tesislerin elektriği kesilir. 24

25 Madde 29- YÖNETMELİĞE UYMAYAN ELEKTRİK TESİSATÇILARI Bu yönetmeliğe aykırı davranan elektrik tesisatçıları için genel hukuk hükümleri çerçevesi içinde gerekli adalet kurulușlarına bașvurulur. VI. TEKNİK KONULARLA İLGİLİ HÜKÜMLER VI.A. KORUMA TEDBİRLERİ Gerek canlıların gerekse eșyaların güvenliğini sağlamak için elektrik iç tesislerinin yapılmasında ve ișletilmesinde așağıdaki koruma tedbirlerinin alınması gereklidir. VI.A.l. KAZALARIN ÖNLENMESİ Madde 30- GERİLİM ALTINDA BULUNAN BÖLÜMLERE DOĞRUDAN DOĞ- RUYA DOKUNMA KARȘI KORUMA a.l - Elektrik ișletme araçlarının gerilim altında bulunan bölümleri ya bütün devreleri boyunca yalıtılmıș olmalı yada yapılıșları, durumları ve düzenlenme biçimleri ile ya da özel düzenler aracılığı ile doğrudan doğruya dokunmaya karșı korunmuș olmalıdır. Elektrik ișletme yerleri ile kilitli elektrik ișletme yerlerindeki ișletme araçları bu hükmün dıșındadır. a.2 - Lâk yada emaye tabakası, oksit tabakası ve özel maddeler emdirilmiș olsa da lifli maddelerden yapılan örtüler (dokunmuș gereçler ve örgülü șeritler), dokunmaya karșı koruyucu yalıtma sayılmaz. a.3 - Kaynak tesislerinde, tavlama ve eritme ocakları ile elektroliz tesisleri gibi elektro kimyasal tesislerde, teknik ve ișletme bakımından yapılması imkansızsa, dokunmaya karșı koruma yapılmayabilir. Bu durumlarda, çalıșma sırasında üzerinde durulan yerin yalıtılması, yalıtılmıș ayakkabı ve aygıtlar kullanılması gibi diğer tedbirler alınmalıdır. Bunların dıșında tesisin uygun yerlerine uyarma levhaları da așılmalıdır. a.4 - Anma gerilimi Madde 34 de yazılı yöntemlerden birine göre, elde edilmek șartı ile, 42 volta kadar olan anma gerilimlerinde el ulașma uzaklığı içinde de gerilimli bölümlere doğrudan dokunmaya karșı koruma yapılmayabilir. Bu hafifletid hüküm yangın yada patlama tehlikeli olan ișletme yerlerinde 34. maddeye göre, koruma amacı ile küçük gerilim kullanılması durumunda uygulanmaz. b) Tel kafes, delikli sac ve benzeri ile yapılan bölmeler, üzerlerinde standart deney parmağı ile gerilimli bölümlere dokunmaya elverișli olan delikler bulunmadığında; ișletme gereği gerilim altında bulunan bölümlere doğrudan dokunmaya karșı koruma düzeni sayılabilir. c) Kapaklar, koruyucu tel kafesler, gövde vb. tesis bölümleri güvenilir bir biçimde tutturulmuș olmalı ve mekanik bakımdan dayanıklı olmalıdır. d) EI ulașma uzaklığı içinde bulunan iletken ve kabloların koruyucu örtü ve dıș kılıfları elektrik ișletme araçlarının mahfazaları içine sokulmalıdır. Kablo bașlıkları ve bağlantı kutularından bașka hiçbir metal örtü, elektrik ișletme araçlarının bağlantı yerinin içine girmemelidir. 25

26 Madde 31- GERİLİM ALTINDA BULUNAN BÖLÜMLERE DOLAYLI OLARAK DOKUNMAYA KARȘI KORUMA a) Dokunma, gerilimlerini meydana gelmesine neden olan örneğin gövde teması gibi yalıtkanlık bozukluklarının baș göstermesi, her șeyden önce ișletme araçlarını güvenli yapılması, özellikle uygun yalıtkan maddelerin kullanılması ve ișletme gereği gerilim altında bulunan bölümlerin kusursuz olarak yalıtılması (ișletme yalıtımı) ve elektrik tesislerini yetkili elektrik tesisatçıları tarafından özenle yapılmasıyla önlenmiș olmalıdır. b) Bunlardan bașak Madde 32a.l de belirtilen durumlarda ek koruma tedbirlerinin uygulanması gereklidir. b.l - Ek koruma tedbirlerinin uygulanması, elektrik ișletme araçları yapımcılarının ürettikleri araçları kusursuz olarak yapmak zorunluluğundan kurtarmaz. Yapımcı daha sonra, tesislerin kurulușu sırasında böyle koruma tedbirlerinin alınacağına asla güvenmemelidir. b.2 - Elektrik tesislerinde bir arıza durumunda yüksek dokunma geriliminin meydana gelmesini yada sürmesini önleyeceğinden, tesislerin kurulmasında koruma tedbirlerine çok önem verilmelidir. c) Bu yönetmeliğe göre 50 V un üstündeki gerilimler, yüksek dokunma gerilimidir. Alternatif gerilimlerde etken değer esas alınır. d) Gerilim altında bulunan bölümlere dolaylı olarak dokunmaya karșı korunmak için alınan tedbirler șunlardır: Koruyucu yalıtma, küçük gerilim, koruma topraklaması, sıfırlama, koruma hat sistemi, hata gerilimi koruma bağlaması, hata akımı koruma bağlaması ve koruyucu ayırma. e) Șebeke (sistem) tiplerine göre așağıda belirtilen koruma yöntemleri uygulanabilir: TN Sistemi: Așırı akıma karșı koruma (sistemin her üç șeklinde), hata akımı koruması (TN-S sisteminde). TT Sistemi: Așırı akıma karșı koruma, hata akımı koruması, hata gerilimi koruması. İT Sistemi: Așırı akıma karșı koruma, hata akımı koruması, hata gerilimi koruması, yalıtım kontrolü. Madde 32- GERİLİM ALTINDA BULUNAN BÖLÜMLERE DOLAYLI OLARAK DOKUNMAYA KARȘI KORUMA TEDBİRLERİN ALINMASI İÇİN GENEL BİLGİLER VE BU TEDBİRLERİN UYGULANMASI a) Uygulama a.l - așağıdaki tesislerde koruma tedbirlerini alınması gereklidir: i) Așağıda a.2 de yazılı olanların dıșında, toprağa göre gerilimi 50 Voltun üzerinde olan tesisler ve ișletme araçlarında. ii) Bundan önce geçerli olan yönetmeliğe göre koruma düzenleri gerekli görülmemiș, fakat a.l-i ye göre șimdi yapılması istenilen yerlerdeki kurulu tesislerin genișletilmesinde ve genișletme sırasında kurulu tesislerde, iii) Bașlangıçta așağıdaki a.2 ii.2 maddesine göre düzenlenmiș olan, fakat sonradan su, havagazı ve ısıtma tesisleri gibi rastgele dokunulabilen, toprakla bağlantısı bulunan düzenlerin tesis edilmesiyle daha önceki yalıtıcı özelliklerini kaybetmiș olan yerlerdeki kurulu tesislerde. 26

27 a.2 - Așağıdaki tesislerde ve ișletme araçlarında koruma tedbirlerini alınması gerekmez: i) Toprağa göre gerilimi 50 Volta kadar olan tesislerde ve ișletme araçlarında. ii) Toprağa göre gerilimi 250 Volta kadar olan. ii.l) Belli dönemlerde muayene merkezlerinde denetlene elektrik sayaçları tarife aygıtları gibi genel elektrik șebekesinin elektrik enerjisini ve gücünü ölçmek için kullanılan ișletme araçlarında. Açıklama: Bu ișletme araçlarında koruyucu yalıtma yapılması öğütlenir. ii.2) İçinde rasgele dokunabilecek, toprakla bağlantısı bulunan su, gaz yada kalorifer boruları bulunmayan ve zeminleri yalıtılmıș olan yerlerdeki iç tesislerde. Açıklama: Șüpheli durumlarda zeminin yalıtkanlığı 48. maddedeki ölçme usulü ile belirlenmelidir. iii) Toprağa karșı gerilimi alternatif akımda 1000 V ve doğru akımda 1500 V a kadar olan. iii.1) Yalıtıcı kılıflı metal borular, çok damarlı tesis iletkenleri yada kabloları korumak için kullanılan metal borular, yalıtkanla kaplı metal tesis kutuları (sıva altı tesis buatları bağlama ve dağıtım buatları), iletkenlerin metal kılıfları, iletken ve kabloların zırhları ve toprak içerisine döșenmemișse kabloların metal kılıfları. iii.2) Dağıtım șebekelerindeki dam direkleri ve bunlara iletken olarak bağlanmıș olan metal parçalar. b) Yapım esasları Maddelerde açıklanmıș olan koruma düzenlerin i seçiminde mahalli șartlar göz önünde bulundurulmalıdır. İnșaat șantiyeleri, tarımsal ișletme yerleri gibi özel ișletme yerleri için ișaret edilen hükümlere uyulmalıdır. Açıklama: Sayaç tabloları, sayaç dolapları ve kablolu dağıtım kutuları için koruyucu yalıtıma yapılması öğütlenir. b.1 - Uygulanan koruma sistemlerini etkisi așağıdaki gibi sağlanmalıdır: Bu sistemler dayanıklı bir biçimde yapılmalıdır. ii) Koruma iletkenli sistemlerde bağlantılar doğru bir biçimde yapılmalı ve VI.A.4 bölümüne göre muayene edilmelidir. iii) Gerilim altında olmayan tüm iletken tesis bölümlerini birbirlerine, koruma, iletkeni bağlantı klemensine ve koruma iletkenine bağlantıları iyi iletken bir biçimde yapılmalıdır. iv) İșletme araçları bilinçli olarak kullanılmalıdır: iv.1) Topraklama kontağı olan prizler, koruma iletkenine bağlanmadan kullanılmamalıdır. iv.2) Topraklama kontağı olan prizlerin bulunduğu bir yerde yada koruma iletkenli bir koruma sisteminde kullanılan ișletme araçlarında topraklama kontağı olmayan prizler ve koruma düzeni olmayan ișletme araçları kullanılmamalıdır. Küçük gerilim ve koruyucu ayırma sistemi ile korunan tesislerde kullanılan prizler bu hükmün dıșındadır. 27

28 v) Aynı yerlerde çeșitli koruma sistemlerini birbirlerini, çalıșmaları bozulacak biçimde etkilemeleri önlenmelidir. b.2 - Koruma iletkenlerinde așağıdaki özellikler bulunmalıdır: i) Koruma iletkeni olarak kullanılan yalıtılmıș iletkenler ve kablolar bütün uzunlukları boyunca belirli renklerde ișaretlenmiș olmalıdır. Sıfır iletkenleri de aynı biçimde ișaretlenmelidir ve bu ișaret bașka hiçbir iletken için kullanılmamalıdır. i.1) Bağlama ve dağıtım tesisleri ile elektrikli tașıt iletkenlerinde, koruma iletken yada bu iletkenin bağlantı yeri, örneğin șekli yada yazı ile ișaretlenmișse yukarıda belirtilen renkli ișaretleme yapılmayabilir. i.2) Koruma iletkeni elektrik ișletme araçlarını gövdeleri yada çelik yapı bölümlerinden meydana geliyorsa, renkli ișaretleme yapılmayabilir. i.3) Renkli ișaretleme hava hatlarında da yapılmayabilir. i.4) Dayanıklı bir ișaretleme yapma imkanı yoksa çıplak koruma iletkenlerini ișaretlenmesi gerekmez. Açıklama: Örneğin maden eritme tesisleri, kimya tesisleri vb. tesislerde bozucu özellikteki hava ve kir nedeni ile her zaman dayanıklı bir ișaretleme yapılamaz. ii) Koruma iletkenini kesiti, koruma iletkenli koruyucu sistemlerin kendi bölümlerinde verilmiș olan hükümlere uygun olmalıdır. iii) Koruma iletkeni özenle döșenmeli ve toprak ișareti ile belirtilmiș olan bağlantı noktalarına bağlanmalıdır. iv) Metal yapı bölümlerini koruma iletkeni olarak kullanılmasında așağıda yazılı șartların sağlanması yeterlidir: iv.l) Elektrik ișletme araçlarının metal gövdeleri yada bunların çelik yapı bölümleri ile elektrik tesislerinin vinç köprüleri, tablolar, kablo tașıyıcı ızgaralar gibi metal bölümleri elektriksel iletkenliği yeterli olan bir bütün meydana getirmelidir. iv.2) Yukarıda yazılı metal yapı bölümleri vb. ek yerleri, iyi iletken kalacak biçimde kaynak yapılmalı yada uygun yardımcı gereçler kullanılarak cıvata yada perçinlerle birbirine bağlanmalıdır. iv.3) Metal yapı bölümlerinin elektrik ileten kesimleri, iletkenlik bakımından en az gerekli koruma iletkeninin kesitine eșdeğer olmalıdır. iv.4) Metal yapı vb. tesis bölümleri, uygun yardımcı gereçler kullanılarak koruma iletkenine bağlanmalıdır. Bu bağlantılar, kendiliğinden gevșemeyecek biçimde yapılmalıdır. iv.5) iv.2 madde bölümüne göre koruma iletkenini meydana getiren çeșitli metal yapı bölümlerini sökülmesi, koruma iletkenini kesilmesine neden olmamalıdır. iv.6) Gerdirme telleri, askı telleri, metal tesis boruları, metal hortumlar vb. tesis bölümleri koruma iletkeni olarak kullanılmamalıdır. iv.7) Civatalar koruma iletkenini bağlantı yeri olarak kullanılamazlar. v) Bükülebilen kordon ve iletkenler: v.l) Koruma düzeni gerekmeyen ve kullanılmayan kapalı yerlerde, bükülebilen kordon ve iletkenler, fiș-priz düzeni kullanılmadan doğrudan doğruya tesise yada ișletme araçlarına bağlanırsa, bunlarda koruma iletkeni bulunmayabilir. 28

29 v.2) Așağıdaki durumlarda nötr iletkeni koruma iletkeni olarak kullanılabilir: v.2.l) Yalıtkan kılıfı lastik olan ve neme dayanıklı iletkenler sabit olarak döșenirse ve bunların kesitleri en az 10 mm² lik bakıra eșdeğer olursa. v.2.2) Bu iletkenler tașınabilen hat olarak kullanılırsa, fakat bu durumda kesitleri 10 mm² lik bakıra eșdeğer olursa ve bunlara ait fıș-priz düzenlerinde, kutupların farklı biçimde bağlanmasını önleyen bir güvenlik düzeni bulunursa. vi.) Koruma iletkenini ve bağlama yerlerini kendiliğinden gevșemesi önlenmelidir. vii) Așağıdaki durumlarda birden fazla akım devresi için ortak bir koruma iletkeni kullanılabilir: vii.l) Koruma iletkeni ayrı olarak, mekanik bozulmalara karșı yeteri kadar korunmuș ve olabildiğince kendi akım devreleri boyunca çekilmișse. vii.2) Koruma iletkeni 57. maddeye göre kendi akım devreleri ile ortak bir kılıf içinde ise. Bu koruma iletkenini kesiti, en büyük faz iletkeni kesitine göre seçilmelidir. b.3 - Fiș ve priz düzenleri i) Fișler, prizler ve ara prizler yürürlükteki Türk Standartlarına uygun olmalı ve elektrik aygıtlarını fișlerinde ve prizlerinde topraklama kontağı (koruyucu kontak) bulunmalıdır. Koruyucu yalıtmalı tüketim araçlarının fiș-priz düzenlerinde topraklama kontağı bulunmayabilir. ii) Koruyucu ayırma düzeni kullanılan tesislerde prizlerin topraklama kontağı bulunmayabilir iii) Fișler, aynı tesiste daha yüksek bir gerilim için kullanılan prizlere sokulamayacak yapı ve özellikte olmalıdır. b.4 - Koruyucu yalıtmalı tüketim araçları i) 33. maddede açıklanan koruyucu yalıtmalı tüketim araçları için așağıdaki hükümler uygulanır: Koruyucu yalıtmalı tüketim araçlarına madde 32b.2.iii deki hükmün dıșında, bir koruma iletkeni bağlanamaz. ii) madde 32b.2-v deki hükmün dıșında, koruyucu yalıtmalı tüketim araçlarına sabit olarak bağlanan bükülebilen iletkenlerde; koruma iletkeni bulunamaz. Bununla birlikte aracı çalıștırmak için üç damarlı bir kordon kullanıldığında, üçüncü iletken koruma iletkeni olarak tüketim araçlarına bağlanamaz. iii) Tüketim araçlarına sabit olarak bağlanmıș olan ve koruma iletkeni bulunmayan bükülebilen kordonlarla birlikte bir bütün meydana getiren lastik yada termoplastik gibi yalıtkan maddelerde yapılan fișler, topraklama kontağı olan prizlere uymalı, fakat kendilerini topraklama kontağı bulunmamalıdır. Bu fișlerin yan taraflarındaki oyukların içine konulan metal levhacıklar, koruma kontağı sayılmaz. Çünkü, bunlar koruma iletkenlerine bağlantı sağlamaz. iv) Fiș ile bir bütün meydana getiren, koruma iletkeni bulunmayan bükülebilen kordonlar, yalnız koruyucu yalıtmalı tüketim araçlarında kullanılabilir. 29

30 b.5- Örneğin koruma iletkeni bulunmayan uzatma kordonları, aygıt kordonları yada topraklama kontağı olmayan ara fișlerle bir tesisin koruma düzenleri kaldırılmamalı ve etkisiz duruma getirilmemelidir. c) Potansiyel dengelemesi c.1- Potansiyel dengeleme iletkenleri, koruma iletkenleri gibi ișaretlenebilir. c.2- Gerektiğinde kullanılacak olan potansiyel dengelemesi 62. ve 63. maddelere göre yapılmalıdır. Madde 33- KORUYUCU YALITMA a) Koruyucu yalıtma yapılamasının amacı, toprakla temasta bulunan iletken bölümlere yada üzerinde durulan yere karșı yüksek dokunma gerilimlerinin etkisinde kalmayı önlemektir. b) İșletme araçlarının koruyucu olarak yalıtılması, çalıșma sırasında üzerinde durulan yerin yalıtılmasına yeğlenmelidir. c) İșletme araçlarına da koruma tedbiri olarak koruyucu yalıtma uygulandığında, gerilim altında olmayan bütün iletken tesis bölümleri yalıtkan bir madde ile sıkı ve dayanıklı bir biçimde kaplanmalıdır. Bunun yerine ișletme yalıtımına ek olarak, dokunulabilen iletken parçalar, sağlam bir biçimde tutturulan yalıtkan parçalarla arıza durumunda doğrudan doğruya gerilim altında kalabilecek bütün bölümlerden ayrılabilir. Açıklama: İșletme araçlarında koruyucu yalıtma, örneğin yalıtkan maddeden yapılmıș mahfaza ve kapaklarla, tamamen yalıtılmıș tesis gereçleri kullanılarak ve küçük makinelerin preslenmiș yalıtkan gereçlerden yapılması yada dișli, mil, hareket çubukları ve gövdelerde yalıtkan ara parçalarının kullanılması ile sağlanır. Lak yada emaye tabaka, oksit tabakası ve özel maddeler emredilmiș olsa bile lifli maddeden örtüler (iletkenler üzerindeki dokunmuș gereçler ve örgülü șeritler) koruyucu yalıtma sayılmaz. Buna karșılık, yürürlükteki ilgili Türk Standartlarına uygun nemli yer iletkenlerinin dıș kılıfları, dokunmaya karșı koruyucu yalıtma sayılır. d) Taban yalıtımının, yalnızca yerleri değișmeyen ișletme araçlarında izin verilir. Bunun için yalıtılmamıș durma yerleri ile el ulașma uzaklığı içinde bulunan, toprağa değen iletken bölümler yalıtkanla kaplanmalıdır. Bu örtüler așağıdaki șartlara uygun olmalıdır. d.1- Dayanıklı olmalı ve ișletme araçlarına ancak üzerinde durulan yerlerden dokunulabilecek kadar büyük olmalıdır. d.2- Alt yapılarına sıkı biçimde bağlı olmalıdır. Elektrik ișletme yerleri bunun dıșındadır. d.3- Üzerinde durulan yalıtılmıș yerden ulașılabilen birden fazla ișletme aracı bulunduğunda bunların gerilim altında olmayan metal bölümlere iletken olarak birbirine bağlanmalıdır. Madde 34- KÜÇÜK GERİLİM (ÇOK DÜȘÜK GÜVENLİK GERİLİMİ) a) Küçük gerilim kullanılmasının amacı, yüksek dokuma gerilimlerinin baș göstermesini önlemektir, b.l- Küçük gerilim dokunma düzeninde, anma gerilimi 42 V dan daha yüksek olmamalıdır. b.2 - Bu koruma düzeninde, küçük gerilim tarafındaki gerilim altındaki bölümlerin 30

31 - Topraklanmasına: - Daha yüksek gerilimli bölümlere iletken olarak bağlanmasına izin verilmemelidir. c) Küçük gerilimlerin elde edilmesi için așağıdaki aygıtlar kullanılabilir: - Güvenlik transformatörleri, - Sargıları elektriksel olarak birbirinden ayrı olan çeviriciler. - Akümülatörler, - Piller. d) Küçük gerilimli akım devreleri așağıda yazılı șartlara uygun olmalıdır: d.l - İșletme araçları ve hatlar en az 250 V luk yalıtkanlık gerilimine göre yalıtılmıș olmalıdır. (Oyuncak ve haberleșme aygıtları bunun dıșındadır.). Șekil 6 - Küçük Gerilimin Elde Edilmesine İlișkin Örnekler d.2 - Bu devrelerdeki fișler, aynı yerde bulunabilecek olan örneğin 110 V yada 220 V gibi daha yüksek gerilimi tesisin prizlerine uymamalıdır. Madde 35 - KORUMA TOPRAKLAMASI Koruma topraklamasının amacı, insanları ve hayvanları tehlikeli dokunma ve adım gerilimlerine karșı korumak için gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinde meydana gelebilecek yüksek dokunma gerilimini sürekli olarak kalmasını önlemektir. Koruma topraklaması, anılan tesis bölümleri topraklayıcılara ya da topraklanmıș bölümlere bağlanarak yapılır. b) Koruma topraklamasını uygulanmasında göz önünde bulundurulacak en önemli kurallar așağıda açıklanmıștır. b.l - Bir hata durumunda toprak teması akımı, devresini toprak üzerinden kaparsa (Șekil - 7), korunacak olan ișletme aracının koruma topraklama direnci așağıdaki șartı sağlamalıdır: 31

32 Burada 50 V izin verilen en büyük dokunma gerilimi, Ia ise șebeke tarafında ișletme aracının önünde bağlanan așırı koruma aygıtının açma akımıdır. Koruma aygıtının anma akımı In ise Ia = k In dir. Burada k katsayısı tesisin biçimine ve kullanılan aygıta göre farklı değerler alır. En çok kullanılan k katsayısı Çizelge -1 de verilmiștir. Çizelge 1- Așırı Koruma Aygıtlarının Açma Akımlarının Anma Akımlarına Oranını Veren K Katsayıları (Ia = k.ia) Așırı Akım Koruma Aygıtı Kullandığı Yer K Eriyen telli sigorta Kısa devre akımı ile açan koruma anahtarı Hat koruma anahtarı (2) 25 A e kadar Tüketici Tesisleri Kablo ve hava hattı șebekeleri Tüketici tesisleri Kablo ve hava hattı șebekeleri 2,5 Yavaș kesen sigorta Hızlı kesen sigorta 3,5 50 A 3,5 63 A (1) Kablo ve hava hattı șebekeleri 2,5 Tüketici tesisleri 3.5 (1) Burada Ia= 1,25 I A olup I A aygıt üzerinde ayarlanan açma akımıdır. (2) Hat koruma anahtarı (anahtarlı otamatik sigorta, minyatür kesici ya da otomat) olarak adlandırılmaktadır. AS: Ana Sigorta Ro: İșletme Topraklaması Rk: Koruma Topraklaması O: Orta iletken P: Parafudr Șekil 7 - Toprak Teması Akımının Devresini Toprak Üzerinden Kapadığı Koruma Topraklaması Biçimleri 32

33 b.2 - Yıldız noktası yada ișletme gereği topraklanmıș faz iletkeni ve tüketici tesisinin koruma iletkeni su borusu șebekesine (Șekil - 8) ya da yer altı kablo șebekesini koruyucu metal koruncağına bağlanmıș ise, koruma topraklama tesisi için așağıdaki șartlar geçerlidir: -Yıldız noktası yada bir faz iletkeni topraklanan șebekelerde bir orta iletken (nötr iletkeni) yada topraklanmıș a iletkeni, su borusu çok yerde ana su borularına yada ev bağlantılarında su borusu șebekesine bağlanmalıdır. Su borusu yerine yer altı kablosunun metal koruncağı kullanılıyorsa, aynı șart bunun içinde geçerlidir. -Șebeke hattı ile ișletme ve koruma topraklamalarının dirençlerinden meydana gelen akım devresini toplam direnci Ut/la değerinde büyük olmamalı. olmamalıdır. Burada Ut toprağa karșı gerilim, la ise topraklanmıș ișletme aracını șebekeye bağlayan așırı akım koruma aygıtının açma akımıdır. b.3 - Evlerde, bürolarda, ticarethanelerde, ișliklerde vb. iș yerlerinde kullanılan tüketici aygıtların ve makinelerin fıș ve priz üzerinde tașınabilir bağlantılarının yapılmasında Șekil - 9 da gösterilen bağlantı șartları geçerlidir. Bu sekile uygun olarak aygıtın yada makinenin gövdesi, fiș ve priz üzerinden koruma topraklamasına bağlanmalıdır. b.4- Koruma iletkenlerini anma kesitleri en az Çizelge - 2 de yazılı değerlere uygun olmalıdır. b.1) Ayrıtma uygun olarak koruma topraklaması uygulanan șebeke ve tesislerde elektrik tüketim aygıtlarının sıfırlanmasına izin verilmez. b.5- Tüketici tesislerinde orta iletken mekanik bakımdan korunmalı ve yalıtılmıș olarak çekilmelidir. SU BORUSU ȘEBEKESİ a: Orta (nötr) iletkini olan tesis b: Orta (nötr) iletkeni olmayan tesis Șekil 8 - Toprak Teması Akımının Devresini Su Borusu Șebekesi Üzerinden Kapadığı Koruma Topraklaması Biçimleri 33

34 a... Doğru bağlantılar b... Yanlıș bağlantı c... Orta iletken (nötr iletkeni) d... Koruma topraklaması Șekil 9 - Elektrik Tüketicilerinin Koruma Topraklamasında Fiș ve Priz Üzerinden Tașınabilir Bağlantılarının Yapılması b.6- Hava hattı șebekelerinde el ile ulașabilen uzaklıklar içindeki ișletme topraklaması iletkenleri, mekanik zorlamalar ve rasgele dokunmaya karșı korunmuș olmalıdır. İșletme topraklaması iletkeninin ağaç direklerde ve yapılarda rastgele dokunmaya karșı korunması için 2.5 m uzunluğunda bir tahta çıta ile kapatılması yeterlidir. Demir ve beton direklerde ise ișletme topraklaması iletkenleri yalıtılmıș olarak çekilmelidir. İșletme topraklaması iletkeni için çelik șerit kullanılırsa, en az 3 mm kalınlığında 100 mm² lik bir kesit yeterlidir. Çizelge 2 - Koruma iletkenlerinin anma kesitleri (en küçük kesitler) Yanlıș Koruma İletkeninin Kesiti Faz İletkeninin Kesiti mm² Yalıtılmıș İletkenler mm² 4 İletkenli 0.6/1 kv luk Kablo mm² Çıplak Koruma İletkeninin Kesiti Korunmuș İletken mm² Korunmamıș I İletken mm²

35 viii) Topraklama barasını kesiti, hiç olmazsa en büyük sigorta ile yada otomatik anahtarla korunan ișletme aracının koruma iletkeninin kesitine eșit olmalıdır. ix) Koruma topraklamasının etkinliği, tesis ișletmeye sokulmadan önce VI.A.4 bölümündeki kurallara göre denetlenmelidir. Madde 36- SIFIRLAMA a.1 - Sıfırlamanın amacı, ișletme araçlarının gövdesinde yüksek dokunma gerilimlerinin sürekli olarak kalmasını önlemektir. a.2 - Sıfırlama, ișletme araçlarını gövdeleri i)10 mm² nin altındaki bakır iletken kesitlerinde ayrı bir koruma iletkeni üzerinden sıfır iletkenine bağlanarak. ii) 10 mm² nin üzerindeki bakır iletken kesitlerinde de doğrudan doğruya sıfır iletkenin bağlanarak, yapılır (Șekil -10). a.3 - Anma gerilimleri 3x220 volta kadar olan ve orta iletkenleri bulunmayan önceden tesis edilmiș șebekelerin genișletilmesi durumunda bir faz iletkeni topraklanır ve sıfır iletkeni olarak kullanılırsa sıfırlama uygulanabilir. Bu faz iletkeni ve topraklama iletkeni için de așağında hükümler aynı biçimde geçerlidir. a.4 - Sıfırlama ancak așağıdaki șartlar altında koruma tedbiri olarak uygulanabilir; ı) Akım kaynağı ya da transformatör ile elektrik tüketim aygıtları arasındaki iletkenlerin kesitleri șebekenin herhangi bir yerinde bir faz iletkeni ile sıfır iletkeni ya da buna bağlı bir aygıtın gövdesi arasında tam kısa devre meydana geldiğinde bu kısa devre noktasına en yakın bulunan așırı akım koruma aygıtından en az Çizelge - 1 e uygun açma akım geçebilecek büyüklükte olmalıdır. 35

36 a Ayrı (özel) bir koruma iletkeni kullanılmadan yapılan sıfırlama b Ayrı bir koruma iletkeni ile yapılan sıfırlama Șekil - 10 Sıfırlamanın uygulama biçimleri i.1 - Așırı akım koruma aygıtları yerine, sıfır iletkeninde en küçük bir kısa devre akımının baș göstermesi yada üç faz iletkeninden fark akımının geçmesi sonucunda açıcıları çalıșan ve Çizelge - 1 deki, kablo ve hava hattı șebekeleri için geçerli olan katsayısına uygun olarak devreyi kesen istasyon koruma anahtarları da kullanılabilir. i.2 - a.4-i de yazılı șart, dağıtım șebekesinin herhangi bir bölümünde gerçekleștirilemezse o bölümde sıfırlama uygulanamaz. i.3-a.4-i de yazılı șart, tüketici tesislerinde gerçekleștirilemezse, sıfır iletkeni bir koruma anahtarı ile örneğin hata gerilimi koruma anahtarı ile denetim altına alınırsa, sıfırlama uygulanabilir. Bu durumda koruma anahtarı faz iletkenleri ile birlikte sıfır iletkenini devresini de kesmelidir (Șekil - 11). ii) Sıfır iletkenini iletkenliği en az haz iletkenininkine eșit olmalıdır. Çizelge - 3 e uygun ayrıcalıklara izin verilir. 36

37 Sıfır İletkenin Anma Kesiti mm² Faz İletkeninin Anma Kesiti mm² Boru İçindeki İletkenler, Çok Damarlı Hava Hatları Açık Çekilen Hatlar Yalıtılmıș İletkenler, Kablolar 1,5 1,5-2,5 2, ¼ Faz İletkeninin Anma Kesiti mm² Boru İçindeki İletkenler, Çok Damarlı Yalıtılmıș İletkenler, Kablolar Sıfır İletkenin Anma Kesiti mm² Hava Hatları Açık Çekilen Hatlar iii) Sıfırlama uygulanan șebekelerde, toprak üstünde kullanılan ve sıfır iletkeni ile topraklayın arasına çekilen topraklama iletkenlerini kesiti, bakır için en az 16 mm², galvanizli çelik șerit için en az 100 mm² ve șerit kalınlığı 3 mm olmalıdır. Toprak içinde çekilen yalıtılmıș bakır iletkenlerini kesiti de toprak üstündekiler gibi olmalıdır. Toprak içinde çekilen çıplak iletkenler için topraklayıcılara dair hükümlere uyulmalıdır. iv) Elektrik dağıtım șebekesini bulunduğu alanda iyi nitelikli topraklaydılar bulunuyorsa, sıfır iletkeni bunlara bağlanmalıdır. Metal su șebekesi bulunan yerlerde sıfır iletkeni, su borularına olabildiği kadar çok yerde bağlanmalıdır. Bağlantı iletkenleri iletkenlik bakımında sıfır iletkenine eșdeğer olmalıdır. Bununla birlikte bağlantı iletkeni kesitinin bakır için 50 mm² den çelik șerit için en az 3 mm kalınlıkta olmak șartı ile 100 mm² den fazla olması gerekmez. 37

38 Șekil 11 - Bir Tüketici Tesisinde Sıfır İletkenin Hata Gerilimi Koruma Anahtarı İle Denetlenmesine Dair Örnek v) Sıfırlamanın uygulandığı șebeke ve tesislerde sıfır iletkeni ile bağlantısı olmayan koruma topraklamasının yapılmasına izin verilmez. Ancak madde 35.b.2 de yazılı șartlara uygun olan tüketici tesisleri ile alçak gerilim bölümündeki metal parçaları yüksek gerilim bölümündeki koruma, topraklama tesisine bağlanan ve yıldız noktalan ayrıca topraklanan transformatör merkezleri bu kuralın dıșındadır. vi) Sıfırlanmanın uygulandığı șebeke ve tesislerde koruma iletkeni sıfır iletkenine bağlanmaksızın, hata gerilimi ile çalıșan koruma aygıtları kullanılabilir: ancak bu durumda koruma iletkeni ve korunacak aygıt, topraklama direnci l ohm den küçük olan bir topraklayıcıya bağlanmamalıdır yada bunların toprağa geçiș direnci 1 ohm den küçük olamamalıdır. vii) Tüketici tesislerinde sıfır iletkenleri de faz iletkenleri gibi yalıtılmalı, özenle döșenmeli ve bunlarla birlikte aynı boru içinde yada çok damarlı kablo ve iletken kullanıldığında bunlarla ortak kılıf içinde çekilmelidir. Sıfır iletkenlerinin sonradan çekilmesi durumunda sabit çekilen iletkenler ortak bir kılıf yada boru içinde bulunmayabilir, fakat bunların yalıtılması, özenle çekilmesi ve belli renklerle tanıtılması zorunludur. Birden fazla akım devresi için ortak bir sıfır iletkeni kullanılamaz. Açıklama: Akım devresi, bir sigorta üzerinden beslenen tesis bölümüdür. viii) Sıfır iletkeni, özel koruma iletkeni ve orta iletken belli renklerle tanıtılmalıdır. ix) Madde 35.b deki gibi ayrı bir koruma iletkeni üzerinden sıfırlanan șebekelerde, koruma iletkeninin çekilmesi için așağıdaki kurallar geçerlidir. ix.l - Koruma iletkenini iletkenliği a.5-ii ye göre belirlenmelidir, ix.2 - Koruma iletkeni olarak, kesitleri yeterli olmak șartı ile kabloların konsantrik iletkenleri yada kılıfları ile mineral yalıtkanlı kabloların kurșun kılıfları yada elektriksel iletkenlikleri yeterli olan metal yapı bölümleri kullanılabilir. 38

39 ix.3 - Koruma iletkeni ayrı olarak çekilebilir: bu durumda koruma iletkeni mekanik bozulmalara karșı yeterli biçimde korunmalı ve olabildiğince ait olduğu akım devresi boyunca çekilmelidir. ix.4 - Koruma iletkeni orta iletkenle yanı bara ya da bağlama ucunda (klemens) bağlanamaz; bunun için ayrı bir koruma iletkeni barası ya da koruma iletkeni ucu bulunmalıdır (Șekil - 10). ix.5 - Sıfır iletkeni dağıtıldıktan sonra artık orta iletkenler ve koruma iletkenleri birbirine bağlanamaz. Bu durumda orta iletken de artık topraklanamaz. ix.6 - Ayrı bir koruma iletkeni bulunmayan sıfırlamanın uygulandığı kurulu tesislerin genișletilmesinde, genișleme noktasında, örneğin bir dağıtım kutusundan bașlayarak 10 mm² nin altındaki bakır kesitlerinde a.2 deki gibi ayrı bir koruma iletkeni bulunan sıfırlama uygulanmalıdır. x) Sıfır iletkeni üzerine așırı akım koruma aygıtları konulamaz. xi) Sıfır iletkenlerinin devresi yalnız bașına açılıp kapatılmamalıdır. Sıfır iletkenlerinin devresini faz iletkenlerininki ile birlikte açılıp kapatılabilir olması durumunda, bu iletken üzerinde bulunan bir kontak, kapamada öncelikle ve açmada gecikme ile hareket etmelidir. Ani açıp kapamalı anahtarlar kullanılıyorsa sıfır iletkeni ile faz iletkenleri devresinin aynı zaman da açılıp kapanması yeterlidir. xii) Kabloların kurșun kılıfları yalnız bașına sıfır iletkeni olarak kullanılmaz. xii.l - Bununla birlikte kurulu kablo șebekelerinde gerilimin değiștirilmesi durumunda sıfırlama șartları yerine getirilmișse ve kurșun kılıf șebekenin birçok yerinde ve olabildiğince tüm abone bağlantılarında su borusu șebekesine iletken olarak bağlanmıșsa, kurșun kılıf yalnız bașına sıfır iletkeni olarak kullanılabilir. xii.2 - Kurșun kılıflar kablo ek kutularında birbirlerine iyi iletken bir biçimde bağlanmalıdır. xiii) Konsantrik iletkenli kuvvetli akım kablolarında bu iletken sıfır iletkeni olarak kullanabilir. Alüminyum kılıflı kablolarda, bu kılıf bütün ayrılma noktalarında kesintisiz ve sürekli olarak iletken biçimde bağlandığında yalnız bașına sıfır iletkeni olarak kullanılabilir. Alüminyum kılıfın ve ek kutularındaki bağlantı iletkenlerini kesitleri, iletkenlik bakımından en az sıfır iletkenininkine eș değer olmalıdır. Alüminyum kılıflı kabloların ek yerlerinde kılıflar, ek yerlerinden önce bir iletkenle köprülenmelidir. Tüm ek yerleri korozyona karșı korunmalıdır. Sıfır iletkeni olarak kullanılan ve toprağa karșı yalıtılmıș olan alüminyum kablo kılıfları, kablo șebekesini birçok noktasında topraklanmalıdır. Kurșun kılıflı ve kağıt, lastik yada termoplastik yalıtkanlı kablolar için de aynı șartlar geçerlidir. xiv) Elektrik tüketim aygıtlarını ve makinelerini fiș ve priz üzerinden tașınabilir bağlantılarının yapılmasında Șekil - 12 de gösterilen bağlantı șartları geçerlidir. xv) Sıfırlamanın etkinliği, tesis ișletmeye alınmadan önce denetlenmelidir. 39

40 Șekil 12 - Elektrik Tüketicilerinin Sıfırlamada Fıș ve Priz Üzerinden Tașınabilir Bağlantılarının Yapılması Madde 37 - KORUMA HAT SİSTEMİ a) Bu sistemin kullanılmasının amacı, yüksek dokunma gerilimlerini önlemektir. Bu istek gerilim altında olmayan bütün iletken tesis bölümlerinin birbirine dokunabilin metal yapı bölümlerine boru hatlarına vb. ile topraklayıcılara bir koruma iletkeni üzerinden bağlanması ile sağlanır (Șekil - 13). Șekil 13 - Koruma hat sistemi 40

41 b) Koruma hat sistemini uygulanmasına, yalnızca kendi akım üreticileri yada primer ve sekonder sargıları birbirinden ayrı transformatörleri olan fabrikalar ya da ayrı ayrı tașınabilir ișletme araçlarını çalıștırılması için kullanılan hareket eden yedek akım üretim tesisleri gibi sınırlı tesislerde izin verilebilir. c) Koruma hat sisteminde așağıda yazılı șartlar yerine getirilmiș olmalıdır. c.l - Șebeke topraklanmadan çalıștırılmalıdır. Açık topraklama yapılabilir. Bununla birlikte iç dirençleri yüksek (en az 15 kohm) ölçü aletleri ya da röle düzenleri, tesisin yalıtkanlık durumunun belirli en küçük değerlerin altına düștüğünü denetlemek yada bildirmek için iletkenlerle toprak arasına bağlanabilir. c.2 - İșletme araçlarının gövdeleri ile dokunulabilen iletken yapı bölümleri, metal boru hatları ve öteki iyi topraklayıcılar koruma iletkenine iyi iletken bir biçimde bağlanmalıdır. c.3 - Tesisin yalıtım durumunu yoklamak için bir denetim düzeni bulunmalıdır. Bu düzen, yalıtım durumunun belirli bir sınır değerin altına düștüğünü optik yada akustik yoldan göstermeli ve bir așırı gerilim koruma aygıtı bulunduğunda da bunun çalıșmaya bașladığını belirtmelidir. c.4 - Koruma iletkeni faz iletkenleri ile birlikte açık gri renkli yalıtılmıș iletken olarak ortak bir kılıf yada boru içinde yada bunlardan ayrı çıplak iletken olarak çekilmelidir. Çıplak koruma iletkenleri de özel ișaretlerle belirtilmelidir. c.5 - Koruma iletkenleri ve bunlara bağlanan bölümlerin anma kesitleri en azından Çizelge - 2 ve madde 45 e uygun olmalıdır. c.6 - Kablolarda metal kılıflar, koruma iletkeni kesitinin artırılması için ek olarak kullanıldığında, 10 mm² nin üstündeki faz iletkeni kesitlerinde koruma iletkeni kesiti, Çizelge - 2 de verilen değerlerin bir alt basamağında alınabilir. Bu durumda metal kılıflar, ek kutularında birbirlerine bașlangıç ve son noktalarında ise koruma iletkenine elektriksel bakımdan iyi bir șekilde bağlanmalıdır. c.7 - Koruma hat sisteminin toplam topraklama direnci 20 ohm u așamaz.. Bu değer ek topraklayıcıların kullanılmasıyla da elde edilemezse, koruma iletkenini toprağa karșı gerilimi bu gerilimin 65 voltu așması durumunda tesisin akımını çabucak kesen rölelerle denetlenmelidir. c.8 - Topraklamanın ve topraklama iletkenini yapılmasında ve düzenlemesinde bu yönetmeliğin VI.A.3 bölümündeki hükümler uygulanır. c.9 - Hareketli iletkenler ve tüketim araçlarının hareketli iletkenler üzerinden bağlanmasında madde 35.b.3 deki hükümler uygulanır. Madde 38- HATA GERİLİMİ KORUMA BAĞLAMASI a) Bu sistemin kullanılmasını amacı, gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinde meydana gelebilecek olan yüksek dokunma gerilimlerini tesiste sürekli olarak kalmasını, böyle bir durumun ortaya çıkması durumunda tüm faz iletkenlerini ve varsa orta iletkenin devresini birlikte 0.2 s içinde açarak önlemektir. Bu sistem, hata gerilim bobini olan koruma anahtarı ile bunun denetleme düzeninden, koruma iletkeninden, yardımcı topraklayıcıdan ve bunun bağlantı iletkeninden meydana gelir (Șekil - 14). b) Bu sistemin uygulanmasında așağıdaki șartlar yerine getirilmelidir. b.l - Bu sistemde amaca uygun nitelikte hata gerilimi bobinleri olan anahtarlar kullanılmalıdır. 41

42 A Koruma Anahtarı K Koruma iletkeni bağlantı noktası Ç Yalıtılmıș yardımcı topraklama iletkeni P Denetim düzeni R Yardımcı topraklayıcı Rp Denetim direnci F Hata gerilimi bobini Ü Parafudr H Yardımcı topraklama iletkeni bağlantı noktası KI Koruma iletkeni Șekil 14 - Hata Gerilimi Koruma Bağlaması b.2 - Hata gerilimi bobinleri bir voltmetre gibi bağlanmalı; böylece korunacak tesis bölümü ile yardımcı topraklayıcı arasındaki gerilimi denetlemelidir, b.3 - Yardımcı topraklama iletkeni, koruma iletkenine, korunacak aygıtın gövdesine ve aygıt ile iletken bir bağlantısı bulunan metal yapı bölümlerine göre, hata gerilimi bobini kısa devre edilmeyecek biçimde yalıtılmıș olarak çekilmelidir (Șekil - 15). Bobinin rasgele kısa devre olmasını önlemek için yardımcı topraklama iletkeni yalıtılmıș olarak çekilmelidir. b.4 - Koruma iletkeni ancak, akım devreleri bir arıza durumunda koruma anahtarı ile açılan elektrik ișletme araçlarını gerilim altında olmayan iletken bölümlerine bağlanabilir. Değilse, koruma iletkeni de yalıtılmıș olarak çekilmelidir. a- İzin verilmeyen bağlanma biçimi b- Doğru bağlama biçimi Șekil 15 - Hata Gerilimi Bobininin Bağlanma 42

43 b.5 - Koruma iletkeni ile yardımcı topraklama iletkeni, yapıların içerisinde korunacak (boru vb.) içinde çekilerek yada bu amaçla çok damarlı kabloların damarları yahut madeni kılıflı olmayan bir damarlı iletkenler kullanılarak mekanik etkilere karșı korunmuș olmalıdırlar. Açıklama: Koruma iletkenini, öteki iletkenlerin yalıtkanlık durumların denetlemek için kullanılması durumunda, koruyucu boru içinde çıplak olarak çekilmesi uygun olur. b.6 - Yardıma topraklama iletkeni yapının dıșında bulunan bir topraklayıcıya bağlandığında kesiti madde 45.b ye uygun olmalıdır. b.7 - Birden çok aygıt, bir hata gerilimi koruma anahtarına ve bu aygıtlardan birisi koruma topraklayıcısına eșdeğer nitelikteki bir topraklayıcıya bağlandığında, aygıtlara ait her koruma iletkenini kesiti en az sigorta akım șiddeti en büyük olan aygıtın faz iletkeni kesitini yarısı kadar olmalıdır. b.8 - İçlerinde Madde 32.a1 e göre koruma tedbirlerini uygulanması gerekli olan yerlerde kullanılan hata gerilimi koruma anahtarları yalıtmalı olmalıdır. b.9 - Tüketim aygıtlarının hareketli (bükülebilen) kordonlarla bağlanmasında Madde 32- b.2-v deki hükümler uygulanır (Șekil - 9 ve l2 ya bk.). b.10 - Yardımcı topraklayıcı olarak, b.ll deki ayrıcalıklar dıșında, öteki topraklayıcıların gerilim alanında bulunmayan özel topraklayıcılar kullanılmalıdır. Buna göre yardımcı topraklayıcı, öteki topraklayıcılardan en az 10 m. Uzaklıkta olmalıdır (Șekil - l5b). Açıklama: Yardımcı topraklayıcılar, genellikle tarım ișletmeleri ve öteki sanayi ișletmelerinde çamașırhaneler gibi ıslak yerlerde kullanılır. b.11 - Su borusu șebekeleri yardımcı topraklayıcı olarak kullanılabilir. Ancak bu durumda hata gerilimi bobini kısa devre edilmiș olmamalıdır. Açıklama: Gerektiğinde ișletme araçlarını toprakla bağlantıları kesilmelidir. Örneğin bir yalıtkan parça kullanılarak bu sağlanabilir. b.12 - Yardımcı topraklamanın yapılmasında 44. ve 45 maddelerde yazılı hükümler göz önünde tutulmalı ve Așağıda yazılı en küçük boyutlar sağlanmalıdır: Boru topraklayıcılar Levha topraklayıcılar Șerit topraklayıcılar : ¼ parmaklık boru, 1.5 m uzunlukta : 50 cm x 50 cm : 10 m uzunlukta Yukarıda yazılı boyutlardaki topraklayıcılar kullanıldığında normal olarak 200 ohm un altında bir topraklama direnci elde edilir. b.13 - Hata gerilimi koruma anahtarı olarak ancak, faz iletkenlerinin hepsini ve varsa orta iletkeni de açıp kapayan anahtarlar kullanılabilir. b.14 - Orta iletkenleri topraklanmamıș șebekelerde, en az iki kutuplu denetleme düzeni olan hata gerilimi koruma anahtarları kullanılmalıdır. b.15 - Büyük mutfak fırını gibi bir aygıt, kaçak akımları akıtmak üzere bir topraklama tesisine bağlandığında bunun hata gerilimi koruma tesisinin çalıșmasını etkilememesi sağlanmalıdır. 43

44 Açıklama: Örneğin 100 m A lik bir kaçak akım meydana geldiğinde topraklayıcının RA direnci 50 ohm dan daha büyük olmalıdır (Șekil - 16). Șekil 16 - Kaçak Akımların Topraklanması b.16 - Hata gerilimi koruma bağlamasının etkinliği, tesisin ișletmeye alınmasından önce denetlenmelidir. Madde 39- HATA AKIMI KORUMA BAĞLAMASI a) Bu sistemin kullanılmasının amacı, gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinde meydana gelebilecek olan yüksek dokunma gerilimlerinin tesiste sürekli olarak kalmasını, böyle bir durumun ortaya çıkması durumunda akan ve belirli bir değeri așan arıza akımının, tüm faz iletkenlerini ve varsa orta iletkeninin devresini 0.2 s içinde açması ile önlemektir. Hata akımı koruma anahtarı ile korunan tüm aygıtlar anahtarın açma akımı sistemin topraklayıcısı üzerinde geçtiğinde bu aygıtlar yüksek bir dokunma gerilimi almayacak biçimde topraklanmalıdır (Șekil - 17). Șekil 17 - Hata akımı koruma bağlaması 44

45 b) Bu sistemin uygulanmasında, așağıdaki șartlar yerine getirilmelidir: b.l - Bu sistemle korunan ișletme araçlarının Rt topraklama direnci için bağlantısı geçerlidir. Burada hata akımı koruma anahtarının anma hata (açma) akımıdır. b.2 - Tüketim araçlarını hareketli kardanlar üzerinden bağlanmasında Madde 32.b.2- v deki hükümler uygulanır (Șekil - 9 ve 12 ye de bk). b.3 - Topraklamalar 44. ve 45 maddelere uygun olarak yapılmalıdır. b.4 - Hata akımı koruma sistemini etkinliği, tesisin ișletmeye alınmasından önce denetlenmelidir. c) Koruma iletkenli tesislerde, ek bir önlem olarak bașta banyo gibi tehlikenin daha çok olduğu yerlerdeki priz devreleri olmak üzere, iç tesislerde hata akımı koruma düzeninin kullanılması tavsiye edilir. Açıklama: Hata akımı koruma düzeni bulunmayan tesislerde korumanın etkinliğini arttırmak için, ana ve dağıtım tablolarında koruma topraklaması ve sıfır iletkeni baraları, gerektiğinde kolaylıkla ayrılabilecek șekilde birbirine elektriksel olarak bağlanmalıdır. Madde 40- KORUYUCU AYIRMA a) Koruyucu ayırma düzeni, anma gerilimleri en çok 380 volta kadar olan elektrik tüketicilerinin akım devrelerini, bir ayırma transformatörü yada motorgeneratör aracılığı ile besleme șebekesinden ayırır. Bu sistemin kullanılmasının amacı, transformatörün çıkıș tarafına bağlı ișletme aracında bir gövde teması, ișletme aracının gövdesi ile toprak arasında besleme șebekesinden geçebilecek dokunma gerilimlerinin meydana gelmesini önlemektir Koruma tedbiri olarak koruyucu ayırma ancak, örneğin hatların zedelenmesi yada metal gövdenin bir ara fiș-priz düzeninde gövde teması sonucunda sekonder tarafta toprak teması olmadığı sürece etkilidir. (Șekil - 18). Șekil 18 - İkinci (Sekonder) Akım Devresinde Toprak Teması Olan Bir Ayırma Transformatörü ve Tüketim Aracındaki Gövde Teması 45

46 b) Koruyucu ayırma düzeninin uygulanmasında așağıdaki șartlar yerine getirilmelidir: b.1 - Koruyucu ayırma düzeni ancak gerilimleri 500 V a kadar olan șebekelerde uygulanabilir. Ayırma transformatörü yada motor-generatörün çıkıș tarafındaki anma gerilimi, bir fazlı tüketicilerde 250 V. üç fazlı tüketiciler de 380 V dan daha yüksek olamaz. b.2 - Bir ayırma transformatörü yada motor-generatörü ancak anma akımı en çok 16 A olan bir tüketici bağlanabilir. b.3 - Ayırma transformatörü yada motor generatörlerde, tüketicilerin bağlanması için, sabit olarak takılan ve koruma kontağı olmayan bir priz bulunmalıdır. b.4 - Tüketicilerin bağlantı kordonları en azından Türk Standartlarına uygun tipte lastik kordon olmalıdır. b.5 - Ayırma transformatörleri, TSE nün Güç transformatörleri standardına göre yapılmıș ve ișaretlenmiș olmalıdır. Sabit ayırma transformatörlerinin metal gövdeleri üzerinde koruma iletkeninin bağlanması için bir bağlantı ucu bulunmalıdır. Tașınabilir ayırma transformatörleri 32. madde ye göre koruyucu yalıtılmıș olmalıdır. b.6 - Ayırma transformatörleri yada motor-generatörlerin ikinci akım devreleri topraklanamaz ve öteki tesis bölümlerine iletken olarak bağlanamaz. b.7 - Buhar kazanları, çelik iskeleler, gemi gövdeleri vb. iletken metal çalıșma bölümleri gibi çok tehlikeli olabilecek yerlerde, korunması gereken tüketim araçlarının gövdeleri özel bir iletken ile üzerinde durulan yerdeki metal bölüme bağlanmalıdır. Bu iletken, Çizelge - 2 de yazılı kesitte seçilmeli ve öteki beslenme hatlarından aynı olarak görülebilecek biçimde çekilmelidir. Madde 41- ELEKTRİK İÇ TESİSLERİNDE KORUMA İLETKENLİ KORUMA TEDBİRLERİNİ ALINMASI Elektrik ișletmelerinden alçak gerilimle enerji alan tüketicilerde, koruyucu yalıtma, koruyucu ayırma ve küçük gerilim koruma tedbirlerini dıșında, alınacak koruma tedbirleri için ișletmeler teklifte bulunurlar. VI.A.2. AȘIRI GERİLİMLERE KARȘI KORUMA Madde 42- ALAÇAK GERİLİM TARAFINDAN TOPRAĞA KARȘI 250 V UN ÜSTÜNDE OLAN GERİLİM YÜKSELMELERİNİN ÖNLENMESİ İșletme gerilimleri, faz iletkenleri arasında 250 V un üstünde olan ve faz iletkenleri ile orta nokta arasında 250 V tan büyük olmayan çok iletkenli tesislerde, bir faz iletkeninde toprak teması olarak öteki bir faz iletkeninin toprağa karșı gerilimin 250 V tan daha fazla olmasını önlemek için orta nokta doğrudan doğruya topraklanmalıdır (37. maddedeki ayrılığa dikkat ediniz). Madde 43- ELEKTRİK TESİSLERİNİN ATMOSFERİK BOȘALMALAR SONU- CUNDA MEYDANA GELEN AȘIRI GERİLİMLERE KARȘI KORUNMASI Bu tesislerin yapılmasında özellikle așağıdaki yazılı hükümlere uyulmalıdır: a.l- Hava hattı șebekeleri i) Topraklama Değișken dirençli parafudrlar ve atlama aralıkları (eklatörler) ile en uygun korumanın sağlanabilmesi için bunlar en kısa yoldan ve olabildiğince küçük topraklama direnci ile toprak- 46

47 lanmalıdır. Önceden tesis edilmiș topraklayıcılar, örneğin yıldırımdan koruma tesisini topraklayıcıları ile toprak içindeki boru șebekeleri parafudrların topraklanmasında kullanılabilir. ii) Tüketici tesislerinin korunması: Tüketici tesisleri parafudrlarla korunacaksa bunlar olabildiğince yapı giriș hattının yakınına konulmalıdır. Parafudrların ve tüketici tesisinin topraklamaları birbirine bağlanmalıdır. Sıfırlama uygulamasına izin verilen șebekelerde parafudrların topraklama iletkenleri ve sıfır iletkeni birbirine bağlanmalıdır. Sıfırlama uygulamasına izin verilmeyen șebekelerde nötr iletkenine de bir parafudr konulmalıdır. Parafudrlar ve atlama aralıkları kolaylıkla alev alabilen yerlere konulmamalıdır. Bu aygıtlar ayrıca, tahta gibi kolay yanabilen maddelerden ayrı ve yangın tehlikesine karșı güvenilir biçimde tesis edilmelidir. a.2 - Yıldırımlık tesisi bulunan yapılardaki elektrik tesisleri: Yıldırımlık tesisi bulunan yapılardaki elektrik tesisleri bu tesisten yeterli uzaklıktaki düșünülmesi yada yaklașma noktalarında așırı gerilime karșı koruma düzenleri ile bu tesise bağlanmalıdır. Potansiyel dengelemesi yapılmıșsa 0,5 m uzaklık yeterlidir. Yıldırımlık tesisleri, TS 622- Yapıların Yıldırımdan Korunması Kuralları standardı na uygun olarak tesis edilmelidir. b) Dam Direkleri: Kuvvetli akım hava hatlarını dam direkleri, yıldırımlık tesisine iletken olarak bağlanamaz. Bu tedbirin amacı, gerilim sürüklenmesini neden olacağı kazaları ve arklı toprak temasları yüzünden çıkabilecek olan yangın tehlikesini önlemektir. c) Topraklamaların birleștirilmesi: tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği hükümleri uygulanır. VI.A.3. TOPRAKLAYICILAR Madde 44- TOPRAKLAYICILARA ve TOPRAKLAMA TESİSLERİNE DAİR GENEL HÜKÜMLER Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği hükümleri uygulanır. Madde 45 - TOPRAKLAMA TESİSİNİN YAPILMASI Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği hükümleri uygulanır. VI.A.4. DENEYLER VE DENETİMLER Madde 46- GERİLİMLİ BÖLÜMLERE DOLAYLI OLARAK DOKUNMAYA KARȘI KULLANILACAK KORUMA DÜZENLERİNİN DENETLENMESİ a) Bir tesis ișletmeye açılmadan önce yapımcısı tarafından çeșitli tesis bölümleri ve ișletme yerlerinde yapılması istenilen, dolaylı dokunmaya karșı koruma düzenlerini uygulandığı belirlenmelidir. Uygulanan koruma düzenlerinde bunların maddelerdeki ilgili hükümlere uyup uymadığı denetlenmelidir. 47

48 b) Denetimler göz ve elle denetlemeyi, denetlemeleri ve ölçmeleri kapsar. Denetimlerin Çizelge - 1 e göre yapılması genellikle yeterlidir. b.l Göz ve elle denetleme Tüm tesis bölümleri, koruma düzenlerini yönetmeliğe uygun olarak yapılmaları bakımından esaslı biçimde gözden geçirilmelidir. i) Koruma iletkenli koruma düzenlerinde: - Koruma iletkenler topraklama iletkenleri ve potansiyel dengeleme iletkenlerini en az istenilen kesitte olmalarına, - Yukarıda anılan iletkenlerin en iyi biçimde çekilmesi ve güvenilecek biçimde bağlanmasına, - Koruma iletkenleri ve bunların bağlantı noktalarının doğru olarak ișaretlenmesine, - Koruma iletkenlerini gerilimli bölümlere bağlanmamasına, - Koruma iletkenleri ile orta iletkenlerin birbirine karıștırılmamasına, - Prizlerdeki koruyucu kontakların düzenli olmasına, - Sıfır iletkenlerinin devresinde așırı akım koruma aygıtlarını yada anahtarların bulunmamasına ve bu iletkenlerin devrelerini yanlız olarak açılıp kapatılmamasına, - Hata gerilimi koruma anahtarları, hata akımı koruma anahtarları, yalıtkanlık gözetme aygıtları gibi koruma düzenlerini doğru olarak seçilmesine, dikkat edilmelidir. ii) Koruma iletkeni bulunmayan koruma düzenlerinde: - Küçük gerilim ve koruyucu ayırma uygulana tesislerde güç kaynakları, iletkenler ve öteki ișletme araçlarını doğru seçilmesine, - Küçük gerilim uygulanan tesislerde yalnızca aynı tesisdeki daha büyük gerilimler için kullanılamayan prizlerin tesis edilmesine. - Koruyucu ayırma uygulana tesislerde, her tüketim aracı için bunun üzerine tesis edilen bir priz kullanılmasına, - Koruyucu yalıtmanın, iletken bölümler nedeniyle yada bozulma ve zedelenme sonucunda etkisiz kalmamasına. - Üzerinde durulan yerin yalıtımının doğru olarak yapılmasına, dikkat edilmelidir. b.2 - Deneme Deneme, yalıtkanlık gözetleme aygıtlarına ve hata gerilimi ile hata akımı koruma anahtarlarına ait denetim düzenlerinin çalıștırılmasını kapsar. b.3 - Ölçme i) Ölçmelerle, koruma tedbirlerini etkinliğine karar verebilecek değerler elde edilmelidir. ii) Ölçmeler hiçbir șekilde kazalara ve yangınlara neden olmamalıdır. Bunu sağlamak için uygun ölçme aygıtları kullanılmalı ve gerekli koruma tedbirleri alınmalıdır. iii) Ölçmelerin teknik ve ekonomik bakımdan istenilen biçimde yapılamadığı özel durumlarda, örneğin topraklama tesislerinin geniș ve iletken tesislerini büyük olması durumuna (b.3..i) e göre elde edilen değerlerin korunduğu bașka bir biçimde örneğin hesaplanarak yada bir șebeke modeli yardımı ile gösterilmelidir. 48

49 Çizelge 7 - Koruma Düzenlerinin Denetimi No. A Koruma İletkenli Koruma Düzenleri Denetim Konusu Denetim Yönetimi ve Aygıtları 1 Koruma İletkenli Koruma Düzenlerinin Tümünde 2 Koruma topraklaması b.1-toprak teması akımının, devresini topraktan tamamlaması b.2- Toprak teması akımının, devresini metal su borusu șebekesi üzerinden tamamlaması. Koruma iletkeninin gözle ve elle denetlenmesi Koruma iletkenleri ile faz iletkenleri birbiriyle karıștırılmaması Koruma iletkenleri ile orta iletkenlerin birbiriyle karıșırılmaması Koruma iletkeninin sürekli olarak omik değeri düșük bir direnç üzerinden bağlanması Koruma topraklaması direnci: R t 50V/I a Burada I a așırı akım koruma aygıtı üzerinde ayarlanan açma akımıdır. İletken devresinin direnci R t (U t /I a )=(U t /k.in) Burada U t : Topraklama gerilimi I a : Açma akımı I n : Anma Akımı Madde 40.b.i ye göre toprağa karșı gerilimin ölçülmesi, Faz denetimi Yalıtkanlık direncinin ölçülmesi Direnç ölçme yöntemi Topraklama direncinin ölçülmesi (TS 3166 ya bakınız) Devre direncinin ölçülmesi (Normal olarak en elverișsiz yerlerde ölçülmesi yeterlidir. Diğer yerlerde Çizelge-1 in 1 numaralı sırasının son paragrafındaki bağlantının doğrulanması yeterlidir). k:i a /I n 3 Sıfırlama Faz iletkenleri ile sıfır iletkenleri ya da özel koruma iletkenleri arasındaki Devre direncinin ölçülmesi (b.2 deki gibi) kısa devre akımı I k I a =k.i n Madde 30.a.2-i ye göre yapılan sıfırlamada ișletme topraklamalarını (R 0 5ohm) topraklama dirençleri Topraklama direncinin ölçülmesi (TS 3166 ya bakınız) 47. maddeye göre yalıtkanlık direncinin ölçülmesi Denetim için șebekeden ayrılmıș olan orta iletkenin toprağa temas etmemesi. 4 Koruma Hat Sistemi Koruma hat sisteminin tümünün Topraklama direncinin ölçülmesi direnci R kh 20 ohm (gezici elektrik üretim tesisinde: R kh 100 ohm) Yalıtkanlık gözetleme aygıtının Deney düzeninin çalıștırılması denenmesi (Madde 37.c.3 e bak) Korunacak aygıtlar ve bağlanacak Direnç ölçme yöntemi iletken çelik yapı bölümlerinin tümünün koruma iletkenleri üzerinden düșük bir omik bir dirençle bağlanması Șebekede toprak teması olduğunda yalıtkanlık gözetleme aygıtının çalıșmaya bașlaması Șebekede bir faz iletkeni ile koruma iletkeni arasındaki direnç aracılığı ile bir yapay hata olușturulması 5 Hata Gerilimi Koruma Bağlaması Deney düzeyi ile deneme yapılması Deney düzeninin çalıștırılması (TS 3166 ya bakınız) Yapay hata ile açmadan hata Hata geriliminin ölçülmesi geriliminin U h 50 V ya da 24 V olduğunun gösterilmesi 6 Hata Akımı Koruma Bağlaması Deney düzeni ile deneme yapılması Deney düzeninin çalıștırılması (TS 3166 ya bakınız) Hata akımı koruma anahtarından sonraki orta iletkende toprak teması olmaması Yapay hata ile açmada hata geriliminin U h 50 V ya da 24 V ya da Topraklama direncinin R t 50 V ya da 24 V/I hm olduğunun gösterilmesi 48. maddeye göre yalıtkanlı direncinin ölçülmesi Hata geriliminin ölçülmesi Topraklama direncinin ölçülmesi 49

50 No. B Koruma İletkenli Koruma Düzenleri Denetim Konusu Denetim Yönetimi ve Aygıtları 1 Koruma iletkeni olmayan koruma düzenlerinin tümü Gözle ve elle denetleme b.i.i ye göre 2 Küçük gerilim Gerilimin 42V olup olmadığını anlamak için ölçme yapılması Akım devresinde toprak temasının olup olmadığını anlamak için ölçme yapılması Akım devresinin daha yüksek gerilimli tesisleri yalıtkan olarak bağlanıp bağlanmadığını anlamak için ölçme yapılması 3 Koruyucu Ayırma Sekonder gerilimin 250V ya da 330 V olup olmadığını anlamak için ölçme yapılması 4 Koruyucu Yalıtma Üzerinde Durulan Yerin Yalıtılması Sekonder devrede toprak eması olup olmadığını anlamak için ölçme yapılması Yapımcı tarafından ölçmeye ait denetim yapılmaz Yalıtkanlık direncinin ölçülmesi Gerilimin ölçülmesi 47. maddeye göre toprağa karșı yalıtkanlık direncinin ölçülmesi (Deney gerilimi en az 250V) 47. maddeye göre daha yüksek gerilimli tesislere karșı yalıtkanlık direncinin ölçülmesi (deney gerilimi daha tesisinin anma gerilimine uygun olacak) 47. maddeye göre toprağa karșı yalıtkanlık direncinin ölçülmesi 48. maddeye göre yalıtkanlığın ölçülmesi Madde 47- YALITKANLIK DİRENCİ VE DENETLENMESİ Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği hükümleri uygulanır. Madde 48- ZEMİN YALITKANLIK DİRENCİNİN ÖLÇÜLMESİ Herhangi bir zemini yalıtkanlık durumunu uygun olduğunun gösterilmesi için üzerinde durulan yerin geçiș direncinin ölçülmesi gerekir (Șekil - 20). a) U1 gerilimi olarak așağıdaki gerilimler seçilerek kullanılabilir: a.l- Ölçme yerindeki topraklanmıș șebekelerdeki toprağa karșı gerilim, a.2 - Sargıları elektriksel olarak ayrılmıș bir transformatörün sekonder gerilimi, a.3- Bir yedek elektrik üretim aygıtının boșta çalıșma gerilimi, b) Ölçme yapmak için a.2 ve a.3 durumlarında bir iletken topraklanmalıdır. c) Zeminin (taban örtüsünün geçiș ve ek yerleri gibi) en elverișsiz yerlerine 270 mm x 270 mm lik bir ıslak bez serilir. Bu bez üzerine 250 mm x 250 mm x 2 mm boyutlu bir metal levha konur ve levha yaklașık 75 kg lık bir ağırlıkla yüklenir. Metal levha ile (a) da açıklanan gerilim kaynağının topraklanmamıș iletkeni arasındaki U2 gerilimi Șekil 20 de görüldüğü gibi ölçülür. d) Voltmetrenin iç direnci, seçilen ölçme bölgesi değerlerinin her bir voltu için en az 300 ohm olmalıdır. 50

51 Șekil 20 - Zemin Yalıtkanlık Direncinin Ölçülmesi e) Bu ölçme zeminde geliși güzel seçilen yerlerde üçden az olmamak șartı ile yeterli sonuç alınıncaya kadar yapılmalıdır. f) Üzerinde durulan yerin geçiș direnci așağıdaki değerlerin altına düșmemelidir. - Anma gerilimleri 500 V (toprağa karșı 300 V) olan tesislerde 50 kohm. - Daha yüksek anma gerilimlerinde 100 kohm. VI.B. ELEKTRİK MAKİNELERİ-TRANSFORMATÖRLER VE REAKTANS BOBİNLERİ Madde 49- ELEKTRİK MAKİNELERİ a) Elektrik makinelerinin yerleștirilmesi. a.1 - Elektrik makinelerini yabancı maddelere, suya ve dokunmaya karșı koruma tipi, yerleștirildikleri yerlerdeki șartlara; güçleri ise ihtiyaç ve çalıșma biçimine uygun seçilmelidir. a.2 - Elektrik makineleri, ișletme ve bakımları kolaylıkla yapılabilecek ve tiplerine yeterli soğutma sağlanacak biçimde yerleștirilmelidir. a.3 - Elektrik makineleri üzerindeki yol verme ve ayar düzenleri ile termometre vb. gibi denetim düzenlerine ișletme sırasında da kolaylıkla ve tehlikesiz bir biçimde ulașılabilmelidir. a.4 - Elektrik makinelerinin üzerindeki etiketler, makineler yerleștirildikten sonra bile kolaylıkla okunabilmelidir. b) Elektrik makinelerine ait bağlantılar b.l - Elektrik makinelerine ilișkin bağlantılar, çalıșma sırasında meydana gelecek titreșimlere dayanıklı biçimde seçilmeli ve yapılmalıdır. b.2 - Metal hortumlar, ișletme gereği hareket eden makinelerde bir damarlı yalıtılmıș iletkenlerle lastik yalıtkanlı kordonların korunması amacıyla kullanılamaz. c) Denetim ve koruma giderleri 51

52 Özellikle sürekli olarak denetim altında bulundurulmayan elektrik makineleri așırı ısınmalara karșı korunmuș olmalıdır. Bu koruma, uygun bir yapımla (konstrüksiyonla) ya da otomatik koruma düzenleri (motor koruma anahtarları) kullanılarak yapılabilir. Makinelerin sıvı soğutma maddelerine ait denetim düzenleri, makineyi kullanacak kimsenin bulunduğu yerden kolayca manevra yapabileceği biçimde yerleștirilmelidir. Madde 50- TRANSFORMATÖRLER VE REAKTAN BOBİNLERİ a) Transformatörlerin yerleștirilmesi a.1- Elektrik makinelerin ait a.1 bölümü, transformatörler ve reaktans bobinleri için de olduğu gibi geçerlidir. a.2 - Transformatörler, yeterli soğutma sağlanabilecek biçimde yerleștirilmeli ve tesis edilmelidir. a.3 - Transformatörlerin üzerindeki ayar düzenleri, vantilatörler, denetim düzenleri vb. aygıtlara ișletme sırasında da kolaylıkla ve tehlikesiz bir biçimde ulașılabilmelidir. a.4 - Transformatörlerin yapı içindeki bölmelere yerleștirilmesinden yangına yangının yayılmasına karșı gerekli tedbirler alınmalıdır. Bu amaçla așağıdaki tedbirlerden bir yada bir kaçı uygulanabilir: - Yağ boșaltma düzenleri, çakıl yada kırma tașla örtülü yağ çukurları, 630 kva ya kadar olan güçteki transformatörler için eșikleri oldukça yüksek demir kapıların kullanılması yeterlidir. - Özellikle daha büyük güçteki transformatörler için sabit olarak tesis edilen su, karbonik asit ve benzeri maddelerin püskürtülerek kullanıldığı yangın söndürme düzenleri. - Yangının yayılmasını önleyici duvarlar. a.5 - Transformatörler ve reaktans bobinleri, yangın ve duman nedeniyle merdivenlerdeki ve çıkıșlardaki serbest trafiğin kesilmeyeceği biçimde yerleștirilmelidir. a.6 - Havalı reaktans bobinleri, kısa devre akımının meydana getirdiği magnetik alanını çevresinde bulunan demir parçaları bobin içine çekmeyeceği ve komșu metal parçaların așırı derecede ısınmayacağı biçimde yerleștirilmelidir. b) Denetim ve koruma düzenleri Güçleri 16 kva dan büyük olan transformatörler ve reaktans bobinleri, așırı ısınmalara karșı korunmalıdır. Uygun bir konstrüksiyonla yada otomatik koruma düzenleri kullanılarak yapılacak bu koruma sistemi iç ve dıș arızaların etkisine karșı da koruyucu olabilir. VI.C. ENERJİ ODASI, KABLO BACASI (KABLO ȘAFTI), ÖTEKİ İȘLETME ARAÇLARI Madde 51- ENERJİ ODASI, KABLO BACASI (KABLO ȘAFTI), DAĞITIM TAB- LOLARI, A.G. KOMPANZASYON TESİSLERİ, SAYAÇ ALTLIKLARI VE ZİL TRANS- FORMATÖRLERİ a) Enerji odası ve Kablo Bacası (Kablo Șaftı) Elektrik İç Tesisleri Proje Hazırlama Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda tesis edilecektir. 52

53 Dağıtım tabloları ișletme sırasında ortaya çıkan mekanik zorlamaları, nem ve ısı etkilerine dayanıklı ve zor tutușan yapay (sentetik) yada metal gereçlerden yapılmalı, sayaç altlıkları için sac kullanılmalıdır. Kullanılacak gereçler yürürlükteki ilgili standartlara uygun olmalıdır. Dağıtım tablolarının yapımında kullanılan korozyona dayanıklı olmayan gereçler, gerektiğinde boyanmalı yada bunlara galvanik yüzey koruması gibi uygun bir yüzeysel ișlem uygulanmalıdır. Sac tablolar için 0,5 m 2 ye kadar (0,5 m 2 dahil) en az 1 mm, 1,5 m 2 ye kadar (1,5 m 2 dahil) en az 1,5 mm, 1,5 m 2 den büyük olanlar için en az 2 mm kalınlıkta düzgün yüzeyli DKP saç kullanılacaktır. b) Gerilim altındaki çıplak bölümler arasında en az 10 mm açıklık bulunmalıdır. Gerilim altındaki çıplak bölümler ișletme araçlarının yalıtmamıș iletken bölümlerinden çevredeki metal parçalardan ve yapı bölümlerinden en az 15 mm açıklıkta olmalıdır. Gerilim altındaki çıplak bölümler koruyucu dıș engellerden en az așağıdaki açıklıkta olmalıdır. Sac kılıflar, sac kapılar vb. tesis bölümlerinde 40 mm Örgülü tel, örgülü tel kapı ve öteki engellerde 100 mm c) Dağıtım tablolarının ön ve arka taraflarındaki gerilim altında bulunan madeni bölümlere insanların dokunmasına engel olacak düzenlerin yapılması ve bu yapılamadığında tablolarm çevresinin kapatılması gerekir. d) Dağıtım tablolarındaki aygıtlara (sigorta, anahtar, sayaç, zil transformatörü vb.) etiket takılmalı, klemens ve iletkenlere numara verilmelidir. Tabloların üzerinde bulunacak aygıtlar, tablonun yapısına uygun seçilmelidir. e) 60 A e kadar akım çeken tablolar barasız 60 A den daha fazla akım çeken tablolar baralı tipte olmalıdır. f) Tozlu yada nemli yerlerde kullanılan tablolar, tamamen sızdırmaz biçimde, kapalı dökme demir yada çelik sacdan yapılmalıdır. g) İș yeri, konut vb. yerlerde dağıtım tabloları merdiven bașı gibi umuma açık yerlere konulmamalı, ait olduğu bağımsız bölümün içerisine konulmalıdır. h) Tabloların demir gövdesi ile gerilim altında olmayan tüm demir bölümleri topraklanmalıdır. i) Sayaçların hangi durumlarda enerji odası içine koyulacağı Elektrik İç Tesisleri Proje Hazırlama Yönetmeliği nin 11 inci maddesi hükümleri doğrultusunda enerji veren yetkili kuruluș tarafından belirlenir. j) Tozlu yerlere ya da açığa konulması zorunlu olan sayaçlar galvanizli saçtan yapılmıș ve kilitli bir dolap içine yerleștirilmeli ve sayaca gelen kolonların dolaba giriș ve çıkıș delikleri toz ve nem girmeyecek biçimde kapatılmalıdır. k) Sayacın alt kenarının yerden yüksekliği en çok 1.80 m olmalıdır. I) Zil transformatörleri Zil transformatörleri üzerinde hiçbir șekilde aydınlatma yapılmamalı ve bunların devresi ayrı bir sigorta ile korunmalıdır. 53

54 m) Bu yönetmelik kapsamında bulunan elektrik iç tesislerine ait kompanzasyon tesisleri, Elektrik Projelerinin Hazırlanması ve Elektrik Tesislerinin Gerçekleștirilmesi Sürecinde Güç Faktörünün İyileștirilmesi İle İlgili Tebliğ hükümleri doğrultusunda tesis edilecek, ancak bu Yönetmelik hükümleri doğrultusunda denetlenerek veya muayene edilerek uygun bulunması halinde enerjilenecektir. Madde 52- BAĞLAMA AYGITLARI a) Anahtarlar i) Elektrik tesislerinde Türk Standartlarına uygun anahtarlar kullanılmalıdır. ii) Anahtarlar anma akımının ve geriliminin üstündeki değerlerde kullanılamazlar. Anahtarlar kullanılma amacına uygun güçte seçilmelidir. iii) Anahtarların normal olarak toprağa göre gerilim altında bulunan bütün kutupları aynı zamanda açılıp kapanmalıdır. iv) Anma gerilimi 250 V ye kadar olan elektrik devrelerinde kullanılacak anahtar1ann anma akımı 10 A dan așağı olmamalıdır. v) Nötr hatları topraklanmıș olan sabit tesislerde, anahtarlar faz iletkenleri üzerine konulmalıdır. Nötr hatları topraklanmamıș olan sabit tesislerde, faz ve nötr hatlarını aynı anda açıp kapayan anahtarlar kullanılmalıdır. vi) Anahtarlar, ișletmede meydana gelen titreșimlerle yada kendi ağırlıkları ile kendiliğinden açılıp kapanmayacak nitelikte olmalıdır. Anahtarların hareket eden kolları, çalıștırma zincirleri ve benzeri gibi el ile dokunulan metal parçalan yalıtkan ara parçalarla (örneğin porselen izolatörlere) anahtar gövdesinden ayrılmıș olmalıdır. vii) Sıcaklıkları 60 C nin üstünde olan yerlerde, sıcak yerler için elverișli anahtarlar (örneğin porselen yalıtkanlı anahtarlar) kullanılmalıdır. vii) Anahtarların bir ucuna birden fazla iletken bağlanamaz. Yani anahtar, dağıtım kutusu olarak kullanılamaz. ix) Topraklanmıș tesiste sıfır iletkenleri hiçbir șekilde kesilemez ve bu iletken üzerine anahtar konulamaz. x) ikinci (tali) dağıtım tablolarında kullanılacak anahtarlar tercihen pako șalter ya da ev tipi devre kesici olmalıdır. xi) Aydınlatma devrelerinde termik ve magnetik koruyuculu anahtar kullanıldığında bunun ayrıca sigorta ile korunması gerekmez. xii) Anahtardan, anahtar altı prize geçiș yapılamaz. Bu priz bulunduğu konum bakımından bu adı almıștır. Anahtara ve anahtar altı prize gelen besleme iletkenleri normal olarak ayrı borular içinde çekilir. b) Yol vericiler ve ayar aygıtları i) Bu aygıtlar yürürlükteki Türk Standartlarına yada tanınan yabancı standartlara uygun olmalıdır. 54

55 ii) Çalıșırken ısı çıkaran yol verici ve ayar aygıtları, kullanıldıkları yer izin verilmeyecek derecede ısınmayacak nitelikte seçilmeli ve yerleștirilmelidir. iii) Yol verici ve ayar aygıtları, ait oldukları motor ve devrelere uygun boyut ve nitelikte seçilmelidir. iv) Kendi transformatörü bulunan tüketicilerde doğrudan (direkt) yol verilebilecek en büyük kısa devre senkron motor gücü tüm ișletme yükleri devrede iken, en büyük güçlü motorun devreye girmesi durumunda transformatör empedansları dahil, yol alan motorda, yol alma akımında bağıl gerilim %15 i așmamak koșulu ile tüketici tarafında belirlenir. Kendi transformatörü bulunmayan tüketicilerde, doğrudan yol verilecek en büyük kısa devre asenkron motor gücü köy ve benzeri yerlerde 7.5 kw, alçak gerilim șebekesi hava hattı olan kasaba ve șehirlerde 15 kw, alçak gerilim șebekesi yeraltı kablosu olan kasaba ve șehirlerde 30 kw ır. Ancak motorun gücü transformatörün gücünün %10 nu așamaz. c) Fiș ve priz düzenleri i) İç tesislerde kullanılacak fıș ve prizler Türk Standartlarına uygun olmalı ve bunların topraklama kontağı koruyucu kontak bulunmalıdır. İç tesislerde kullanılacak fıș ve prizlerin anma değerleri 10 A in altında olamaz. Belirli bir cihaz için öngörülen prizlerin anma akımları cihaz gücü ile uygun olacak ve bu prizlerin anma akımları 16 A in altında olmayacaktır. iii) Koruma iletkenleri fıș ve prizlerin toprak ișareti bulunan yerlerine bağlanmalıdır. iii) Elektrik tesislerinde lambaların duy ve soketlerine takılı prizler kullanılamaz. Aynı șekilde sabit fișleri bulunan çok prizler de kullanılamaz. iv) Prizler dağıtım kutusu olarak kullanılamaz. v) Bir fișe birden fazla sabit olmayan iletken bağlanamaz. Bu șekildeki birkaç iletkenin bağlanması için yapılan özel fișler bu hükmün dıșındadır. vi) Sıva altı tesislerde prize bağlanan iletkenlerin üzerindeki yalıtkanların prizin tutturma parçaları ile zedelenmemesine dikkat edilmelidir. vii) Büyük salonlarda zemine bu amaç için yapılmıș olanlar kullanılmak ve gerekli koruyucu tedbirler alınmak șartı ile priz tesis edilebilir. viii) Konutlarda salonlar (20 m² den büyük alanlı) ve mutfak için en az ikișer, odalar ve banyo için en az birer priz tesis edilmelidir. Barakalar, basit köy evleri hariç olmak üzere ayrıca; çamașır makinesi, bulașık makinesi ve Müstakil linyeden için üç adet ayrı linye tesis edilmelidir. Müstakil linyeden beslenen bu prizlerin güçleri, söz konusu elektrikli cihazların așağıda verilen güçlerinden az olamaz. GÜCÜ (KW) Çamașır Makinesi 2.5 Bulașık Makinesi 2.5 Elektrikli Fırın/Ocak 2.0 ix) Konutlar ile kreș, çocuk yuvası ve okul gibi çocukların bulunduğu yerlerde prizlerin perdeli (shutter) tip olması tavsiye edilir. 55

56 d) Sigortalar i) Elektrik hatları eriyen telli sigortalar yada kesiciler ile korunmalıdır. ii) Sigortalar, koruyacakların iletkenlerin ve aygıtların tehlikeli biçimde ısınmalarını önleyecek nitelikte seçilmelidir. Bakır iletkenlerin dayanabileceği en büyük sürekli akımlarla bu iletkenleri koruyacak sigortaların anma akımları Çizelge - 13 de verilmiștir. iii) elektrik tesislerinde yamanmıș yada üzerine tel sarılarak köprülenmiș sigortalar kullanılamaz. iv) İletken kesitlerinin akım tüketilen yerlere doğru küçüldüğü noktalara sigorta konulmalıdır. Önceki sigorta küçük kesiti de koruyorsa ayrıca ikinci bir sigorta konulması gerekmez. Açıklama: Bu madde bölümünün uygulanması zorunlu değildir. v) Sigortalar ve kesiciler korunacak hattın bașına konulmalıdır. Șebekeden sigortaya gelen faz iletkeni her zaman sigorta gövdesinin alt kontağına bağlanmalıdır. Sigortalı anahtarlar açıldıktan sonra sigorta elemanı gerilim altında kalmamalıdır. vi) Priz devreleri aydınlatma devrelerinden ayrı olacaktır. Ancak zorunlu durumlarda ve tablolardan her birinde yalnız bir priz bulunması durumunda aydınlatma devresine en çok bir priz bağlanabilir. Gerektiğinde priz devresine de bir lamba bağlanabilir. vii) Yapı bağlantı hatları ve kullanılacak iletkenlerin kesiti bakır gereç için en az 6 mm² alüminyum gereç için en az 10 mm² olmalıdır. viii) Kolon hatları için kullanılacak bakır iletkenlerin kesiti en az 4 mm² olmalıdır. Bu hatlar için seçilen iletkenlerin korunması için kullanılacak așırı akım aygıtlarının anma akımları iletkenini kesitine göre Çizelge - 13 den seçilecektir. Kolon hatları, kısa devre kesme kapasitesi yeterli ev tipi devri kesiciler varsa, bunlarla korunacaktır. Bu kesicilerin kısa devre akımları en az 10 ka olacaktır. Kısa devre kapasitesi yeterli olan ev tipi devre kesici bulunmaması durumunda, tel sarılmamıș eriyen telli sigorta kullanılabilir. ix) Aydınlatma sortileri için en az 1.5 mm² ve aydınlatma linyeleri için en az 2.5 m² kesitli bakır iletkenleri kullanılacaktır. Seçilmiș olan bu iletkenlerin korunması için kullanılacak așırı akım koruma aygıtlarının anma akımları, iletkenini kesitine göre Çizelge 13 den seçilecektir. Aydınlatma linye hatları ev tipi devre kesiciler ile korunacaktır. Bu kesicilerin kısa devre akımları en az olacaktır. x) Priz sortiler ve linyeleri için en az 2.5 mm² kesitli yalıtılmıș bakır iletkenler kullanılacaktır. Priz linye hatları ev tipi devre kesicilerle korunacaktır. Bu kesicilerin kısa devre akımları en az 3 ka olacaktır. xi) Bir aydınlatma linyesine bağlanacak sorti sayısı, linyenin yükü (gücü) ve gerilim düșümüne bağlı olarak belil1enir. Aydınlatma gücü, aydınlatma hesabı yapılan binalarda bu hesap sonucunda elde edilir. 56

57 Kullanılıșı bakımından özel bir durumu olmayan küçük alanlı yapı birimleri için aydınlatma hesabı yapılması gerekmeyebilir. Aydınlatma hesabı yapılmayan yerler için aydınlatma gücü, m² bașına en az 12W(12V/m²) alınarak belirlenecektir. Konutlarda en az iki adet aydınlatma linyesi bulunacaktır. Flüoresan lambaların görünen güçlerini belirlenmesinde ilgili Türk standardı esas alınacaktır. xii) Bir priz linyesine bağlanacak sorti sayısı, priz güçleri bir fazlı priz için en az 300W (konutlarda müstakil linyeden beslenen priz güçleri hariç), üç fazlı priz için en az 600 W olmak üzere ihtiyaca göre belirlenecektir. Belirlemede linye yükü ve gerilim düșümü de göz önünde bulundurulacaktır. (Șantiye elektrik tesislerinde kullanılan bir yerde priz güç hesabına katılmaz) Prizlere bağlanacak aygıtlar belli ise sorti sayısı bunların miktarına göre belirlenecektir. xiii) Aydınlatma ve priz devrelerine bağlanacak sorti sayısı bir fazlı devrelerde aydınlatma için 9, priz için 7 den fazla olmayacaktır. xiv) Bușonlu sigortalar, bușona uygun vidalı kontak elemanları ile donatılacaktır. Yay, vida, para ve benzeri gibi cisimler bu amaçla kullanılamaz. xv) Tablolara takılmıș ev tipi devre kesiciler, kumanda anahtarı olarak kullanılamaz. xvi) İç tesislerde bıçaklı sigorta açık tipteki sigortalar rasgele dokunmaya karșı tedbir alınmadan kullanılamaz. xvii) Topraklanmıș iletkenlere sigorta konulamaz. xviii) Doğru akımla çalıșan çok iletkenli yada alternatif akımla çalıșan çok fazlı sistemlerde sıfır iletkenine sigorta konulamaz. xix) Hava hatlarından ayrılan bağlantı hatlarının ayrılma noktalarına yada hatların yapılara girdiği yerlere sigorta konulmalıdır. Madde 53- AYDINLATMA AYGITLARI VE BUNLARA AİT DONANIMLAR a) Genel a.1 - Aydınlatma tesislerinde yürürlükteki standartlara uygun aydınlatma aygıtları (armatürler) ve donanımlar kullanılacaktır. a.2 - Aydınlatma tesislerinde 250 V dan yüksek șebeke gerilimi kullanılmayacaktır. a.3 - Anahtardan geçerek duya gelen faz iletkeni her zaman duyun iç (orta) kontağına bağlanacaktır. Ters bağlama belirlenirse tesise elektrik verilmez. a.4 - Aydınlatma aygıtlarında faz ve nötr iletkenleri olarak yalıtılmıș iletkenler kullanılacaktır. Aygıtların metal parçaları nötr iletkeni olarak kullanılamaz. a.5 - Duylar, aydınlatma aygıtlarına ampuller çıkarılıp takılırken dönmeyecek biçimde tutturulacaktır. a.6 - Aydınlatma aygıtları hareket ettiklerinde iletkenleri zedelemeyecek biçimde takılacaktır. a.7 - İletkenlerin geçirilmesi için bırakılan boșluklar, tellerin kolayca ve yalıtkanların zedelenmeden geçmesini sağlayacak biçimde olmalıdır. Bu boșluklardan birkaç lambanın akım devresi iletkenleri birlikte geçirilebilir. 57

58 a.8 - Yapı dıșında kullanılacak aydınlatma aygıtları içlerinde su toplanmayacak biçimde yapılmıș olmalıdır. a.9 - Aydınlatma aygıtlarını askı düzenleri, örneğin tavan kancalan en az 10 kg olmak üzere asılacak aygıt ağırlığının 5 katının herhangi bir biçim değișikliğine uğramadan tașıyabilmelidir. a. l0 - Sıva altı tesislerde apliklere gelen iletkenler duvar kutularında (buatlar) sona ermelidir. Tamamlanmıș döșemeden 230 cm yüksekliğe kadar tesis edilen aplik sortilerin koruma iletkenli olmalı yapıda koruma topraklaması yoksa, sıfırlanmalıdır. a.11 - Aydınlatma aygıtlarının içine çekilen iletkenler ısıya dayanıklı olmalıdır. Bu iletkenlerin anma kesitleri 12 numaralı çizelgeye bağlı olarak 9 numaralı çizelgeden seçilmelidir. a.12 - Üç fazlı akım devresinin iletkenleri (örneğin üç fazlı aydınlatma aygıtlarında) çok damarlı bir iletken olarak düzenlenmeli, boru içinde çekilmeli yada iletkenlerin geçirilmesi için ayrılan boșluklara yerleștirilmelidir. a Makineler ile bunların hareket eden parçalarının aydınlatılmasında ve bu gibi makinelerin çalıștığı ișletme yerlerinin aydınlatılmasında ıșıksal görüntü yanılmalarını (stroboskobik etkileri) önlemek için örneğin uygun lamba seçme, faz kaydına kondansatörlü, dekalörlü balast kullanmaya yada üç fazlı besleme gibi tedbirler alınmalıdır. a Armatürlerin seçilmesinde, kullanma amacına uygunluğu, suya yada toza karșı korunma düzeni bulunması ve ortam sıcaklığına dayanıklılığı göz önünde bulundurulmalıdır. a.15 - Sabit aydınlatma aygıtları, besleme hatlarına bu aygıtlara ait klemensler ile fiș-priz düzenleri ile yada doğrudan doğruya bağlanabilir. Tașınabilen aydınlatma aygıtları șebekeye sabit bağlantı düzenleri yada fiș-priz düzenleri üzerinden bağlanabilir. a Kazanlar, hazneler, borular vb. iletken gereçlerden yapılmıș dar ve hareket edilmesi sınırlı yerlerde el lambaları gibi tașınabilen aydınlatma aygıtları ancak așağıdaki șartlar yerine getirilirse kullanılabilir. - Alternatif gerilim kullanılacaksa, bağlantı iletkenleri kesinlikle küçük gerilimi yada koruyucu ayırma macı ile kullanılabilen bir transformatöre bağlanmalıdır. Küçük gerilimli elektrik üretmek için kullanılan güvenlik transformatörleri, motorgenetarlör yada koruyucu ayırmayı sağlayan aygıtlar kazan, hazne ve boruların dıșarısına konulmalıdır. - Doğru gerilim kullanılacaksa 31. Maddede açıklanan düzenlerden birisi kullanılmalıdır. - Sabit tesis edilmeyen iletken olarak ilgili Türk Standartlarında açıklanan bu amaca uygun iletkenler kullanılmalıdır. - Ara fiș-priz düzenlerinde yalıtkan mahfazalar bulunmalıdır. Uzatma iletkenlerine anahtar bağlanamaz. a.17 - Tünel, galeri vb. gibi nemli ve ıslak yerler madde 50 a.15 e uygun olarak tașınabilen aydınlatma aygıtları ile aydınlanabileceği gibi bu amaçlar sabit aygıtlarda kullanılabilir. Bu durumda nemli ve ıslak yerlerde kurulacak elektrik tesislerine ait hükümler uygulanmalıdır. 58

59 a Aydınlatma aygıtları, çıkardıkları ısı kendi içlerindeki ve yakınlarındaki cisimlere zarar vermeyecek biçimde tesis edilmelidir. a Sıva altı, sıva üstü ve etanș tesislerde zorunlu olmadıkça lambadan lambaya geçiș yapılmamalıdır. Dekoratif amaçla ve zorunlu durumlarda (mimari gereği vb) lüstr klemens vb. gibi uygun düzenler kullanılarak lambadan lambaya geçiș yapılabilir. Kazan dairesi, banyo, hamam ve benzeri gibi nemli ve ıslak yerlerde lambadan lambaya geçiș yapılması tavsiye edilmez, lambadan lambaya geçiș yapılması gerekli ise geçișler lütsr klemens ve benzeri düzenler kullanılarak yapılmalıdır. b) Gazlı boșalma (deșarj) lambaları b.l - Gazlı boșalma lambalarında (f1üoresan, cıva buharlı, sodyum buharlı vb.) kullanılan tüm plastlar kondansatörlü olacaktır. b.2 - Flüoresan tüplü tesislerde bir yerin aydınlatılması için alternatif akımla çalıșan birden fazla tüp kullanıldığında ıșıksal görüntü yanılmaları en az olacak biçimde dekalörlü balast yada çok fazlı bir besleme biçimi kullanılması salık verilir. b.3 - Üç faz hattına bölünerek bağlanan f1üoresan lamba grupları (üç fazlı aydınlatma aygıtları) için üç kutbu birden açılıp kapanan anahtarlar kullanılmalıdır. Bu durumda üç fazlı akım devresinin iletkenleri bir boru içinde hep birlikte çekilmeli yada çok damarlı yalıtılmıș bir iletkenin damarları bu amaçla kullanılmalıdır. b.4 - Armatürler yada dağıtım tabloları içine konulmayan balastlar, transformatör ve dirençler toza ve dokunmaya karıș bir mahfaza ile korunmalıdır. b.5- Dolgu maddesi yanıcı olan kondansatör, balast, transformatör ve direnç gibi ön bağlama aygıtları yanıcı maddelerin içine yada yakınına konulmamalıdır. Bu aygıtlar vitrin gibi yanma tehlikesi olan yerlerin dıșına konulmalı yada yangın tehlikesi olmayacak biçimde yerleștirilmelidir. b.6- Reaktif tarife uygulanan müșterilerin elektrik iç tesislerinde kullanılacak deșarj(boșalmalı) lambaları ile bağlantı gücü 9 kw ı geçen yeni yapılardaki ortak kullanım amaçlı kazan dairesi, klima ve hidrofor tesislerinde kullanılan motorlarda güç faktörünün, ilgili mevzuatta öngörülen değerine çıkarılması için, en azından yükle birlikte devreye girip çıkan bir kondansatör (kondansatörler) ve benzeri tesis edilecektir. Madde 54- ELEKTRİK MOTORU İLE ÇALIȘAN TÜKETİM ARAÇLARI VE ALETLER Elektrik motoru ile çalıșan araçlar tamamen standartlara uygun olmalıdır. Islak elle tutulan bileme makineleri küçük gerilim yada koruyucu ayırma düzeninde çalıștırılmalıdır. Beton karıștırma makineleri ile aynı biçimde çalıșmalı yada koruyucu yalıtmalı olmalıdır. Elektrikle çalıșan aygıtlar, kazanlar, hazneler, borular vb iletken gereçlerden yapılmıș dar ve hareket edilmesi sınırlı yerlerde ancak așağıdaki șartlar yerine getirilirse kullanılabilir. Alternatif gerilim kullanılacaksa kesinlikle küçük gerilim yada koruyucu ayırma düzeni uygulanmalıdır. Küçük gerilimli elektrik üretmek için kullanılan güvenlik transformatörleri ve motor generatörler yada koruyucu ayırmayı sağlayan aygıtlar kazan, hazne ve boruların dıșarısına konulmalıdır. 59

60 Bir doğru akım șebekesinin doğru gerilimi kullanılacaksa anma gerilimi 260 V u așmamalıdır. 21. maddedeki koruma tedbirlerinden birisi uygulanmalıdır. - Elektrikle uzaktan kumanda düzeni küçük gerilimle ya da koruyucu ayırmalı düzenini gerilim.. ile çalıștırılmalıdır. - Sabit tesis edilmeyen iletken olarak ilgili Türk Standartlarında açıklanan bu amaca uygun iletkenler kullanılmalıdır. - Ara fiș-priz düzenlerinin, yalıtkan mahfazaları olmalıdır. Uzatma iletkenlerine anahtar bağlanamaz. Elektrik motoru ile çalıșan oyuncaklar ancak așağıdaki șekillerde bağlanarak çalıștırılabilirler: - Anma gerilimleri 24 V a kadar olan tesislere bağlanabilirler (bu gerilimler madde 33 C ye göre elde edilmiș olmalıdır). - Sekonder anma gerilimleri 24 V a kadar olan oyuncak transformatörleri yada motorgeneratörler üzerinden bağlanabilirler. Oyuncakla șebeke arasında, koruma iletkenli yada dirençler üzerinden, örneğin lamba dirençleri üzerinden yapılsa bile iletken bir bağlantı bulunamaz. Madde 55- ELEKTRIKLI ISITMA AYGITLARI Bu aygıtlar standartlara uygun olmalıdır. Elektrikli battaniye, elektrikli yastık, hayvan bakımına ve yetirilmesine ait ısıtma aygıtları, elektrotların ısıtılmasında kullanılan aygıtlar ancak anma gerilimleri 380 V a kadar olan tesislerde kullanılabilir. Deri ve saç bakımından kullanılan elektrik ısıtma aygıtlarının normal çalıșma durumunda insan ya da hayvanların deri yada saçlarına dokunan bölümleri, bu aygıtlar küçük gerilimle çalıșamıyorsa, koruyucu yalıtmalı olmalıdır. Elektrikli su ısıtma aygıtları ve kazanlar ancak sabit olarak yerleștirilebilir. Lamba duyları elektrikli ısıtıcıların ve ısıtma lambalarının bağlanmasında kullanılamaz. Madde 56- HABERLEȘME, RADYO VE TELEVİZYON AYGITLARI Bu aygıtlar standartlarına uygun olmalıdır. Radyolar ve benzeri aygıtlar ancak toprağa göre gerilimleri 250 V a kadar olan tesislerde kullanılabilir. VI.D. İLETKENLER VE YER ALTI KABLOLARI Madde 57- YALITILMIȘ İLETKENLER VE KABLOLAR Elektrik içi tesislerinde ilgili Türk Standartlarına uygun bakır tellerden yapılan yalıtılmıș iletkenler ya da kablolar kullanılır. Yapı bağlantı hatlarında çıplak yada yalıtılmıș alüminyum iletkenler kullanılabilir. Bu iletkenlerin kesiti bakır için en az 5 mm² alüminyum için en az 10 mm² olmalıdır. Atölye, ișyerleri, sanayi tesisleri vb. gibi yerlerdeki kuvvet hatlarında, en küçük iletken kesiti 6 mm² olmak ve bağlantılar alüminyum kablo pabuçları ile yapılmak șartı ile Türk Standartları ya da tanınan öteki standartlara uygun alüminyum iletkenli kablolar kullanılabilir. Elektrik İç tesislerinde iletkenler için așağıdaki renk kodları kullanılacaktır: - Koruma iletkenleri için Yeșil- sarı - Orta iletkenler ve nötr iletkenler için Açık mavi 60

61 - Faz itetkenler için Yürürlükteki kablo standartlarına uygun olmak üzere her faz için farklı renkler Aydınlatma tesisatında anahtardan geçen iletkenin kırmızı, va-e-vien anahtarın bacakları arasındaki iletkenlerin pembe renkli olması tavsiye edilir. a) İletken ve kabloların boyutlandırılması Elektrik iç tesislerinde kullanılacak iletken ve kabloların kesitleri așağıdaki ișletme șartlarına göre seçilir: a.1-mekanik dayanım İletken ve kabloların mekanik dayanımı yeterli olmalıdır. Mekanik dayanım bakımından iletkenler, Çizelge - 8 de verilen en küçük kesitlerden daha küçük anma kesitinde seçilmeli ve kullanmamalıdır. a.2-iletken kesitinin belirlenmesi için yapılan hesaplarda eșzamanlı yüksek (bağlantı gücü) esas alınmalıdır. Eșzamanlı yükün (gücü) belirlenmesi: Eșzamanlı güç (aynı zamanda çekilen güç), kurulu güç değeri eșzamanlılık katsayısı ile çarpılarak bulunur. Konutlarda kurulu güç genel olarak aydınlatma gücü, priz gücü ve biliniyorsa elektrikli ev aletlerinin gücünden olușur. Konutlarda bir dairenin eșzamanlı yükünün belirlenmesinde așağıdaki eșzamanlılık katsayıları esas alınmalıdır. - Kurulu gücün 8 kw ye kadar olan bölümü için %60 - Gücün kalan bölümü için %40 Binanın eșzamanlı yükünü belirlenmesi için așağıdaki eșzamanlılık katsayıları esas alınmalıdır. Daire Sayısı Eș Zamanlı Katsayı ve daha fazla 23 Köy kasaba ve imar planı bulunmayan alanlarda yapılan tek evlerde ve yazlıklarda bu esaslara uyulmayabilir. Bütün konutlarda eșzamanlı yük 3 kw dan az olamaz. 61

62 İșyerleri, idare binaları, sosyal binalar, sağlık binaları ve benzeri yerlerde eșzamanlı yükün belirlenmesi için kurulu yük aydınlatma yükü, priz yükü, yedekler hariç mekanik tesisat kıș-yaz yükünden büyük olanı, asansör yükü ve mutfak yükünden elde edilir. Mekanik tesisat kıș-yaz yükünden büyük olanının eșzamanlılık katsayısı %100, mutfak yükü için ise eșzamanlılık katsayısı %70 alınmalıdır. Aydınlatma, priz ve asansör yükü için așağıda belirtilen eșzamanlılık katsayıları alınmalıdır. Eșzamanlılık Katsayısı Binanın Cinsi Yük Miktarı Eșzamanlılık Katsayısı % Aydınlatma yükü için eșzamanlılık katsayısı: Hastaneler İlk 50 kva 40 Kalan Yük 20 Oteller, Moteller ve Tatil Köyleri Depolar İlk 20 kva kva arasında 40 Kalan Yük 30 İlk 12,5 kva 100 Kalan Yük 50 Diğer Binalar Tüm Yük 100 Priz yükü için eșzamanlılık katsayısı: Tüm yapılarda İlk 10 kva 100 Kalan yük 50 Asansör yükü için eșzamanlılık katsayısı: Biro binalarında, otellerde 100 Okullarda, hastanelerde 85 Apartman ve diğer binalarda 55 a.3- Gerilim düșümü İç tesis hatlarında sürekli en büyük ișletme akımı ile ișletme gerilimine göre yüzde gerilim düșümü, Yapı bağlantı kutusu ile tüketim araçları arasında: - Aydınlatma ve priz devreleri için %l,5 i - Motor devreler için %3 ü, geçmemelidir. ii) Yapının yada yapı kümesinin beslenmesi için bir transformatör kullanılmıșsa, bu transformatörü çıkıș uçları ile yapı bağlantı kutusu arasındaki gerilim düșümü %5 i geçmemelidir. Açıklama: Gerilim düșümü hesapları, gerekli görüldüğünde görünen güç göz önüne alınarak yapılmalıdır. iii) Elektrik iç tesislerinde gerilim düșümlerini hesaplanmasında așağıdaki formüller kullanılabilir: - Bir fazlı alternatif akım tesislerinde: 2 L. I.cosp akım biliniyorsa: u = X.S 62

63 2 L.N Güç biliniyorsa: u = X.S.U L.N Yada yüzde gerilim düșümü olarak: %e = X.S.U² -Üç fazlı dengeli yüklü alternatif akım tesislerinde: 1,73 L.I.cos p akım șiddeti biliniyorsa e = X.S. L.N 100.L.N Güç biliniyorsa: e = ya da % e= X.S.U X.S.U Yukarıdaki formüllerde e: Gerilim düșümü (Volt) (Bir fazlı hatlarda gidiși ve dönüș iletkenleri üzerindeki; üç fazlı hatlarda ise yanlızca faz iletkenini üzerinde gerilim düșümü hesaplanacaktır.) L: Hat uzunluğu (metre) I: Akım șiddeti (amper) U: İșletme gerilimi (üç fazlı șebekelerde faz arası gerilimi) (volt) Cosp: güç katsayısı (omik yüklenmede ve doğru akımda cos 0 1 alınır) N: güç (Watt) X:özgül iletkenlik katsayısı (m/ohm.mm²)-bakır için = 50 m/ohm.mm² alınır) S: iletken kesiti (mm²) Çizelge 8 - Elektrik Tesislerinde Kullanılacak Bakır İletken Kesitleri No İletkenin Döșenme Biçimi En Küçük Kesit mm² 1 Sabit ve korunmuș olarak döșenmiș iletkenler: 1,5 2 Bağlama tesislerinde ve dağıtım tablolarında iletkenler: -2,5 A e kadar -2,5 A ile 16 A arasında -16 A ın üzerinde 3 İzalatör üzerinde açıkta döșenmiș iletkenler: İstinat noktaları arasındaki açıklık: -20 m ye kadar -20 mi ile 45m arasında 0,5 0,75 1, Lamba duya bağlantı iletkenleri: 0,75 5 Yapı içindeki donanma lambalarında: -Donanma duyu ile fiș arasındaki iletkenler -Lambalar arasındaki iletkenler 6 Kuvvetli akım hava hatlar: Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği ne bakınız. 0,75 0,75 63

64 a.4- Sürekli Yük Akımı i) Yalıtılmıș iletkenler Yalıtılmıș iletkenler, izin verilen en yüksek ısınma bakımından en çok Çizelge - 9 da verilen akımlarla sürekli olarak yüklenebilir. Çizelge - 9 daki yük akımları 25 C ortam sıcaklığı için verilmiștir. Daha yüksek ortam sıcaklıkları için bu değerler Çizelge - 11 deki düzeltme katsayıları ile çarpılmalıdır. 55 C in üzerindeki ortam sıcaklıklarında yüksek sıcaklığa dayanıklı iletkenler kullanılmalıdır. Bu iletkenler için izin verilen yük akımları, Çizelge - 9 daki değerler Çizelge - 12 deki düzeltme katsayıları ile çarpılarak bulunur. Birden fazla iletkenin yanyana birlikte döșenmeleri durumuna iletken kesitlerinin bulunmasında ortam sıcaklığının artabileceği göz önünde tutulmalıdır. ii) Kablolar Kablolar izin verilen en yüksek ısınma bakımından en çok kablo yapımcılarının çizelgelerinde verilen akımlarla sürekli olarak yüklenebilirler. a.5 - Özel durumlarda iletken ve kabloların yüklenmesi i) Kesintili yada kısa süreli ișletme gibi durumlarda kullanılan iletken ve kabloların yük akımlarında zamanla yükselmeler olabilir. Bu nedenle yük akımının artmasını gerektiren ișletme ya da kullanılma değișikliği yapıldığı zaman iletken kesitleri yeniden hesaplanmalıdır. Sınır sıcaklık lastik yalıtkanlı iletkenlerde 60 C termoplastik yalıtkanlı iletkenlerde 70 C dır. ii) Çok motorlu tesislerde motorların anma akımları, yol verme süresinin uzun olması, bu ișlemin sık sık yapılması ya da ișletmede olușan yük darbeleri nedeni ile zaman zaman așıldığında iletkenlerin kesitleri çekilen akımların karesel ortalaması alınarak hesaplanmalıdır. Meydana gelen akım tepe değerlerinin devam süresi Çizelge - 10 daki sürelerin altında kaldığında gerekli iletken kesiti, karesel ortalama akım değerlerine göre Çizelge - 9 dan bulunur. Tersi durumda a.4-l bölümüne uyulur. Makineler, transformatörler, akümülatörler, bağlama tesisleri ve benzer aygıt tesisler arasında çekilen tesisleri 50 mm³ ye kadar olan çıplak bakır iletkenleri ve basit olarak tesis edilen bir damarlı bağlantı iletkenleri için Çizelge - 9 da 3. Gruptaki değerler kullanılır. Daha büyük kesitler ve hava hatları için Çizelge - 9 daki değerler geçerli değildir. Bu iletkenler meydana gelebilecek en büyük ișletme akımında yeterli mekanik dayanım sağlanacak ve ișletmeye ya da çevresine zararlı olabilecek derecede ısınmayacak biçimde boyutlandırılmalıdır. b) İletken ve kabloların așırı ısınmaya karșı korunması İletkenler ve kablolar ișletmedeki așırı yüklenmeler ve tam kısa devrelerde meydana gelebilecek olan așırı ısınmalara karșı korunmalıdır. b.1- Așırı yüklenmeye karșı koruma: 64

65 Çizelge 9 - Yalıtılmıș Bakır İletkenlerin 25 C a Kadar Olan Ortam Sıcaklıklarında Sürekli Olarak Tașıyabilecekleri Yük Akımları Anma Kesiti mm² 1.Grup A 2.Grup A 3.Grup A Açıklamalar 0, Grup Boru içinde çekilmiș bir yada birden 1, fazla tek damarlı, iletkenler (NV gibi) 2, Grup Termoplastik kılıflı iletkenler, borulu İletkenler, kurșun kılıflı iletkenler, plastik yalıtkanlı yassı iletkenler, hareket ettirilebilen iletkenler gibi çok damarlı iletkenler Grup Havada açık olarak iletkenler arasında en az iletken dıș çapı kadar açıklık bulunacak biçimde çekilmiș bir damarlı iletkenler bağlama tesisleri ve dağıtım tablolarında kullanılan bir damarlı iletkenler Çizelge 10 - İletkenlerin Karesel Ortalama Akım Değerine Göre Yüklenebilmesi İçin İzin Verilen Yüklenme Süreleri Anma Kesiti mm² İzin verilen yüklenme süresi s 6 ya kadar 4 10 dan 25 e kadar 8 35 den 50 ye kadar den 150 ye kadar den yukarı 60 Çizelge 11 - Ortam Sıcaklıkları 25 C in Üstünde veya 25 C a Kadar Olan Yerlerde Kullanılan Yalıtılmıș İletkenler için izin verileș yük akımları Ortam Sıcaklığı Çizelge - 9 daki değerlerin % si olarak izin verilen sürekli yük akımları C Lastik Yalıtkanlı İletkenler Termolastik Yalıtkanlı İletkenler

66 Çizelge 12 - Sıcaklığa Dayanıklı İletkenler İçin 55 C nin Üstündeki Ortam İzin verilen sınır sıcaklığı 100 C olan iletkenlerde Sıcıklıkların izin verilen yük akımları Ortam Sıcaklığı ( C) İzin verilen sınır sıcaklığı 180 C olan iletkenlerde Çizelge - daki değerlerin % si olarak izin verilen sürekli yük akımları i) Konu Bu koruma bir devredeki iletkenlerin yük akımlarını, bağlantı ve ek yerlerinde iletkenlerin yalıtkanında yada iletkenlerin çevresinde zararlı olabilecek bir ısınma meydana gelmeden önce kesen koruma organları kullanılarak sağlanabilir. ii) Așırı yüklenmeye karșı koruma organlarının cinsi Așağıdaki düzenler așırı yüklenmeye karșı koruma organı olarak kullanılabilirler: ii.1 - Yalnız așırı yüklenmeye karșı koruma sağlayan düzenler: Bu düzenler geneijikle kesme yetenekleri, beklenebilen bir kısa devre akımından daha küçük olan, akıma bağımlı gecikmeli koruma organlarıdır. Örneğin yalnız așırı akım koruyucusu bulunan kontaktörler. ii.2 - Aynı zamanda așırı yük ve kısa devre korumasını sağlayan düzenler: Bunlar, kendi küçük muayene akımları ve beklenebilen kısa devre akımları arasındaki her akımı sağlayabilen, geçirebilen ve kesebilen koruma organlarıdır. Örneğin eriyen telli sigortalar, otomatik sigortalar ve kesiciler. iii) Așırı yüklenmeye karșı koruma elemanlarının belirlenmesi iii.1 - Çizelge - 9 da yazılı akım değerlerini așan uzun süreli yüklenme durumlarında așırı akım koruma organlarını toleranslan da göz önünde tutularak Çizelge - 13 deki değerlerin bir alt basamağına uyan sigortalar kullanılmalıdır. Koruma anahtarlarında otomatik açma düzeni izin verilen akımın bir alt basamağındaki değere ayarlanmalıdır. iii.2 - Hatların korunması için 25 C a kadar olan ortam sıcaklıklarında Çizelge - 13 deki yalıtılmıș iletkenlerin kesitlerine uyan eriyen telli hat koruma sigortaları ya da hat koruma otomatları kullanılmalıdır. Ortam sıcaklığı 25 C ın üzerinde ise 11 ve 12 numaralı çizelgeler gözönüne alınmalıdır. Isıl gecikmeli otomatik anahtar ve kontaktörler kullanıldığında bunların açma düzenleri, açma akımı en çok 9, 11 yada 12 numaralı çizelgelerdeki değerlere uyacak biçimde ayarlanmalıdır. iii.3 - Kablolar için kullanılan așırı akım koruma aygıtlarının anma akımları ve ayarlanan açma akımları, bu kablolar için izin verilen sürekli yük akımlarından daha büyük olmamalıdır. 66

67 iii.4 - Paralel bağlı birden çok hat, ortak bir koruma aygıtı ile korunuyorsa bu durumda yük akımı bütün hatların yük akımlarının toplamı olur. Bununla birlikte böyle bir koruma düzenine ancak, bütün hatlar aynı elektriksel özellikleri (cins çekilme biçimi, uzunluk, kesit) tașırlarsa ve tüm uzunları boyunca hiçbir dallanma olmazsa izin verilir. iv) Așırı yüklenmeye karșı koruma aygıtlarını düzenlenmesi iv.1- Genel Hüküm Așırı yüklenmeye karșı koruma aygıtları akım devrelerinin bașın ayada iletkenler için izin verilen yük akımının azaldığı her yere konulmalıdır. iv.2 de açıklanan durumlar bu hükmün dıșındadır. Yük akımı iletken kesitinin küçülmesi, hattın çekilme biçimi ve iletken üzerindeki yalıtkanının ve damar sayısının değișmesi nedeniyle azalabilir. iv.2 - Așırı yüklenmeye karșı korumadan vazgeçilmesi zorunlu durumlar. Akım devresini kesilmesi bir tehlike doğurursa așırı yüklenmeye karșı koruma organları tesis edilemez. ÖRNEKLER - Dönen makinelerin uyarma devreleri, - Alternatif akım makinelerinin endüvi devreleri, - Kaldırma ve tașıma mıknatıslarının besleme devreleri, - Akım transformatörlerinin sekonder devreleri, - Kumanda ve ayar devreleri, - Gerilim ayar devreleri, - Sinyal devreleri. b.2 - Kısa devreye karșı koruma i) Konu Akım devresinin en az bir iletkeninden kısa devre akımı geçerse ve bu durumda toplam açma süresi iletkenlerin zarar görmeyeceği kadar kısa ise, kısa devreye karșı koruma, akımı kesen koruma aygıtları ile sağlanır. Açıklama: Yalnız bir ve aynı akım devresinin iletkenleri arasındaki tam kısa devreler göz önüne alınmalıdır. ii) Kısa devreye karșı koruma aygıtlarının cinsi Kısa devreye karșı koruma aygıtları așağıdaki iki șart için yeterli olmalıdırlar: - Eriyen telli sigortalar - Otomatik sigortalar - Kesiciler iii) Kısa devreye karșı koruma aygıtlarının belirleyici (karakteristik) değerleri iii.1 - Genel Hükümler Kısa devreye karșı koruma aygıtları așağıdaki șart için yeterli olmalıdırlar. 67

68 - Bunların kesme yeteneği en az, tesis edildikleri yerdeki beklenebilen kısa devre akımına uygun olmalıdır. - Akım devresinin herhangi bir noktasında tam kısa devreden ileri gelen akımın kesilmesine kadar geçen süre, bu akımın, iletkenleri izin verilen en büyük sınır sıcaklık derecesine kadar ısıtması için geçen süreden daha uzun olamaz. Çizelge 13 - Yalıtılmıș İletkenlerin Anma Kesitlerine Göre Așırı Akım Koruma Aygıtlarının (Sigorta, Otomatik Sigorta vb.) Seçilmesi Anma Kesiti(*) mm² 1.Grup A 2.Grup A 3.Grup A 0, , , (*) İletkenlerin anma kesitleri çizelge - 8 de verilen en küçük kesit değerlerine uygun olmalıdır. Ortam sıcaklığı 25 C ın üstünde ise, așırı akım korum aygıtlarının anma akımları, 11 ve 12 numaralı çizelgelerdeki yüzde değerleri ile çarpılarak küçültülmelidir. Hesap sonucunda bulunan anma akımı değerine göre, en yakın alt basamaktaki akımlı koruma aygıtı seçilmelidir. iii.2 - Kısa devre akımının değerleri Konutlara ait elektrik tesisler için kısa devre akımının hesaplanması zorunlu değildir. Bu tesislerin projelendirilmesinde bu tesislerde kullanılan koruma aygıtları için yürürlükteki ilgili standartlarda belirtilen sınır kısa devre açma yetenekleri göz önüne alınacaktır. Fabrika, atölye, imalathane, büyük ticarethane, hastane, büyük okul vb. gibi büyük güçlü alçak gerilim iç tesislerinin projelendirilmesinde, projeyi yapanın gerekli görmesi durumunda kısa devre hesabı yapılacaktır. Kısa devre akımlarının değerleri așağıdaki yollardan bulunabilir. - Uygun bir hesap usulü ile 68

69 - Bir șebeke modeli aracılığı ile. - Tesisteki ölçmelerle iii.3 - Toplam açma süresi Seçilecek koruma aygıtının toplam açma süresi bulunmuș olan izin verilen açma süresini geçemez ve 5 saniyeden fazla olamaz. iv) Kısa devreye karșı koruma aygıtlarının düzenlenmesi v.l - Bu aygıtlar bir akım devresini bașlangıcına ve kısa devre yük akımının azaltılacağı her yere konulmalıdır. Açıklama: İletken kesitinin küçültülmesi, iletkende bașka bir yalıtkanın kullanılması ve dinamik dayanım küçülmesi, kısa devre yük akımının azalmasının nedenleri olabilir. iv.2 - Kısa devreye karșı koruma yapılmasından vazgeçilebilecek durumlarda kısa devreye karșı koruma organları kullanılmayabilir: - Elektrik makinelerini, transformatörleri redresörleri ve akümülatör bataryalarını bunlara ait panolara bağlayan iletkenlerde. - Açılmaları, söz konusu tesislerin ișletmesi için tehlikeli olabilen iv.2 de açıklanan akım devrelerinde. - Ölçme devresi iletkenleri kısa devre ve toprak teması bakımından güvenlik altındaysa ve yanabilen yapı gereçlerini üzeren doğrudan doğruya yerleștirilmișse ölçme akım devrelerinde. b.3 - Faz Iletkenleri ve orta iletkenlerin korunması i) Faz iletkenlerinin korunması Üç fazlı motor devreleri dıșındaki tüm faz iletkenlerin așırı akım koruma aygıtları konulmalıdır. Bunlar așarı akım meydana gelen iletkenin devresini kesmeli fakat gerilim altındaki öteki iletkenlerin devresini kesmemelidir. ii) Orta iletkenlerin korunması ii.1 - Yıldız noktaları doğrudan doğruya topraklanmıș tesisler orta iletkeni kesiti en azından faz iletkeni kesitine eșitse, bu durumda orta iletken için așırı akımı belirleme düzeni ve açma aygıtının tesis edilmesi gerekmez. ii.2 - Orta iletkenin kesiti faz iletkeni kesitinden daha küçük ise orta iletkenini kesitine uygun bir așarı akım belirleme düzeni tesis edilmelidir. Bu düzen faz iletkenlerinin devresini kesmeli, fakat orta iletkenin devresini kesmemelidir. c) Özel hükümler c.l - Aydınlatma ve iki kutuplu priz devreleri i) Aydınlatma devrelerinde en çok 25 A e kadar olan așırı akım koruma aygıtları kullanılabilir. Deșarj (boșalma) lambalı akım devreleri ile E 40 duyunun kullanıldığı lamba devreleri, daha yüksek akımlı așırı akım koruma aygıtları ile korunabilir. Bu durumda hatlar ve tesis gereçleri için izin verilen yükler göz önünde tutulmalıdır. Priz devrelerindeki așırı akım koruma düzeni yalnız hatların izin verilen yüküne değil, devreye bağlı prizlerin anma akımına da yani iki değerden daha düșük olanına ayar edilmelidir. ii) Ev ve benzeri yerlerdeki aydınlatma devreleri, anma akımları l6 A e kadar olan prizleri de bulunan aydınlatma devreleri ve prizlerinin anma akımları l6 A e kadar olan Sal priz devreleri, ancak 10 A e kadar olan sigorta ve otomatik sigortalarta korunabilir. Ev ve benzeri yerlere ait tip de (gecikmesiz) otomatik sigortalar kullanılırsa bunların anma akımı l6 A olabilir. 69

70 Madde 58- İLETKENLERİN VE KABLOLARIN DÖȘENMESİ a) Genel Hükümler a.l - Hatlar mekanik yıpranmalara karșı uygun yerlere döșenerek ya da elverișli örtü ve kılıflar kullanılarak korunmalıdır. El ile ulașılabilen uzaklar içinde döșenen iletkenler mekanik darbelere karșı her zaman koruyucu kılıflı olarak ya da boru içinde çekilmelidir (elektrik ișletme yerler ive kuwetli akım hava hatları bu hükmün dıșındadır). a.2 - İletkenlerin korunma biçimi, bağlantı yerlerinde de sürdürülmelidir. a.3 - Döșeme geçișlerinde olduğu gibi, fazla tehlike söz konusu olan yerlerde iletkenler sağlam bir șekilde tutturulmuș olan termoplastik boru, çelik boru yada korunacaklar (mahfazalar) içinden geçirilmelidir. Yalnızca elektrik hatlarının çekilmesi için kullanılmayan, içine girilebilen kanallarda ve yapı aydınlıkları gibi yerlerde iletkenler ancak düzenli olarak yerleștirilirse ve zararlı etkilere açık olmazlarsa döșenebilirler. Dökme yada sıkıștırılmıș betondan yapılan duvar, tavan yada döșemelerin içinde ve betonarme demirlerinin üstünde ve altında ancak beklenebilecek zorlamalara dayanıklı termoplastik dıș kılıflı iletkenler, çelik yada termoplastik borular içinde geçirilen yalıtılmıș iletkenler kullanılabilir. Toprak içinde ya da yapıların dıșındaki içine girilemeyen kanallarda yalnızca yeraltı kabloları kullanılabilir. a.4 - Sıva içinde ve altında çekilen hatlar el ulașma alanları dıșında ve mekanik bakımdan korunmuș sayılırlar. Tavan ve duvar boșluklarından geçirilen hatlar mekanik etkilere karșı ayrıca korunmalıdır. Elektrik hatları yerine göre duvarda, tavanda veya döșemede betona gömülü ve/veya sıva altı tesis edilebilir. Duvarlara tesis edilen sıva altına tesis edilirse geçiș yerlerinin kestirilmesini sağlayacak șekilde anahtar, priz, aydınlatma sortisi, buat, tablo ve benzeri hizalarında yatay veya düșey olarak tesis edilmelidir. Duvarlara döșemelere ve tavanlara tesis edilen hatlar betona gömülü iseler bunların güzergahı için yalnızca ekonomiklik ve tesis kolaylığı düșünülmelidir. Yapıların içerisindeki bacaların duvarları üzerinden her hangi bir elektrik tesis geçirilmemelidir. a.5 - Akım devreleri iletkenlerinin birlikte çekilmesi i) Boru içinde bir damarlı iletkenler kullanılacaksa, bir boru içine yalnızca bir ana akım devresinin iletkenleri ile bu devreye ait yardımcı akım devrelerini iletkenleri yerleștirilebilirler. Elektrik ișletme yerleri ve kilitli elektrik ișletme yerleri bu hükmün dıșındadır. ii) Çok damarlı bir yalıtılmıș iletken yada kablo içinde, birden çok ana akım devresi ve bu devrelere ait yardımcı devreler birlikte bulunabilir. iii) Yardımcı akım devreleri ana akım devrelerinde ayrı olarak çekilecekse, birden çok yardımcı akım devresini iletkenleri çok damarlı yalıtılmıș bir iletken ya da kablo içinde ve tek damarlı iletkenler kullanıldığında bir boru içersine birlikte çekilebilirler. iv) Küçük gerilimli devrelerin iletkenleri öteki devrelerden ayrı olarak çekilmelidir. v) Gerilimleri farklı olan devrelerin iletkenleri bir arada çekilecekse, en büyük ișletme gerilimine uygun kablolar ve iletkenler kullanılmalıdır. 70

71 Farklı linye ve kolon devrelerine ait iletkenler ayrı borulardan geçirilemez. Üç fazlı besleme durumunda ilk fazlara ayrılma noktasına kadar, üç fazın iletkenleri aynı boru içinden geçirilebilir. vi) Birden fazla ana akım devresi için ortak bir sıfır iletkeni ya da orta iletken düzenlenemez. Fakat baralı tablolarda sıfır iletkeninin ya da orta iletkenin kesiti faz iletkenlerinin toplam kesitine eșit olduğunda buna izin verilir. a.6 - İletkenler kesilmeksizin bir geçiș kutusundan geçirilecekse, birden fazla akım devresi için ortak geçiș kutuları kullanılabilir. Bu kutularda bağlantıların yapılması gerektiğinde kullanılacak klemensler birbirlerinden yalıtkan ara parçalarla ayrılmıș olmalıdır. Klemens dizilerek kullanılıyorsa bu ayırma gerekmez. a.7 - İletkenlerin bağlanması i) İletkenlerin bağlantısı ancak yalıtkan parçalar üzerinde yada yalıtkan kılıflı olarak vidalı klemens, vidasız klemens, lehim yada kaynakla yapılmalıdır. Çözülebilen bağlantı yerlerine (klemens bağlantıları gibi) ulașılabilmelidir. Dökme usulü ile yapılmıș bağlantı yerleri çözülmeyen bağlantılara girer. ii) İletkenlerin bağlanması - Borulu tesislerde ancak kutular içinde, - Çok damarlı yalıtılmıș iletkenler ya da kablolara yapılmıș tesislerde ancak kutular ya da ek kutular (muflar) içinde, yapılabilir. iii) Bağlantı ve ek parçaları bağlanacak ya da eklenecek iletkenlerin sayı ve kesitlerini uygun nitelikte olmalıdır. iv) Ekler duvarlarda 60 mm derinlikte olmak șartıyla kasalarda, tavanlarda ise armatür veya armatüre ilișkin elemanlarla gizlenmiș kutular (buatlar) içinde yapılabilir. Bu ekler kesinlikle klemensler ile yapılmalıdır. Anahtar-priz bağlantı uçları ek amacıyla kullanılmamalıdır. Kasalar ve buatların içine su sızmaması için gerekli önlemler alınmalıdır. a.8 ) Bükülebilen iletkenlerin tüm bağlantıları geçici olarak konulan elektrik ișletme araçlarından da hatasız ve özenle yapılmalıdır. i) Bükülebilen iletkenlere, bağlantı noktalarında çekme ve kayma kuvveti gelmemelidir. İletken kılıflarının kaymaması ve iletken damarlarını dönmemesi sağlanmalıdır. ii) İletkenlerin giriș yerlerinde kıvrılarak zedelenmesi, uygun tedbirlerle örneğin giriș yerinin yuvarlaklaștırılması ya da azlıklarla önlenmelidir. İletkenlerde kuș gözü meydana gelmesine ve iletkenlerin ișletme araçlarına sabit olarak bağlanmasına izin verilmez. iii) Çok telden meydana gelen iletkenlerin tellerinin ezilmemesi ve kopmaması için așağıdaki tedbirler alınmalıdır: - Uygun bağlantı klemensleri kullanmak, Örneğin ezilmeye karșı koruyucu kılıflı klemensler kullanmak, - İletken uçlarında uygun ișlemler uygulamak, 71

72 Örneğin kablo pabuçları kullanmak, damar uçlarında kovan kullanmak yada lehim ve kaynak yapmak. İșletme gereği sarsıntıya uğrayan bağlantı noktalarında lehim ve kaynak yapılmasına ve lehimli kablo pabucu kullanılmasına izin verilmez. Açıklama: 10 mm² kesite kadar tek telli iletkenler kablo pabucu kullanılmadan bağlanabilir. Daha büyük kesitlerde kablo pabucu kullanılmalıdır. Bağlantı yerlerinde özel bir düzen varsa kablo pabucu kullanılmayabilir. Örgülü iletkenler bağlantı yerlerinde lehimlenerek tek iletken durumuna getirilmelidir. a.9 - Sabit ișletme araçları - Ocak, șofben, çamașır makinesi vb. gibi bulundukları yerler bağlama, temizleme ve benzer amaçlarla geçici olarak değiștirilebilen yada - Kullanılmaları sırasında örneğin titreșimlerle sınırlı ölçüde hareket edebilen yada - Bağlantı noktaları, sabit döșenmiș iletkenler için düzenlenmemiș yada kendilerin erișilemeyen, Sabit ișletme araçları bükülebilen iletkenlerle bağlanmalıdır. Bükülebilen iletken tesisi sabit olarak bağlanacaksa, bu durumda bağlantı sabit koruncaktaki (mahfazadaki) bağlantı uçlarında, örneğin aygıt bağlantı kutularında yapılmalıdır. a.10 - Kuwetli akım tesislerinde dönüș iletkeni olarak yalnızca toprak kullanılamaz. Dönüș iletkeni olarak her zaman özel bir iletken kullanılmalıdır. a. ll - Kuwetli akım ve iletișim (haberleșme) hatları arasında, bunların birbirine yaklaștıkları ve birbirinin üzerinden aștıkları yerlerde en az 16 mm lik bir açıklık bulunmalı yada bu iki hattın arasına yalıtkan bir parça konulmalıdır. b) Yapı içinde açık olarak çekilen iletkenler b.l -Yalıtılmıș iletkenler NV gibi termoplastik yalıtkan kılıflı bir damarlı iletkenler, tahta çıtaların üzerinde ve içerisinde yada doğrudan doğruya sıva içerisinde, sıva altında ve sıva üzerinde kullanılamaz. Bu iletkenler tesislerde ancak kuru yerlerde boru içinde sıva altında ve üstünde kullanılabilir. Yalıtılmıș iletkenler yapı içerisinde açık olarak çekileceklerse, izolatörler üzerine yerleștirilmeli ve duvardan en az 1 cm uzaklıkta bulunmalıdırlar. b.2 - Çıplak iletkenler i) Topraklanmamıș çıplak iletkenler i.1 - Bu iletkenler ancak bulundukları yerlerdeki elektrik ve mekanik zorlamalar dayanıklı izolatörler üzerine yerleștirilebilir. i.2 - Bu iletkenler birbirlerinden en az: 6 m den daha fazla olan açıklıklarda 20 cm 4-6 m olan açıklıklarda 15 cm 2-4 m olan açıklıklarda 10 cm 2 m den az olan açıklıklarda 5 cm uzaklıkta bulunmalıdırlar. 72

73 Çıplak iletkenler yapı duvarları üzerinde çekilmișlerse, duvara uzaklıkları en az S cm olmalıdır. i.3 - Bağlama tesislerinin, akümülatör bataryalarının, elektrik makinelerinin ve transformatörlerin içerisine ve arasına ve anma akımları 1000 A nın üzerinde olan tesislerin içerisine döșenen çıplak iletkenler arasındaki açıklıkların değișmesi, mesnet izolatörleri ve dayanımı yeterli iletken profiller kullanılarak sağlanmıșsa bu iletkenler arasındaki açıklık 5 cm den daha az olabilir. i.4 - Çıplak iletkenler kesit artırılması amacı ile paralel bağlanmıșlarsa aralarında herhangi bir açıklık bulunmadan da döșenebilir. ii) Bakır ya da galvanizli çelikten yapılmıș olan çıplak, topraklanmıș iletkenler doğrudan doğruya yapılara tutturulabilir ya da toprak içerisine döșenebilirler. Tutturma donatımları ya da dıș etkiler nedeniyle iletkenlerin zedelenmeleri önlenmelidir. Elektrolitik korozyonun beklenen etkileri göz önünde bulundurulmalıdır. c) Elektrik tesislerinde kullanılan borular ve boru tesisleri c.1 - Elektrik tesislerinde ancak Türk Standartlarına uygun metal ve plastik elektrik tesisat boruları ve boru donanımları kullanılabilir. c.2 - Bergman ve ștalpanzer borular sıva üstünde ve sıva altında; plastik ve peșel borular ise ancak sıva altında kullanılabilir. c.3 - Boruların ağzı çapaklı ve keskin köșeli olmamalıdır. İletkenlerin zedelenmemesi için boru uçlarına ağızlıklar takılmalıdır. c.4 - Boruların iç çapı ile kıvrılma yarı çapı ve sayısı, gerekli sayıdaki yalıtılmıș iletkenin zedelenmeden geçebileceği büyüklükte seçilmelidir. Seçme yapılırken iletkenlerin gerektiğinde değiștirileceği de göz önünde bulundurulmalıdır. c.5 - Boru iç çapları, Çizelge 14 den uygun olarak seçilmelidir. c.6 - Borular içlerine su girmeyecek ve toplanmayacak biçimde yerleștirilmelidir. c.7 - Borular kıvrıldıkları zaman kırılmamalı ve katlanma yerlerinden yada dikiș yerlerinden açılmamalıdır. Berkman borular boru çapına uygun penslerle kıvrılmalı fakat boru içindeki yalıtım bozulmamalıdır. Peșen borular özel dirseklerle kullanılmalıdır. c.8 - Borlu tesislerde iletkenler boru ve T parçaları içerisinde eklenemez. İletkenler ancak bağlantı kutuluları (buatlar) yada akım dağıtma kutuları içersinde, uygun tipteki yalıtılmıș klemenslerle eklenebilir. Bu kutular kolaylıkla açılabilmeli ve muayene edilebilmedir. c.9 - Peșel ve çelik boruların kutulara, anahtar ve priz kasalarına girdiği yerlerde boru ağızlarında iletkenler üzerindeki yalıtkanların zedelenmemesi için ağızlık (entül) takılması vb. tedbirler alınmalıdır. c.10 - Peșel borulu tesislerde kullanılacak peșel kutuların iç çapı en az 58 mm² olacak ve bu kutularda dörtten fazla boru ile bağlantı yapılmayacaktır. c.11 - Borular, duvarlara ya da tavanlara en çok 60 cm aralıklarla koroșer ile tutturulmalıdır. Bundan bașka anahtar, priz, kutu, dirsek ve T parçaları yakınını ada (en fazla 10 cm) koroșeler konulmalıdır. 73

74 c.12 - Tavan aralarına tesis edilecek ve ayak altı yerlerden geçecek tesis bölümleri çelik boru içinden geçen antikron vb. iletkenlerle yada yeraltı kabloları yapılmalı, olabildiğince kutu vb. donatım gereçleri kullanılmamalıdır. c.13 - Bir kattan öteki kata açıkta geçecek peșel, berkman ve PVC borular zeminden 80 cm yüksekliğe kadar metalik etkilere dayanıklı olan metal borular içerisinde geçirilmelidir. c.14 - Sıva altına döșenecek borular sıva ișlemi sırasında dıșarı gelmeyecek biçimde belli noktalarda tel ve çivilerle duvara tutturulmalıdır. Bu amaçla kesinlikle alçı kullanılmamalıdır. Sıva altındaki iniș boruları dik yada yatay olarak döșenmeli ve kutuların anahtar ya da priz doğrultusunda bulunmasına dikkat edilmelidir. d) Yeraltı kabloları Çizelge 14 - NV İletkenleri Kullanılması Durumunda Gerekli En Küçük Boru Çapları İletkenin kesiti mm² Sıva üstü mm Sıva altı mm Sıva üstü mm Sıva altı mm Boru içi çapı Sıva üstü mm Sıva altı mm Sıva üstü mm Sıva altı mm 1, ,5(11) 13,5(11) 13,5(11) 2, ,5 13, ,5 13, , (13,5) 21(16) 21(16) 23(21) (16) 16 23(21) 23 29(23) , (23) , (23) (29) (36) ( Açıklamalar: 1 - Parantez içindeki değerler, kıvrık yapmadan doğrusal olarak döșenen 4 m uzunluğa kadar borular için kullanılabilecek boru iç çapların göstermektedir. 2 - Bir boru içerisinde yönetmeliğin ilgili hükümlerine uygun olmak șartıyla 5 yada 6 iletken kullanılırsa, Çizelge - 4 de iletken için verilen boru iç çaplarının bir üst değeri kullanılacaktır. 3 - Çıplak iletkenler için bir alt boru çapı kullanılacaktır. 4 - Bu çizelge her çeșit boru için geçerlidir. 74

75 d.1 - Yeraltı kabloları döșendikleri yerlerdeki kimyasal ve mekanik etkilere karșı korunmuș olmalıdır. d.2 - Yeraltı kabloları yangın çıkması tehlikesini olabildiğince azaltacak biçimde döșenmelidir. Kabloların üzerinde dıș kılıflar varsa, yangının yayılmasına engel olmak için bunlar gereken yerlerde soyulmalıdır. d.3 - Yeraltı kablolarının ek ve bağlantı yerlerinde, iki parçanın birbirine göre yalıtılması söz konusu değilse eșmerkezli (konsantrik) iletkenler, siperler ve zırhlar birbirlerine iletken olarak iyice bağlanmalıdır. d.4 - Yağlı kabloların uçlarındaki bașlıklar, yağ sızmayacak ve içlerine nem girmeyecck biçimde tesis edilmelidir. Termoplastik yalıtkanlı kabloların bașlıkları da içlerine su girmeyecek biçimde tesis edilmelidir. d.5 - Yeraltına döșenecek kablolar, sokak ve alanlarda en az 80 cm derinliğe gömülmelidir. Bu yerlerin dıșında derinlik en az 60 cm olabilir. Bu derinlik zorunlu durumlarda özel koruyucu tedbirler alınarak 50 cm dolayında azaltılabilir. Kablo kanallarının tabanı sağlam zeminli, düzgün ve tașsız olmalı. Kablolar kum içine yada tașı ayıklanmıș toprak içine gömülmelidir. e) Hava hatları Elektrik Kuwetli Akım Tesisleri Yönetmeliği nin hava hatlarına dair hükümlerine uygun olarak yapılmalıdır. f) Açık havada açık olarak çekilen iletkenler Açık olarak yani mahfazasız çekilen iletkenler balkon, pencere, çatı gibi yerlerde el ulașma alanı dıșında çekilmelidir. Bu en en fazla sarkmıș durumda, yol ve alanlarda yerden en az 5.5 m öteki yerlerde CiL az 4.S m yükseklikte olmalıdır. g) Yapı giriș hatları g.l) Genel Yapı giriș hatlarına ait en küçük kesitler, yapı bağlantı kutusundaki sigortanın anma akımına göre Çizelge - 13 den, dam direkli bağlantılarda 1. Gruptan, duvar bağlantılarında 2. Gruptan seçilmelidir. i.1 - Dam direkleri ve duvar bağlantılarında kullanılan iletkenler kesinlikle patlama tehlikesi olan yerlerden geçirilmemeli ve böyle yerlerde son bulmamalıdır. g.2) Hava hattı șebekelerinden yapılan duvar bağlantıları i) İletkenler ve kablolar i.1 - Bu șekildeki bağlantılar için iletken olarak neme dayanıklı ve dıș tesislerde kullanılabilir özellikte bir damarlı iletkenler, kurșun kılıflı yada termoplastik dıș kılıflı çok damarlı nemli yer iletkenleri yada yeraltı kabloları kullanılmalıdır Arkalarında kolay tutușabilen gereçler bulunmayan ağaç yapı öğeleri ile bölünmüș olan duvarlar üzerindeki yapı giriș hatlan ancak așağıdaki șekillerde çekilebilirler. 75

76 - Yeraltı kabloları ve nemli yer iletkenleri, en az 30 cm genișliğinde, elektrik arkına dayanıklı bir levha üzerine yada duvardan en az 5 cm lik bir hava aralığı kalacak biçimde yalıtkan içlikli kroșeler üzerine döșenmelidir. Örneğin 1 cm kalınlıktaki amyantlı beton bir levha elektrik arkına dayanıklı sayılabilir. Sac ve amyant levhalar genellikle elektrik arkına dayanıklı değildir. - i.1 madde bölümünde yazılı bir damarlı yalıtılmıș iletkenler kullanılacaksa, bunlar aralarında en çok 30 cm aralık bulunan seramik yada benzeri bir yalıtkan gereçten yapılan kroșeler üzerine, damarlar arasında ve damarla duvar arasında en az 3 cm açıklık kalacak biçimde yerleștirilmelidir. i.3 - Arkalarında kolay tutușabilen gereçler bulunan i.3 madde bölümünde yazılı çatkılı duvarlarla ahșap yapılı duvarlar ve sac kaplı duvarlar üzerindeki yapı giriș hatları ancak așağıdaki șekillerde çekilebilirler: - i.4 madde bölümünün 1. paragrafında açıklandığı gibi en az 30 cm genișliğindeki elektrik arkına dayanıklı levhalar üzerinde kablolar ve nemli yer iletkenleri ile yada i.4 madde bölümünün 2. paragrafında açıklandığı gibi bir damarlı yalıtılmıș iletkenlerle Yapı giriș hatlarının bu döșeme biçiminde kolay tutușabilen gereçlerin yan taraflardan kablolara,nemli yer iletkenlerine yada en dıșta bulunan bir damarlı yalıtılmıș iletkenlere 30 cm ye kadar yaklașmasını önleyecek yapısal tedbirler alınmalıdır. i.4- Duvar üzerinde dirsekli boru kullanılarak yapılan yapı giriș hatlarında boru, duvardan en az 5 cm açıklıkta olmalıdır. Duvar arkasında kolay tutușabilen gereçler bulunursa bu açıklık en az 30 cm olmalıdır. Boru ile duvar arasında en az 30 cm genișliğinde, elektrik arkına dayanıklı bir levha yerleștirilirse yukarıdaki açıklıklar daha küçük tutulabilirler. Bu șekildeki yapı giriș hatlarında, kolay tutușabilen gereçlerin iletkenlere yaklașmasını önleyici tedbirler alınmalıdır. ii) Duvar giriș delikleri ii.1 - Ateșe dayanıklı duvarlarda bir damarlı iletkenler, duvarlardan ayrı borular içinde geçirilmeli ve bu borular dıșarıya doğru eğim verilerek yerleștirilmedir. Bu amaçla, seramik vb. boruların kullanılmasını salık verilir. Kablo ve nemli yer iletkenleri ayrıca koruyucu bir düzen kullanılmadan doğrudan doğruya duvar içinden geçirilebilir. ii.2 - Ağaç çatkılı duvarlarda iletken ve kablolar, yanmayan bir dolgu maddesinin içinden geçirilmeli ve bunlar ahșap çatkı öğelerinden en az 10 cm uzaklıkta bulunmalıdır. ii.3 - Tahta ya da sada kaplı duvarlarda bir damarlı iletkenler dıșarıya doğru eğitimi olan ayrı ayrı plastik ya da seramik borular içinden geçirilmeli, çok damarlı kablolar ve nemli yer iletkenleri ise elektrik arkına dayanıklı gereçlerle yanıcı yapı öğelerinden yalıtılmıș olarak duvardan geçirilmelidir. g.3 - Dam direkli yapı giriș hatları i) Yapı giriș hattı iletkeni olarak, neme dayanıklı ve dıș tesislerde kullanılabilir özellikteki bir damarlı plastik yalıtkanlı iletkenler kullanılmalıdır. ii) Dam direkli yapı girișleri așağıda yazılı șartlar altında yapılabilir. ii.1 - Dam direğinin alt ucu, yapının ve yangın tehlikesi olmayan bir yerinde son bulmalıdır. ii.2 - Çatı kaplaması, fazla yoğușma suyu birikmeyecek biçimde düzenlenmelidir. 76

77 ii.3 - Dam direğinin delip geçtiği çatı kaplaması, kiremit ve beton gibi sert gereçlerden yapılmalıdır. ii.4 - Dam direğine sigorta konulmamalıdır. iii) Dam direği kolay tutușabilen maddelerin depolandığı ya da ișlendiği yerlerin içinden geçirilemez ve böyle yerlerde son bulamaz. Bu șarta uygun bir yer bulunamadığında yapı bağlantı kutusunu her yanı amyantlı beton levha gibi ateșe dayanıklı bir gereçle kolay tutușabilen maddeler içeriye sızmayacak biçimde örtülmelidir. iv) Dam direkli ve bunlara iletken olarak tesis bölümleri sıfırlanamaz yada koruma topraklamasına bağlanamaz. Bir koruma düzenine ait olan öteki tesis bölümleri dam direklerinden yalıtılmalıdır. Dam direkleri için koruma düzeni olarak koruyucu yalıtma yada üzerinde durulan yerin yalıtılması salık verilir. v) Çelik konstrüksiyon yada betonarme yapılarda ve metal kaplı çatılarda dam direği iletken yapı bölümlerinden yalıtılmalıdır. g.4 - Yeraltı kablosu giriș hatları g.i.2 ve g.2-i.3 madde bölümlerindeki ilgili hükümlere uygun olarak döșenirler. g.5 - Yapı bağlantı kutuları i) Yapı bağlantı kutuları g.3-iii de açıklanan tedbir alınmadan yangın tehlikesi olan yerlere konulamaz. ii) Hava hattı șebekelerinden yapılan duvar bağlantılarına ve dam direkli giriș hatlarına ait yapı bağlantı kutuları sıfırlanamaz ve koruma topraklamasına bağlanmaz. Bir koruma düzenine ait olan öteki tesis bölümleri yapı bağlantı kutularından yalıtılmalıdır. iii) Yapı bağlantı kutuları,kolay ulașılabilir yerlere konulmalı ve bu yerlerin gerektirdiği biçimde suya ve dıș etkilere karșı korunmuș tipte olmalıdır. Açık havada ve nemli yerlerde kullanılan yapı bağlantı kutuları püskürtme suya karșı dayanıklı tipte olmalıdır. iv) Tahta gibi yanabilen yapı bölümleri üzerinde bulunan yapı bağlantı kutularının altına elektrik arkına dayanıklı levhalar konulmalıdır. v) Yapı bağlantı kutusunun konulacağı yerin üstünde kolay tutușabilen gereçler bulunuyorsa ve tavanda ahșap ise püskürtme suya karșı korunmuș tipte bağlantı kutusu kullanılmalı ve kutunun üstündeki tavan aralıkları, yukarıdan kolay tutușabilen maddelerin düșmemesi için çıtalarla kapatılmalıdır. Yapı bağlantı kutsu ve buna bağlanan iletkenler, tavandan en az 20 cm așağıda olmalıdır. VII. ÖZEL İȘLETME YERLERİ VE TESİSLERE AİT EK HÜKÜMLER Elektrik iç tesisleri, kullanıldıkları yerlerin cinsine ve bu yerlerdeki șartlara göre bundan önce açıklanan genel hükümlere ek olarak bu bölümde yazılı özel hükümlere de uygun olmalıdır. Madde 59- ELEKTRİK İȘLETME YERLERİ a) Elektrik ișletme yerleri ișaretlenmelidir. b) Elektrik ișletme yerleri örneğin kapı, metal halat yada engellerle sınırlandırılmalıdır. 77

78 Kapılar kilitlenebilecek biçimde yapılmalıdır. c) Çıplak ve gerilim altındaki bölümlere doğrudan doğruya dokunmamak için örneğin koruyucu çıta, parmaklık yada herhangi bir engel gibi koruma düzeni konulmalıdır. Madde 60- KİLİTLİ ELEKTRİK İȘLETME YERLERİ a) Kilitli elektrik ișletme yerleri ișaretlenmelidir. b) Bu yerlere ancak kilitlenebilen kapılar yada özel geçitierden girilebilmelidir. i- Kapılar dıșarı açılmalıdır. ii - Kapı kilidi görevli olmayan personelin girișine engel olacak fakat tesiste bulunan personelin giriș-çıkıșına engel olmayacak biçimde olmalıdır. c) Çıplak ve gerilim altındaki bölümlere doğrudan doğruya dokunmayı önlemek için örneğin koruyucu çıta, parmaklık yada herhangi bir engel gibi koruma düzeni konulmalıdır. Madde 61- NEMLİ VE ISLAK YERLER a) Sabit tesis için yalnız plastikle kaplı nemli yer ve iletkenler yada kablolar kullanılabilir. b) Elektrik ișletme araçları en azından su damlalarına karșı korunmuș tipte olmalıdır. Bunlar yoğușma suyu toplanmayacak biçimde yapılmalıdır. c) Fiș-priz düzenlerin yalıtkan korunacağı bulunmalıdır. Bunların kullanıldıkları yerdeki olağanüstü etkiler metal bir korunacağı gerektirebilir. Bu durumda metal koruncaklı fiș-priz düzeni kullanılmalıdır. d) El lambaları su demetlerine (yüzmelere) karșı korunacak tipte olmalıdır. e) Döșemelerine, duvarlarına ve donatımına temizlik amacıyla su fıșkırtılan yerlerde bulunan ve üzerlerine doğrudan su püskürtülen ișletme araçları en azından su demetlerine karșı korunacak tipte olmalıdır. f) Yıpratıcı etkisi olan buhar ve dumana açık metal parçalara, örneğin koruyucu boya yada dayanıklı gereçler kullanılarak korozyona karșı korunmalıdır. Madde 62- AÇIK HAVA TESİSLERİ a) Bu tesisler için ıslak yerlere dair hükümler geçerlidir. Fakat bütün ișletme araçları en azından püskürtme suya karșı korunmuș tipte, aydınlatma aygıtlarında en azından yağmura karșı korunmuș tipte olmalıdır. b) Açık olarak çekilen hatlar için madde deki hükümler uygulanır. Madde 63- BANYOLAR VE DUȘ YERLERİ a) İletkenler a.1 - Bu yerlerde yalnızca çok damarlı termoplastik kılıflı, yalıtılmıș iletkenlerle metal olmayan borular içersinde çekilen bir damarlı termoplastik yalıtkanlı iletkenler sıva altına tesis edilerek kullanılabilir. a.2 - Banyo küveti yada duș küveti bulunan bölgelerde koruma bölgesinde (yerden 2.25 m yükseklikte ve küvet yada duș havuzu kenarlarından 60 cm uzaklıktaki bölüm) sıva altından ve duvar örtülerinin arkasından kesinlikle iletken geçirilemez. Küvet üst kenarının üzerine sabit olarak tesis edilmiș olan elektrik tüketim araçlarını beslemek için bu araçların üzerine dik olarak döșenen ve bunlara arkadan giren iletkenler bu hükmün dıșında kalmalıdır. 78

79 a.3 - Bașka yerleri besleyen hatlar banyo yada duș yerlerinden geçirilemez. a.4 - iletkenler yukarıdaki a.2 ayrıtında tanımlanan koruma bölgesi içerisinde duvarların arkasında, sıva üstüne yada sıva altına döșendiğinde iletkenlerle duvarın iç yüzü arasında en az 6 cm lik bir duvar kalınlığı kalmalıdır. b) Priz ve anahtarlar a.2 de tarif edilen koruma bölgesinin içerisinde priz ve anahtar tesis edilemez. Burada ancak ıslak ve nemli yerlerde kullanılabilecek tipteki prizler kullanılabilir. Anahtarlar banyonun dıșına tesis edilmelidir. Aynı maddede açıklanan sabit elektrik aygıtlarının üzerinde bulunan anahtarlar bu hükmün dıșındadır. Șekil 21 - Banyoda Koruma Bölgesi c) Elektrik tüketim araçları Bu araçlar olabilirse duș püskürtme aygıtının püskürtme bölgesinin dıșına konulmalı bu imkansızsa hiç olmasa püskürtme suya karșı korunacak tipte olmalıdır. Açıklama: Ek elektrik düzenleri bulunan gaz yada yağ yakan su ısıtıcıların elektrikli tüketim aracı sayılır. d) Çağırma ve sinyal tesisleri Bu tesisler, koruma bölgesi içerisinde ancak en fazla 24 V luk küçük gerilim bulunursa kullanılabilir. e) Potansiyel dengelemesi e.l - Banyo da dıș küvetlerindeki metal çıkıș boruları, metal banyo yada duș küveti ile metal su boruları ve gerekiyorsa öteki metal boru sistemleri bir potansiyel dengeleme iletkeni ile birbirine bağlanmalıdır (Șekil - 22). Banyo ve duș yerlerinde elektrik tesisleri bulunmasa bile bu bağlantılar yapılmalıdır. e.2 - Potansiyel dengeleme iletkeni olarak, kesiti en az 4 mm² olan bakır iletken yada kesiti en az 2.5 mm x 20 mm olan galvanizli çelik șerit kullanılmalıdır. e.3 - Koruma düzeni olarak koruma iletkeni kullanılmıșsa potansiyel dengeleme iletkeni koruma iletkeni merkezi bir yerde, örneğin dağıtım tablosunda kesiti en az 4 mm² olan bir bakır iletkenle bağlanmalıdır. 79

80 Șekil 22 - Potansiyel Dengelemesinin Yapılıșı Madde 64- YANGIN TEHLİKESİ OLAN YERLER a) Yalıtkanlık hatası nedeniyle çıkan yangınların önlenmesi a.l - Yalıtılmıș iletkenlerle yada kablolarta tesis edilen sabit hatlarda bir kısa devre ve toprak teması noktasındaki așırı ısınma sonucunda çıkacak yangınların önlemek için (ii) yada (iii) ayrıtlarında yazılı tedbirlerden birisi alınmalıdır. Açıklama: İletken ve kablolar yangın tehlikesi olan yerlerden geçirilirse yada bu yerlerdeki yanabilen dıș duvarlar üzerine döșenirse bu tedbirler alınmalıdır. i) Kısa devre ve toprak teması sonucunda yangın çıkmasını önleyen koruma düzenlerinin kullanılması i.1 - Așırı akım koruma aygıtları ile kısa devre sonucunda yangın çıkmasını önlenmesi: İletken ve kabloların kesitleri, akım devresinin sonunda meydana gelecek bir yada iki kutuplu bir tam kısa devrede en yakın așırı akım koruma aygıtlarından I=k, I așma akımı geçebilecek büyüklükte seçilmelidir. Burada k, Çizelge - 1 de verilen katsayıyı I așırı akım koruma aygıtının anma akımını, I hesaplana yada ölçülen en küçük kısa devre akımına (așma akımını) göstermektedir. i.2 - İletkenlerin döșenme biçimiyle yada hata akımı koruma anahtarı kullanarak toprak teması sonucunda yangın çıkmasını önlenmesi Bu durumda, - Dıș yalıtkan kılıfları PVC gibi alevlenmeyen plastik gereçlerden yapılan iletkenler kablolar yada - Hata akımı anma değeri en fazla 0,5 A olan hata akımı koruma anahtarları ile denetlenen yalıtkan dıș kılıfları bulunmayan metar kılıflı yada kablolar. kullanılmalıdır. Metal kılıfların topraklanması gerekmez. ii) Hata gerilimi yada hata akımı koruma bağlaması düzeni ile yalıtkanlığın denetlenmesi 80

81 Yalıtılmıș iletken ve kabloların ortak kılıfları içerisinde ayrı bir denetim iletkeni kullanılmalıdır bu iletken: Nemli yer iletkenlerinden ayrı bir damar - Plastik kılıflı bir kablolardan eșmerkezli siper iletkeni. - Bu plastik boru içinden yalıtkan iletkenlerle birlikte geçirilen çıplak bir iletken olabilir. Bu durumda hata akım koruma anahtarlarının anma hata akımı en çok 1A olabilir. iii) Güvenlik açıklığı: Bir damarlı iletkenler ve kablolar birbirlerinden ve toprağa temas eden iletken bölümlerden ayrılmıș olarak döșenmelidir. Bu amaçla örneğin: - Bir damarlı nemli yer iletkenleri, borular - Bir plastik boru içinde I NV iletkeni kullanılabilir. a.2 - Sıfırlama uygulanması durumunda, yangın tehlikesi olan yerin dıșındaki son dağıtım tablosunda bașlayarak bu yerde korunması gereken aygıtlara kadar koruma iletkeni olarak ayrı bir iletken çekilmelidir. a.3 - Sıfırlamanın 10 mm² nin altındaki bakır iletkenlerle yapılması durumunda dağıtım tablolarının orta iletken, baralarından örneğin ayırma klemensleri kullanılarak orta iletkenlerin toprağa karșı yalıtkanlık dirençlerinin bu iletkenler sökülmeden ölçülmesini sağlayan tedbirler alınmalıdır. a.4 - Konutlardaki ayrı garajlarda yada yakıt yağı ile çalıșan ısıtma tesislerinde kullanılan 10 mm² ve bunun üstündeki bakır iletkenler için a.2 ve a.3 tedbirlerinin alınması gerekmez. a.5 - Çelik yapılar, metal borular gibi dokunulabilen büyük iletken yapı bölümleri birbirlerine ve örneğin dağıtım tablolarında koruma iletkenlerine bağlanmalıdır. b) İletkenler ve kablolar b.l - İletkenler açık olarak örneğin izolatörler üzerine çekilemez. İplik fabrikalarında olduğu gibi fazla yanıcı maddelerin tehlikeli olabilecek kadar toplanma imkanı olmayan yerlerdeki seri iletkenleri bunun dıșındadır. b.2 - Bükülebilen iletkenleri en azından lastik kılıflı kordon yada benzeri iletken olmalıdır. c) Tesis gereçleri c.l - Toz ve lifli maddeler nedeniyle yanma tehlikesi gösteren yerlerdeki tesis anahtarları, fiș-priz düzenleri, kutular (buatlar) ve benzeri tesis gereçleri kapalı yada en azından su damlalarına karșı korunmuș tipte olmalıdır. c.2 - Fiș ve prizlerin gövdeleri yalıtkan maddeden yapılmıș olmalıdır. Tehlikeli yerlerdeki duvar prizleri, mekanik darbelere karșı korunmuș olmalıdır. d) Bağlama tesisleri, transformatörler ve elektrik makineleri d.l - Bağlama tesisleri tablolar, bağlama aygıtları, așırı akım koruma aygıtları, yol vericiler, transformatörler vb. aygıtlar yarı kapalı tipte ve toz yada lifli maddeler nedeniyle yanma tehlikesi gösteren yerlerde kullanılanlar ise tamamen kapalı tipte olmalıdır. Baraların kapalı tipte olması yeterlidir. 81

82 d.2 - Elektrik makineleri yarı kapalı tipte olmalıdır. Toz ve lifli maddeler nedeniyle yanma tehlikesi gösteren yerlerde kullanılan makinelerin klemens kutuları ise tamamen kapalı tipte olmalıdır. d.3 - Otomatik olarak uzaktan kumanda ile çalıșan yada sürekli olarak denetim altında bulundurulmayan motorlar, motor koruma anahtarları yada buna eșdeğer düzenlerle korunmalıdır. e) Aydınlatma aygıtları e.l - Aydınlatma aygıtlarının gövdeleri zor tutușan gereçlerden yapılmıș olmalıdır. e.2 - Toz ve lifli maddeler nedeniyle yanma tehlikesi gösteren yerlerde kullanılacak aydınlatma aygıtları tamamen kapalı tipte olmalıdır. e.3 - Mekanik darbeye açık olan yerlerdeki lambalar ve aydınlatma aygıtı bölümleri dayanımı yeterli koruyucu kafes ve camlarla korunmalıdır. Koruma düzenleri sonradan eklenerek duylara takılamaz. f) Isıtma aygıtları f.1 - Yanıcı maddelerin yakınında kullanılan ısıtma aygıtlarında, ısıtma iletkenlerinin bu maddelere dokunmasını önleyici düzenler bulunmalıdır. f.2 - Isıtma aygıtları en azından ateșe dayanıklı altlıklar üzerine tespit edilmelidir. f.3 - Elektrikli ısıtma aygıtları ve dirençlerin gerilim altında bulunan bölümleri rastgele dokunmaya karșı bir koruncak ile korunmuș olmalı ve bu koruncağın sıcaklığı ișletme sırasında hiçbir yerde 115 dereceyi geçmemelidir. Madde 65- İNȘAAT ȘANTİYELERİ a) Besleme noktası a.1 - İnșaat șantiyelerinde bulunan elektrik ișletme araçları, özel olarak ayrılmıș olan besleme noktalarından beslenmedir. Șantiyelerdeki elektrik bağlantı ve dağıtım kutuları ile önceden tesis edilmiș olan sabit dağıtım tablolarından inșaat șantiyeleri için ayrılan besleme çıkıș hatları ve sargıları birbirinden ayrılmıș olan transformatörler besleme noktaları olarak kabul edilirler. Yapı ve benzeri sabit tesislerdeki duvar prizleri besleme noktası sayılmazlar. a.2 - Șantiye elektrik bağlantı ve dağıtım kutularından beslenen ișletme araçlarında așağıdaki koruma tedbir ve düzenlerinden bir yada birkaçı uygulanmalıdır: - Koruyucu yalıtma - Küçük gerilim - Hata akımı koruma bağlaması - Koruyucu ayırma a.3 - Koruma iletkeni bulunan koruma düzenleri elektrik tesisi ișletmeye alınmadan önce özellikle șantiye elektrik bağlantı ve dağıtım tablolarında yüksek dokunma gerilimine karșı denetlenmelidir. b) Ana anahtar 82

83 Șantiye tesisleri, her zaman kolaylıkla ulașılabilen yazı ya da ișaretlerle belirtilen bir yada birkaç anahtarla devre dıșı edilebilmelidir. Bu anahtarların, açık ya da kapalı durumlarını gösteren düzenleri bulunmalıdır. Ana anahtar olarak örneğin hata akımı koruma anahtarları kullanılabilir. c) Bağlama tesisleri ve tablolar c.1- Bağlama tesisleri ve tablolar 0.5 m² ye kadar en az 1 mm 0.5 m² den daha büyük kesitlerde en az 2 mm kalınlıktaki sac atan yapılmalı, kapalı tipte, kilitli ve dıș etkenlere karșı yalıtılmıș olmalıdır. c.2 - Bu tesislerde tahta, ancak koruma parmaklığı ya da ek örtü ve çerçeve olarak kullanılabilir. d) İletkenler d.l- Bükülebilen iletken olarak ancak iki kat lastik kılıflı, çok damarlı iletkenler kullanılmalıdır. Bu iletkenler, mekanik bakımından büyük zorlamalar olabilecek yerlerde, uygun düzenlerle, örneğin askı düzeni kullanılarak korunmalıdır. Elektrikli el aletleri ve el lambaları için en azından mekanik orta zorlamalara dayanıklı, lastik kılıflı iletkenler kullanılmalıdır. d.2- Asli durumdaki hatlara bağlantı yapılırken, bağlantı yerlerine çekme kuvveti gelmemelidir. d.3- Șantiye tesislerinde kullanılan hava hattı direkleri bu yerlerin gerektirdiği yüksek mekanik zorlamalara karșı dayanıklı olmalıdır. d.4-42 V tan daha yüksek gerilimlerde çıplak ve yalıtılmıș bir damarlı açık hava iletkenlerine, iskele ve yapı bölümlerinden dokunulamamalıdır. e) Tesis gereçleri Anahtarlar, priz, fiș ve kutu (boat) gibi ișletme araçları, en azından damlayan suya karșı korunmuș tipte olmalıdır. f) Bağlama ve kumanda aygıtları, transformatörler ve makineler f.l- Bağlama ve kumanda aygıtları, yol verme ve ayar dirençleri ile transformatörler ve makineler bağlama tesisleri ve tabloların dıșarısına yerleștirilecekse, en azından kapalı tipte olmalıdır. f.2- Elektrik motoru ile çalıșan bütün aygıt ve makineler, bunlara ayrılan bir anahtarla çalıștırılabilmeli ve durdurulabilmelidir. Bu anahtarlar ulașılabilecek yerlere konulmalıdır. g) Aydınlatma aygıtları g.l- Küçük gerilimle çalıșanlar dıșında bütün aydınlatma aygıtları en azından yağmura karșı korunmuș tipte olmalıdır. g.2 - Küçük gerilimle çalıșanlar dıșında bütün el lambaları püskürtme suya karșı korunmuș tipte olmalıdır. h) Isıtma aygıtları Isıtma aygıtları en azından püskürtme suya karșı korunmuș tipte olmalıdır. Madde 66- TARIMSAL İȘLETME YERLERİ a) Ana anahtar Elektrik tesisi yapının yada yapı bölümlerinin tümünde her zaman kolaylıkla ulașılabilen 83

84 belirli yerlere konulan ve ișaretlenen anahtarla devre dıșı edilebilir. Bu anahtarların, açık ve kapalı durumlarını belirtilen göstergeleri bulunmalıdır. Ana anahtar olarak hata gerilimi koruma anahtarı yada akımı koruma anahtarı kullanılabilir. Harman zamanı gibi yılın yalnız belirli sürelerinde kullanılan atom devrelerini üzerine, yazı ya da ișaretlerle belirtilen ayrı anahtarlar konulmalıdır. b) Dolaylı olarak dokunmaya karșı korunma b.1 - Büyük baș hayvanlara alt ahırların içinde ve yakınındaki su pompaları, su ısıtıcıları, gübre vinçleri, pancar kesme makineleri, gübre șerbeti pompaları ve priz gibi elektrik ișletme araçlarında arıza olduğunda 24 V tan daha yüksek bu dokunma gerilimi sürekli olarak kalmamalıdır. Bu istek örneğin hata akımı yada hata gerilimi koruma sistemi ile yerine getirilebilir. Hata akımı koruma sisteminde korunacak ișletme araçlarının topraklama direnci 24V/lh değerinden daha büyük olmamalıdır. Burada ıh anma hata akımıdır. Hata gerilimi koruma sisteminde yardımcı topraklayıcının topraklama direnci 200 ohm dan daha büyük olmamalıdır. b.2 - Ahırların içine giren su boruları ve süt sağma tesislerine ait borular gibi metal boruların üzerine ahır içine girmeden önce; i) Düșey döșenen borularda, ahırdan en az 0.2 m açıklıkta ii) Yatay döșenen borularda ise ahırdan en az 1 m açıklıkta yalıtkan ara parçalar konulmalıdır. b.3- Tarımsal ișletme yerlerinde ancak anma hat akımları en fazla 0.5 A e kadar olan hata akımı koruma anahtarları kullanılabilir. c) İletken ve kabloların așırı ısınmaya karșı korunması c.1 - İletkenleri așırı yüklere karșı korumak için Çizelge - 13 e göre seçilen așırı akım koruma aygıtları hat bașlarına konulmalıdır. c.2 - Aydınlatma ve priz akım dereleri için madde 57e deki hükümler uygulanır. d) İletkenler ve kablolar d.l - Tesis iletkenleri sabit olarak çekilecekse, iletken olarak nemli yer iletkenleri ve plastik kılıflı kablolar kullanılmalıdır. d.2 - Bahçe ve avlularda yalnızca yer altı kablosu kullanılabilir. Açık havada ise yerden en az 5 m yükseklikte olmak üzere yalıtkan kılıflı nemli yer iletkenleri, gergi tellerine asılarak kullanılabilir. d.3 - Hava hattı iletkenlerine asılan bağlantı düzenleri kullanılamaz. d.4 - Bükülebilen iletken olarak en azından orta yada büyük mekanik zorlamalar dayanıklı lastik kordonlar kullanılmalıdır. d.5 - Bir iș makinesi üzerinde motor, anahtar vb. aygıtlar birlikte bulunuyorsa, bunlara ait hatlar makine gövdesine sabit olarak tesis edilmelidir. e) Tesis gereçleri 84

85 e.l - Priz ve fișlerin gövdeleri yalıtkan maddeden yapılmalı ve bunlar kolay tutușabilen maddelerin bulunmadığı yerlere tesis edilmelidir. Tehlikeli yerlerdeki duvar prizleri mekanik darbe/ere karșı korunmalıdır. e.2 -Bir tarımsal ișletme yerinde kutup sayıları gerilimleri ve akımları belirli olan aynı tipteki fiș ve prizler kullanılmalıdır. f) Bağlama aygıtları, transformatörler ve makineler f.l - Bağlama tesisleri, dağıtım tabloları bağlama aygıtları, așağı akım koruma aygıtları,- yol vericiler, transformatörler vb. aygıtlar en azından kapalı tipte olmalıdır. Koruma anahtarları, regülatörler vb. aygıtların kuru yerlere, örneğin konutların içine konulması salık verilir. Konutların içinde bulunan aygıtların kapalı tipte olması gerekmez. f.2 - Așırı akım koruma aygıtları olarak, anma akımları 25 A e kadar olan otomatik hat sigortaları yada koruma anahtarları kullanılmalıdır. f.3 - Elektrikli el aletlerinin dıșındaki makineler kapalı ve koruncaklı tipte uç (klemens), kutuları ise her yanı kapalı tipte olmalıdır. f.4 - Otomatik olarak ya da uzaktan kumandalı olarak çalıștırılan yada sürekli olarak denetim altında bulundurulmayan motorlar, motor koruma anahtarları ile ya da benzer düzenlerle korunmalıdır. f.5 - Süt sağma tesisleri kendi standartlarına uygun olmalıdır. g) Aydınlatma aygıtları Bunlar koruyucu yalıtmalı tipte olmalıdır. h) Isıtma aygıtları h.l - Ișınlı ısıtma aygıtları - Bu aygıtlar kendi standartlarına uygun olmalıdır. - Bu aygıtlar, hayvanlardan ve yanabilen maddelerden her yönde en az 0.5 m uzakta bulunmalıdır. Sabit olarak tesis edilmeyen ıșınlı aygıtlar, güvenli bir asma düzeni ile așılmalıdır. Bu aygıtlara ait kordonlar askı düzeni olarak kullanılamaz. - Kızıl ötesi ısıtma aygıtları zeminleri kum ya da benzeri maddelerle örtülü olan ahırlarda kullanılabilir. h.2 - Civciv yetiștirme bataryaları - Burada kullanılacak ısıtma levhaları yanıcı maddelerden uzağa konulmalıdır. - Korunma düzeni olarak, koruyucu yalıtma yada küçük gerilim uygulanmalıdır. - Bükülebilen iletkenler metal ara perdelerde bunlara sabit olarak tesis edilmiș olan ve aygıtın ön arkasından tașan yalıtkan bir borunun içinden geçirilmelidir. i) Elektrikli tel çitleri i.1 - Büyük baș hayvanların kaçmalarını önleyen elektrikli tel çitler kendi standartlarına uygun olarak yapılmıș olmalı ve bunlar yangın tehlikesi olan yerlere konulmamalıdır. i.2 - Bu tesise ait hatlar yangın tehlikesi olan yerlerden geçirilmemelidir. 85

86 Madde 67- TİYATRO, SİNEMA VB. TOPLANTI YERLERİNDE VAPlLACAK TESİSLER (Bu maddenin kapsamına giren yerlerde kurulacak elektrik iç tesisleri için Bakanlığımızda ayrı bir yönetmelik hazırlanmaktadır) a) Genel a.l - Tiyatro, sinem vb. toplantı yeri tesislerinde toprağa karșı 250 V u geçen gerilimler kullanılamaz. a.2 - Bu gibi yerlerde ana ve ikinci dağıtım tabloları güvenlik altına alınacak ve kolayca ulașılabilecek bir yere yerleștirilecektir. Yapının öteki bölümlerinde bir yangın çıktığında tablolara ulașmayı önleyecek hiçbir engel bulunmayacaktır. a.3 - Transformatör ve yağlı anahtarlar, bunlann yanmaları yada patlamaları durumunda izleyicilerin kesinlikle tehlikeye düșmeyecekleri bir yere konulacaktır. a.4 - Elektrik hatlan ana tabloda kümelere ayrılacaktır. Çok fazla tesislerde en azından aydınlatma hatları ana tabloda tek fazlı hatlara ayrılacaktır. a.5 - Üçten fazla lamba bulunan yerlerde hol, merdiven ve kapılardaki lambalar ayrı sigortası bulunan en az iki devreye bağlanacaktır. a.6 - Sigorta ve anahtarlar, halkın giremeyeceği bir yerde bir arada bulunacaktır. a.7 - Yedek elektrik tesisi, ana tesisden ayn bir yada birkaç akım kaynağına bağlanacaktır. a.8 - Ana ve yedek aydınlatmadan bașka bir yerde yardımcı aydınlatma tesis edildiğinde, buna ait anahtarlar projeksiyon dairesini dıșındaki bir yerde bulunacaktır. Bu tesise ait doğrudan doğruya ana tablodan çekilecektir. Bu hat üzerine ayar direnci konulamaz. a.9 Avizeler kendiliğinden açılmayan, avizenin birkaç katı ve en az 5 kg ağırlığı tașıyabilen yanmayan cinsten askı düzenleri ile asılacaktır. b) Sahne düzeni b.l - Sahne ve sahne arkasındaki tesisde genel tesis hükümleri geçerli olmakla birlikte așağıdaki kurallara da uyulacaktır. b.2 - Dağıtım tabloları ve ayar aygıtları ilgisi olmayan kimselerin rastgele dokunmalarına engel olacak yerlere konulacak ve belirlenecektir. b.3 - Akım devresi kutuplarının hepsi birlikte merkezden kesilebiliyorsa akım devresi, sahne regülatörleri aracılığıyla tek kutuplu olarak kesilebilir. b.4 - Yıldız noktası iletkeni bulunan birden çok fazla tesislerde sahne regülatörlerinin dirençleri kesinlikle faz iletkenine bağlanacaktır. b.5 - Renk değiștirmede kullanılan aydınlatma aygıtlarının birleșik dönüș iletkenlerinin en büyük ișletme akımına uygun olacaktır. b.6 - Sahnede ve makine dairelerinde iș sahanlıklarında vb. yerlerde akım iletkeni için çıplak tel kullanılamaz. b.7- Sabit tesislerde iletkenlerin mekanik etkilerle zedelenmemesi sağlanacaktır. b.8- İș odalarına, onarım yerlerine ve artistiere ait elbise dolaplarına, merdivenler ve hollere sabit olarak tesis edilecek aydınlatma aygıtlarını gövdelerine (duylara değil) tutturulmuș güvenlik kafesleri yada cam örtüleri bulunacaktır. 86

87 b.9 - Sahne aydınlatma aygıtları ile bunların bağlantı düzenlerinde ampulleri korumak için tel kafes bulunacaktır. b.10 - Asılarak kullanılan aydınlatma aygıtları topraklanmıș, sıfırlanmıș yada bașka bir biçimde yüksek dokunma gerilimlerine karșı korunmuș olsalarda asma tellerine karșı yakılacaklardır. b.ll - Sahne projektörleri, flaș lambaları vb. aygıtlardan meydana gelerek kıvılcımların dıșarıya çıkmaması sağlanacaktır. Sahnede film, projeksiyon makinesinin kullanılması gerektiğinde b. l0 daki hükümlere uyulacaktır. c) Projeksiyon odalarındaki tesisler c.l - Bu gibi yerler için 64. madde hükümleri uygulanacaktır. c.2 - Projeksiyon lambalarının akım iletken bölümleri, koruncağına karșı yalıtılacak ve bu lambalarda rastgele dokunmaları önleyecek düzenler bulunacaktır. Bağlantı yerleri içinde de aynı șartlar geçerlidir. Projeksiyon aygıtlarını bağlantı iletkenleri, balatı noktalarını kendiliğinden gevșemesini önleyecek biçimde düzenlenecektir. Projektör içinde ark lambası kullanılıyorsa kızgın parçaların dıșarı düșmemesi sağlanacaktır. Lambayı ayarlamak için ayrılan bölümler yalıtkan maddeden yapılacaktır. c.3 - Projeksiyon lambalarının dirençleri madde 52.b ye uygun olacaktır. Projeksiyon dairesinde bulunan ve toprağa karșı gerilimi 250 V u geçmeyen projeksiyon lambalarının transformatörleri, direnç gibi ișlem görecektir. Direnç aygıtları ile transformatörlerin koruncakları üzerlerine bir șey konulmayacak yada asılamayacak biçimde olacaktır. c.4- Projeksiyon dairesinde yalnız aydınlatma, ısıtma, havalandırma,șerit sarma aygıtlarına ait tesislerle, seyirci yerinin ana aydınlatmasına ait ana anahtarlar bulunabilir. c.5 Projeksiyon dairesinde bulunan bütün tesislerin akımları bu yerin dıșında bulunan uygun bir yerden kesilecektir. c.6 - Ana aydınlatma tesisinden bașka seyirci salonu, sahne vb. yerlerdeki aydınlatma bölümlerine de projeksiyon dairesinden kumanda edilmesi istenildiğinde, bunlar için uzaktan kumanda düzeni kullanılır. Bu düzenlere ait iletkenler projeksiyon dairesine girmeden o yerlere çekilecektir. Anılan aletlerin yangından korunmuș kılıfları bulunması șartıyla kumanda düğmeleri kullanılabilir. VIII. ÖTEKİ TESİSLER İLE ZAYIF AKIM TESİSLERİNE AİT HÜKÜMLER Madde 68- ÖTEKİ TESİSLER Bu yönetmelikte kuralı bulunmayan öteki elektrik iç tesislerinin yapılmasında öncelik sırasına göre TS, EN, IEC, VDE standartlarında yer alan hükümler uygulanmalıdır. Madde 69- ZAYIF AKIM TESİSLERİ Hoparlör ve anten tesisleri, çağırma tesisleri, alan tesisleri, arama tesisleri, yangın ihbar ve alarm tesisleri ve benzeri tesislerin yapılmasında yürürlükteki Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Elektrik Tesisatı Genel Teknik Șartnamesi esas alınacaktır. Bina içi telefon tesisleri PTT ce hazırlanan ve onaylanan Bina içi Telefon Tesisatı (Ankastre) Șartnamesi ne uygun olmalıdır. 87

88 IX. YÜRÜRLÜĞE İLİȘKİN HÜKÜMLER Madde 70-29/12/1954 tarihli ve 8891 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıș olan Elektrik İç Tesisat Yönetmeliği ve Fenni Șartnamesi ve 27/03/1971 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıș olan Elektrik İç Tesisat Yönetmeliği ve Fenni Șartnamesini Bazı Maddelerinin Değiștirilmesine Dair Yönetmelik yürürlükten kalkmıștır. Madde 71- Bu yönetmelik resmi gazetede yayınlandığı tarihte yürürlüğe girer. Madde 72- Bu yönetmelik hükümlerini Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı yürütür gün ve sayılı resmi gazetede yayınlanan Elektrik İç Tesisleri Yönetmeligi nin Bazı Maddelerini Değiștirilmesine Dair Yönetmelik in 23. Maddesi: Aynı Yönetmeliğin içerisinde geçen (hat koruma anahtarı, otomatik sigorta, anahtarlı otomatik sigorta, minyatür kesici, otomat ve hat koruma otomatı) terimleri yerine (ev tipi devre kesici veya kesici) terimi ve (yapı sahibi ve mal sahibi) terimleri yerine (tesis sahibi) terimi kullanılacaktır. 88

89 89

90 90

91 ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ DENETİM ve MUAYENE UYGUNLUK BELGESİ YAPININ BELGENİN Sahibi :... Tarihi :... Adresi :... Sayısı :... Ruhsat Tarih/No. :... TESİSATÇININ Pafta, Ada, Parsel No. :... Adı Soyadı :... Enerji Tahsis Bașvuru No'su. :... Yetki Grubu :... Yapının Kurulu Gücü :... Oda Sicil No. :... Yapının Bağlantı Gücü :... İșletme Kayıt No. :... Sayaç Adedi :... BRANȘMAN Normal Kusurlu 1. Tür ve kesit olarak projeye uygun mudur? 2. Harici kablo bașlığı, mekik sigortası, klemensi uygun mudur? 3. Kablo koruma borusu boy ve kesitçe uygun mudur? 4. Kablo koruma borusu boy ve kesitçe uygun mudur? 5. Yeraltı kablo tesisi uygun mudur, dam direği galvanizli midir ve 2"(inç) borulu mudur? 6. Temel topraklayıcı ile varsa diğer topraklayıcılar malzeme ve boyutça uygun mudur? 7. Branșman kablosu antigron olarak ișlenmiș midir? 8. Kesicili saç pano yerine monte edilmiș midir? ENERJİ ODSI, KABLO ȘAFTI, SAYAÇ ve DAĞITIM TABLOLARI 9. Enerji odası ve kablo șaftı ilgili mevzuata ve genelgelere uygun ve düzgün müdür? 10. Ölçü ve sayaç bölümleri kilitlenip mühürlenecek șekilde midir? 11. Sayaçların akım değerleri ile ölçü trafoları çevirme oranları projeye uygun mudur? 12. Sayaç bağlantıları normal midir? 13. Ölçü devresinin bağlantıları uygun mudur? 14. Tüm kolon ve diğer kablo kesitleri, türleri ve renkleri normal midir? 15. Ortak sigortalar ve abone giriș sigortaları bir fazlıda kesici, üç fazlıda kofre midir? 16. Sigorta ve kesici amperajları uygun mudur? 17. Sigorta viskontakları normal midir? 18. Sigorta bağlantı uçları normal kullanılmıș mıdır? 19. Potansiyel dengeleme (eșpotansiyel kușaklama) barası (PDB) normal midir? 20. PDP'ye gerekli topraklama bağlantıları yapılmıș mıdır? 21. Tüm tabloların iç bağlantıları normal ve düzgün müdür? 22. Sayaç panoları içindeki aydınlatma düzeyi uygun mudur? MOTOR kw'tan küçük motorlar için termik șalter kullanılmıș mıdır? kw'tan büyük motorlarda așırı akım ve düșük gerilim röleleri ile donanmıș otomatik șalterlerle yapılan koruma uygun mudur? 91

92 25. 5 kw'tan büyük motorlarda yıldız/üçgen vb. yol verme düzeni kullanılmıș mıdır? 26. Motor gövdeleri topraklanmıș mıdır? 27. Motorlar plana uygun olarak tesis edilmiș midir? ASANSÖRLER 28. Fiziksel ve elektriksel bağlantılar normal midir? 29. Devre koruma sigortası ve otomatik açıcıların akım değerleri uygun mudur? 30. Besleme kablosu tür ve kesit yönünden uygun mudur? 31. Gerekli koruma topraklamaları yapılmıș mıdır? 32. Asansör makina dairesi elektrik tesisatı tam ve uygun mudur? AYDINLATMA 33. Merdiven otomatiğine bağlı aydınlatma tesisatı normal midir? 34. Sabit aydınlatma tesisatı normal midir? 35. Kablo ve sigorta değerleri ile bağlantıları normal midir? 36. Kullanılan lambalar güç ve bağlantı yönünden normal midir? ZİL vb. TESİSAT 37. Tesisat genel olarak normal midir? 38. Kullaılan transformatör yeterli ve normal bağlanmıș mıdır? 39. Aynı koruma sistemlerine bağlanmıș mıdır? ANAHTARLAR 40. Gerekli koruma topraklamalrı yapılmıș mıdır? 41. Fiziksel ve elektriksel bağlantılar normal midir? 42. Faz üzerine mi bağlıdır? PRİZLER 43. İletkenin renk ve kesiti normal midir? 44. Kullanım yerleri, yerden yükseklikleri normal midir? 45. İletkenlerin renk ve kesitleri normal midir? 46. Topraklamaları normal midir? BUATLAR 47. Bağlantılırı klemens ile yapılmıș mıdır? 48. Boru çapları giriș-çıkıș sayıları ve yeri projeye uygun mudur? 49. Kare buat ölçüleri uygun mudur? AG KOMPANZASYON 50. Münferit konpanzazyon yapılacak olan lamba ve motorlarda konmapzasyon yapılmıș mı? 51. AG konmapzasyon tesislerinde kondansatör gücü yeterli midir? 52. AG kompanzasyon tesislerinde reaktif güç rölesi ayarları yapılmıș mıdır? 53. AG kompanzasyon tesislerinde kademe sayısı yeterli midir? 92

93 54. AG kompanzasyon tesislerinde pano topraklaması yeterli midir? 55. AG kompanzasyon tesislerinde pano kapağında anahtar (sviç) var mıdır? 56. AG kompanzasyon tesislerinde sigorta ve kondansatör akım değerleri uygun mudur? 57. AG konpanzasyon tesislerinde kontaktör grupları görev yapıyorlar mı? GENEL 58. Hata akımı koruma röleleri uygun olarak tesis edilmiș ve fonksiyonel mi? 59. Faz, nötr, koruma, topraklama ve potansiyel dengeleme iletkenleri renk, kesit, özellik, ilgilistandartlara uygunluk ve etiketleme yönünden doğru kullanılmıș mıdır? 60. Bütün sortilere faz,nötr ve koruma hattı kesintisiz ulașmakta mıdır? 61. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliğinde öngörülen deneylerden alınan sonuçlar uygun mudur? 62. Tesisatta kullanılan araç, gereç ve cihazlar ilgili Türk Standartlarına uygun mudur? YÖNETMELİK KAPSAMINDAKİ DİĞER TESİSLER (VARSA) 63. (Tesisin türüne göre ilgili yönetmeliklere uygunluk yönünden denetim șirketi tarafından detaylandırılacaktır.) DÜȘÜNCELER Eki: Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği nde öngörülen Binalardaki Topraklama Tesislerinde Yapılacak Gözle Muayene, Denetleme ve Ölçmeye İlișkin Örnek Form ELEKTRİK İÇ TESİSLERİNİ DENETLEYEN DENETİM KURULUȘU (veya MUAYENE EEN KURULUȘ MÜHENDİSİNİN) ADI, SOYADI :... ODA SİCİL NO :... KAȘE/İMZASI :... DENETİM ȘİRKETİ ONAYI 93

94 94

95 95

96 96

97

98

99

100

101

102

103