Investigation of Works Being Thought in Music Lesson Books with Respect to Voice Change Period

Transkript

1 International Online Journal of Educational Sciences ISSN: Investigation of Works Being Thought in Music Lesson Books with Respect to Voice Change Period Research Article Sati DOGANYIGIT 1, Nilay OZAYDIN 2 1 Kırshir Ahi Evran University, Faculty of Fine Arts, ORCID: Necmettin Erbakan University, Faculty of Education, ORCID: To cite this article: Doganyigit, S., Ozaydin, N. (2018). Investigation of Works Being Thought in Music Lesson Books with Respect to Voice Change Period, International Online Journal of Educational Sciences, 10(4), ARTICLE INFO Article History: Received Available online ABSTRACT The model of this study which is conducted with the aim to investigate the works that are thought in music lesson books of 7th and 8th classes in junior high schools with respect to voice change (mutation) period, has been specified as document review (analysis). Total 36 works being thought at the music lessons during academic year, 9 of which are thought in 7th class and 27 of which are thought in 8th class, have been analyzed with respect to range, tessitura, leap progress, agility, speed, musical note value, articulation speed, and melismatic features. Even though some of the works were found to be appropriate with respect to leap progress and melismatic aspects, when they were analyzed with respect to all evaluation criteria, it was reached to the conclusion that none of them were determined to comply with voice features of mutation period. It has come out that in order to attain the gains targeted in music education, it was required to determine the works to be thought as per the voice features of mutation period IOJES. All rights reserved Keywords: 1 Voice Change, Mutation, Music Education, Curriculum Program 1 Corresponding author s address: Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Neşet Ertaş Güzel Sanatalar Fakültesi Müzik Bölümü, Bağbaşı Yerleşkesi, 40100, Kırşehir/Türkiye Telephone: 0 (386) sati-dgnygt@hotmail.com / sati.doganyigit@ahievran.edu.tr DOI: 321

2 Müzik Ders Kitaplarında Öğretilen Eserlerin Ses Değişimi Dönemi Açısından İncelenmesi Satı DOĞANYİĞİT 1, Nilay ÖZAYDIN 2 1 Kırshir Ahi Evran University, Faculty of Fine Arts 2 Necmettin Erbakan University, Faculty of Education To cite this article: Doganyigit, S., Ozaydin, N. (2018). Investigation of Works Being Thought in Music Lesson Books with Respect to Voice Change Period, International Online Journal of Educational Sciences, 10(4), MAKALE BİLGİ Makale Tarihçesi: Makale Geliş Tarihi: Çevrimiçi Yayınlanma Tarihi: ÖZET Ortaokul 7. ve 8. sınıf müzik ders kitaplarında öğretilen eserlerin ses değişimi (mutasyon) dönemi açısından incelenmesi amacıyla yapılan bu çalışmanın modeli doküman incelemesi (analizi) olarak belirlenmiştir eğitim-öğretim yılında müzik dersinde öğretilen 9 u 7. sınıf, 27 si 8. sınıf olmak üzere toplam 36 eser; ranj ve tesittura, atlama ilerleyişi, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ile melismatik özellikler açısından incelenmiştir. Eserlerin bazıları atlama ilerleyişi ve melismatik açılardan uygun görünmesine rağmen bütün değerlendirme kriterleri açısından incelendiğinde hiçbirinin mutasyon dönemi ses özelliklerine uygun olarak belirlenmediği sonucuna ulaşılmıştır. Müzik eğitiminde hedeflenen kazanımların gerçekleşmesi açısından öğretilecek olan eserlerin mutasyon dönemi ses özelliklerine göre belirlenmesi gerekliliği ortaya çıkmıştır. Anahtar Kelimeler: 2 ses değişimi, mutasyon, müzik eğitimi, müfredat programı 2018 IOJES. Tüm hakları saklıdır Giriş Ergenlik, çocuğun yetişkinliğe geçiş sürecinde fiziksel ve ruhsal değişiklikleri yoğun bir biçimde yaşadığı dönemdir. Bu dönem, bireysel farklılıklar olmakla birlikte aynı aşamaları kapsar. Yaşanan değişimlerden en çarpıcı olanı ise mutasyon (ses değişimi) dönemidir. Bu dönemde kadın ya da erkek karakterinin oluştuğu fiziksel değişime paralel olarak ses de kendine has renk, tını, ranj vb. özelliklerini almaktadır. Bu değişim süreci genellikle sınıf düzeyinde öğrenim gören çocukların yaş aralığında yaşanmaktadır. En fark edilir değişiklik erkek sesinde gözlemlense de, kızların sesleri de değişime uğrar ve erkeklerde bir oktav, kızlarda bir büyük üçlü pesleşme gözlenir. Cooksey e (1977b) göre erkek çocuklarda ses değişiminin başlangıcı (12-13 yaşları) 7. sınıfın sonları ve 8. sınıfın başlarına denk gelmekte olup, bu aşamanın tanımlanması zordur çünkü ses ne kalite açısından ne de ses sınırları açısından yoğun bir değişim göstermemektedir. Bu süre zarfında yüksek tonlarda değişken bir kayıp olduğu ve özellikle do 2 nin üzerinde nefes ve gerginliğin arttığı fark edilmiştir. Ses aralığının en alt kısmında çok az hacim ve rezonans vardır. Erkek çocukları karma bir koroda şarkı söyleyecek olursa alto partisine verildiğinden, yüksek notada şarkı söylerken garip hissetmeye başlarlar (ortaokulun bu döneminde bu pek de erkeksi algılanmayabilir!) öğretmenler, (kız/erkek) her bir bireyin sesini düzenli olarak değerlendirmedikçe ses değişiminin bu ilk önemli aşamasını gözden kaçırabilirler. 8. sınıf erkek öğrencilerde (13-14 yaş) şarkı söyleme sesi değerlendirildiğinde, seste ajilite (kıvraklık, çabukluk) kaybının yanı sıra kontrolünün zorlaşmaya başladığı dikkat çeker. Ses genişliği ve tesittura 2 Sorumlu yazarın adresi: Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Neşet Ertaş Güzel Sanatalar Fakültesi Müzik Bölümü, Bağbaşı Yerleşkesi, 40100, Kırşehir/Türkiye (ORCID: ) (ORCID: ) Telefon: 0 (386) e-posta: sati-dgnygt@hotmail.com / sati.doganyigit@ahievran.edu.tr DOI: 322

3 Satı Doğanyiğit & Nilay Özaydın sınırlıdır. Ses eğitiminde dikkatli olunması gereken bir dönemdir. Özellikle ses aralığı, sınırları dışında zorlanırsa ses kontrolü ile ilgili koordinasyon problemleri oluşur. Bu zaman dilimi, çoğu vokal problemlerin ve ciddi ses kısıklıklarının (disfoni) ortaya çıktığı bir dönemdir (Cooksey, 1977b, s. 13). Ses değişimi sırasında erkeklerde olduğu kadar kızlarda da larengeal büyüme ve fizyolojik değişiklikler meydana gelmektedir (Sweet, 2015, s. 84). Ayrıca ergen kızların sesleri, erkek ses değişiminde bulunanlara benzer semptomlar sergilemektedir. Ancak bu semptomlar kadınlarda erkeklere oranla daha az dikkat çekmektedir (Weis, 1950, s. 149). Bu karakteristik semptomlar; Fairbanks, Herbert ve Hammond a (1949) göre tonun boğuklaşması ve havalılıkta artış, konuşma sesinin düşmesi, ranjda düzensizlik, ton kalitesinde dikkate değer değişiklik, seste kırılma/çatlama; Gackle ya (2000) göre register geçişlerinde kırılma, perde güvensizliği, fonasyona başlamada zorluk olarak kendini göstermektedir (aktaran Gackle, 2006, s. 30). Kızlarda yaş çok kritik bir zamandır, ses aralığı yukarı ya da aşağı hareket etmekle birlikte her iki taraftan da daralabilir. Altı ya da yedi nota aralığında rahat şarkı söylenebilir ve sesten randıman alınabilir. Yaklaşık yaşlarında başlayan mutasyonel chink (aritenoid kıkırdağı tarafından bağlanan ses tellerinin arka uçlarının kapanmaması sonucu oluşan üçgen boşluk) yaşlarında azalmaya başlar ve ses yeniden berrak halini almaya başlar (Gackle, 1985, s ). Her ne kadar kız ve erkek çocuklar benzer değişimleri tecrübe etselerde kızların şarkı söylemeleri ile başa çıkmak daha kolaydır, fakat karma sınıflar veya erkeklerin sınıflarında erkek çocuklarının seslerinin değişim fazının geçtiği dönemlerde kaotik hale gelmektedir. Geleneksel tonlarda unison şarkılar bile müziksel olmayan kaba-gülünç duruma düşebilmektedir (Cooper, 1950, s. 20). Şarkı söylemek için öğretim programı, performans bağlamı içinde müzikal elemanların (perde, süre, dinamikler, hız, tını, doku, yapı) yönetimi üzerinde güçlü bir vurgu yapar. Öğrenciler kendi vokal yeteneklerini şarkı literatüründeki bu elemanlar ile seçerek ve özümseyerek müzik düşüncelerini geliştirmelidirler. Ayrıca iletişimde ifade gücü göstermelidirler. Son olarak, öğrenciler stil ve topluluk hissi bilincini göstermek için bilgi sahibi olmalı ve beceri kazanmalıdır. Üstün bir performans için, yer aldığı grup (koro) içinde bireysel olarak icra ve ifade gücünü yansıtmalıdır. Temelde oldukça makul ve mantıklı görünmesine rağmen, öğretim programları yetersiz kalır çünkü şarkı söyleme sürecinin diğer insani boyutları dikkate alınmaz (Cooksey ve Welch, 1998, s. 101). Performans sadece bilişsel ve duyuşsal süreçleri değil aynı zamanda kinestetik (fizyolojik) koordinasyonları içerir. Her şeyden önce, olgunlaşma etkili ve tatmin edici şarkı söyleme deneyimleri için gerekli olan psikomotor beceriler de güçlü bir belirleyicidir. Ergenlik sırasında, örneğin, çok boyutlu kıkırdak gelişimi, larinksin kas yapısı içindeki değişiklikler ve vokal yolun büyümesi yüzünden şarkı aralıkları değişir ve giderek dalgalanır. Registerin belirlenmesi ile birlikte ses tınısı da etkilenir. Larenks kası koordinasyonu gelişim evrelerine göre farklılık gösterir, ergenlik döneminde KS2'nin (7-11 yaş) (KS/KeyStage: ingiltere'de milli eğitim müfredat programının dört basamağından her biri) son bölümünü KS3 (11-14 yaş) ve hatta KS4'e (14-16 yaş) kadar uzanan ergenlik dönemi özel bir önem taşır. Dolayısıyla kimse, tüm seslerin zaman içinde aynı şekilde gelişmesini beklememelidir. Bireyler belli art arda gelen büyüme modellerini izler, ancak bu durum farklı oranlarda gerçekleşir. Ayrıca, bu büyüme şablonlarını anlamak için dikkate alınacak, konuşma ses perdesi, şarkı söyleme aralığı, nefeslilik ve / veya, ton ve register gelişiminin daralması gibi sesin farklı özellikleri vardır. Öyleyse, müzik öğretmenlerinin, bu değişiklikleri kabul etmeyen ya da bunları ele almayan doğrusal, tek boyutlu bir müfredata uymaları beklenirse, tüm öğrenciler için başarı elde etmek mümkün olmaz. Çocuk sesleri sadece, repertuvarla ilişkili etkinliklerin doğrudan ilerlemesine göre gelişmemektedir. Seslerinin müzikal kontrolü, şarkı söyleme etkinliğinin ne tek başına doğal bir sonucudur ne de şans eseri gerçekleşmektedir. Başarılı şarkı deneyimi için gerekli olan psikomotor koordinasyonlar ve duyuşsal / sosyal tutumlar, öğretim programına önemli boyutlar olarak dâhil edilmelidir. Bu temel faktörleri anlamak, öğretmenlerin yasal gereklilikleri yerine getirmesine ve okullarda daha sağlıklı şarkı söylemeyi teşvik 323

4 etmelerine yardımcı olacaktır. Program değişiklikleri, Ulusal Eğitim Programının metni ile şarkı sesinin gelişimi arasındaki uyuşmazlığı gidermek için gereklidir (Cooksey ve Welch, 1998, s. 102). Öğretim programına yönelik değişikliğin gerekliliği kadar eğitimcinin rolü de büyük önem taşımaktadır. Genç şarkıcılar ile etkili teknik çalışma yapabilmek için, eğitimcinin vokal pedagoji ve fizyoloji değişiklikleri ile pediatrik ve ergen sesinin ihtiyaçlarına dair bilgiye sahip olması gerekir. Eğitimciler, genç şarkıcılarda fayda sağlamadan daha çok zarar verme ihtimalinin farkına varmalıdırlar. Öğretmen, bedensel olarak hazır olmayan öğrenciyi teknik açıdan zorlamak isterse, düzeltilmesi uzun zaman alacak sorunlar ortaya çıkabilir. Ayrıca, her ergen duyuşsal açıdan özel eğitim için yeterince olgunlaşmamıştır. Bu nedenle, müzik eğitimcilerinin, değiştirilmemiş bir sesi bir kursa/eğitime kabul etmek konusunda çok seçici olması önerilir (Gebhardt, 2016, s ). Yapılan araştırmalarda bazı farklılıklar olmakla birlikte ergenlerin ses değişimi dönemlerine göre şarkı söyleyebildiği uygun aralıklar ve temel kriterler belirlenmiştir. Bu çalışmalardan elde edilen bazı veriler aşağıda sıralanmıştır. Cooper (1965) değişen ses için müzik seçileceği zaman vokal ranj, aralık (atlama) ilerleyişi, artikülasyon hızı, metnin uygunluğu, ve parçanın müzikal bütünlüğü gibi kriterlerin dikkate alınması gerektiğini ifade etmektedir. Artikülasyon hızı ortaokul sopranolarda oldukça esnek olmasına rağmen cambiatalarda biraz yavaş olup, baritonlarda daha da yavaştır. Bu sebeple cambiata ve baritonlarda hızlı hareket eden perdelerdeki artikülasyon için ses ajiliteden yoksundur. Bu tür parçalardan kaçınılmalıdır. Erkek seslerinin başarılı olması için uzun melismatic (birden fazla notanın tek bir hecede söylenmesi) pasajlardan kaçınmak gerekir. Ayrıca metnin uygun olmasına önem verilmelidir. Tiz notalarda söylemesi zor olan ee ve oo gibi sesli harflerden kaçınılmalıdır. Aralık ilerleyişi dikkatli bir şekilde incelenmelidir. Bu dönemde melodik diyatonik aralıklar, 2 li, 3 lü, 4 lü, 5 li ve minör 6 lı aralıklar kolay bir şekilde artiküle edilebilirken, artık aralıklar, majör 6 lı, minör 7 li aralıklar ile artık 4 lü, eksik 5 li gibi uyumsuz aralıklardan oluşan atlamalar şarkı söylemek için oldukça zordur ve bu tür atlamalı aralıklardan kaçınılmalıdır. Ancak Cooper eksik 5 li aralığın eğer hemen çözülürse çok etkili olduğunu gözlemlemiştir. Nihayetinde bir oktavlık ses alanı şarkı söylenilebilirliği açısından çok güçlü ve etkilidir, fakat notaların önündeki ve sonundaki atlamalar, atlama sınırları içinde olmalıdır. (aktaran Cooksey, 1977a, s. 8; Robertson, 1970, s. 46; Stockton, 2015, s. 81). Cooksey e (1977b) göre vokal ajilitenin biraz sınırlı olduğu IV. Aşamada (yaklaşık 14 yaş civarı) 4 lü ve 5 li den daha fazla atlamalı aralıklarda hızlı hareket etmek zordur (s.14). Hook (2005, s. 84) çalışmasında adolesan ses değişiminde olan erkek çocuklarında, söylenen parçanın temposu arttıkça ajilitenin düştüğünü tespit etmiş ve koro müzik öğretmenlerinin adolesan ses değişim dönemindeki şarkıcılar ile çalışırken tempo konusunda dikkatli olması gerektiğini belirtmiştir. Butler ve Lind (2005) genç adolesanlar tarafından gerçekleştirilen performanslarda sekizlik ve on altılık problemli pasajlardan kaçınılması gerektiğini tavsiye etmektedir. Ayrıca Taylor (1966) ortaokul sesleri için minimum nota değerleri ile çalışılması gerektiğini dile getirmektedir (aktaran Hook, 2005, s. 36). Cooksey (1977b, s ); Cooksey (1978, s. 5); Cooksey ve Welch (1998, s. 106, ) erkeklerde ses değişim aşamalarına ve yaş gruplarına göre ses ranj ve tesitturasını aşağıdaki şekilde göstermektedir. 324

5 Satı Doğanyiğit & Nilay Özaydın Şekil 1. Erkeklerde ses değişim aşamalarına ve yaş gruplarına göre ortalama ses ranjı ve tesittura. Gackle (1985, s. 16,17;1991, s ) kadınlarda ses değişim aşamalarına göre ortalama ranj ve tesitturalarını aşağıdaki şekilde göstermektedir. Şekil 2. Kadınlarda ses değişim aşamalarına ve yaş gruplarına göre ortalama ranj ve tesittura. Araştırmalar, ortaokul koro programlarında görülen erkek ses gelişmesinin farklı aşamalarına uyum sağlamak için farklı parçaların gerekli olduğunu kanıtlamıştır. Unison şarkıları tüm öğrenciler ya da tüm erkekler seslendirecekse bu şarkıların sınırlı bir aralıkta, dikkatli bir şekilde hazırlanması gerekir (Freer, 2008, s. 8). Cooper a (1950, s. 21) göre ortaokul kız öğrencileri bariton seslerinden bir oktav yukarda rahatlıkla şarkı söyleyebilirler. Bu sebeple unison şarkılar seslendirilirken koronun ses sınırı büyük oktav si bemol (fa anahtarı ikinci çizgi) ile do 1 (orta do) arasında olmalıdır. Bu aralık ortaokullarda unison şarkı söylemek için kesin sınırı içerir. Erkekler unison, kızlar bağımsız söylerken, erkeklerin sesi aynı aralıkta kalmalı, kızların alanı bu sınırı fa 2 ye kadar geçebilir. Bu durum unison bir parçadan daha kabul edilebilir bir deneyimdir, çünkü kızlara seslerinin üst kısımlarını kullanabilme fırsatını verir, aksi takdirde erkeklerle unison şarkı söylerlerse bu seslerini kullanamazlar. Erkeler ise alanı dışında bir ton bile zorlansa seste kesinlikle kırılmalar meydana gelecektir. Tüm partiler açısından düşünüldüğünde ise, Cooper ses ranjını aşağıdaki şekilde vermektedir. Şekil 3. Cooper ın ses değişimi dönemlerine göre ses ranjı. Ortaokul koroları ve sınıfları için müzik seçiminde dikkat edilmesi gereken diğer faktör ise erkeklerin yeni elde ettiği sesleri için uygun olabilecek daha yavaş, ağır parçalar seçilmesi gerektiğidir. 325

6 Coffman a (1987, s. 5-6) göre vokal aralıklardaki farklılık nedeniyle çok sınırlı bir aralık (B bemol ile oktav B) dışında tek sesli şarkı söylemek zordur. Değişimin ilk aşamasındaki sesler için uygun tesittura küçük la ile la 1 aralığı, değişimin ikinci aşamasındaki sesler için uygun tesittura küçük re ile re 1 aralığıdır. Dikkat edilmesi gereken diğer kriterler ise; tüm şarkıcılar için ilgi çekici parçalar geliştirilmesi, basit aralıklı melodik ilerlemeler kullanılması ve değişen ses için daha yavaş bir artikülasyon hızı kullanılmasıdır. Adcock a (1987,s.10) göre herkes için rahat şarkı söyleme aralığı küçük si bemol re 1 aralığıdır ve bu durum ortaokulda unison şarkı söylemede faydasız görünmektedir. Bu sebeple şarkıların dört bölümlü partilerden oluşması kuralı olması gerektiği açık bir biçimde görülmektedir. 7. sınıfta daha az değişen erkek sesi olduğu için birçok unison şarkı kullanılabilir. Büyük problem sıklıkla midvoice II den itibaren 8. sınıfta ortaya çıkar. Onların seslerinde en rahat şarkı söyleme ranjı için bas anahtarı ses registerinde bulunan pes partinin olduğu alan en güçlüdür, bu ise ne soprano, alto ne de bariton için uygun değildir. Böylece tüm partilerin aynı anda iyi seviyede unison ses üretmeyi başarması oldukça zordur. Midvoice II nin tesitturası kadın sesleri için pes erkek sesleri için tizdir (Cooksey, 1978, s. 8). Egüz e (1999,s. 123) göre eğer bir sınıf yalnız erkek öğrencilerden oluşuyorsa ve sınıfın çoğunluğu bir birine yakın sürelerde ses değişim dönemine girmişse, öğretmen aynı temel sesten hareket eden ve beş altı sesi geçmeyen şarkıları bile böyle sınıflarda uygulayamaz duruma düşer. Bazı sınıflarda ayrı ayrı temel seslerden başlayan ve beşli ya da altılıyı geçmeyen ses alanları ortaya çıkar ki, bu durum müzik öğretmeninin işini daha da zorlaştırır. Erkek sesinin kademeli olarak düştüğünün ilk savunucularından biri Duncan McKenzie'dir. McKenzie (1956) İngiltere deki ara metoduyla (şarkı söylemeye ara verme) çelişen ve Altotenor planı olarak isimlendirdiği bir teori önermiştir. Altotenor vokal ranjını tanımlayan McKenzie küçük sol ile sol 1 arasında bulunan notaların olduğu ranjı önermektedir. Küçük fa da şarkı söyleme kabiliyeti, Altotenor aşamasına ulaşıldığını belirlemek için kriterdir (aktaran Sassi, 2009: 10-11). (DFE, 1995, s. 7) Değişen erkek sesinin benzersiz yönleri doğrudan KS3 müzik müfredatına etki ediyor. Fizyolojik değişiklikler öğrencilerin nasıl ses kontrolü yaptıklarını etkiler. Ergen erkek sesleri, değişmekte olan ses sınırlamaları dikkate alınmazsa, şarkı söyleme etkinliklerinde başarılı olamaz. Ergen erkeklerin ses mekanizmasında büyüme oranlarında düzensizlik meydana gelmektedir, özellikle de yanlış perdede zorlanırlarsa, sesleri öngörülemeyen ve kontrol edilemeyen bir hâl alır yaş arasındaki tüm erkek çocuk gruplarında zamanın her hangi bir noktasında büyümenin farklı aşamasındaki sesleri görebiliriz. Öğrencilerin sesleri, farklı zamanlarda dönüşüm sürecine başlar ve aşamalardan farklı oranlarda geçer. Herhangi bir sınıfta, dört veya beş farklı ses sınıflandırma gösterilebilir. Eğitimin tek boyutlu bir müfredat programı böyle bir bağlamda çalışması düşünülemez. Adolesan değişen ses, tüm müzik unsurları içindeki ince değişimlerin kontrolünü ve amaçlanan etkisini yorumlamayı başaramaz (aktaran Cooksey ve Welch, 1998, s. 108). Adcock, 1987; Coffman, 1987; Cooper, 1950; Cooper ve Kuersteiner, 1965 (aktaran Robertson, 1970, s. 16); McKenzie, 1956; Cooksey ve Welch, 1998; Spann a, 1968 (aktaran Beery, 1994: 23) göre unison şarkılarda ranj ve tesittura (tst) aşağıdaki şekilde gösterilebilir. 326

7 Satı Doğanyiğit & Nilay Özaydın Şekil 4. Unison şarkılarda ranj ve tesittura. Unison şarkılarda ranj ve tesittura açısından ortak bir ses sınırı belirlenmek istendiğinde bir oktavlık bir alanın ses ranjı açısından uyun görünmesine rağmen tesittura açısından çok sınırlı bir alan olduğu anlaşılmaktadır. Literatürdeki veriler incelendiğinde mutasyon döneminde müzik dersinde öğretilecek eserlerin (şarkı, türkü, marş vb.) aşağıdaki yedi ana kriteri sağlaması gerektiği anlaşılmaktadır. Eserin ranjı (ses sınırı) ve tesitturası Eserin atlama ilerleyişi Eserin ajilitesi Eserin hızı Eserde kullanılan nota değerleri Eserin artikülasyon hızı ve özelliği Eserin melismatik özelliği Mutasyon dönemi ses değişiminin en dramatik etkilerinin yaşandığı dönem olup, bu döneme girmiş olan öğrenciler eğer seslerini doğru ve kendilerine uygun ses alanında kullanmazlarsa ciddi ses sorunları yaşayabilmektedirler. Ayrıca öğretim programında yer alan eserleri seslendirmek konusunda başarısızlık sergileyeceklerinden şarkı söylemekten uzaklaşacaklardır. Müzik eğitiminde şarkı söyleme etkinliklerinde başarı, öğrencilerin yaş gruplarına ve sesin değişim ve gelişim özelliklerine uygun eserlerin uygun yaklaşımlar sergilenerek öğretilmesinden geçmektedir. Ülkemizde mutasyon dönemi ses özelliklerine ilişkin yeterli sayıda kaynak bulunmamaktadır. Yapılan çalışmalarda ise daha çok durum tespiti yapılmış olup mutasyon dönemine yaklaşım konusunda eksiklikler bulunmaktadır. Bu anlamda öğretim programında yer alan, ortaöğretim 7. ve 8. sınıf müzik ders kitaplarında öğretilen eserlerin ses değişimi (mutasyon) dönemi açısından incelenmesi gerekmektedir. Yöntem Verilerin Toplanması eğitim-öğretim yılında müzik dersinde öğrencilerin seslendirmesi beklenen 7. sınıf ikinci dönemde yer alan 8 i unison 1 i iki sesli toplam 9 eser ile 8. sınıfta yer alan 27 unison eser mutasyon dönemi açısından incelenmiştir. Bireysel farklılıklar olmakla birlikte mutasyon dönemi 7. sınıfın sonlarına doğru başladığı için ikinci dönemin incelenmesi uygun bulunmuştur. Araştırmanın modeli doküman incelemesi (analizi) olarak belirlenmiştir. Doküman incelemesi araştırılması hedeflenen olgu ve olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar. Nitel araştırmalarda doğrudan gözlem ve görüşmenin mümkün olmadığı durumlarda doküman incelemesi tek başına bir araştırma yöntemi olabildiği gibi nitel yöntemlerin kullanıldığı durumlarda ek bilgi kaynağı olarak da işe yarayabilir (Yıldırım ve Şimşek 2013: 217). 327

8 Verilerin Çözümlenmesi Geniş bir literatür taraması yapılarak ulaşılan verilerden hareketle değerlendirme kriterleri aşağıdaki şekilde belirlenmiştir; Eserin ranjı ve tesitturası: Unison eserlerde kullanılabilecek ortak ses ranjı için küçük si bemol ile sol bemol 1, tesittura için ise küçük si bemol ile re 1 aralığının uygun olduğu görülmektedir. 7. sınıf ikinci dönemde 1 eser iki sesli olarak yer almıştır. Döneme uygun ses ranjı erkeklerde küçük sol-re 2, kızlarda küçük la-sol 2 olarak, tesittura erkeklerde do 1 -si 1, kızlarda re 1 -re 2 olarak belirlenmiştir. Eserin atlama ilerleyişi: 2 li, 3 lü, 4 lü, 5 li ve minör 6 lı aralıklar uygun kabul edilmiş olup, artık aralıklar, majör 6 lı, minör 7 li aralıklar ile artık 4 lü, eksik 5 li gibi uyumsuz aralıklar ise uygun kabul edilmemiştir. Ayrıca vokal ajilitenin biraz sınırlı olduğu IV. Aşamada (yaklaşık 14 yaş civarı) 4 lü ve 5 li den daha fazla atlamalı aralıklar uygun bulunmamıştır. Çalışma kitaplarında çoğunlukla unison eserler yer almaktadır. Yukarda bahsi geçen aralıklar her ses grubunun kendi ses ranjı içerisinde değerlendirildiğinde uygun görünmesine rağmen, unison eserlerde çoğunlukla bu atlamalar bulunsa dahi ses ranjı ve tesittura açısından uygun bulunmayacaktır. Eserin hızı, ajilitesi, nota değerleri ve artikülasyon hızı ve özelliği birbiri ile doğrudan ilişkilidir. Bu sebeple birinde meydana gelen değişiklik diğerlerini de etkilemektedir. Eserin ajilitesi: Ses değişiminin özellikle de IV. Aşamasında (8. Sınıf yaklaşık 14 yaş civarı) ses ajiliteden yoksundur. Özellikle bu aşamada ajiliteli eserler uygun bulunmamıştır. Eserin hızı: Hız arttıkça eserin ajilitesi de artacağından yavaş eserler tercih edilmelidir. Yavaş eserler dışındaki eserler uygun bulunmamıştır. Eserde kullanılan nota değerleri: Sekizlik ve onaltılık problemli pasajlardan kaçınılmalıdır. Eserin hızı arttıkça bu değerdeki notaları seslendirmek zorlaşmaktadır. Eserlerde yer alan bu nota değerleri uygun bulunmamıştır. Eserin artikülasyon hızı ve özelliği: Eserlerde artikülasyon hızı yavaş olmalıdır. Eser hızı arttıkça artikülasyon zorlaşmaktadır. Bu tür eserler ile tiz notalarda söylemesi zor olan ee ve oo gibi sesli harflerin bulunduğu eserler artikülasyon açısından uygun bulunmamıştır. Eserin melismatik özelliği: Özellikle de erkek seslerinde uzun melismatik pasajlardan kaçınılması gerekmektedir. Çalışmada iki notadan fazla olan veya iki bağlı notanın arka arkaya iki farklı heceye denk geldiği durumlarda pasajlar uzun olarak değerlendirilmiştir. Mutasyon dönemi genellikle 7. sınıfın sonlarına doğru başladığından bu sınıf düzeyinde ikinci dönemden itibaren ve 8. sınıf müzik dersi öğrenci çalışma kitaplarında yer alan (öğretmen kılavuz kitaplarında da aynı eserler yer almaktadır) eserler incelenmiştir. Bu incelemelerin yapılabilmesi için Milli Eğitim Bakanlığı ndan E sayılı izin alınmıştır. Bulgular Literatürden elde edilen verilere göre ortaokul 7 ve 8. sınıfta öğretim programında yer alan eserler ses ranjı ve tesittura, atlama ilerleyişi, ajilite, hız, artikülasyon hızı ve özelliği ile melismatik açılardan değerlendirilmiştir. 7. Sınıf Öğretim Programında Yer Alan Eserlere Ait Bulgular 328

9 Satı Doğanyiğit & Nilay Özaydın Şekil 5. Neşeli Ol isimli şarkının notasyonu. Ziya Aydıntan ve Saip Egüz e ait olan Neşeli Ol isimli şarkı mutasyon dönemi açısından incelendiğinde atlama ilerleyişi ve melismatik açıdan uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri ve artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 6. Kırlara Doğru isimli şarkının notasyonu. Ziya Aydıntan a ait olan Kırlara Doğru isimli şarkı incelendiğinde atlama ilerleyişi ve melismatik açılardan uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 7. Sarı Mendil isimli türkünün notasyonu. Ergani yöresine ait olan Sarı Mendil isimli türkü mutasyon dönemi açısından incelendiğinde atlama ilerleyişi ve melismatik açısından uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 8. Hey Güzeller isimli türkünün notasyonu. 329

10 Sivas yöresine ait Hey Güzeller isimli türkü mutasyon dönemi açısından incelendiğinde atlama ilerleyişi açısından uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği ile melismatik açılardan uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 9. Kahraman isimli uyarlama eserin notasyonu. Müziği George Frideric Handel e ait olan Kahraman isimli uyarlama eser mutasyon dönemi açısından incelendiğinde üst partiyi soprano (12-13 yaş), alt partiyi değişim sürecindeki erkek (12-13 yaş) öğrencilerin seslendirdiği düşünüldüğünde, üst partinin atlama ilerleyişi, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği ile melismatik açılardan uygun olduğu, alt partinin ise atlama ilerleyişi ve ses ranjı açısından uygun olduğu, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği ile melismatik açılardan uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 10. Yemeni Bağlamış isimli eserin notasyonu. 330

11 Satı Doğanyiğit & Nilay Özaydın Ali Ulvi Baradan a ait Yemeni Bağlamış isimli eser mutasyon dönemi açısından incelendiğinde atlama ilerleyişi ve melismatik açıdan uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 11. Fransız çocuk şarkısı olan Kanon un notasyonu. Sözü Halil Bedii Yönetken e ait olan Fransız çocuk şarkısı mutasyon dönemi açısından incelendiğinde atlama ilerleyişi ve melismatik açıdan uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 12. Gençlik Marşı isimli eserin notasyonu. Sözü Kemal Kaya ya, müziği Ferit Hilmi Atrek e ait Gençlik Marşı mutasyon dönemi açısından incelendiğinde melismatik açıdan uygun olduğu, atlama ilerleyişi, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. 331

12 Şekil 13. Dere Geliyor Dere isimli türkünün notasyonu. Lüleburgaz yöresine ait Dere Geliyor Dere isimli türkü mutasyon dönemi açısından incelendiğinde atlama ilerleyişi ve melismatik açısından uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. 8. Sınıf Öğretim Programında Yer Alan Eserlere Ait Bulgular Şekil 14. Çayır Çimen Geze Geze isimli türkünün notasyonu. Isparta yöresine ait Çayır Çimen Geze Geze isimli türkü mutasyon dönemi açısından incelendiğinde atlama ilerleyişi açısından uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği ile melismatik açılardan uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 15. Oynaya Oynaya Gelin Çocuklar isimli şarkının notasyonu. 332

13 Satı Doğanyiğit & Nilay Özaydın Sözü Adnan Çakmakçıoğlu na, müziği Salih Aydoğan a ait olan Oynaya Oynaya Gelin Çocuklar isimli şarkı mutasyon dönemi açısından incelendiğinde atlama ilerleyişi açısından uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği ile melismatik açılardan uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 16. Değirmen Üstü Çiçek isimli türkünün notasyonu. Erzurum yöresine ait Değirmen Üstü Çiçek isimli türkü mutasyon dönemi açısından incelendiğinde atlama ilerleyişi, ses ranjı ve melismatik açılardan uygun olduğu, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 17. Vatan Marşı isimli eserin notasyonu. Saip Egüz e ait olan Vatan Marşı isimli şarkı mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, atlama ilerleyişi ve melismatik açıdan uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. 333

14 Şekil 18. Sakarya Marşı isimli eserin notasyonu. Müziği Ahmet Cemalettin Çinkılıç a ait olan Sakarya Marşı mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, atlama ilerleyişi, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği ile melismatik açılardan uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 19. Sonbahar isimli ezginin notasyonu. Sonbahar isimli Alman ezgisi mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, atlama ilerleyişi ve melismatik açılardan uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. 334

15 Satı Doğanyiğit & Nilay Özaydın Şekil 20. Hoş Bilezik isimli türkünün notasyonu. Ardahan yöresine ait Hoş Bilezik isimli türkü mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, atlama ilerleyişi ve melismatik açıdan uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değer, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 21. Ezgi isimli eserin notasyonu. Aytekin Albuz a ait Ezgi mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, melismatik açıdan uygun olduğu, atlama ilerleyişi, ses ranjı, tesittura, hız, nota değeri, ajilite, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil. 22. Ömürde Çiçek Gibi isimli şarkının notasyonu. Ali Ulvi Elöve tarafından uyarlanan Ömürde Çiçek Gibi isimli şarkı mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, atlama ilerleyişi ve melismatik açıdan uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. 335

16 Şekil 23. Ezgi isimli eserin notasyonu. Aytekin Albuz a ait olan Ezgi mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, atlama ilerleyişi ve melismatik açıdan uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 24. En Güzel Şarkılar Yurduma isimli şarkının notasyonu. Salih Aydoğan a ait En Güzel Şarkılar Yurduma isimli şarkı mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, atlama ilerleyişi açısından uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği ile melismatik açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 25. Divane Aşık Gibi isimli türkünün notasyonu. Trabzon yöresine ait Divane Aşık Gibi isimli türkü mutasyon dönemi açısından incelendiğinde atlama ilerleyişi ve melismatik açıdan uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. 336

17 Satı Doğanyiğit & Nilay Özaydın Şekil 26. Rüya Gibi Her Hatıra isimli şarkının notasyonu. Sözü Cengizhan Altuntaş a, müziği Mehmet Ilgın a ait olan Rüya Gibi Her Hatıra isimli şarkı mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, atlama ilerleyişi açısından uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği ile melismatik açılardan uygun olmadığı düşünülmektedir. 337

18 Şekil 27. İzmir in Kavakları isimli türkünün notasyonu. İzmir yöresine ait olan İzmir in Kavakları isimli türkü mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, atlama ilerleyişi, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği ile melismatik açılardan uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 28. Vatan isimli şarkının notasyonu. Saip Egüz e ait Vatan şarkısı mutasyon dönemi açısından incelendiğinde atlama ilerleyişi ve melismatik açıdan uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. 338

19 Satı Doğanyiğit & Nilay Özaydın Şekil 29. Müzik isimli şarkının notasyonu. Sözü Ziya Aydıntan ve Saip Egüz e, müziği Wolfgang Amadeus Mozart a ait olan Müzik isimli şarkı mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, atlama ilerleyişi ve melismatik açıdan uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 30. Zeytinyağlı Yiyemem isimli türkünün notasyonu. 339

20 Bursa yöresine ait olan Zeytinyağlı Yiyemem isimli türkü mutasyon dönemi açısından incelendiğinde atlama ilerleyişi açısından uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği ile melismatik açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 31. Horoz isimli türkünün notasyonu. Artvin yöresine ait olan Horoz isimli türkü mutasyon dönemi açısından incelendiğinde atlama ilerleyişi ve melismatik açısından uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 32. Yollarda Aradım İzlerini isimli şarkının notasyonu. Mustafa Günay a ait Yollarda Aradım İzlerini isimli şarkı mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, nota değeri ve melismatik açılardan uygun olduğu, atlama ilerleyişi, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. 340

21 Satı Doğanyiğit & Nilay Özaydın Şekil 33. Mutluluk Şarkısı isimli kanonun notasyonu. Muammer Sun a ait Mutluluk Şakısı isimli kanon mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, atlama ilerleyişi ve melismatik açıdan uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 34. Gel Gidelim Bizim Köye isimli kanonun notasyonu. Sözleri Halil Bedii Yönetken e ait olan Fransız ezgisi Gel Gidelim Bizim Köye isimli kanon mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, atlama ilerleyişi ve melismatik açılardan uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 35. Nazende Sevgilim isimli şarkının notasyonu 341

22 Müziği Bekirof a ait Nazende Sevgilim isimli Azerbaycan şarkısı mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, atlama ilerleyişi açısından uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği ile melismatik açılardan uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 36. Dillirga isimli türkünün notasyonu. Dillirga isimli Kıbrıs türküsü mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, atlama ilerleyişi ve melismatik açısından uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 37. Anayurt Marşı isimli eserin notasyonu. Özbek türküsü olan Anayurt Marşı mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, atlama ilerleyişi ve melismatik açıdan uygun olduğu, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. 342

23 Satı Doğanyiğit & Nilay Özaydın Şekil 38. Gençlik Marşı isimli eserin notasyonu. Müziği Felix Körling e ait olan Ali Ulvi Elöve nin uyarladığı Gençlik Marşı mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, melismatik açıdan uygun olduğu, atlama ilerleyişi, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. Şekil 39. Cielito Lindo isimli ezginin notasyonu. Cielito Lindo isimli Meksika ezgisi mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, nota değeri ve melismatik açıdan uygun olduğu, atlama ilerleyişi, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, artikülasyon hızı ve özelliği açılarından uygun olmadığı düşünülmektedir. 343

24 Şekil 40. Kalinka isimli ezginin notasyonu. Kalinka isimli Rus ezgisi mutasyon dönemi açısından incelendiğinde, atlama ilerleyişi, ses ranjı, tesittura, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği ile melismatik açılardan uygun olmadığı düşünülmektedir. Sonuç ve Tartışma Ortaöğretim 7. ve 8. sınıf müzik ders kitaplarında öğretilen eserler ses değişimi (mutasyon) dönemi açısından incelenmiş olup, 7. sınıfın ikinci döneminden itibaren 36 eser tespit edilmiştir. Eserlerden 35 inin unison 1 inin ise iki sesli yazıldığı anlaşılmıştır. Eserler, ses ranjı (ses sınırı) ve tesittura, atlama ilerleyişi, ajilite, hız, nota değeri, artikülasyon hızı ve özelliği ile melismatik açılardan değerlendirilmiştir. Ses ranjı açısından unison eserlerin 1 inin uygun olduğu, 34 ünün uygun olmadığı, iki sesli eserin ise her iki ses için de uygun olduğu tespit edilmiştir. Tesittura açısından unison eserlerin 35 inin de uygun olmadığı, iki sesli eserin soprano partisinin uygun olduğu erkek ses partisinin ise uygun olmadığı anlaşılmıştır. Ergenliğin başlaması ile birlikte unison şarkı söylemek için başarısız/verimsiz terimini kullanan Cooper böyle şarkılarda, en rahat söylenen aralığının re 1 den la 1 e (baritonlar için bir oktav alt register) beşli aralık olduğunu, bu dar aralıkta ise birkaç şarkı bulunabileceğini ve bu sebeple erken ergenlik çağında unison şarkı söylemenin hemen hemen imkânsız olduğunu, her sesin kendi özel değişim evresine uygun parçalar olması gerektiğini belirtmektedir (Collins, 1982, s. 8). Benzer bir biçimde Cooksey ve Welch (1998, s. 12) unison ezgi düşüncesinin, bireysel farklılıklar ışığında düşünüldüğünde pek mantıklı olmadığını ileri sürmektedirler. Metin e (2001, s. 116, 117, 120) göre mutasyon döneminde şarkılar ve egzersizler çok dar ranjlar içerisinde olmalı, özel repertuvar parçaları ve 5-6 dakikayı geçmeyen ses egzersizleri ile sınırlandırılmalıdır. Bu çalışmaya benzer olarak Yüce (1992,s ) çalışmasında Milli Eğitim Bakanlığı nda (MEB) ve piyasada bulunan diğer kaynak kitaplardaki şarkı ve türkülerin söylenebilirliğini araştırmış olup, 500 okul şarkısı ve halk türküsünün ses sınırlarını incelemiş, sonuçta 1 halk türküsü, 1 okul şarkısının keman için yazılmış ikinci sesinin dışında 498 okul şarkısı ve türküsünün ses aralıklarının mutasyon dönemindeki çocuğun ses sınırlarına uygun olmadığı sonucuna ulaşmıştır. Malkoç (1998, s ) çalışmasında uyguladığı ankete göre müzik öğretmeni adaylarının orta öğretime yönelik bireysel ve koro eserlerinin az 344

25 Satı Doğanyiğit & Nilay Özaydın olduğunu ve öğrencilerin ses genişliklerinin göz önünde bulundurularak zorlayıcı eserlerden kaçınılması gerektiğini ifade ettiklerini belirtmiştir. Atlama ilerleyişi açısından unison eserlerin 27 sinin uygun 8 inin uygun olmadığı, iki sesli eserin ise her iki ses için de uygun olduğu tespit edilmiştir. Cooper (1965) çalışmasında bu dönemde melodik diyatonik aralıklar; 2 li, 3 lü, 4 lü, 5 li ve minör 6 lı aralıkların kolay bir şekilde artiküle edilebilirken, artık aralıklar, majör 6 lı, minör 7 li aralıklar ile artık 4 lü, eksik 5 li gibi uyumsuz aralıklardan oluşan aralıkların şarkı söylemek için oldukça zor olduğunu ve bu tür atlamalı aralıklardan kaçınılması gerektiğini belirtmektedir (aktaran Cooksey, 1977a, s. 8). Cooksey (1977b, s. 14) ise vokal ajilitenin biraz sınırlı olduğu IV. Aşamada (yaklaşık 14 yaş civarı) 4 lü ve 5 li den daha fazla atlamalı aralıklarda hızlı hareket etmenin zor olduğunu vurgulamıştır. Ajilite açısından unison eserlerin 35 inin de uygun olmadığı, iki sesli eserin soprano partisinin uygun olduğu erkek ses partisinin ise uygun olmadığı, hız açısından unison eserlerin 35 inin de uygun olmadığı, iki sesli eserin soprano partisinin uygun olduğu erkek ses partisinin ise uygun olmadığı, artikülasyon açısından unison eserlerin 35 inin de uygun olmadığı, iki sesli eserin soprano partisinin uygun olduğu erkek ses partisinin ise uygun olmadığı anlaşılmıştır. Artikülasyon hızı ve özelliği açısından unison eserlerin 35 inin de uygun olmadığı, iki sesli eserin soprano partisinin uygun olduğu, erkek ses partisinin ise uygun olmadığı anlaşılmıştır Cooper (1965) artikülasyon hızının ortaokul sopranolarda oldukça esnek olmasına rağmen cambiatalarda biraz yavaş olup, baritonlarda daha da yavaş olduğunu bu sebeple cambiata ve baritonlarda hızlı hareket eden perdelerdeki artikülasyon için sesin ajiliteden yoksun olduğunu belirtmekte olup bu tür parçalardan kaçınılması, ayrıca metnin uygun olmasına önem verilmesi ve tiz notalarda söylemesi zor olan ee ve oo gibi sesli harflerden kaçınılması gerektiğini ifade etmiştir (aktaran Cooksey, 1977a, s. 9; Robertson, 1970, s. 46). Hook (2005, s. 91) çalışmasında müfredatın, bir okulun koro repertuvarında adolesan ses değişimi öğrencileri için ajilite yeteneklerini yansıtmak açısından değişikliğe ihtiyaç duyabileceğini belirtmektedir. Hız açısından unison eserlerin 35 inin de uygun olmadığı, iki sesli eserin soprano partisinin uygun olduğu erkek ses partisinin uygun olmadığı anlaşılmıştır. Hook (2005, s. 84) çalışmasında adolesan ses değişiminde olan erkek çocuklarında söylenen parçanın temposu arttıkça ajilitenin düştüğünü tespit etmiş ve koro müzik öğretmenlerinin adolesan ses değişim dönemindeki şarkıcılar ile çalışırken tempo konusunda dikkatli olması gerektiğini belirtmiştir. Nota değeri açısından unison eserlerin 2 sinin uygun olduğu 33 ünün uygun olmadığı, iki sesli eserin soprano partisinin uygun olduğu erkek ses partisinin ise uygun olmadığı anlaşılmıştır. Hook (2005, s. 36) genç adolesanlar tarafından performe edilen Avrupa Rönesans Madrigalleri ndeki sekizlik ve on altılık notaların olduğu pasajlardan kaçınılmasının tavsiye edildiğini belirtmiştir. Ayrıca Taylor (1966) ortaokul sesleri için minimum nota değerleri ile çalışılması gerektiğini dile getirmektedir (aktaran Hook, 2005, s. 36). Melismatik açısından unison eserlerin 25 inin uygun olduğu 10 unun uygun olmadığı, iki sesli eserin soprano partisinin uygun olduğu erkek ses partisinin ise uygun olmadığı anlaşılmıştır. Cooper (1965) mutasyon döneminde bulunan erkek seslerinin şarkı söyleme etkinliğinde başarılı olması için uzun melismatik pasajlardan kaçınılması gerektiğini vurgulamaktadır (aktaran Stockton, 2015, s. 81). Hook (2005, s. 82) çalışmasında hızlı pasajlarda sözsüz bölümlere nazaran (melismatik) sözlü olan bölümlerde şarkı söylemenin daha kolay olduğunu ileri sürmüştür. Yazıcı (2009, s. 57,58) çalışmasında müzik öğretmenlerinin genelinin, müzik ders kitaplarındaki şarkı seçimlerinin, öğrencinin gelişim dönemine ve ses özelliklerine (mutasyon-ses değişimi evresi gibi) uygun 345

26 olması gerektiği ve seçilecek olan şarkıların daha titizlikle seçilmesi gerektiği üzerinde hemfikir oldukları sonucuna ulaşmıştır. Yiğit ( 2004) çalışmasında, çocuk sesinin ana problemlerinin bilinmemesi, uygun ses ve şarkı literatürünün olmaması veya seçilmemesi, değişim esnasındaki sesin durumuna dikkat edilmemesinden doğan nedenlerle bu dönemdeki çocukların eğitimine yeterince önem ve yer verilmediğini ileri sürmekte, ses eğitimine çocuklukta başlanmasının, ergenlikte ses gelişimini doğru yönde etkileyeceğinden önemli ve gerekli olduğunu belirtmektedir. Otacıoğlu (2017, s ) çalışmasında mutasyon döneminde ses hijyeni ve fizyolojisi, esneme, nefes, fonasyon, duruş, rezonans, artikülasyon vb. ses eğitiminin temel çalışmalarının dikkatli bir biçimde sesi yormadan, bu döneme uygun repertuvar ile ses sınır ve sınıflandırması yapılarak uygulanması, uzun, zorlayıcı çalışmalardan kaçınılması gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca Bireysel Ses Eğitimi dersleri ile temel bilgi ve beceriler edindirildikten sonra toplu söylemeye geçilmesi ya da en azında eş zamanlı bir eğitimin sürdürülmesi gerektiğini ifade etmiştir. Kızıldeli (2001, s. 40) yabancı ülkelerde mutasyon dönemi ses özelliklerine göre, her değişim ve gelişim safhalarına uygun egzersiz ve şarkı repertuvarı bulunmasına rağmen, böyle bir çalışmanın ülkemizde henüz yapılmadığını bu durumda, konuyla ilgili kurumlar ve uzman kişiler tarafından bu dönemdeki çocukların eğitimine yönelik daha ciddi çalışmalar yapılması gerektiğini vurgulamaktadır. Cooksey ve Welch (1998, s. 102) çalışmalarında mutasyon döneminde çok boyutlu kıkırdak gelişiminin meydana geldiğini, bu durumdan kaynaklı şarkı aralıklarında değişme ve dalgalanma olduğunu ifade etmişlerdir. Ayrıca, bireylerin belli art arda gelen büyüme modellerini izlediklerini, ancak bu durumun farklı oranlarda gerçekleştiğini dile getirerek tek boyutlu bir müfredatın bu anlamda başarılı olmayacağını, ulusal eğitim programının metni ile şarkı sesinin gelişimi arasındaki uyuşmazlığı gidermek için müfredat değişikliği yapılması gerektiğini savunmaktadırlar eğitim-öğretim yılı müfredatında yer alan ve müzik dersinde öğretilen eserlerin mutasyon dönemi ses özelliklerine uygun olmadığı sonucuna ulaşılmış olup, özellikle de unison eserlerin ses ranjının, farklı ses alanlarının oluştuğu bu döneme uygun yazılmamış olması sebebiyle öğrenciler ortak bir ses alanında buluşamamaktadır. Sesin alanı dışında zorlanmasının ise ciddi ses sorunlarına yol açabileceği gibi öğrencilerin dersten uzaklaşmalarına da sebep olabileceğini düşündürmektedir. Mutasyon döneminde şarkı söyleme etkinliğinde başarı elde edilmek isteniyorsa, gelişim aşamaları dikkatli bir biçimde izlenerek kontrol altına alınmalı ve uygun yaklaşımlar sergilenmelidir. Eser seçimi, üzerinde titizlikle durulması gereken bir konudur. Eserin ses ranjı, tesitturası, atlama ilerleyişi ve özellikle de ajilite açısından uygun olması önemlidir. Besteciler mutasyon dönemi için eser bestelerken bu konulara dikkat etmeli eserde kullanılacak olan nota değeri ve hızın, artikülasyonu doğrudan etkilediğinin bilincinde olmalıdır. Ayrıca bu döneme uygun unison eser bulmak ve bestelemek zordur. Bu sebeple çok sesli eserlerin çalıştırılması daha uygun olacaktır. 346

27 Satı Doğanyiğit & Nilay Özaydın EXTENDED SUMMARY Purpose Puberty is one of the periods during when physiological changes are lived through most densely. When it is considered from musical education aspect, mutation (voice change) period coincides with this time and voice goes through the most striking change period. In this study it was aimed to analyze the works being thought in music lesson books at 7th and 8th classes of junior high schools with respect to mutation period. In line with this purpose, by specifying the conformity of works being thought, recommendations have been made. Method Research model has been determined as document analysis. The works which are expected to be performed by students in 7th (second period) and 8th class music lessons during academic year, have been analyzed with respect to mutation period. By considering the data in literature, evaluations have been made with respect to range, tessitura, leap progress, agility, speed, musical note value, articulation speed, and melismatic features of the works. Results The works which are in the music lesson books of 7th and 8th classes of junior high schools have been analyzed with respect to voice change (mutation) period and starting from the second period of 7th class, 36 pieces have been determined.with respect to voice range, it has been found out that 1 of the unison pieces was in conformity, that 34 of them were not in conformity and that two voice pieces were complying for both of the voices. It has been understood that with respect to tesittura 35 pieces of works were not in conformity, that soprano parts of two voice pieces were in conformity, and that male voice part was not in conformity. With respect to leap progress, it has been found out that 27 pieces of unison pieces were in conformity, that 8 of them were not in conformity, and that two voice pieces were complying for both of the voices. It has been understood that with respect to agility 35 pieces of unison pieces were not in conformity, that soprano parts of two voice pieces were in conformity, that male voice part was not in conformity and that with respect to speed 35 pieces of unison pieces were not in conformity, that soprano parts of two voice pieces were in conformity, that male voice part was not in conformity, and that with respect to articulation speed and features, 35 pieces of unison pieces were not in conformity, that soprano parts of two voice pieces were in conformity, and that male voice part was not in conformity and that with respect to speed, 35 pieces of unison pieces were not in conformity, that soprano parts of two voice pieces were in conformity and that male voice part was not in conformity. It has been seen that with respect to musical note value, 2 pieces of unison pieces were in conformity, that 33 of them were not in conformity, that soprano parts of two voice pieces were in conformity, and that male voice part was not in conformity. It has been determined that with respect to melismatic aspects, 25 pieces of unison pieces were in conformity, that 10 of them were not in conformity, that soprano parts of two voice pieces were in conformity, and that male voice part was not in conformity. Discussion Yüce (1992) has analyzed 500 songs and folk songs being specified in other source books at Ministry of National Education (MEB) and in the market and he has found out that 498 of them were not in conformity with voice change characteristics of mutation period. Cooper (1965) states that when pieces will be selected during mutation period, it is required to have conforming ranges and that leap progresses should be considered. Besides, he mentions that in this period especially in cambiata and baritone types, articulation speed needs to be slow and that long melismatic passages should be avoided. In the work he conducted Hook (2005) has determined that regarding male children under going adolescent voice change, as the tempo of part 347