Boris Ukaçinoviç Ukaçin

Transkript

1 Bu da ülgerde çýndýk uçun Bu þiirin gerçeði olduðundan Buruladarým men. Boyým biledim... Kendimi affettiririm. Biliyorum... Men-altay ülgerçi. Onýñ da uçun Ben Altay þairiyim. Onun için Altaylap sananýp, altaylap biçiydim. Altayca düþünüp, Altayca yazdým. Ülgerlerle kojo uzun coldordo Þiirlerle birlikte uzun yollarda Üzülbes eki buudak ödödim. Aþýlmaz iki engel aþtým. Men eki kýzu ottýñ ortodo Ben iki kýzgýn ateþin ortasýnda Er-cajýna küyüp cüredim. Bugüne kadar yanarak geldim. Ondýy iþti jurnalga ekelzem, Böyle çalýþmayý dergiye götürdüðümde, Oyto evrey ogo col berbes... Bu sefer Yahudi yayýnlamadý... Su-orus ta poetter köçürze, Saf Rus þairler de çevirse, Suraktar tüñey le ceñilijibes: Anlam tam tutmadý: Cabarlaþ emes, mýnýzý çýn: - Gizli deðil, bunlar gerçek, Cajýdý cogýnañ cüregim aydat! Yüreðim gizlemeden söylüyor! Orýssýgan evrey köçürgen uçun, Ruslaþan Yahudi çevirdiði için, Çuulu orustar ülgerimdi albayt. Ünlü Ruslar þiirimi almadý. Köksimdi carýtkan nacýlýk belge Göðsümü aydýnlatan bu dostluk belgesi Köçürüþteñ ulam, kezikte öçöt. Çevirmelerden dolayý bazen söndü. Ülgerlerimdi meniñ orus tilge Benim þiirlerimi Rusçaya Orus la evrey poetter köçüret. Rus ve Yahudi þairler çevirdi. MEN ALTAYLAP BÝÇÝYDÝM BEN ALTAYCA YAZDIM (Moskova, 1971), Vetka Gornogo Kedra (Moskova, Rojdenýe Vesnoy (Barnaul, 1969), Zemlya Snego Neba (Moskova, 1970), Ya jdu Belego Lebedya (1963), Çañkýr Teñerili Cer (1968), Argýmaktýñ Mañý (1973), Möñkülük Altaydýñ Cañýlgazý (1977), yýlýnda yayýmlanmýþtýr. Yazarýn diðer yayýmlanmýþ eserleri þunlardýr: Cakþý Ulus (1961), Men Kem Moskova daki Gorki Edebiyat Enstitüsünü bitirmiþtir Ukaçin in ilk þiir kitabý olan Coldor 1960 da Daðlýk Altay daki eðitimini tamamladýktan sonra askere çaðrýlmýþ ilk þiirlerini de bu yýllarda yayýmlamaya baþlamýþtýr. Askerden döndükten sonra radyo radyo ve gazetecilikle uðraþan Ukaçin, daha sonra Boris Ukaçinoviç Ukaçin (1936- ) dir. Ukaçin 1936 da Oñdoy a baðlý Kayýrlýk köyünde doðmuþtur yýlýn- Modern Altay edebiyatýnýn bilhassa nesir sahasýnda en verimli ve baþarýlý sanatçýlarýndan biri Þiirler ( ) Boris Ukaçinoviç Ukaçin ve C. Aytmatov dan çeviriler de yapmýþtýr. dergilerde yayýmlanmýþtýr. Ukaçin edebî eserlerinin yanýsýra S. Mihalkov Gazeta, Drujba Naradov, Znamya, Naþ Sovremennik ve Sibirskie Ogni adlý gazete ve Boris Ukaçin in þiirleri daha çok Literaturnaya Rossiya, Pravda, Literaturnaya Aydýñ-Künniñ Belgezi adlý þiir kitabý ise 1993 te neþredilmiþtir. Toroný, Eelü Tuular adlý iki uzun hikâyesini içerir. Bu kitap 1981 yýlýnda yayýmlanmýþtýr. Ukaçin in Kýþ Baþtalýp Turarda, Adalar adlý hikâyeler vardýr. Yazarýn Süüþ ve Öþtöjü adlý eseri Öltürgen Bolzom toplamýþtýr. Bu eserde Eelü Tuulardýñ Sýgýndarý ve Öydiñ Öñi adlý uzun hikâyelerle Kara Baarçýk, 1974), Beg Argýmaka (Moskova, 1975). Yazar uzun ve kýsa hikâyelerini Eelü Tuular (1971) adlý eserinde

2 Onýñ altamýla bis bazadýs! Onun adýmlarýyla yürüyoruz! Lenin!.. Lenin!.. Kijiniñ omok adýn alganýs. Ýnsanlýk onurunu kazandýk. Bügün onýñ sanaazýla sananýp, Bugün onun aklýyla düþünüp, Telekey ejigin biske açkan. Evrenin kapýsýný bize açtý.... Bis Lenin dep Baþçýga colugýp,... Biz Lenin adlý baþçýya rastlayýp, Tögün le Çýnnýñ öñin tanýtkan. Yalanla gerçeði tanýttý. Bajýska künneñ sanaa sýrlap, Baþýmýzý aydýnlýkla donatýp, Kanýska calkýn - iyde salgan. Kanýmýza þimþek, güç verdi. 37 altýn kuþ 37 bukva, 37 altýn kuþ, 37 harf, Cüregisti küydürip, közisti açkan. Yüreðimiz yakýp, gözümüzü açtý. Karþulu buudaktañ kayra bolbosko Karþý gelen engellerden sakýnmayýp, Altýn-toñustýy surlagan. Altýn tavus kuþu gibi parýldýyor. 37 altýn kuþ 37 bukva. 37 altýn kuþ, 37 harf. Ol biske 37 kuþ sýylagan, O bize 37 kuþ armaðan etti, Kajýzýnýñ la kanadý deze Her birinin kanadý Aylatkýþ tübindiy col bolgon. Dünyanýn dibindeki yol gibiydi. Bis Lenin dep baþçý bilgenis, Biz Lenin adlý bir baþçý tanýdýk. Biske biçip üreneri Bizim için kitaptan öðrenmek Biçik tanýýrý Kitabý tanýmak Biçik tanýýrý Kitabý tanýmak Kýr ajarýnañ küç bolgon. Daðlarý aþmaktan güçtü. Onoñ sudur biçik alganýs. Ondan kutsal kitap aldýk. Biske biçip üreneri, Bizim için kitaptan öðrenmek,... Mege mýndýy iydeni kaydañ algam?... Bu gücü ben nereden aldým? Bis Lenin dep baþçý bilgenis, Biz Lenin adlý bir baþçý tanýdýk, Tort lo calkýn, calbýþ oþkoþ, Tam bir yýldýrým, þimþek gibi. Tutkan la nemeni carana beret. Tuttuðu her þeyi güzelleþtiriyor. Üstigi oroonnýñ tübine tüjet. Yer üstünün dibine düþüyor. Bügün meniñ köksimde cüregim, Bugün benim göðsümdeki yüreðim, Tort lo kaynap turgan oþkoþ; Kaynayýp duruyor gibi; Altgý oroondý aylanýp kelet, Yer altýný dolaþýp geliyor, Keen keberlü cerimneñ bildiret. Görklü yurdumdan anlaþýlýyor. Bügün meniñ bajýmda sanaam Bugün baþýmdaki aklým Cajýl örttiy calbýrap turat. Yeþil alev gibi parlýyor. Mýndagý ulustýñ iydezi, ýrýzý Buradaki insanlarýn huzuru, gücü Olordý kurgadýp koygondýy bildiret. Onlarý kurutmuþ gibi görünüyor. Meniñ cerimde arkalar, calañdar Benim yurdumda ormanlar, ovalar Kugara kakþap kalgandýy turat. Kuruyup kalmýþlar gibi duruyorlar. Mýndagý ulustýñ köziniñ caþtarý Buradaki insanlarýn gözyaþlarý Tuucýlar ukkam. Efsaneler dinledim. Meniñ cerimde cýlým kayalar Benim yurdumda sarp kayalar Köp coldordý men ötköm. Çok yollar geçtim ben. Tuulardý kayladýp, Daðlarý eritip, Men geolog bolgom Ben jeolog oldum, Taþtar ootkom... Taþlar öðüttüm... Men añçý bolup, Ben avcýlýk yapýp, Arkala baskam. Ormanlarda gezdim. Men malçý bolup, Ben hayvancýlýk yapýp, Altayla cortkom, Altay da dolaþtým, MEN KEM? BEN KÝMÝM? (Pomedañ algan üzük) (Manzumeden alýnan bölüm)

3 ekirçizi möñün bookoldu týyrýk kañza çýgarýp, ogo mýntaktap koygon calbýraktu tañký urup tarttý. köksinde tüülip kalgan uur sanaalarýnañ la cardýnda arcük bolup catkan andýy ok cükteñ turguza la cayýmdalarga ulu týngýlap, kajýzý la tañký azýp tarttýlar. Onýñ birüzi karmanýnañ Kazbek dep papiros çýgararda, Olor ekü oblastnoy bolnitsanýñ psihatriçeskiy bölüginiñ canýnda tuþtaþkan. Emdi ekülezi týþkarý çýgýp, ADALAR / BABALAR Kýsa Hikaye POETTER LE KUÞKAÞTAR ÞAÝRLER VE KUÞLAR Altay turlularda cayýlzýn... Altay ýn yaylalarýnda yayýlsýn... - Moskva kuuçýndayt! - Moskova konuþuyor! - Moskva kuuçýndayt! - Moskova konuþuyor! çýkardýðýnda, ikincisi gümüþ saplý eðri piposunu çýkarýp, ona tütün bastýrýp içmeye baþladý. nefes çekip, ikisi birden tütün içmeye baþladý. Ýçlerinden biri cebinden "Kazbek" adlý bir sigara O ikisi bölge hastanesinin psikiyatri kýsmýnýn yanýnda karþýlaþtýlar. Þimdi ikisi de dýþarý çýkýp, göðüslerinde düðümlenmiþ derin düþüncelerden ve omuzlarýna çökmüþ yüklerden bir an önce kurtulmak için derin Ce baþ bolzýn! çýndýk bar: - Fakat þükürler olsun! Gerçek var: Cayýmdý maktayt poetter le kuþtar! Hürriyeti övüyor, þairlerle kuþlar! Baþtapkýzý onýñ Stalin dep adalar. Onlarýn birincisi Stalin diye adlandýrýlýr. Baza birüzi Mao dep kýzarar... Bir diðeri Mao diye kýzarýr... Onoñ üstibiste bu kün cogolzo, Sonra üstümüzdeki bu güneþ yok olsa, Orçýlañdý eki kün bazýnar. Evrende iki güneþ kalýr. Poetter le kuþtar cok bolzo, Þairlerle kuþlar yok olsa, Bastýra telekey kunukka bastýrar! Bütün dünya kederle kaplanýr! Cayým kuþtarda carkýndu çýn, Hür kuþlarda aydýnlýðýn olduðu gerçek, Onýñ da uçun onçozýn öltürtken. Onun için hepsini öldürmüþ. Mao-Tse-Dun neniñ de uçun Mao-Tse-Dun niçin bilinmez Uçkur kanattu kuþtarla öçtöþkön, Uçar kanatlý kuþlara düþman olmuþ, Stalin tanýtpas. Karañuy tün: - Stalin, tanýtmaz. Karanlýk gece: Poeeterle istejip, türmelerde kadýrgan. Þairlerle uðraþýp, hapislere attýrmýþ. Kýtattardýñ baþçýzý Mao-Tse-Dun Çinlilerin baþçýsý Mao-Tse-Dun Kanaytsa da Stalinneñ tem algan. Dersini nasýlsa Stalin den almýþ. Malçýlar catkan turlu cerlerde Hayvancýlarýn yaþadýðý yaylalarda - Moskva kuuçýndayt! Ugarga cakþýzýn... - Moskova konuþuyor! bunu duymak ne güzel... Çagana cýttu turalar caltýrap, Reçine kokulu yaylalar parýldayýp, Oromdor cakalay keen baskýlayt. Görklü caddelerde yüründü. Aba-cýþtarda kireeler þuulap, Ormanlarda testereler hýþýrdayýp, Kolhoz curttarda maltalar çatýldayt. Kolhozlarda baltalar vuruldu. Kulunda degen, Kustanay degen Kulunda adlý, Kustanay adlý Cañý cerlerdeñ pismo biçiydis. Yeni yerlerden mektuplar yazdýk... Bis, uulçaktar, çýdap, öskilep,... Biz delikanlýlar, büyüyüp, yetiþip, Cañý cerlerdi ködürip atandýs. Yeni yerleri imar ettik. Ol bistiñ albatýska emdige O bizim halkýmýza þimdiye kadar Ötkön lö keler öylördi cartagandýy. Geçmiþ olanla, geleceði açýkladý. Onýñ oygorý bistiñ uluska Onun bilgisi bizim halkýmýza Katap cañý iyde koþkondýy, Yeni güç kattý.

4 baza katap boyýna kýçýrdý. aydala, ol içkeri bastý. Onýñ altamdarý caan, carýndarý þýybýk la uzun kiji bolgonýn Ermek kiynineñ castýra körbödi. Süüri tumçuktu botinkazýla coldý cep-ceñilçek keçire bazýp, ol canýna cedele, Ermekti koldorýla imdep, tura caar kekip iydi: - Mýnaar bu magazinge kirip çýgaak. Mýnayda tartýp iyele, baya erten tura cazap turup cülüp koygon kurç la çöybök eegile col keçire turgan caan emes agaþ kança öygö ermekteþpey turdýlar. Onoñ Pavel Nikolayeviç kenetiyin Ermektiñ ceñineñ araay silke ulus köp boldý. Tozýn-tobraktý kuyultýp, maþinalar arýberi çubajat. Biyik çañkýr teñerideñ urulup turgan künniñ çogýna gudronlo caap koygon col bildirbesteñ týnçýp la cýtanýp, izü buulap cattý. Olor ulustýñ ortozýna bir Koyu terekterdiñ ortozýnañ olor gorod caar keletken traktka çýgýp kelerde, avtobus turatan cerde agýltýrým, möñün öñdü nemediy bildiret. Salkýn cok to bolzo, agaþtýñ ortozýnda kandýy da aalga þýmýrt ugulat. gazetçikter biçip cat. Cañýs men biçibedim oþkoþ... Çap-çañkýr kaañ ayas künde terekterdiñ bürleri dep, ekinçizi ermektendi. Men jurnalist Dimitriyev Pavel Nikolayeviç bolorým. Sler kereginde bistiñ Anda, kolhozto, koy kasýrýp cadým. - Bilerim... Men sler kereginde köp katap ukkam - Men Kan-Oozý aymaktañ dep, onýzý tabýlu ünile karuu candýrdý. Adým Ermek, öbököm Arguçinov... boyýnça koþtoy bazýp keletken kijige udura körüp toktoy tüþti. tükürip iydi. Çýndap, sler kajý cerdiñ edeer? dep, ta neni de aska alýnýp iygen çilep, onýzý sonurkap, baya la berer dejer... Emdi tort lo çöködim! deyle, ol Kazbegin taktalbagan koyu ölöñniñ ortozý caar sonurkadý. Cazýlar dejet pe?.. - Vraçtar kayda da tüñey emey. Cazýlar, ödö lö - A men Moskvadada bolgom. - Ce anda neni aydýþtý? dep, ekirçizi kapþayla deerdeñ baþka. Barnaulga da, Omsk-Tomskko do aparýp cürgem. - Men tört cýldýñ turkunýna ce kayda bolbodým deer dep, ekinçizi ermektendi. Cañýs Moskvada bolbodým - Olor ooru da bolzo, sanaalu... Ne-nemeni oñdop cat. A bistiy... kýþtýñ salkýnýna la caydýñ cañmýrýna kuugarýp kalgan stoldordý ebire cuulýp, dominooynogýlap, týñ tabýþtangýlayt. Olordýñ canýnañ ödüp cadala, Kazbek tartýp braatkan kiji üþkürdi. oturguþtarda cañýstañ le ekideñ, üçteñ otrdýlar. Bir kezigi agaþtardýñ kölötközinde, eptü cerde turguzýlgan, Olor oblastnoy bolnitsanýñ canýndagý koyu bürlü terekterdiñ ortozýla ötkön çiçkeçek collo baskýlap kleetti. Ilgýy la boro halat kiygen ooru ulus terekterdiñ ortozýla baskýlap cüret. Kezigi mýnda ok turguzýlgan ugup iyerineñ uyalýp pa aysa caltanýp la turgan çýlap, Kazbegiñ bajýn bururadýp, baþtapkýzý araay þýmýrandý. - Törtinçi cýl þýralap cadým. A slerdiñ? - Men ekinçi cýl dep, olordýñ kuuçýnýn kem de - Slerdiñ uulardýñ oorýganý udagan ba? dep, Kazbek tartýp keletkeni araay ündendi. ayakkabýsýyla yolu rahatça geçip, yanýna gelerek, Ermek'e elleriyle iþaret yapýp, tekrar yanýna çaðýrdý. doðru yürüdü. Arkasýnda kalan Ermek onun uzun boylu, geniþ omuzlu biri olduðunu farketti. Sivri burunlu olmayan aðaç binayý iþaret etti. - Þuraya, þu maðazaya girelim. Böyle diyerek ileri Ermek'in yeninden tutarak yavaþça silkip, sabah traþ olduðu çenesiyle yolun öbür tarafýnda duran büyük buhar yükseliyordu. Onlar insanlarýn arasýnda bir süre konuþmadan durdular. Sonra Pavel Nikolayeviç birden týklarýnda, otobüs duraðýnda birçok insan vardý. Arabalar tozu, topraðý savurup, oraya buraya gidiyorlardý. Yüksek gökyüzünden vuran güneþin ýþýðýndan ziftle örtülmüþ yol boðucu ve kokuyordu. Yoldan sýcak aðaçlarýn arasýnda bir þey fýsýldýyor gibiydi. Onlar sýk kavaklarýn arasýndan þehre inen yola çýk- Masmavi, açýk gökyüzünde kavaklarýn yapraklarý, ak, gümüþ renkli gibiydiler. Rüzgâr olmasa da, Nikolayeviç'im. Sizin hakkýnýzda bizim genç gazeteciler yazdý. Yalnýzca ben yazmadým herhalde... - Biliyorum... Sizin hakkýnýzda çok þey duydum, diye ikincisi konuþtu. - Ben gazeteci Dimitriyev Pavel sesiyle cevap verdi. - Adým Ermek, soyadým Arguçinov... Orada, kolhozda, koyun güdüyorum. "Kazbek ini" sýk otlarýn ortasýna doðru tükürdü. - Sahi, siz nereliydiniz? diye, bir þeyler hatýrlamýþ gibi meraklanýp, yanýnda yürüyen insana bakarak durdu. - Ben Kan-Oozý bölgesindenim, diye o yumuþak - Doktorlar her yerde ayný. Ýyileþir, geçer diyorlar... Artýk iyice umutsuzluða kapýldým! diyerek, o - Peki orada ne söylediler? diye, ikincisi merakla sordu. Ýyileþir diyorlar mý? - Ben dört yýl boyunca nerelerde olmadým ki dersiniz, diye ikincisi konuþtu. Yalnýzca Moskova'da bulunmadým. Barnaul'a da, Omsk ve Tomsk'a da gittim. - Ben Moskova'da da bulundum. - Onlar hasta da olsa, akýllý... Her þeyi anlýyorlar. Ya bizimki... çýkarýyorlardý. Onlarýn yanýndan geçerek, "Kazbek" içen derin bir iç çekti. rüzgârýndan ve baharýn yaðmurundan yýpranmýþ masalarýn etrafýna toplanýp, domino oynayýp, gürültü baþýna ya da ikiþer, üçer oturmuþlardý. Bazýlarý da aðaçlarýn gölgesinde, iyi yerlere konulan, kýþýn çeken boz pijamalar giymiþ hastalar kavaklarýn arasýnda yürüyorlardý. Bazýlarý buraya konulmuþ banklara tek Onlar bölge hastanesinin yanýndaki sýk yapraklý kavaklarýn arasýndan geçen dar yolda yürüdüler. Dikkat duymasýndan utanýr veya çekinir gibi Kazbek in dumanýný üfleyip, birincisi yavaþça konuþtu. - Dördüncü yýl. Peki ya siz? - Ben ikinci yýl, diye onlarýn konuþmasýný birinin - Sizin oðlunuz epeydir mi hasta? diye, "Kazbek" içen yavaþça sordu.

5 Pavel Nikolayeviç, içip bilerin pastuh kijige körgüzip turgan çýlap, þildi caykap-caykap iyele, baza erdin alakanýla bir emeþ öygö tudup oturala, aldýnda catkan kolbasadañ alýp vidi. kabýra tudup, Dimitriyev caar kýlças edip körüp salala, onoñ uurtap iyele, çýrayýn caman çýrçýytýp, kalýñ la kýzýl ortozýna oturýp, kolbasazýn cerge salýp, þildiñ bögin açýp, Ermek caar sundý: caradýn cakalayöskön korbo taldar izüge eegilep kalgan turgulayt. Kayda da kandýy kuþkaþtýñ kunukçýldu sýgýrganý ugulat. Pavel Nikolayeviç koyu ölöñ öskön taldardýñ Cayla kojo kiçineere tartýlýp kalgan Maymanýñ suuzý ook çakpýndarýla þýrkýrap, tabýlu agat. Onýñ Maymadañ çýkkan avtobustarga kiji de baçým oturýp bolbos. kelgen Ermekke burulýp, Dimitriyev ta neniñ de uçun aktanat: - Emdi ulus onçozý gorod caar bazarga barýp cat. kirele, akçazýn tölöp, - Ce barak deyle, ejik caar uulandý. Bügün výhodnoy kün dep, kiynineñ çýgýp Boysýn, bu bolor dep, Pavel Nikolayeviç orop koygon tudunçaktarýna körgüzip, Ermektiñ aldýna saduçýnýñ canýna cedip kelgen Ermek kapþayladý. Men baza alarým. - O, kalak, undýp iygen turum ne! dep, Pavel Nikolayeviç kere karýþ bolgodýy uzun la çiçke sabarlarlu koldorýn kapþay la töþ karmanýna suga saldý. - Kem cok, kem cvok, men çotojýp iyeyin dep, la çýgayýn deerde, kiyin canýnda ün uguldý: - A çotojoton kiji kem?.. Pavel Nikolayeviç cüzin epcok çýrçýytýp, kolbasaný saduçýnýñ kolýnañ algan la boyýnça, kaya burulýp, kapþay Dimitriyev, ermek aytpay, küün-küç cogýnañ kolýla cañýp iydi. Olor, bayla, tanýþ ulus bolgon oþkoþ... cadala, Pavel Nikolayeviçteñ araay suradý: - Ce uulardýñ ooruzý kandýy, oñdolýp cat pa? iygen bolzoor cakþý bolor edi. Saduçý uzun býçakla kolbasaný tomýra-tomýra kezip Dimitriyevke berip cadala, suradý: - Baza ne kerek? - Tört cüz gramm kirezi kolbasa... Ooktoy kezip eegile kekidi. Saduçý onýñ birüzin ala koyýp, temigip kalgan koldorýla þildi kalýñ boro çaazýnga eptü oroy tudup, - Mege birüzin orop berzeer dep, Pavel Nikollayeviç cergeley turgan kabak arakýlarga uzun aldý. - Ce, aldýrbas! Stakan cokto kanaydar... Ermek kök þildi oñ kolýnýñ berbek sabarlarýla - Baþtagar... - Oozýnañ ba?.. Magazinniñ içinde ulus as. Cunganý udabagan agaþ poldýñ çýgý buulap, olordý boyýnýñ serüünile kuçaktay bir kolýla arçýy tudup, cañý tanýþkan nököriniñ kiynineñ Ermek bazýp iydi. Coldýñ tozýnýna bororýp kalgan uur sopogýla cerge tabýlu altap, caan çiyülü mañdayýna tüülip kalgan terdi Pavel Nikolayeviç nasýl içileceðini bu çobana göstermek istiyor gibi, þiþeyi sallayarak, bir iki yudum silip, bir süre sessiz oturduktan sonra önündeki salamdan alýp yedi. göz ucuyla da Dimitriyev'e bakarak yudumladýktan sonra, yüzünü buruþturup, kalýn kýzýl dudaklarýný eliyle - Aldýrma! Bardak olmayýnca ne yapalým... Ermek mavi þiþeyi kalýn parmaklarýyla kavrayýp, - Baþlayýn... - Þiþeden mi içeceðiz?! salamýný yere býrakarak, þiþenin týpasýný açýp, Ermek'e doðru uzattý: duyuluyordu. Pavel Nikolayeviç sýk otlarýn arasýna oturup, Onun kýyýsýnda büyümüþ dallar sýcaktan iyice eðilmiþlerdi. Bir yerlerden bir kuþun hüzünlü ötüþü Yazýn gelmesiyle birlikte iyice küçülmüþ Mayma nehri küçük dalgalarýný þýrýldatýp, sessizce akýyordu. Mayma'dan gelen otobüslere rahat oturmak mümkün deðil. diyerek, sanki kendini bir þeylerden aklamak istiyor gibi: - Þimdi insanlarýn hepsi þehre pazara gidiyor. parasýný ödeyip, "hadi gidelim" diyerek, kapýya yöneldi. arkasýndan gelen Ermek'e dönüp, "Bugün hafta sonu" - Býrak boþ ver, bu yeter, deyip, Pavel Nikolayeviç sarýlan þeyleri gösterip, Ermek'in önüne geçerek, Ermek hýzla satýcýnýn yanýna geldi. Ben de alacaðým, dedi. - Hesabý kim ödeyecek?.. - O, ah, unuttum! deyip, uzun, ince parmaklý ellerini hemen döþündeki cebine soktu. - Önemli deðil, önemli deðil, ben ödeyeyim, diye, satýcýnýn elinden alarak, geri dönüp, hemen çýkmak isterken arkasýndan bir ses duyuldu: - Oðlunuzun hastalýðý nasýl, iyileþiyor mu? Dimitriyev söz söylemeden, isteksizce kolunu salladý. Onlar her halde tanýþýyordu... Pavel Nikolayeviç yüzünü buruþturup, salamý Satýcý uzun bir býçakla salamlarý keserken, Pavel Nikolayeviç'e yavaþça sordu: - Yaklaþýk dört yüz gram salam... Küçük küçük kessen daha iyi olur. bir kaðýda iyice sarýp, Dimitriyev'e verirken sordu: - Baþka bir þey lâzým mý? dizilmiþ içkileri uzun çenesiyle gösterdi. Satýcý onlardan birisini alýp, iþini yapmaya alýþmýþ elleriyle þiþeyi kalýn kucaklýyor gibiydi. - Bana birisini sarýp verin, deyip Pavel Nikolayeviç Maðazanýn içinde az insan vardý. Yeni yýkanmýþ aðaç yoldan dumanlar çýkýyor, onlarý kendi serinliðiyle teri bir eliyle silip, yeni tanýþtýðý arkadaþýnýn arkasýndan gitti. Ermek yolun tozundan rengi kaybolmuþ aðýr çizmesiyle yavaþça yürüyüp, kalýn çizgiler oluþmuþ alnýndaki

6 berdi: - A emdi körüp cadaar ine... bojogon! ködürip, Ermek caar katap körördö, udura tiyip turgan künniñ çoktorýna eki saamayýndagý ak kýldar caltýraja bajýnda cukaçak çaçtarýn bügün le cañý prikmaher caraþtýra toorýp bergen bolgodýy. Ol kenetiyin bajýn örö Ermek te ogo çaptýk etpey, týmýy tüþti. Pavel Nikolayeviçtiñ caan emes, kandýy da kapþýk kücürendi. Onýzý koyu ölöñdördiñ ortozýnañ kandýy da kuu sýrgalcýndý cula tartýp, ta neniñ de uçun çiçkeçek uçýnañ kerte çaynap, köñkörö körüp alala, uzak sanana berdi. - Cazýlýp, cakþý la cüreten bolzo, institut kajý barar ol dep, Pavel Nikolayeviçti Ermek tokunadarga sabazý emdi instututtarda. Men oný inostrannýy tildiñ fakultedinde MGU-ga iyerge sanangam. Pavel Nikolayeviç kolýla oyto lo küün-küç cañýp iydi. Oh... Bu ne cürüm! Onýla kojo ürengen uuldardýñ köp - A Saþa on segis caþtu. Baya kördöör ne, uzun sýndu, çýrayý da caraþ. Ce emdi bojogoný la ol - dep, caþtu, cakþý cürgen bolzo, tuku kaçan ayýldu-curtu bolup kalar edi. Ermek canýnda turgan þildeñ uurtap, kolbassadañ cip, uulý kereginde kuuçýnýn ulalat: - Emdi Endrey on togus ortozýla Men elik, men elik, meni atkar dep cügürip turar. Baþ la bol, oný körgönçö körbözö tort. Onoñ üstine eñmektep, kandýy da çiyüler edip turar. - A bistiñ uul keneyte le oturala, cüzün-cüür oñýbajý bildirbes ermekter aydýp, bodop lo kojoñdoy berer bolgon... Onoñ bastýra kiyimin uþtýp taþtayla, curttýñ korkuþtu týñ süüp turgan bolor dep bodogonýs. Þkoldoñ kelze le, geografiçeskiy kartalardý polgo cayýp alala, tabýlu kuuçýndayt. Baza la kýzým çýlap segizinçi klassta ürenip turgan. Bis ozo baþtap oný geografiyaný - Bis baþtap tarýy ulustýñ oorýy bergenin çek bilbegenis dep, Pavel Nikolayeviç boyýn oyto toktodýnýp, Baþ la bolzýn ogo! Artkandarý onçozý kýstar ine. Bu uul emdi törtinçi cýlga barýp cat. nököriniñ koronýn oñdop turganýn bildirerge aydat. Ta ne bolgon, ta kanaytkan. Kenetiyin le mýnayda bergen. þýram cetken. - Cakþý la cürgen uulým bolgon dep, Ermek oturgan talarkak carýndu, kiçinek kar köstü kiji caar kalay bergen közile çenegendü köröt. Bolor! Meniñ - Bastýrazý þizofrennikter bolup, cüüle berze dep, Pavel Nikolayeviç kandýy da kýcýrañ aydala, canýnda gorodskoy ulus, köp baldar azýraar emezer. Olor baza bir emeþteñ içkilep iydi. - Cok, baza bir kýzým bar... Saþadañ kiçinek. - A men ceti balalu dep, Ermek katkýrdý. Sler, Ança-mýnça öy bolgon kiyninde, Ermek suradý: - Slerdiñ balagar cañýs la ol bo? aydat: - Bis ekülebis ýrýzý cok adalar boltýrýs: bir-eki uurtap, oný taldýñ tözine cölöp, açu arakýga turguza la caþtala bergen közin ak sabarlarýla cýja tartýp kâfi. - Þimdi gördün iþte... O ölmüþ biri! deðen güneþin ýþýklarýndan iki þakaðýndaki ak kýllar parladý: bugün berber güzelce kesmiþ gibiydi. O birden baþýný kaldýrarak, Ermek'e doðru tekrar baktýðýnda, karþýdan Ermek onu rahatsýz etmemek için ses çýkarmadý. Pavel Nikolayeviç'in küçük baþýndaki kýsa saçlarýný Pavel Nikolayeviç Ermek'i rahatlatmak için konuþtu. O sýk otlarýn arasýndan bir otu koparýp, niçin bilinmez ince ucunu aðzýnda çiðneyerek, yüz üstü yatýp uzun süre düþünceye daldý. düþünmüþtüm. - Ýyileþip, hayatýný toparlarsa enstitüye gider, diye, þimdi enstitülerde. Ben onu yabancý diller fakültesine MGU'ya (Moskova Devlet Üniversitesi) göndermeyi Nikolayeviç tekrar kolunu isteksizce salladý. - Oh.. Bu ne biçim hayat! Onunla birlikte okula gidenlerin bir çoðu - Saþa ise on sekiz yaþýnda. Biraz önce gördünüz, ne uzun, ne yakýþýklý. Þimdi o artýk ölü biri, deyip, Pavel Endrey on dokuz yaþýnda, iyi olsaydý, þimdi çoktan evli barklý olurdu. Sonra Ermek yanýndaki þiþeden yudumlayarak, salamdan yiyip, oðlu hakkýnda konuþmaya devam etti: Þimdi "Ben geyiðim, ben geyiðim, beni vurun" diye koþardý. Allah Allah, onu hiç görmemek öyle görmekten daha iyi. türlü þeyler söyleyip, sanki þarký söyler gibi yapýyordu... Sonra bütün elbiselerini çýkararak, köyün ortasýnda onlarýn üstüne eðilip, bir þeyler çizerdi. - Bizim oðlan birden oturarak, anlaþýlmaz türlü diye, Pavel Nikolayeviç kendini rahatlatmak ister gibi sessizce konuþtu. O da kýzým gibi sekizinci sýnýfa gidiyordu. Biz onun coðrafyayý çok sevdiðini düþünüyorduk. Okuldan geldiðinde, coðrafya haritalarýný yere yayarak, dördüncü yýlýnda. - Biz önce bu insanlarýn hastalandýðýný anlamadýk, anlamadým. Birden böyle oldu. Buna da þükür! Kalanlarýn hepsi kýz. Bu oðlan þimdi hastalýðýnýn - Oðlum önceden iyiydi, diye, Ermek arkadaþýnýn acýsýný anladýðýný hissettirmek için konuþtu. Ne oldu geniþ omuzlu, küçük kara gözlü kiþiye doðru bakarak, baygýn gözleriyle tecrübeli konuþtu. Yeter! Benim çilem - Ya hepsi þizofren olup, aklýný yitirse, deyip, Pavel Nikolayeviç hýrýltýyla konuþarak, yanýnda oturan biraz - Benimse yedi çocuðum var, diyerek Ermek kahkaha attý. Siz þehir insanlarýsýnýz çok çocuk yapmýyorsunuz. Onlar biraz daha içtiler. - Sizin çocuðunuz yalnýzca o mu? - Hayýr, bir kýzým daha var... Saþa'dan küçük. - Biz ikimiz mutsuz babalarmýþýz ha. Bir süre geçtikten sonra Ermek þöyle sordu: aldýktan sonra dalýn dibine dayayýp, sert içkiden yaþlanan gözlerini ak parmaklarýyla silerek þöyle dedi:

7 albadanar. Boyýnýñ la özögineñ çýkkan balazý mýnayda bererde, köörkiy baza kanayýp körüp çýdaþsýn. calkýbas, çökönbös tö kaytkan kiji. Onoyýp la kelze, Gorodko aparar, doktorlor cazar, kojo bararým dep ýylaar la ýylaar. Köörkiydiñ eki közin caþ örtöy cip baratkan bolor. Balam la deer, tüni-tüji uyuktabas, sananýp oturala, kenete boyýnýñ üyi kereginde kuuçýndap baþtadýb: - A baldardýñ enezi Endreydi körüp le iyze, cotkondolo berer. Ermektiñ közine uulý körünip kelgen çilep, çýrayý kandýy da çoçýdulu bolo berdi. Ol unçukpay udura körörineñ korkor. Tort lo küyüp, kandalýp la kelze, barganý la ol. At bolup kiþtep, buka bolup bustap, Ermek cýmjada aydat. Ol onoñ arý boyýnýñ uulý kereginde kuuçýndadý. Tabýþtanbaytan, cüzün-cürlebeyten bolzo, kiji oný ayýlýnda la körüp cürer ine. Tokunap catpas ine, ne le bolor: kezikte közine kiji kalýragan bolzo, men onýñ tilin kezer edim!.. - Sler biçip turaraarda, ol baza biçiirge cat ne dep, bilbes, onýñ oçerkterin korrespondentsiyalarýn üze men biçip cadým dep aytkan dejet. Kadýk bololo, anýyýp - Ýþ suraar dep sanangan turý köörkiy... - Cok, boyýnýñ ülgerlerin körgüsken. Gazetke turguza la salzýn dep nekegen, - Pavel Nikolayeviç Kazbegin katap la küydüret. Adam neni de biçip cat. Bir katap bojodýp iyerde, ol bistiñ gazetteñ redaktorýnýñ kabinedine kirip cürgen boltýr. arý Pavel Nikolayeviç bu mýndýy uçural eske alýndý: - Saþaný kezikte, emeþ oñdolo bergende, aylýna bojodýp Kiji tüjünele, tünde oygonýp, oyto uyuktaganda, tüjin kanayýp undýp koyoton edi. Bat ol þak la andýy. Onoñ - A kýçýrganýn oñdop turu ne? - Ce ne kereginde kýçýrdýñ? dep surap turbay... öskörtö kuuçýndadý. Kezikte kniganý örö dö turbay, cadýp alala, kýçýrar la kýçýrar. kadýk kijideñ artýk cip cat dep, Pavel Nikolayeviç aydýp iyele, boyýnýñ sözineñ boyý kemzinip, oyto kap-kadýk kiji oþkoþ... - Andýy, bilbes kiji çýn onoyýp bodoor! Kursaktý fessorlarýna da barýp cürdim dep, Pavel Nikolayeviç köñkörö körüp, kandýy da çökömöldü le coboþ ermektendi. Ems-em tort lo neni ederin bilbey cadým... - A seldiñ uulardý týþtýnañ körgöndö, kem le cok de maat cok, kanayýp ijenbes. - A men Saþaný cazýp alarga bolup, moskvanýñ pro- Oozýnañ kelgen koyçý ermektendi. Kijiniñ cüregin cañý cürekle solýp, tuku Ayga cetire uçup turgulaarda, ne - Men kýjý-cayý taygalap, koldýñ kiyineñ de eeçip cürzem, baza gazet-kamýrdý kýçýrýp la cadým dep, Kan- týndandýrýp iybey turarda, kiji kanayýp ijenbeyten edi. Onýzý andýy la. - Ce men emdige le çököböy cadým dep, Ermek kuuçýndadý. Bu aray la bolzo, çek ölüp te kalgan ulustý suradý: - A sler uulardýñ cazýlarýna bütpey cadaar ba? - Cok, tort lo arýdým. - Kanayýp bojogon! dep, Ermek kaykay berdi. Onoñ emeþ sananýp oturala, Pavel Nikolayeviçteñ gördüklerine nasýl dayansýn. iyileþtirir, ben de birlikte gelirim" diye kendini zoorlar. Kendi içinden çýkmýþ yavrusu böyle olunca, garip gece gündüz uyumaz, tembellik etmez, umutsuzluða da kapýlmaz. Hâl böyle olunca, "Þehre götürmeli, doktorlar - Çocuklarýmýn anasý Endrey'i gördüðünde, aðlayýp durur. Garibin iki gözü yaþtan yanmýþ gibi. Yavrum der, gelmiþ gibi yüzü ürkmüþ gibi deðiþti. O düþünüp dururken, birden eþi hakkýnda konuþmaya baþladý: kanlanmýþ gibi. At gibi kiþneyip, boða gibi böðürüp kendinden geçiyor. - Ermek'in gözünün önüne oðlu içinde akýllý, uslu dursa. Rahat dursa ne olur: Bazen insan gözüne bakmaktan korkuyor. Sanki onlar yanmýþ, olmalý diye, yumuþak sesle konuþtu. Sonra o kendi oðlu hakkýnda konuþtu. Kavga, gürültü çýkarmayýp, evin jlarýný ve yazýlarýnýn hepsini ben yazýyorum" demiþ. Saðlýðý yerinde olsa ve böyle bir þey yapsaydý onun dilini keserdim!.. - Siz yazý yazdýðýnýz için, o da yazmak istemiþ yayýmlamasýný istemiþ, Pavel Nikolayeviç "Kazbek ini" tekrar yaktý. - "Babam bir þey bilmez onun röporta- - O zavallý da onu iþ isteyen biri sanmýþ olmalý... - Hayýr, kendi þiirlerini göstermiþ. Hemen gazetede býraktýklarýnda o bizim gazetenin redaktörünün odasýna girmiþ. Nikolayeviç þu olayý hatýrladý: - Saþa'yý biraz iyileþirse bazen evine gönderiyorlar. Yine böyle bir defasýnda gece uyanýp, sonra uyuduðunda insan düþünü nasýl unutuyorsa öyle bir þey. Ýþte tam öyle. Sonra Pavel - Peki okuduðunu anlýyor mu? - Ne okuyorsun? diye sormadým... Ýnsan düþ görüp, insandan fazla yiyor, diye, Pavel Nikolayeviç konuþup, kendi sözünden kendisi utanýyormuþ gibi sözü deðiþtirmeye çalýþtý. - Bazen de kitabý eline alýp kalkmadan, okuyor da okuyor. sapasaðlammýþ gibi görünüyor... - Öyle, bilmeyen kiþi öyle sanýyor! Yemeði saðlam yapacaðýmý bilmiyorum... - Sizin oðlunuza uzaktan bakýnca, bir þeyi yokmuþ, yapýlýyor, nasýl güvenmezsin. - Ben Saþa'yý iyileþtirmek için Moskova'nýn profesörlerine de gittim, deyip Pavel Nikolayeviç yere bakýp, umutsuz bir sesle konuþtu. - Þimdi artýk ne Kan-Oozý'ndan gelen çoban konuþtu. - Ýnsanýn kalbini yenisiyle deðiþtirip, insanoðlu aya bile çýkýyor, her þey - Ben kýþ, yaz boyunca daðlarda dolaþýp, koyunlarýn peþinde dolaþsam da, gazete okuyorum, deyip, - Ben þimdiye kadar hiç umutsuzluða düþmedim, dedi Ermek. - Yavaþ ilerlese de, (týp) insaný bile diriltiyor, insan nasýl güvenmez. - Orasý öyle. iyileþeceðine inanmýyor musunuz? - Hayýr, çok yoruldum. - Nasýl ölmüþ! diye, Ermek þaþýrdý. Oturup biraz düþünerek, Pavel Nikolayeviç'e sordu: - Siz oðlunuzun

8 Bu kijiniñ sanaazý cedikpes bolgonýn bayagý tuþtagan kaçan, þkkoldo ürenip turar tuþta korkuþtu týñ süügen kýzýna tuþtayla, süüngenine tort lo kýygýrýp iygen boltýr. nökörim mýndýy uçural kuuçýndagan: Baza la mýndýy ooru kiji poezdle barýp cadala, sakýbagan canýnañ tuku la Pavel Nikolayeviçtiñ alañzuzý oyto lo oozýnañ çýga kandý. Ce kezikteriniñ cazýlýjý da sañ baþka. Meniñ bir kenetiyin Ermek sonurkadý. Kem biler oný. Ce cazataný la küç neme bolgodýy. iydiler. - Mýndýy oorudañ köp ulus oorýyt ne? dep, caradýn cakalay öskön koyu taldardýñ ortozýnañ barbay, tübine tüje bergen þilideñ baza bir emeþteñ amzagýlap bergen çilep, kenete le tura cügürgen... Ermek uur týnýp, Pavel Nikolayeviçle cöpsindi: kolýla balkonnýñ stenelerine barabandap, neni de kojoñdoy bergen. Onoñ, oynop oturgan instrumenti ürele turgam. Ol külümzirenip, sýrañay la pianino oynop oturgan muzýkant çýlap, carýndarýn bökçöytip iyele, eki maþinalardý da kerekke albay, tegine le balkondo oturgan. Akýr, kanaydar emeþ dep, men tuykazýnañ körüp konoton edi, sýrañay la andýy oþkoþ. Meniñ catkan turam tört etaj. Aydarda, Saþa oromlo arý-beri ötkön ulustý la turar. Bu kiji boyýnýñ caþ tujýn kezikte eske alýnganda kandýy katkýmçýlu la süünçilü uçuraldar sanaaña kire da ýraak cerdeñ, emeze tabýþugup iygen çilep, neni de eske alýnýp iygendiy, bodop lo külümzirenip, týñdalaanýp bö? Men baza körgöm. Saþa kezikte neni de sananýp catkan çýlap, uzak öygö týmýy berer. Onoñ kenete kandýy de eske alýnýp iyele, koyçýdañ suradý: - Sler uulardý kanaydar emeþ dep, kiynineñ önötiyin le þiñdep kördöör aysa tabýþ pa ugup iyeten oþkoþ dep, Dimitriyev caan boro közile çike le boyýnýñ aldý caar keze körüp, ta neni Nikolayeviç Ermektiñ sanaazýn kenetiyin boyýnýñ ünile üze sogup iydi. Cürüp-cürüp, kandýy da aalga ün be baskadýy, a ol taraktor maþina deer bolgon. - Þizofrenniyadañ oorýgan ulus dep, Pavel Adazý koylop cürele, özökkö tüjüp le kelze, curtka kandýy maþinalu, kandýy kiji kelip cürgenin, ol maþinalardýñ markazýnañ, nomerlerineñ beri onçozýn kuuçýndaar. Malçýnýñ balazý, kiji bodozo, mal kiynineñ - Týyaktoy boyoyým! deer. Ayla traktorist emes ne, a traktor bolorým deer. Curttý örö traktor bo, maþina ba mañtap baratsa, oný mýnýñ mýnçaga körbögön neme çilep, Endrey uulçaktardý baþtap iyele, onýñ kiynineñ arý cügürer. - Sen caandazañ, kem bolorýñ, balam? Ermek katap ayttý. Bu la tuþta Ermektiñ sanaazýna Endreydiñ caþ tujý ebele berdi. - Ta. Kem biler oný. Ce üredüçileri aydar bolzo, andýy da neme bolbogon dejer. Kem biler oný dep, bo?.. - Andýy, olorlo ne bolup cat. Kün tam la öksöp, izü tiyet. Olor Mayma suunýñ - Aysa, anda soguþ bolup, meezi çaykalgan bolor - Ýþteyten, mehanizator boloton kiji ine... Ol bir Piyindegi uçiliþçede le ürenip turala... - Slerdiñ uulýgar oorýgalaktañ ozo iþtigen be aysa ürengen be? dep, Pavel Nikolayeviç sonurkadý. giderken, birden çok eskiden, okulda öðrenciyken çok sevdiði kýzla karþýlaþýnca sevincinden baðýrmýþ. Bunun olup, iyileþiyor. Benim bir arkadaþým þöyle bir olay anlatmýþtý: Bu hastalýða yakalanmýþ biri trende - Onu kim bilebilir? Ama tedavisi zor galiba. Pavel Nikolayeviç yine hayretle konuþtu. - bazýlarý da tedavi - Niçin çok insan bu hastalýða yakalanmýþ? diye, Ermek birden merakla sordu. nehrinin kýyýsýnda büyüyen sýk dallarýn arasýndan ayrýlmayýp, dibine yaklaþan þiþeden biraz daha içtiler. Ermek derin bir iç çekip, Pavel Nikolayeviç'i onayladý: - Öyle, onlara bir þeyler oluyor. Güneþ iyice yükselip, sýcak arttý. Onlar Mayma þarkýlar söylerdi. Uzun süre böyle çaldýktan sonra birden enstrümaný bozulmuþ gibi öylece kalýrdý... bakardým. O gülümseyip, piyano çalýp, müzik yapýyor gibi, omuzlarýný eðip, balkonun duvarlarýna vurup, geçip giden insanlarý, arabalarý dikkate almadan boþ boþ oturur. Dur bakalým, ne yapýyor diye gizlice gülünç ve sevinçli bir þeyler gelir ya iþte öyle. Benim evim dört odalý. Böyle olsa da, Saþa balkonda oturur, duymuþ veya bir þeyler hatýrlamýþ gibi gülümseyip, iç çekiyor. Hani bazen insanýn aklýna çocukluðuna dair baktým. Saþa bazen bir þeyler düþünüyor gibi yatýp, sessizce uzaklara bakýyor. Sonra birden uzaklardan bir ses bakýp, bir þeyler hatýrlamýþ gibi, çobana sordu: - Siz ne yapýyor diye, oðlunuzu arkasýndan izlediniz mi hiç? Ben durup, bir ses, bir söz duymuþ gibi oluyorlar, deyip, Dimitriyev iri, bulanýk gözleriyle önüne doðru sertçe - Þizofren hastalarý, diye Pavel Nikolayeviç Ermek'in düþüncesini kendi sesiyle daðýttý. - Dolaþýp hayvanlarýn peþinden gitmesi beklenirken o traktör, araba der dururdu. hangi arabayla kimin geldiðini, o arabanýn markasýný, plakasýný her þeyi anlatýrdý. Hayvancýnýn çocuðunun "traktör olacaðým" derdi. Babasý koyundan dönüp, vadiye indiðinde, köye - Sen büyüyünce ne olacaksýn yavrum? - "Týyaktoy oyayým!" derdi. Traktör þoförü deðil de, görmemiþ gibi, Endrey oðlanlarý baþýna toplayýp, onun peþinden koþtururdu. Endrey'in çocukluðu geldi. - Köyün içinden, traktör ya da araba geçse onu hiç olsaydý öðretmenleri söylerdi. Kim bilir onu, diye Ermek bir defa daha söyledi. O zaman Ermek'in aklýna çýktý?.. - Amçan. Onu kim bilebilir. Fakat öyle bir þey Ayný zamanda Ýyin'deki lisede öðrenciydi... - Yoksa orada kavga oldu da aklý baþýndan mý merakla sordu. - Çalýþýyordu, makine kullanan tarým uzmanýydý... - Sizin oðlunuz hastalanmadan önce çalýþýyor muydu, yoksa okuyor muydu? diye, Pavel Nikolayeviç

9 maat cok. slerdiñ Kan-Oozý aymakta bar dejet. Aysa bolzo, çýndap ta, kem biler, olordo nauka açpagan gipnoz bar bolordoñ iyer ulus bar dejet dep, Dimitriyev aydala, boyý turguza la kulagýnañ beri kýzara berdi. Andýy ulustý - Bu slerdiñ altay ulustýñ ortozýnda emdigi nauka bilbes nemeni biler, vraçtar cazýp bolbos ooruný cazýp aayýn tappay, Men ugup oturým, Pavel Nikolayeviç dedi. þýmýrandý. Bu neni aydarga turgan boloton dep, Ermek çat la Dimitriyev oyto lo kep-sürin soodýp, sýrañay la tudagan iytti sýymap iyerineñ korkýp turgan kijidiy cýmjak dep... - Ermek, bis ekülebis ýrýzý cok adalar dep, Ermek. - Bilip oturým, Pavel Nikolayeviç, slerdi andýy iþçi bardý. - Ce men baza ideologiçeskiy iþte turgan kiji inems, katkýrýp iydi. Ermek çek le kaykaganýna, aydar sözin de tappay aktandý. Sler kommunist kiji mýndýy nemege büdüp cat dep, kalak, aydýp iydeer. Onoñ boyý alban keptü - Tübekke tüþken kiyninde, kiji ten nege le büdüp cat dep, Pavel Nikkolayeviç neniñ de uçun katap la surap ugar küünim keldi. - Neni? birüzinde kirgem dep aydala, Dimitriyev katkýrdý. Ce andýy da bolzo, men slerdeñ, Arguçinov, bir le neme - A ne? Kommunist, - Ermek keykey berdi. Men tuku törtön üç cýlda Velikie Luki dep cerdiñ canýnda otkalaptýy cuunýñ öyiinde kirgem. - Men baza Ada-Töröl uçun Ulu cuunýñ okoptorýnýñ büder dep, Pavel Nikolayeviç neni de eske alýnýp, buuraya bergen saamaylarý künniñ çogýna surkurajýp, suyman bajýn oyto lo örö ködürdi. Onoñ çala alañzýp oturala, Ermekteñ suradý: - Sler kommunist bedeer? keyle, aylandýra turgan ar-bütkenle kolbulu neme... - Kiji tübekke tüjüp, uçuragan kiyninde, nege le le berze, tutkulana berer. Onoñ lo öy ötsö, oyto lo kem cok, kap la kadýk, sanaa-ukazý ordýna kire berer. Ol ta - Ta. Kem biler, ce kem biler oný dep, Ermek aydat. A bistiñ cerde bir kiji bar. Küs sarý bürge cede Ol emeze cürümde kaçan da körbögön kandýy da kaykal, kandýy da korkýmçýlu neme körgüzip iygediy. oyonçokto ol ok boyýnça emeze kojo oynogon nökörin kenete le körgüzip iyze, sanaazý ordýna kire kongodýy... kazbegineo küydürip, mýndýy þüülte etti: - Olorgo caþ tujýnda sürekey týñ süügen, oynogon kandýy bir - Sañ baþka... - Mýnañ körgöndö dep, Pavel Nikolayeviç aydala, kuuçýndaja bergen. Bu la tuþtajudañ ulam, ol kiji cazýlýp kalgan. kelin, aysa bolzo, kýs bilbes te bolgon. Olor ürengen þkolýn, üretken üredüçülerin udura-tedire eske alýngýlap, söyleniyor. Öyle olsa, gerçekten kim bilir belki de onlarda bilimde olmayan bir hipnoz kabiliyeti vardý. hemen kulaðýndan baþlayarak kýzardý. - Böyle insanlarýn sizin Kan-Oozý'nda olduðu bilmediðini bilen, doktorlarýn iyileþtiremediði hastalarý iyileþtiren insanlar var diyorlar, diyerek Dimitriyev Nikolayeviç" dedi. - Sizin, Altaylarýn arasýnda þimdiki bilimin Bu ne söylemeye çalýþýyor, diye Ermek ne yapacaðýný bilemeyip, "Sizi dinliyorum, Pavel sývazlamaktan korkuyormuþ gibi yumuþak sesle fýsýldadý. - Ermek, biz ikimiz de mutsuz babalarýz, deyip, Dimitriyev tekrar yüzünü ekþitip, sanki saldýrgan iti -Sizin o iþlerde çalýþtýðýnýzý biliyorum, Pavel Nikolayeviç... Siz komünistsiniz böyle þeylere inanýyorsunuz dedi. Sonra kendini zorlayarak güldü. - Bu derde düþtükten sonra, insan her þeye inanýyor, Pavel Nikolayeviç tekrar kendini aklamaya çalýþtý. - Neyi? bir þey sormak istiyorum. Arguçinov, size, ben - Ben de Ata-Vatan için Ulu savaþýn cephelerinin birisine girdim, diyerek, Dimitriyev güldü. Öyle de olsa, savaþa katýldým. - Niçin Komünist, diye Ermek þaþýrdý. Ben ta kýrk üç yýlýnda Velikie Luki adlý yerin yakýnýnda bir þiddetli þakaklarý güneþin ýþýðýnda parýldayan baþýný tekrar kaldýrdý. Ermek'e þöyle sordu: - Siz komünist misiniz? - Ýnsan bir derde düþünce her þeye inanýr oluyor diye, Pavel Nikolayeviç bir þeyler hatýrlayýp, ak düþmüþ þey... - Ben ideolojik iþlerde de çalýþtým, Ermek. bulamadý. söz söyleyecek þaþýrdýðýndan çok Ermek kalýr. Sonra o zaman geçse, normale döner, saðlýklý, aklý baþýnda biri olur. O havayla, çevredeki tabiatla ilgili bir - Ta. Onu kim bilir, kim bilir onu, dedi Ermek. Bizim orada biri var. Güzün yapraklar sarardýðýnda, tutulup þey gösterilse. arkadaþlarý birden gösterilse, aklý yerine gelebilir... Ya da hayatýnda hiç görmediði þaþýrtýcý veya korkunç bir - Onlarýn çocukluklarýnda çok sevdikleri, oynadýklarý herhangi bir oyuncaðý veya beraber oynadýklarý bir Bundan hesap et, diyerek Pavel Nikolayeviç "Kazbek inden" yakýp, düþüncesini þöyle söyledi: - Çok ilginç... hatýrlayýp sohbet etmiþler. Bu karþýlaþmadan dolayý, o kiþi iyileþmiþ. hasta olduðunu, aklýnýn olmadýðýný o gelin veya kýz anlamamýþ. Onlar okuduklarý okulu, öðretmenlerini

10 adanýñ oturgan ceri een artýp kaldý. Onoñ ol avtobus turatan cer caar burýlarda, mayma suunýñ caradýndagý koyu taldardýñ ortozýnda cañý la eki caykap þýmýrandý: Bot, sen kandýy kiji, nökör jurnalist... Arguçinov Ermek carattý cakalay barýp baratkan Dimitriyevtiñ kiynineñ bir emeþ körüp turala, bajýn - Cakþý bolzýn, Pavel Nikolayeviç, men baza katap uulýma barýp colugatam. Ermek onýñ kiynineñ tap edip bazarga cürele, kiynineñ ta kem de toktodo tartýp iygen çilep, tura tüþti: çöyilgen çiçkeçek colçýkka boyý ozo gorod caar uulandý. - Ce kojo bazaak, bistiñ ayýlga barýp, anda kono berer dep, Pavel Nikolayeviç aydala, carattý cakalay cerineñ baza örö turdý. - A ýrýs ol kemge kerek cok dep, Ermek uur sopogýla taldardýñ tözindegi ölöñdi þýlýradýp, oturgan kerek! kayýltkan korgolcýndýy uur caþtar sýzýlýp, baza neni de aydýp bolboy, caan-caan týnastay berdi. Mege baza ýrýs - Men baza kiji, onýñ uçun kiji çilep cüreyin dep! Mege, mege... dep, Pavel Nikolayeviçtiñ köstörineñ slerdiñ le balagar ine, Pavel Nikolayeviç! caan bajýn kaykagandu caykadý. Andýy sösti kiji korkýbay, oostoñ badýrýp aydar ba?! Ol mal emes, kiji, korkýy ba berdi. Ol, baya la boyýnça kuuçýndaþkan kijini emdi cañý la körüp iygen çilep, tazada kayçýlap koygon - Pavel Nikolayeviç! dep, Ermek, tort lo üstine kenete kandýy da kazýr añ uçurap kelgen çilep, çoçýy ba, çýgala, gorod barýp cadarda, maþine aray la bolzo öltüre bazýp salbagan... Arý la ol tuþta bir aay... ünile aydala, oñ kolýla cerge tayanýp, but bajýna turup çýktý. Saþa bir katap bolnitsadañ kanayýp ta cajýnýp þýytýldap turgan kabaktý uçýna cetire uurtap iyele, Bis ýrýzý cok adalar! dep, kandýy da tungak la kordogondu Pavel Nikolayeviç Ermektiñ kuuçýný bojoy bererde, uur týnýp, taldýñ tözinde cölöp koygon þildiñ tübinde Ermek agýn-çegin ayttý. Boyýn: men kam, men carlýk dep te carlangan uluska aparýp turadým, eelü dep adalgan tuulardýñ attu-çuulu arjandarýna da aparýp cürdim, ce emeþ le neme bolboy kaldý. - Nede de maat cok dep, men Endreydi ce kandýy kijige körgüspedim deyin.. Eþ le neme bolbogon dep, yer boþ kaldý. Sonra o otobüs duraðýna döndüðünde, Mayma nehrinin kýyýsýnda iki babanýn biraz önce oturduklarý Arguçinov Ermek kýyý boyunca uzaklaþan Dimitriyev'in arkasýndan bir süre bakarak, baþýný sallayarak fýsýldandý: "Hey, sen nasýl birisin, dost gazeteci..." - Uðurlar olsun, Pavel Nikolayeviç, ben tekrar gidip oðlumu göreceðim. Ermek onun peþinden yürüyerek, arkasýndan biri durdurmak için çekmiþ gibi durdu: - Eh, beraber gidelim, bizim eve gidip orada kalalým, diyerek Pavel Nikolayeviç nehrin kýyýsýnda uzayan ince küçük yolla þehre doðru yöneldi. yerden kalktý. - Huzur, o herkese gerek, diye Ermek aðýr çizmesiyle dallarýn dibindeki otlarý hýþýrdatarak, oturduðu gerek! kurþun gibi aðýr yaþlar sýzýp, baþka bir þeyler daha konuþacak gibi derin derin iç çekti. Bana da huzur - Ben de insaným, onun için insan gibi yaþayayým! Bana, bana... diye, Pavel Nikolayeviç'in gözlerinden insaný þimdi yeni görüyormuþ gibi, kýsaca traþ edilmiþ baþýný þaþýrmýþ gibi salladý. - Böyle bir sözü insan korkmadan, nasýl aðzýna alabilir?! O hayvan deðil, sizin çocuðunuz, Pavel Nikolayeviç! - Pavel Nikolayeviç" deyip, üstüne vahþi bir hayvan geliyormuþ gibi, ürküp, korktu. O, kaç saattir konuþtuðu kalsýn onu çiðneyip öldürecekmiþ... O zaman az kalsýn keþke... eliyle yere dayanarak ayaða kalktý. - Saþa bir defasýnda hastaneden gizlice çýkarak, þehre gittiðinde, araba az Pavel Nikolayeviç, Ermek'in konuþmasý bittiðinde, derin bir iç çekip, dalýn dibine dayadýðý þiþenin dibindeki içkiyi sonuna kadar içerek, "Biz mutsuz babalarýz! deyip, boðuk ve mutsuz bir ses tonuyla konuþarak, sað di. Kendisine: "Ben kam, ben carlýðým" diyen insanlara götürdüm, "iyeli" denen daðlarýn anlý þanlý, kutsal kaynak sularýna da götürdüm, hiçbir þey deðiþmedi. - Öyle olabilir diye, Endrey'i birilerine gösterdim... Hiçbir þey deðiþmedi, diye Ermek doðru bildiðini söyle-