Periodontal Olarak Hastalıklı Bireylerde Başlangıç Periodontal Tedavisi ile Birlikte Taurin Jel Uygulamasının Değerlendirilmesi

Transkript

1 ARAŞTIRMA (Research) Hacettepe Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 31, Sayı: 2, Sayfa: 9-15, 2007 Periodontal Olarak Hastalıklı Bireylerde Başlangıç Periodontal Tedavisi ile Birlikte Taurin Jel Uygulamasının Değerlendirilmesi Evaluation of Initial Periodontal Treatment with Taurin Gel Application in Periodontally Diseased Patients *Dr.Dt. A. Altuğ SOFUOĞLU, *Dr.Dt. İlke Pelin SOFUOĞLU, **Dt. Dilek UC, ***Doç.Dr. Tolga F. TÖZÜM, ****Prof.Dr. Kamer KILINÇ, **Prof.Dr. İ. Levent TANER *Serbest Diş Hekimi, Periodontoloji Bilim Doktoru **Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi, Periodontoloji Anabilim Dalı ***Hacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi, Periodontoloji Anabilim Dalı ****Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Biyokimya Anabilim Dalı ÖZET Amaç: Bu çalışmanın amacı antioksidan ve antibakteriyel etkili bir ajan olan taurinin, periodontitisli hastaların başlangıç tedavisine ek olarak kullanılmasının klinik ve labotaruvar sonuçlarını karşılaştırmalı olarak incelemektir. Bireyler ve Yöntem: Gazi Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dalı na başvuran ve klinik ve radyografik incelemeler sonucunda kronik periodontitis tanısı konulan 15 birey kullanılmıştır. Aralarında en az 2 diş olmak şartıyla, 5-7 mm cep derinliğine sahip olan ve sondlamada kanama bulgusu gösteren iki adet tek köklü dişe kök yüzeyi düzleştirmesi yapıldıktan sonra, deney grubuna ait dişlere % 5 lik taurin jel, kontrol grubuna ait dişlere ise aktif madde içermeyen plasebo jel uygulanmış, tedavi öncesi alınan cep sıvısı örnekleri ve klinik ölçümler, tedavi sonrası 6. haftada tekrarlanmıştır. Cep sıvısında interlökin (IL) -1β sitokin düzeyi değerlendirilmiştir. Bulgular: Test ve kontrol gruplarına ait tedavi öncesi ve sonrası klinik ölçüm değerleri açısından gruplar arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (p>0.05). DOS toplam miktar (pg), DOS hacimi (mgr) ve konsantrasyon (pg/mgr) değerlerine ait tedavi öncesi ve sonrası yüzde değişimlerinin karşılaştırılması yapılmış; test ve kontrol grupları arasındaki toplam miktar ve DOS hacimi değerleri arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı değilken, konsantrasyon değerleri arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.05). ABSTRACT Aim: The aim of the present study was to examine the clinical and laboratory consequences of comparative effects of additional application of antioxidant and antibacterial agent taurin on periodontitis patients initial periodontal treatment. Subjects and Methods: The study was performed on 15 chronic periodontitis patients at Gazi University, Faculty of Dentistry, Department of Periodontology. Root planning was performed on 2 single rooted teeth that are at least 2 teeth apart and has 5-7 mm probing depth and have bleeding on probing. Then application of %5 taurine gel to test group teeth and no active material containing placebo gel to control group teeth was performed, gingival crevicular fluid samples and clinical indexes are recorded pretreatment and repeated at 6th week post treatment. Interleukin (IL) -1β marker was assessed in gingival crevicular fluid (GCF). Results: Test and control groups pre and post treatment clinical measurement scores show no significant difference between groups (p>0.05). GCF s pre and post treatment total activity (pg), volume (mgr) and concentration level percentage comparisons show that mass and volume measurement level differences show no significant difference between test and control groups, but there was a significant difference between the measurement level differences of concentration (p<0.05). Discussion and Conclusion: Although no significant

2 10 Tartışma ve Sonuçlar: Çalışmamızda, test ve kontrol grubu arasında klinik indeks değerleri açısından anlamlı bir farklılık görülmese de, laboratuvar bulguları tedavi öncesiyle karşılaştırıldığında tedavi sonrasında test grubundaki IL-1β seviyesindeki azalmanın daha fazla olduğunu göstermektedir difference was demonstrated between clinical scores of test and control groups, post treatment laboratory findings showed significant reduction in IL-1β levels compared to pre-treatment levels. ANAHTAR KELİMELER Kronik periodontitis, Taurin, IL-1β, Dişeti oluğu sıvısı KEYWORDS Chronic periodontitis, Taurine, IL-1β, Gingival crevicular fluid GİRİŞ Periodontitis; gingival ve periodontal liflerin yıkımı, krestal kemik rezorpsiyonu, bağlantı epitelinin apikale proliferasyonu, ataşman kaybıyla beraber cep formasyonunun görüldüğü periodontal dokuların iltihabi bir hastalığıdır 1. Kronik periodontitis ise, tüm periodontitis türlerinin % 95 ini oluşturan bir periodontal hastalık olup, ana etkeni mikrobiyal dental plaktır ve yetişkinlerin yaklaşık % inde görülmektedir 2. Gustaffson ve Asman 3 kronik periodontitisli hastalarda oksijen radikallerinin % 113, elastaz salımının ise % 25 daha fazla olduğunu ve oksijen radikallerinin de kronik periodontitiste doku yıkımından sorumlu olabileceğini belirtmişlerdir. Serbest radikal, 1, 3, 5 gibi tek sayıda elektron bulunduran, bu nedenle stabil olmayan, çok aktif basit bir moleküldür 4,5. Serbest radikaller, tüm hücre bileşenleri ile etkileşebilme ve hücrelerin tüm fonksiyonlarında oluşabilme özelliği göstermektedir 5. Yara iyileşmesi sürecinde ortaya çıkan SOR un: Hücre çekirdeği ve DNA sını hasara uğrattıkları, kollajen hasarı yaparak yara geriliminde bir azalmaya neden oldukları, fosfolipid membran içerisindeki yağ asitlerinin peroksidasyonu ile hücre membranını harap ettikleri, bağ dokusu taban maddesini oluşturan hyaluronik asit ve proteoglikan yapısını bozdukları, lizozim ve mitokondri gibi hücre organel membranlarını bozdukları, bildirilmiştir 6,7. Shapina ve ark. 8, lökositler tarafından oluşturulan reaktif oksijen türevlerinin hızlı ilerleyen periodontitisli bireylerde sağlıklı bireylere oranla % 46 daha fazla olduğunu bulgulamışlardır. Araştırıcılar, bu sonucu hastalardaki lökositlerin fonksiyonel olarak aktive olmalarına bağlamış ve oluşan oksijen radikallerinin periodontal hastalıkların patogenezinde önemli rollerinin olduğunu öne sürmüşlerdir. Öte yandan; memeli hücrelerinde oksidatif harabiyeti önleyen, sınırlayan ya da kısmen tamir eden koruyucu mekanizmalar bulunmakta, bu mekanizmalarda rol oynayan maddelere ise antioksidan adı verilmektedir 6,9,10. Asman ve ark. 11 ; sırtlarında deneysel granülasyon dokusu oluşturulan sıçanlardaki kollajen yıkımının antioksidanlarla önlenebileceğini göstermiştir. Kollajen yıkım oranının antioksidanların enjeksiyonu sonrası azaldığı, dolayısıyla antioksidanların periodontitis gibi kollajen yıkımının önemli rol oynadığı hastalıklarda faydalı olabileceği bildirilmiştir. Vücuttaki en önemli antioksidan maddeler, α-tokoferol (Vitamin E), askorbik asit (Vitamin C), β-karoten (Vitamin A), ürik asit, bilirubin ve taurindir. Bunlardan taurin (2 Aminoethan sülfanik asit), alglerde ve hayvanlar aleminde yüksek konsantrasyonlarda bulunan, ancak bakteri ve bitkilerde bulunmayan ya da çok az bulunan bir β aminoasittir 9,12. Taurinin genel olarak: Nörotransmitter ve hormon salımının düzenlenmesi, antimikrobiyal etki, glikoz ve glikogenezin stimülasyonu, antioksidan etki, hücre proliferasyonu ve yaşanabilirliğini arttırması, gibi birçok fonksiyonu bulunmaktadır 9.

3 11 Diğer yandan, periodontitis gibi kronik inflamasyonun bulunduğu bölgelerde, farklı sitokin tipleri saptanmaktadır. Sitokinler, bakteri ve bakteri ürünlerine karşı bir cevap olarak sentezlenir, periodonsiyumdaki inflamatuar cevabı indükler ve bu cevabın devamlılığını sağlarlar 13. Bu sitokinlerden interlökin (IL) -1 moleküllerinden olan IL-1α ve IL-1β, periodontal yıkımın patogenezinde ve infeksiyona karşı oluşan akut faz cevabında yer alan sitokinlerdir 14,15. Gerçekleştirilen çalışmalar, IL-1β nın periodontal durum ile ilişkili olduğunu, 13,16 seviyelerinin periodontitisli bölgelerde sağlıklı bölgelere oranla daha yüksek olduğunu ve bunun şiddetli inflamasyonun ve/veya IL-1β üretimindeki yapısal farklılıkların bir sonucu olabileceğini 16 ve miktarının periodontal hastalığın şiddetine ve aktivitesine bağlı olarak dinamik değişiklikler gösterdiğini bulgulamıştır 15,17. Ataşman kaybının 2-4 mm olduğu, başka bir deyişle kronik periodontitisin henüz başlangıç safhasındaki periodontal ceplerin tedavisinde, diştaşı temizliği, kök yüzeyi düzleştirmesi ve etkin plak kontrolünün sağlanması ile başarılı sonuçlar elde edilebilmektedir. Ancak sondlanabilir cep derinliklerinin daha fazla olduğu ve periodontal hastalığın şiddetinin artmış olduğu durumlarda, geleneksel periodontal tedaviye ek olarak sistemik ve lokal bazı kemoterapötik ajanların uygulanması gibi yardımcı metodlardan da sıklıkla yararlanılmaktadır. Bu çalışmadaki amacımız, orta derecede (5-7 mm) ataşman kaybıyla beraber görülen kronik periodontitisli ceplerin tedavilerinde küretaj işlemiyle birlikte uygulanan taurinin, yalnız küretaj uygulanan bireylerde, klinik ve dişeti oluğu sıvısı (DOS) örnekleri vasıtasıyla karşılaştırılmasıdır. BİREYLER ve YÖNTEM Hasta seçimi ve klinik değerlendirme: Çalışmada hasta grubu Gazi Üniversitesi, Diş Hekimliği Fakültesi, Periodontoloji Anabilim Dalı na başvuran ve yapılan klinik ve radyografik incelemeler sonucunda kronik periodontitis tanısı konulan 15 bireyden oluşturmuştur. Hasta seçiminde, aralarında en az 2 diş olmak şartıyla, 5-7 mm cep derinliğine sahip olan ve sondlamada kanama bulgusu gösteren iki adet tek köklü dişe sahip bireyler olmasına dikkat edilmiştir. Çalışmaya dahil edilen bireylerde; uygulama yapılan dişlerde periapikal lezyon, çürük kavitesi veya herhangi bir protetik restorasyon bulunmaması, bu dişlerin komşuluğunda eksik diş olmaması, hastaların son 6 aylık dönemde herhangi bir periodontal tedavi görmemiş ve herhangi bir nedenle antibiotik veya topikal antimikrobiyal bir ajan kullanmamış olması, sigara kullanmamaları ve sistemik olarak sağlıklı olmaları şartları aranmıştır. Ayrıca, Gazi Üniversitesi Etik Kurul prensipleri dahilinde, hastaların bilgilendirilmiş olarak onayları alınmıştır. İlk seansta çalışmaya dahil edilecek dişlerden DOS örnekleri alınmış ve Plak İndeks (PI) (Sillness ve Löe), Gingival İndeks (GI) (Löe ve Sillness), klinik ataşman seviyesi (KAS), sondlamada kanama (SK) ve sondlanabilir cep derinliği (CD) ölçümleri yapılmıştır. Çalışmada tüm klinik ölçümler için aynı periodontal sond kullanılmıştır. Tedavi olarak; ilgili DOS örnekleri ve klinik indekslerin alınmasının ardından her iki dişe de diştaşı temizliği ve lokal anestezi altında kök yüzeyi düzleştirmesi yapıldıktan sonra, test bölgesindeki dişlere % 5 lik taurin jel, kontrol grubundakilere ise aktif madde içermeyen plasebo jel uygulanmış, bölgeler periodontal pat ile baskı uygulanmaksızın kapatılmıştır. DOS alımı ve tüm klinik ölçümler 6. haftada tekrarlanmıştır. DOS örneklerinin alınması: Örnekleme öncesinde steril ependorf tüplerinin boş ağırlıkları hassas terazide ölçülmüştür. Örneklenmesi planlanan bölgeler steril pamuk rulolar ile izole edilmiştir. Hava spreyi ile dikkatli bir biçimde ilgili bölgeler kurutulmuş ve mevcut olan supragingival dental plak ortamdan uzaklaştırılmıştır. Standart steril kağıt şeritler ilgili diş bölgelerine 1mm dişeti oluğundan içeri girecek şekilde pasif şekilde yerleştirilmiştir. 30 saniye

4 12 beklenilerek şeritlerin DOS u emmesi sağlanmış ve ardından hızlı bir şekilde steril ependorf tüplerine nakledilmiştir. Ependorf tüpleri hassas terazide tartılarak mevcut olan DOS hacimi değişikliği için kayıt yapılmıştır. Böylelikle örnekleme öncesi tartılan ve örnekleme sonrası tartılan ependorf tüpleri arasındaki ağırlık değişimleri hesaplanarak mevcut olan ve emilen DOS miktarı tayin edilmiştir. DOS miktarı mg cinsinden ifade edilmiştir. İstatistiksel analiz: Test ve kontrol gruplarına ait tedavi öncesi ve sonrası klinik veriler Tablo I de gösterilmiştir. İstatistiksel analizlerde, karşılaştırmalarda p değerine bonferroni düzeltmesi yapılmıştır. Test ve kontrol gruplarının, tedavi öncesi-sonrası Gingival İndeks (GI) değerleri için Wilcoxon Eşleştirilmiş İki Örnerk Testi kullanılarak karşılaştırılmıştır. Daha sonra test ve kontrol gruplarının tedavi öncesi-sonrası gruplar arası karşılaştırmasında ise nonparametrik bir test olan Mann Whitney U Testi kullanılmıştır. Test ve kontrol gruplarının, tedavi öncesi-sonrası sondlamada kanama (SK) değerleri nonparametrik bir test olan Bağımlı Gruplarda Ki-Kare Testi kullanılarak karşılaştırılmıştır. Test ve kontrol gruplarının, tedavi öncesi-sonrası sondlanabilir cep derinliği ve klinik ataşman seviyesi değerleri nonparametrik bir test olan Wilcoxon Testi kullanılarak karşılaştırılmıştır. Her iki grubun tedavi sonrasındaki cep derinliği ve klinik ataşman seviyesi değişim yüzdeleri Mann Whitney U Testi kullanılarak karşılaştırılmıştır. Test ve kontrol gruplarının, tedavi öncesi-sonrası toplam miktar, DOS hacimi ve konsantrasyon değerleri nonparametrik bir test olan Wilcoxon Testi kullanılarak karşılaştırılmıştır. BULGULAR Klinik Bulgular Araştırma süresince oral dokularda taurine bağlı herhangi bir yabancı cisim reaksiyonu gelişmemiştir. Plak İndeks değerlerinin tümü 0 olduğundan (yani değerler arasında bir değişim olmadığından) istatistiksel analiz yapılamamıştır. Fakat değerlerin tümünün aynı olması gruplar arasında ve tedavi öncesi-sonrasında fark olmadığını göstermektedir. Tedavi sonrasında her iki grupta da GI değerlerinde anlamlı bir azalma gözlenmiştir (p<0.01). Gruplar arasında GI değerleri bakımından fark bulunamamıştır (p>0.05). Tedavi öncesinde her iki grupta da bölgerin tümünde sondlamada kanama + iken, tedavi sonrasında bu değer test grubu deneklerinin %73,3 ünde -, kontrol grubu deneklerinin ise %66.7 sinde - değerini almış- TABLO I Test ve Kontrol Gruplarına ait klinik veriler (ortalama ± standart sapma) TEST (n=15) KONTROL (n=15) Tedavi Öncesi Tedavi sonrasi Tedavi Öncesi Tedavi sonrası PI GI 1.07 ± ± 0.35 # 0.93 ± ± 0.35 # SK * * KAS 7.20 ± ± 1.10 # 6.60 ± ± 1.64 # CD 6.80 ± ± 0.91 # 6.07 ± ± 1.03 # *p<0.05 tedavi öncesi ile karşılaştırıldığında # p<0.01 tedavi öncesi ile karşılaştırıldığında

5 13 tır. Her iki grupta da bu düşüş istatistiksel olarak anlamlıdır (p<0.05). Test ve kontrol gruplarının tedavi öncesi-sonrası gruplar arası karşılaştırmasında yine nonparametrik bir test olan Ki-Kare Testi kullanılmıştır. SK değerleri bakımından gruplar arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır (p>0.05). Tedavi sonrasında her iki grupta da cep derinliği ve klinik ataşman seviyesi değerlerindeki düşüş istatistiksel olarak anlamlıdır (p<0.01). Cep derinliği ölçümleri, test grubunda tedavi öncesinden sonrasına %37.5 lik bir düşüş olmuşken, kontrol grubunda %33.33 lük düşüş olmuştur. Fark istatistiksel olarak anlamlı düzeyde değildir. Klinik ataşman seviyesi indeksinde ise; test grubunda tedavi öncesinden sonrasına %33.33 lük bir düşüş olmuşken, kontrol grubunda %22.22 lik düşüş olmuştur. Fark istatistiksel olarak anlamlı düzeyde değildir. Laboratuvar Bulguları Test ve kontrol gruplarına ait tedavi öncesi ve sonrası DOS un kütle (pg), DOS hacimi (mgr) ve konsantrasyon değerleri Tablo II de gösterilmiştir. Konsantrasyon değerleri, laboratuvar işlemi sonucu bulunan toplam miktar (pg) değerinin tedavi öncesi ve sonrası kağıt striplere emdirilen DOS hacmine(mgr) bölünmesi ile elde edilmiştir. Buna göre, tedavi sonrasında her iki grupta da toplam miktar değerlerindeki artış istatistiksel olarak anlamlıdır (p<0.05). Bununla birlikte, tedavi sonrasında her iki grupta da DOS hacimi ve konsantrasyon değerlerindeki düşüş ise istatistiksel olarak anlamlı değildir (p>0.05). toplam miktar, DOS hacimi ve konsantrasyon değerlerine ait yüzde değişimlerinin karşılaştırılmasında ise, tedavi etkinliğinin test ve kontrol gruplarında farklı olup olmadığını karşılaştırmak amacıyla [(tedavi öncesi tedavi sonrası) / tedavi öncesi] x100 formülü kullanılarak yüzde değişim değerleri bulunmuş ve bu değerler iki grupta karşılaştırılmıştır. Tedavi öncesi ve sonrası değişim yüzdeleri açısından, iki grup arasındaki toplam miktar ve DOS hacimi değerlerindeki fark istatistiksel olarak anlamlı değilken, konsantrasyon değerleri arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı şekilde azalmıştır (p<0.05). TARTIŞMA ve SONUÇLAR Antioksidanların, oksidatif harabiyeti önleyerek/sınırlayarak yara iyileşmesini hızlandırdığı ve deneysel granülasyon dokusu dinamizmini bozduğu çeşitli hayvan modellerinde gösterilmiştir. Antioksidan bir madde olan taurinin gerçekleştirilen birçok in vitro ve in vivo çalışmayla antioksidan özelliği ile yara iyileşmesini hızlandırabildiği, hücre proliferasyonu ve canlılığını arttırdığı, ayrıca antimikrobiyal ve antienflamatuar etkisinin bulunduğu gösterilmiştir. Sofuoğlu nun 18 taurinin oral dokularda erken dönem yara iyileşmesini hızlandırdığını gösterdiği çalışmasından yola çıkarak, bu çalışmada %5 lik jel formunda hazırladığımız taurinin periodontal başlangıç tedavisine ek olarak kullanılmasının etkinliği araştırılmıştır. TABLO II Test ve Kontrol Gruplarına ait DOS toplam miktar, DOS hacimi ve konsantrasyon miktarları [ortanca (min-maks)] TEST (n=15) KONTROL (n=15) Tedavi Öncesi Tedavi sonrası Tedavi Öncesi Tedavi sonrası Toplam miktar ( ) ( ) 69.38( ) ( ) DOS hacimi ( ) ( ) ( ( ) IL-1β Konsantrasyonu ( ) ( )* ( ) ( )* * p<0.05 tedavi öncesi ile karşılaştırıldığında

6 14 Enfeksiyöz karakterli bir hastalık olan periodontitis tedavisinde, son yıllarda klasik mekanik tedavi yöntemlerine ek olarak mikroorganizmaların üremesini önleme ve/veya yok etmede farklı antibakteriyel ajanların etkinlikleri araştırılmaktadır. Bu konuya yönelik özellikle metranidazol jelin kullanıldığı çalışma sayısı dikkat çekmektedir. Noyan ve Kuru nun 19 metranidazolun subgingival küretaj ile kombine veya tek başına uyguladıkları çalışmalarında, lokal metranidazol uygulamasıyla klinik ve mikrobiyolojik parametrelerde daha iyi bir düzelme gözlendiği belirtilmiştir. Stetzel ve ark. nın 20 gerçekleştirdikleri benzer bir çalışmada da, metranidazol jel uygulaması ile subgingival küretaja benzer klinik ve mikrobiyolojik sonuçlar elde edilmiştir. Bununla birlikte, taurinin insan oral dokularında antioksidan ve antibakteriyel etkilerinin incelendiği ve yukarıda bahsettiğimiz çalışmanın 18 yanısıra, taurinin antioksidan özelliğinin deneysel hayvan modellerinde araştırıldığı çalışmalar da sınırlı sayıdadır. Özmeriç ve ark. nın ve yıllarında köpeklerde deneysel kemik defeklerindeki yeni kemik formasyonunun %5 lik taurin ile yüklü kitosan filmlerin kullanıldığı gruplarda taurinsiz gruplara oranla daha belirgin olduğu, ayrıca taurinli gruplardaki makrofaj ve nötrofil sayılarının daha yüksek görüldüğü belirtilmiştir yılında Özmeriç 23 ve 1999 yılında Haytaç ın 24 deney köpeklerinde gerçekleştirdikleri ve taşıyıcı olarak sırasıyla kitosan ve kollajen membranların kullanıldığı çalışmalarda, taurinin makrofaj sayısını ve boyutlarını arttırarak yara iyileşmesi sürecinde granülasyon fazına geçişi, dolayısıyla yara iyileşmesini hızlandırdığı sonuçlarına varılmıştır. Ayrıca, Klimura ve ark. 25 tüm periodontitis tiplerinde oksidatif ürünlerin kontrol grubuna oranla çok daha fazla olduğu ve konvansiyonel periodontal tedavi sonrasında ise oksidatif ürün seviyesinin azaldığı belirtilmiştir. Bununla birlikte, periodontal durum ile ilişkisi çeşitli çalışmalarla gösterilen IL-1β nın periodontitisli bölgelerde sağlıklı bölgelere oranla daha yüksek olduğu bilgisinden yola çıkarak, çalışmamızda taurinin periodontal tedavi üzerine olası olumlu etkilerinin değerlendirilmesinde bu belirleyicinin tedavi öncesi ve sonrası değerlerinden yararlanılmıştır. Çalışma sonuçlarımızda, test ve kontrol grubu arasında klinik indeksler açısından anlamlı bir farklılık görülmese de, laboratuvar bulguları sonucunda kontrol grubuna oranla test grubundaki toplam miktar değerleri arasındaki farkın anlamlı olduğu görülmüştür. Bu sonuçlar, tedavi öncesiyle karşılaştırıldığında tedavi sonrasında test grubunudaki IL-1β seviyesindeki azalmanın daha fazla olduğunu göstermektedir. İleride yapılacak olan klinik araştırmalarda agresif periodontitisli bireylerde taurin jelin bölgesel olarak uygulanmasının etkinlinin karşılaştırılması periodontitisli bireylerin tedavisi açısından yeni bilgiler sağlayacaktır. KAYNAKLAR 1. Schluger S, Yaudelis RA, Page RR, Johnson HR. Periodontal Diseases. Lea & Febiger, 1990; American Academy of Periodontology, World Workshop in Clinical Periodontics Consensus Report; Discussion Section. Nevins M, Becker W, Kornman K, ed. Princeton, 1989 NJ: I/23-I/ Gustaffson A, Asman B. Increased Release of Free Oxygen Radicals from Peripheral Neutrophils in Adult Periodontitis After Fcγ-Receptor Stimulation. J. Clin. Periodontol. 1996; 23: Barber AD, Harris RS. Oxygene Free Radicals and Antioxidants: A Review. American Pharmacy. NS 1994; 34 (9): Seven A, Candan Y. Serbest Radikaller ve Lipid Peroksidasyonu. Klinik Gelişim : Chapple ILC. Reactive Oxygene Species and Antioxidants in Inflammatory Diseases. J. Clin. Periodontol : Högstrom H. Mechanisms and Prevention of Decraese in Wound Margin Strength. Acta. Chır. Scand.(suppl)., 1987; 539: Shapira L, Borinski R, Sela MN, Soskine A. Superoxide Formation and Chemiluminescence of Peripheral PMNL in Rapidly Progressive Periodontitis Patients. J. Clin. Periodontol. 1991; 18: Huxtable RJ. Physiological Actions of Taurine. Physiological Reviews, 1992; 72(1): Pasantes MH, Wright CE, Gau GE. Protective Effect of Taurine, Zinc and Tocopherol on Retinol-induced Damage in Human Lymphoblastoid Cells. J. Nutr., 1984; 114:

7 Asman B, Wijkander P, Hjerpe A. Reduction of Collagen Degradation in Experimental Granulation Tissue by Vitamin E and Selenium. J. Clin. Periodontol. 1994; 21: Wright CE, Tallan HH, Lin YY. Taurine: Biological Update. Ann. Rev. Biochem., 1986; 55: Gamonol J, Acevedo A, Bosnones A. Levels of IL-1 beta, -8, and -10 and RANTES in Gingival Crevicular Fluid and Cell Populations in Adult Periodontitis Patients and the Effect of Periodontal Treatment. J. Periodontol 2000; 71 (10): Ishihara Y, Nishihara T, Kuroyaragi T. Gingival Crevicular Fluid IL-1 and IL-1 Receptor Antagonist Levels in Periodontally Healthy and Diseased Sites. J. Periodontal Res. 1997; 32 (6): Tsai CC, Ho YP, Chen CC. Levels of IL-1 beta and IL-8 in Gingival Crevicular Fluids on Adult Periodontitis. J. Periodontol (10): Figueredo CM, Ribeiro MS, Fischer RG. Increased IL- 1 beta concentration in Gingival Crevicular Fluid as a Characteristic of Periodontitis. J. Periodontol. 1999; 70 (12): Hou LT, Liu CM, Rossomando EF. Crevicular IL-1 beta in Moderate and Severe Periodontitis Patients and the Effect of Phase I Periodontal Treatment. J. Clin. Periodontol. 1995; 22 (2): Sofuoğlu AA. Taurinin Erken Dönem Yara İyileşmesi Üzerine Etkisinin Çeşitli Yöntemlerle İncelenmesi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, Periodontoloji Anabilim Dalı, Ankara, Noyan L, Kuru B, Yılmaz S. A Clinical and Microbiological Evaluation of Systemic and Local Metranidazole Delivery in Adult Periodontitis Patients. J. Clin. Periodontol. 1997; 24: Stetzel, Folder De J. Topical Metranidazole Application Compared with Subgingival Scaling. J. Clin. Periodontol. 1996; 23: Özmeriç N, Özcan G, Haytaç CM, Alaadinoğlu EE, Sargon MF. Chitosan Film Enriched with an Antioxidant Agent, Taurine, in Fenestration Defects, J. Biomed Mater. Res., 2000; 51 (3), Özmeriç N, Özcan G, Şenel S, Haytaç CM, Sargon MF. Taurine-Loaded Chitosan Film for Periodontal Wound Healing, Chitosan in Pharmacy and Chemistry, 2002; Özmeriç N, Özcan G, Çopur E, Haytaç C. Antioksidan Emdirilmiş Chitosan Membranın Fenestrasyon Defektlerinde Erken Dönem Yara İyileşmesine Olan Etkisi, Türk Periodontoloji Derneği 28. Bilimsel Kongresi, Haytaç C. Mandibular Klas III Furkasyon Defektlerinde Farklı Rejeneratif Tedavi Tekniklerinin Karşılaştırmalı İncelenmesi, Doktora Tezi, Gazi Üniv. Diş Hekimliği Fakültesi, Periodontoloji Anabilim Dalı, Ankara, Klimura S, Yonemura T, Kaya H. Increased Oxidative Product Formation By Peripheral Blood Polymorphonuclear Leukocytes in Human Periodontal Diseases. J. Periodontal Res. 1993; 28: İLETİŞİM ADRESİ Tolga F. TÖZÜM Hacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi, Periodontoloji Anabilim Dalı, Sıhhiye 06100, Ankara Tel: ttozum@hacettepe.edu.tr