UYUŞTURUCU MADDELER VE BAĞIMLILIK EĞİTİM PAKETİ GENÇLİK ANKETİ

Transkript

1

2 UYUŞTURUCU MADDELER VE BAĞIMLILIK EĞİTİM PAKETİ GENÇLİK ANKETİ Bu araştırma, Özel Okullar Derneği ve Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi Alkol Madde Araştırma Tedavi Merkezi (AMATEM) ortaklığıyla hazırlanmış, İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğünün katkılarıyla gerçekleştirilmiştir.

3 UYUŞTURUCU MADDELER VE BAĞIMLILIK EĞİTİM PAKETİ BAŞKANLIK Dündar UÇAR Doç. Dr. Arif VERİMLİ Doç. Dr. Duran ÇAKMAK Özel Okullar Derneği Başkanı Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Ha.stanesi Başhekimi AMATEM.Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları hastanesi PROJE KOORDİNATÖRÜ Dr. Kültegin ÖGEL AMATEM, Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi PROJE YÜRÜTME KURULU Dr. Defne TAMAR Cem GÜLAN Erkan UÇAR Psk. JüUdeARAL AMATEM, Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi Özel Okullar Derneği Genel Sekreteri Boğaziçi Lisesi Rehberlik Öğretmeni AMATEM, Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi KATKIDA BULUNANLAR Neylan ÖZDEMİR Nuray ÜLKÜSEL Bayram SAKIN Sibel Bilal KARMAN Mirican KAYA Deniz Albayrak KAYMAK Fatma BAUDOUIN Nilgün SAĞLAM (Robert Lisesi rehberlik öğretmeni) (St. Joseph Lisesi rehberlik öğretmeni) (Özel Ortadoğu Lisesi rehberlik öğretmeni) (S & R Halk Sağlığı Eğitim Kurumu, sosyal çalışmacı, Paris) (DURAK Madde Bağımlılığı Tedavi Merkezi, psikoterapist, Berlin) (Boğaziçi Üniversitesi, Rehberhk ve Danışmanlık Bölümü Öğretim görevlisi) (Ottowa Royal Hospital, Madde Bağımlılığı Uzmanı, Kanada) (St. Benoit Lisesi rehberlik öğretmeni) VİDEO YAPIM TV ART İLETİŞİM ÖZEL OKULLAR DERNEĞİ (0216) AMATEM (0212) Bütün hakları saklıdır. Bu paket, uygulama konusunda gerekli eğilimi almamış kişilerce kullanılamaz. İzin istendiği takdirde bir kısmı çoğaltılabilinir. Bu eğitim paketi ÜTOPYA (Uyuşturucuya Karşı Toplumsal Yaygın Mücadele) programı ilkeleri doğrultusunda hazırlanmıştır.

4 İÇİNDEKİLER GİRİŞ VE YÖNTEM 5 BULGULAR 6 1. ÇALIŞMAYA KATILAN ÖĞRENCİLERİN ÖZELLİKLERİ 6 2. ÖĞRENCİLERİN OKUL İLE İLİŞKİLERİ 6 3. SİGARA KULLANIMI 7 4. ALKOL KULLANIMI 8 5. ZARARLI ALIŞKANLIKLAR 9 6. UYUŞTURUCUYA KARŞI TUTUMLAR UYUŞTURUCU MADDE KULLANIMININ SIKLIĞI AİLEDE MADDE KULLANIMI HAYATLARI BOYUNCA HERHANGİ BİR UYUŞTURUCU MADDEYİ DENEYENLERE AİT VERİLER HAYATLARI BOYUNCA HERHANGİ BİR UYUŞTURUCU MADDEYİ DENEYENLERİN KENDİLERİNE AİT DEĞERLENDİRMELERİ ESRAR KULLANANLAR a. Genel özellikler 23 11b. Esrar kullanımı ve okul madde ilişkisi 26 1 Ic. Esrar kullanımı, anne baba özellikleri ve ilişkiler 27 1 İd. Esrar kullanımı ve ailede madde kullanım öyküsü 29 İle. Esrar deneyenler sigara ve alkol kullanım ilişkisi 30 SONUÇ 31

5

6 Bu anket çalışması AMATEM ve Özel Okullar Derneği işbirliği ile hazırlanan "Uyuşturucu Maddeler ve Bağımlılık Eğitim Paketi" kapsamında yürütülmüştür. Araştırma, bu eğitim paketi için gerekli olan temel verileri sağlamak amacı ile düzenlenmiştir. Elde edilen bulgularm ışığında eğitim paketi oluşturulmuştur. Eğitim 1998 yılı içinde başlayacaktır. Anket Çalışması 1996 yılı Mayıs ayında düzenlenmiştir. Anket sorulan 1991 yılında uygulanan bir anket çalışmasından, 1995 yılında yapılan Avrupa Okul Projesi (ESPAD) çalışması sorularından. Sağlık Bakanlığının Türkiye çapında uyguladığı formdan ve Michigan Üniversitesinin düzenlediği sorulardan oluşturulmuştur. Oluşturulan anket bir grup öğrenciye uygulanmış, ortaya çıkan sorunlar değerlendiıilerek soru formu bazı değişimlere uğramıştır. Çalışma sırasında İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğünün desteği alınmış ve önemli katkılarda bulunmuşlardır. Çalışma İstanbul'daki 62 okulda yürütülmüştür. Bu okullardan 30'u özel liseler, 32'si ise resmi devlet liseleridir. Anket lise ikinci sınıf öğrencilerine uygulanmıştır. Seçilen okullardaki tüm sınıflar ve tüm lise iki öğrencileri çahşmaya alınmıştır. Böylece daha geniş bir ömekleme elde edilmeye çalışılmıştır. Bir hafta içinde çalışma sonuçlanmıştır. Uygulamayı okullardan seçilen rehberlik öğretmenleri yürütmüştür. Bu öğretmenler uygulama öncesinde bir eğitimden geçmişlerdir. Anket öncesinde öğretmenler sınıf öğrencilerine yapılacak anket ile ilgili bilgi vermişlerdir. Anketin amacı anlatılmış, verecekleri bilgilerin kesinlikle gizli kalacağı vurgulanmıştır. Öğrenciler anketi tamamladıktan sonra soru ve yanıt formları karışık olarak toplanmış ve merkeze ulaştırılmıştır. Yineleyen benzer sorulara farklı yanıtlar verilen, düzmece doldurulduğu saptanan, anket içinde bulunan bazı tuzak sorulara yanıt verilen formlar değerlendirme dışı bırakılmıştır. Toplam 6800 öğrenciye uygulanan anketlerden 5823 adeti geçerli olarak değerlendirilmiştir. Geçerli anket oranı 85'dir. Aşağıda veriler sunulurken, anket sırasmda somlan sorunun metni altında yüzdeler verilmiştir. Bu nedenle, tüm sayıların eğer belirtilmemişse, yüzdeyi gösterdiği bilinmelidir.

7 1. ÇALIŞMAYA KATILAN ÖĞRENCİLERİN ÖZELLİKLERİ Cinsiyet Erkek n Kadın Toplam Anket çalışmasına katılan erkek öğrenci sayısı biraz daha fazla olmakla birlikte, her iki cins öğrencinin eşit düzeyde temsil edildiği söylenebihr. Yaşlara göre dağılım 15 yaş 16 yaş 17 yaş 18 yaş 19 yaş 20 yaş ve üstü Beklendiği gibi ankete daha çok yaş grubu öğrenciler katılmıştır. 15 yaş altında hiçbir öğrenci anketi yanıtlamamıştır. 2. ÖĞRENCİLERİN OKUL İLE İLİŞKİLERİ "Geçtiğimiz yıl boyunca aşağıdakilerden hangisini sıklıkla hissettiniz" Okulda bulunmak hoşuma gitti 39.7 Okuldan nefret ettim 15.5 Okulu Çok ağır buldum 23.7 Okula sevinerek geldim 13.3 Yanıt vermeyenler 7.7 Öğrencilerin yarısı okuldan bulunmaktan mutludur. Geriye kalanlar okulda bulunmaktan dolayı çok mutlu olmadıklarını bildirmişlerdir.

8 "Bugüne kadar hiç sınıfta kaldınız mı?" Hayır 81.8 Evet, bir kez 9.8 Evet, bir çok kez 1.7 Yanıt vermeyenler 6.8 Öğrencilerin büyük çoğunluğu bugüne kadar hiç sınıfta kalmamıştır. Birçok kez sınıta kalan öğrenci sayısı çok düşüktür. 3. SIGARA KULLANıMı "Son bir ayda ee sıklıkta sigara içtiniz?" Hiç içmedim 70.6 Haftada birden az 7.0 Günde birden az 2.8 Günde Günde Günde Günde 20 den fazla 2.7 Sigarayı yaşam boyu en az birkez deneme oranı 30 civarındadır. Öğrencilerin üçte ikisi hiç sigara kullanmamıştır Öğrencilerin 19.6'sı ise günde en az bir kez sigara kullanmaktadır "Eğer sigara kullanıyor iseniz, bırakmakta hiç zorlandınız mı?" Çok zorlandım 11.3 Zorlandım 16.8 Zorlanmadım 26.6 Hiç zorlanmadım 30.6 Sigarayı bırakmayı hiç düşünmedim 14.8 Sigara kullanan öğrencilerin 28'i sigarayı bırakmakta zorlanıyor. Bir başka deyişle sigara kullananların üçte biri sigara bağımlısı durumunda. Sigara kullanım oranının oldukça yüksek olduğu dikkat çekicidir. Özellikle sigara kullananların üçte birinin sigarayı bırakamadığını bildirmesi, sigara ile mücadele konusunda okullarımızda bazı etkinliklerin düzenlenmesinin gerekliliğini göstermektedir.

9 4. ALKOL KULLANIMI "Son bir ay içinde kaç kez alkollü bir içecek içtiniz?" O Öğrencilerin üçte ikisi son bir ay içinde alkollü içecek kullanmamıştır. "Son bir ay içinde alkol kullanma sıklığınız ne kadardı?" Hiç kullanmadım İki haftada bir Haftada bir Haftada iki kez Haftada ikiden fazla Günde bir kez Öğrencilerin 8'i en az haftada iki kez olmak üzere alkollü içecekleri kullanıyor. "Alkolü bırakmakta zorlandınız mı?" Alkollü içki kullananların 6.04'ü alkolü bırakmakta zorlandıklannı bildirmişlerdir. Bir başka deyişle bu öğrenciler bağımlılık düzeyinde alkol kullanmaktadır. "Eğer alkollü içki kullanmadıysanız, bunun nedeni nedir?" Sağlığa zararlı 13.7 Tadını sevmiyorum 29.9 İnsanlara verdiği zararları biliyorum 8.9 Pahah 12.4 Gereksinim duymuyorum 3.5 Bağımlılıktan korkuyorum 21.8 Etkilerinden hoşlanmıyorum 4.1 Çevrem izin vermiyor 2.9 Dini inançlarıma aykırı 2.7

10 alkolün sağlığa zararlı olmasının gençler arasında alkol kullanmamayı etkileme oranı sadece 13 tür Bu nedenle alkolün sağlığa zararlı olduğu biçimindeki mesajların alkol kullanımı ile mücadelede tek başına yeterli olamayacağı düşünülebilir. Çevresinin izin vermemesinden dolayı alkol kullanmama oranı ise çok düşüktür. ''Alkollü içki kullanma nedenleriniz nelerdir?'' Eğlenmek 52.0 Uyuyabilmek 4.0 Denemek 1.3 Sinirlendiğim için 20.2 Sıkıntıdan 3.6 Rahatlamak 4.4 S orunlarımdan uzaklaşmak 3.3 Arkadaşlarım içtiği için 4.9 Kendimi iyi hissetmek 6.3 Gençlerin büyük çoğunluğu eğlenmek amacı ile alkol kullanmaktadır. Gençlere alternatifler yaratılmasının önemi bu noktada ortaya çıkmaktadır. Alkol kullanma nedenleri arasında ikinci sırada "sinirlenirini yatıştırmak" gelmektedir. Bu bulgu alkolün insanı rahatlattığı inancı ile örtüşmektedir. "Hayatınız boyunca kaç kez sarhoş oldunuz?" O ve üstü 1.2 Hayat boyu en az bir kez sarhoş olma oranı 30.4 olarak bulunmuştur. Bu çahşmada yaş grubunu değerlendirdiğimiz gözönüne alınacak olursa, gençlerin üçte birinin en az bir kez sarhoşluğu denemiş olması yüksek bir oran olarak değerlendirilebilir. Hayatı boyunca bir iki kezden fazla sarhoş olanların oranı 13 civarındadır.

11 "En son içki içtiğinizde neredeydiniz? Hiçbir zaman içki içmem 35.4 Evdeydim 22.5 Başka birisinin evindeydim 9.3 Dışarıda (sokak, park, açık hava) 9.1 Bar ya da kafe 9.6 Diskoda 5.0 Lokanta 4.0 Diğer 5.2 9»! Görüldüğü gibi gençlerin büyük çoğunluğu içkiyi evlerinde kullanmaktadır. 5. ZARARLI ALIŞKANLIKLAR Zararlı alışkanlıklara ilk başlama yaşı Hiç kullanmadım 11 yaş öncesi 12 yaş öncesi 13 yaş öncesi 14 yaş öncesi 15 yaş öncesi 16 yaş öncesi Bira Sarhoş olmak îlk sigara Hergün İlk birayı içme yaşı 14 yaş öncesine kadar uzanmaktadır. Ancak öğrencilerin 10'u ilk biralarını 11 yaş öncesinde kullanmıştır. İlk kez sarhoş olma ise büyük oranda 16 yaş öncesindedir. Sigara kullananların büyük çoğunluğu 13 yaş sonrası kullanmaya başlamıştır. Hergün sigara içmeye başlama 15 yaş sonrası en üst düzeye ulaşmaktadır. Bu bulgulara bakarak alkol ve sigara ile ilgili önleme programlarma 14 yaş öncesinde başlanması gerektiği ortaya çıkmaktadır.

12 "Almak istediğiniz taktirde aşağıdaki maddelere ulaşmakta ne kadar zorluk çekersiniz?" Bira Esrar Sakinleştirici Kokain Eroin Uçucu Ecstc ve yatıştırıcılar maddeler İmkansız Zor Kolay Bilmiyorum Genel olarak öğrencilerin 40'ı uyuşturucu maddeleri bulamayacaklarma inanmaktadırlar. Uçucu maddeler en kolaylıkla ulaşabileceklerini düşündükleri maddedir. İkinci sırada ise evde bulunma olasılığı yüksek olan sakinleştirici ve yatıştırıcı ilaçlar gelmektedir "Sizce arkadaşlarmızm kaç tanesi aşağıdakileri kullanıyor" Sigara Haftada en az bir kez sarhoş olan Esrar Ecstasy Eroin Uçucu madde Hiçbiri Kullananlar var Gençlerin sadece onda birinin arkadaşları içinde sigara kullanan kişi yoktur Yarıya yakınının haftada en az bir kez sarhoş olan bir arkadaşları vardır. Esrar ve uçucu madde kullanan arkadaş sayıları diğer maddeler ile karşılaştırıldığı zaman daha yüksek orandadır. Esrar ve uçucu madde kuuammı gençler arasında yüksek oranda çıkmıştır. Arkadaşları arasında da bu iki madde kullanımının sık olmasının bildirilmesi, bulguları doğrular gözükmektedir. "Aşağıdaki maddeleri kullanmanız için size ne kadar ısrar ediliyor" Sigara Alkol Esrar Hiç Israr edenler var Sigara ve alkol, kullanılması için sıklıkla ısrar edilen maddelerdir

13 6. UYUŞTURUCUYA KARŞI TUTUMLAR Ankete katılan tüm öğrencilerin uyuşturucu maddelere karşı tutumları bu bölümde özetlenmeye çalışılmıştır. "Uyuşturucu maddeler insanı sorunlarından uzaklaştırır" Hiç katılmıyorum 59.4 Katılmıyorum 12.1 Bilmiyorum 17.8 Katılıyorum 6.3 Tamamen katılıyorum 4.4 Öğrencilerin 28.5'i uyuşturucu maddelerin insanları sorunlardan uzaklaştırdığına inanmakta veya bu konuda bir fikri olmadığını belirtmektedir. "Uyuşturucu kullanmak toplumdan farklı olmak demektir" Hiç katılmıyorum 39.4 Katılmıyorum 16.8 Bilmiyorum 20.9 Katılıyorum 14.0 Tamamen katılıyorum 8.8 Öğrenciler 22.8 oranında uyuşturucu kulanımını toplumdan farklı olmak olarak değerlendirmektedir. "Sorunları olan kişiler uyuşturucu madde kullanmaya daha yatkındır" Hiç katılmıyorum 15.6 Katılmıyorum 8.5 Bilmiyorum 16.3 Katılıyorum 33.8 Tamamen katılıyorum 25.7 Ankete katılanların 59.5'i sorunları olan kişilerin bu maddeleri kullandığına inanır gözükmektedir. Bu bulgu iki anlama gelebilir. Birincisi sorunları olmayan insanlar uyuşturucu kullanmazlar. İkincisi uyuşturucu maddeler somnları giderebilir.

14 "Uyuşturucu kullanan kişiler zayıf iradeye sahip kişilerdir" Hiç katılmıyorum 11.8 Katılmıyorum 7.8 Bilmiyorum 16.3 Katılıyorum 26.3 Tamamen katılıyorum 37.8 Gençlerin büyük çoğunluğu (64.1) uyuşturucu madde kullanan kişilerin zayıf iradeli olduğunu düşünmektedir. Bu inanç, kendisini zayıf iradeli olarak görmeyenlerin uyuşturucu kullanmayı daha kolaylıkla denemesi gibi bir eğilimin ortaya çıkmasına neden olabilir. "İnsan uyuşturucu kullanımını denetleyebilir" Hiç katılmıyorum 20.8 Katılmıyorum 11.1 Bilmiyorum 32.1 Katılıyorum 20.1 Tamamen katılıyorum 16.0 Öğrencilerin sadece üçte biri insanların uyuşturucu kullanımını denetleyemeyeceği inancını taşımaktadır Bir başka deyişle zayıf iradeli insanlar uyuşturucu kullanımını denetleyemediği için kullanmaktadırlar. "Uyuşturucu maddeler ile ilgili bilginiz ne kadar?" Tamamen yeterli 19.7 Yeterli 29.4 Orta 27.9 Yetersiz 15.2 Çok yetersiz 7.7 Ankete katılan öğrencilerin büyük çoğunluğu uyuşturucu maddeler ile ilgili bilgilerinin yeterli olduğunu ileri sürmektedirler 3^^

15 "Gençlerin uyuşturucu maddeler hakkmda yeterince bilgileri vardır" Hiç katılmıyorum 39.1 Katılmıyorum 29.1 Bilmiyorum 18.6 Katılıyorum 8.9 Tamamen katılıyorum 4.2 Ancak diğer gençlerin bu konuda yeterli bilgilerinin olmadığını düşünmektedirler. Bir başka deyişle, "ben biliyorum" ama "diğerleri bilmiyor". Bugüne kadar uyuşturucu ile ilgili bir bilgilendirme toplantısına katıldınız mı? Evet 45.9 Hayır 54.1 Gençlerin önemli bir kısmı kendjerini bu konuda bilgili sayarken, sadece yarısı konu ile ilgili bir bilgilendirme toplantısına katılmıştır. "Bir arkadaşım uyuşturucu kullansa ben ona yardımcı olabilirim" Hiç katılmıyorum 13.5 Katılmıyorum 6.2 Bilmiyorum 30.6 Katılıyorum 24.8 Tamamen katılıyorum 24.9 Öğrencilerin yarısı uyuşturucu madde kullanan arkadaşlarına yardımcı olabileceklerine inanmaktadır. Halbuki, uyuşturucu madde kullanan biri ile yakın ilişkiler kurmak, kişinin kendisi için bir risk faktörüdür. "Uyuşturucu maddelerin etkilerinin ne olduğunu merak ediyorum" Hiç katılmıyorum 47.7 Katılmıyorum 15.4 Bilmiyorum 17.2 Katılıyorum 11.8 Tamamen katılıyorum 7.9

16 "Uyuşturucu kullanan insanlardan hoşlanmıyorum" Hiç katılmıyorum 14.3 Katılmıyorum 11.1 Bilmiyorum 19.0 Katılıyorum 20.4 Tamamen katılıyorum 35.3 "Uyuşturucu kullananları nasıl tanımlardınız?" Psikopat 10.4 Yardıma muhtaç 69.1 Suçlu 3.8 Mutlu 7 Özgür 15.9 Büyük çoğunluğu madde kullananlara acımaktadır. Öte yandan dörtte bire yakını onları tanımlarken "mutlu ve özgür" terimlerini kullanmıştır. Kimler uyuşturucu madde bağımhsı olabilir? Zenginler 6.9 Sorunları olan insanlar 21.1 Kötü eğitilmiş insanlar 18,3 Sokak çocukları 3.8 Herkes 36.4 Yanıtsız 13.5 Sadece 36 oranında "herkes uyuşturucu madde bağımhsı olabilir" yanıtı alınmıştır. "Uyuşturucu madde kullandığında kişi daha cesur olur" Hiç katılmıyorum 52.5 Katılmıyorum 11.7 Bilmiyorum 21.2 Katılıyorum 8.6 Tamamen katılıyorum 5.9

17 ''Bir kez uyuşturucu kullanmaktan birşey çıkmaz" Hiç katılmıyorum 63.0 Katılmıyorum 14.8 Bilmiyorum 14.0 Katılıyorum 4.6 Tamamen katılıyorum 3.7 "Benim iradem güçlü olduğu için uyuşturucu kullansam dahi bağımlı olmam" Hiç katılmıyorum 50.8 Katılmıyorum 16.3 Bilmiyorum 21.7 Katılıyorum 5.6 Tamamen katılıyorum 5.5 "Uyuşturucu maddeler ile ilgili olarak basında yeralan bilgiler sizi nasıl etkiliyor?" Merakımı azaltıyor 59.7 Merakımı etkilemiyor 31.7 Merakımı artırıyor 8,6 Gençler basında yeralan haberlerin meraklarını azalttığını ileri sürmüşlerdir.

18 7. UYUŞTURUCU MADDE KULLANIMININ SIKLIĞI Hayat boyu madde kullanım oranı Kullanmadım 1-2 kez 3-5 kez 6-9 kez kez kez 40 veya daha fazla Esrar Uçucu Madde Eroin 99,3 0,3 0,2 0,1 0,1 O O Sakinleştirici ve Yatıştırıcılar Hayat boyu en az bir kez esrar kullananların oranı uçucu madde kullananların oranı eroin kullananların oranı sakinleştirici ve yatıştırıcılan kullananların oranı olarak saptanmıştır yıhnda yine lise öğrencileri arasında yapılan araştırmada, esrar kullanma oranı 4, uçucu madde kullanma oram ise 3.8 olarak bulunmuştur. Bir yıl sonra bu maddeleri deneyenlerin oranında bir artış gözlenmektedir. KOKAIN ECSTASY AMFETAMIN LSD Kullanmadım kez kez kez kez kez veya daha. fazla Hayat boyu en az bir kez kokain kullanların oranı ecstasy kullananların oranı amfetamin kullananların oranı LSD kullananların oranı olarak bulunmuştur

19 "Hayatınız boyunca eroini hiç enjeksiyon yolu ile kullandınız mı?" Kullanmadım 81.4 Evet birkez 9.8 Evet ara sıra 4.9 Evet düzenli olarak 3.8 Eroin kullananların beşte biri enjeksiyon ile eroin kullanımını denemişlerdir. 8. AİLEDE MADDE KULLANIMI "Ailenizde sigara içen kimse var mı?" Evet 74.2 Hayır 25.8 Gençlerin ailelerinin dörtteüçünde sigara kullanan vardır. Bu oldukça yüksek bir orandır. "Eğer ailenizde alkol içen kimse varsa, kendisinin alkol içme sıklığı nedir?" Çok seyrek 34.6 Seyrek 20.3 Bazen 28.0 Sık sık 11.5 Çok sık 5.5 "Ailenizde esrar kullanan kimse var mı?" Evet 4.6 Hayır 95.4 Ailesinde esrar kullananların varlığı, esrar kullanım oranı ile benzerdir. "Ailenizde eroin kokain gibi maddeleri kullanan kişi var mı?" Evet 4.4 Hayır 95.6

20 9. HAYATLARı BOYUNCA HERHANGI BIR UYUŞTURUCU MADDEYI DENEYENLERE AIT VERILER "Eğer bugüne kadar kullandıysanız ilk olarak hangi madddeyi denediniz?'' Sakinleştirici veya yatıştırıcı maddeler 37.1 Esrar 49.3 LSD 3.1 Crack 4.2 Kokain 1.4 Ecstasy 3.8 Eroin 1.0 Hayatları boyunca herhangi bir maddeyi en az bir kez deneyenlerin yarıya yakını ilk olarak esrar kullanmışlardır. İkinci sırada sakinleştirici ilaçlar (diazem vb) gelmektedir. "Denediğiniz bu maddeyi nereden buldunuz?" Ağabeyim ya da ablamdan 43.9 Benden yaşça büyük bir arkadaşdan 3.1 Benim yaşlarımda ya da daha küçük bir arkadaşdan 17.6 Bildiğim fakat kişisel olarak tanımadığım bir kişiden 14.0 Bir yabancıdan 2.1 Bir grup arkadaş tarafından paylaşıldı 0.8 Bir arkadaştan satın aldım 14.7 Bildiğim fakat tanımadığım bir kişiden aldım 2.8 Aile içinden bir üye tarafından maddenin verilmesi oldukça sıktır. Bunun dışında birçoğu arkadaşlarından maddeyi temin etmektedir. Ancak dikkat çekici bir nokta tanımadıkları bir kişiden, yani bir yabancıdan madde alanların oranının düşük olmasıdır.

21 10. HAYATLARı BOYUNCA HERHANGI BIR UYUŞTURUCU MADDEYI DENEYENLERIN KENDILERINE AIT DEĞERLENDIRMELERI Çoğunlukla kendimi yanlız hissederim Yardım istediğim zaman yanımda çoğu zaman birini bulabilirim Tehlikeli şeyleri yapmaktan her zaman çekinirim*** Kendimi olayların dışında kalmış hissediyorum Herzaman daha iyi arkadaşlarım olsun istemişimdir*^ Birlikte olabileceğim arkadaş sayısı azdır** Ben Çevrem tarafından sevilen bir insanım Kendimi şanssız biri olarak görüyorum Kendimi seviyorum*** Hayat bana sıklıkla anlamsız geliyor*** Diğer insanlar ile aynı değerdeyim Kendim ile övünecek birşey yapmadım En az diğer insanlar kadar başarılıyım* Gelecek umutsuz gözüküyor*** Kendimi denemekten ve riskli şeyler yapmaktan hoşl Katılmıyorum Yanıtsız Katılıyorum * p <0.05, p <0.01, *** p <0.001

22 Yukandaki tablo değerlendirilecek olursa daha önce herhangi bir uyuşturucu madde deneyenler, tehlikeli şeyleri yapmaktan denemeyenlere göre daha fazla hoşlanıyorlar. hayatı daha anlamsız buluyor arkadaş çevrelerinden daha memnun kendilerini daha az seviyorlar kendilerini diğer insanlara göre daha az başarıh buluyor gelecekten daha umutsuzlar kendilerini denemekten ve riskli şeyler yapmaktan hoşlanıyorlar Umutsuzluk temel olarak alındığında aşağıdaki tablo bize daha ayrıntılı bilgi verebilecektir. Daha iyi olacak Değişmeyecek Daha kötü olacak Dünyanın durumu Türkiye'nin durumu Kendi yaşantınız*** p<0.001 Yukarıdaki tablodan anlaşılacağı gibi, uyuşturucu madde deneyenlerin dış dünyaya karşı bakış açılan, denemeyenlere göre önemli bir farklılık göstermezken, kendilerine bakışları daha olumsuzdur.

23 Dinsel uğraşlar "Din sizin hayatınızda ne kadar önemli?" Hiç Biraz Önemli Çok önemli "İbadet ediyor musunuz?" Hiç Bazen Düzensiz Düzenli Ki kare=17.48, SD=3, p < "Dine inanıyormusunuz?" Tamamen Kısmen İnanmıyorum Hiç inanmıyorum Ki kare=81.4, SD-3, p < Daha önce madde deneyenlerin dinsel uğraşlarının, denemeyenlere göre daha düşük olduğu söylenebilir. Ancak bu kişilerin madde denemeden önce dinsel düşüncelerinin ne olduğunu söylemek bu bulgular ile olanaksızdır. Hayat boyu en az bir kez esrar kullanımı bu çalışmada uyuşturucu madde kullanımı için bir risk faktörü olarak ele alınmıştır. Çünkü bu gençler yasak bir madde olan esrara ulaşabilmişlerdir. Kendileri için bir "tabu" olan uyuşturucu bir maddeyi en az bir kez dahi olsa kullanmışlardır Öte yandan bilmekteyiz ki. esrar bir "kapı" maddesidir. Bu nedenle esrar kullananlar ile kullanmayanların karşılaştırılması bize uyuşturucu kullanımı açısından risk altında olan grup hakkında önemli ipuçları verecektir

24 İla. Genel özellikler Cinsiyet N Erkek Kadın Toplam Erkekler arasında esrar deneme oranının daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu bulgu Türkiyeide daha önce yapılmış çalışmalar ve dünya literatürü ile uygunluk göstermektedir. "İlk olarak esrar kullanma nedeniniz neydi?" Eğlenmek için 5.4 Uyuyabilmek için 3.6 Merak için 23.2 Sinirlendiği için 21.4 Sıkıntıdan 5.4 Denemek için 5.4 Rahatlamak için 25.0 S orunlardan uzaklaşmak için 1.8 Arkadaşları içtiği için 8.9 En sıklıkla rahatlamak amacı ile kullandıklarını belirtmişlerdir. Daha sonra ise merak ve sinirlerini yatıştırmak için kullanmışlardır. Burada rahatlamaktan ne anlaşıldığı büyük önem taşımaktadır. Ancak gençlerin rahatlamak için esrarı yararlı bir ajan olarak değerlendirmeleri dikkat çekicidir. "Esrarı bırakmak veya kullandığınız miktarı azaltmakta zorlandınız mı?" Esrarı kullandığı dönem içinde bırakmakta veya miktarını azaltmakta zorlananların oranı 27.6 olarak belirtilmiştir. Bir başka deyişle esrar kullananların üçte biri esrarı daha uzun süre kullanmakta ve bağımlı olabilecek düzeye ulaşmaktadır.

25 Uyuşturucu maddeler hakkında inançlar Aşağıda yeralan tabloda (+) işareti esrar deneyenleri, (-) işareti ise bugüne kadar hiç esrar denemeyenleri göstermektedir. Katılmıyorum Bilmiyorum Katılıyorum İnşam rahatlatır Sağlığa zararlıdır Sorunlardan uzaklaştırır Eğlencelidir Kontrolü kaybettirir Cesaret verir Esrarı deneyen beş gençten biri esrarın sağlığa zararlı olmadığını düşünmektedir. Bu inanç, bu kişilerin esrar kullanmaya devam edeceklerini göstermektedir. Öte yandan esrar deneyenlerin dörtte üçü sağlığa zararlı olduğuna inanmaktadır. Ancak bu kişiler sağlığa zararlı olduğunu bilmelerine rağmen esrar kullanmışlardır. Esrar kullanların yarısı esrar kullanmanın eğlenceli olduğunu da belirtmişlerdir. "Aşağıdaki etkenlerin esrar kullanmaya başlamada önemi nedir?" Katılmıyorum Bilmiyorum Katılıyorum Okul idaresinin zayıf olmasının payı var Polisin sıkı davranması kullanmayı etkilemiyor Ailenin sıkı davransaydı kullanmazdım Konu hakkında bilgili olsam kullanmazdım Bir kez denemekten hiçbir zaman kaçmmazdım Kullanmamda ailem ile olan ilişkilerim belirleyiciydi Yukarıda yeralan bulgulardan en önemlisi, esrar kullanan gençlerin büyük çoğunluğunun esrarı denemekten hiçbir zaman kaçınmayacaklarını belirtmeleridir. Kullanan gençler aile ile olan ilişkilerinin kullanmada ciddi bir etken olarak belirlemezken, konu hakkında bilgili olmanın da kendilerini esrar kullanmaktan alıkoyamayacağım belirtmişlerdir. Kullanan gençlerin yansı polisin sıkı önlemler almasının kullanımı engellemeyeceği görüşündedir. Bu bulgular önleme programları için değerli bir veri olup, buna yönelik önlemler alınması gereklidir.

26 "Esrarı nerede kullandınız?" Hiç 1-2 kez 3-5 kez 6 veya daha fazla Evde Arkadaşının evinde Okulda Okul yakınında Arabada Partide Gezme sırasında Gençlerin esrarı sıklıkla arkadaşlarının evinde kullandıkları görülmektedir. Daha sonra ise parti ve gezme sırasında kullanma gelmektedir. Okul ise kullanım için en az sıklıkla tercih edilen mekandır. "Esrar içmeniz için size ısrar ediliyor mu?" Hiç 66.3 Çok az 19.6 Biraz 10.6 Çok fazla 3.5 Yüzde otuza varan oranda esrar kullanmaları konusunda ısrar edildiği gözlenmektedir. Bu noktada gençlere baskılara karşı koyabilme yetisinin kazandırılması önem kazanmaktadır. "Diğer uyuşturucuları kullanmanız için bir ısrar var mı?" Kullanan Kullanmayan Hiç Çok az Biraz Çok fazla Esrar kullanmayan gençlere diğer uyuşturucu maddeleri kullanmaları için ısrar çok düşük oranda iken, esrar kullanan gençler için bu oran oldukça yüksektir. Esrar kullanmanın diğer uyuşturucu madde kullanımı için bir risk olduğunu bu bulgu vurgulamaktadır. Esrar kullanan ve kullanmayanlarda eroin deneme Eroin denememiş Eroin denemiş Kullanmayanlar Kullananlar X^=1059.4, sd=6,p<0.001

27 Esrar deneyenler, denemeyenlere göre daha yüksek oranda en az bir kez eroin kullanmışlardır. Bu bulgu esrarın bir "kapı" maddesi olduğunu doğrulamaktadır. Esrar kullananlarda hap kullanımı Hap kullanmamış Hap kullanmış Kullanmayanlar Kullananlar X^=757.7, sd=6, p<0.001 Benzer bir sonuçtan hap kullanımı içinde sözedilebilir. 11b- Esrar kullaeımı ve okul madde ilişkisi '^Son bir ay içinde çeşitli nedenlerden dolayı okula kaç gün devam etmediniz?'' Hiç 1 gün 2 gün 3-4 gün 5-6 gün 7 ve daha fazla Kullanmayanlar Kullananlar X^=69.19, SD=5,p<0.000 Esrar kullanan gençlerin okula devamsızlıkları kullanmayanlar ile karşılaştırıldığında daha yüksek orandadır. "Son bir ay içinde gitmek istemediğiniz için kaç gün okula devam etmediniz" Hiç 1 gün 2 gün 3-4 gün 5-6 gün 7 ve daha fazla Kullanmayanlar Kullananlar X^=136.15, SD=5,p<0.000 Esrar kullanan öğrencilerin 83.7 oranında gitmek istemediği için okula devam etmedikleri gözlenmiştir. "Bugüne kadar hiç sınıfta kaldınız mı?" Hayır Evet, bir kez Evet, birçok kez Kullanmayanlar Kullananlar , X^=123.4, SD=2, p<0.000 Risk altında olduğunu varsaydığımız öğrenci grubunun derslerinde daha yüksek oranda başarısızlık olduğu gözlenmektedir.

28 "ilk dönem sonunda karnenizde kırık not var mıydı?" Hayır Evet, bir ders Evet, 2-3 ders Evet, 4 dersten çok Kullanmayanlar Kullananlar X-=20.57, SD=3, p<0.000 Risk grubunun büyük çoğunluğunda ders başarısı düşüktür. Yaşıtları ile karşılaştırıldığında okul başarıları hakkında düşünceleri Mükemmel Çok iyi Orta Orta altı Zayıf Çok kötü Kullanmayanlar Kullananlar X-=66.2, SD=5, p<0.000 İle. Esrar kullanımı, anne baba özellikleri ve ilişkiler Baba eğitim düzeyi İlk Orta Lise Yüksek terk Yüksek Bilmiyorum Kullanmayanlar Kullananlar Ki=24.19, SD=5, p<0.001 Esrar kullanmış öğrencilerin babalarının eğitim düzeyi daha yüksek olarak bulunmuştur Baba eğitim düzeyi İlk Orta Lise Yüksek terk Yüksek Bilmiyorum Kullanmayanlar Kullananlar X2=33.5, SD=5, p<0.001 Kullanan gençlerin anneleri, kullanmayanlar ile karşılaştırıldığında, ilkokul mezunu annelerin sayısı daha az ve lise mezunu anne sayısının daha fazla olduğu görülmektedir "Hayatınızda bir sorun olduğu zaman bunu anne ve babanız ile paylaşabihyor musunuz?" Evet, bütün sorunlarımı Evet, en azından birkaç sorunumu Hayır Kullanmayanlar ' 17.6 Kullananlar X-=27.52, SD=2, p<0.000

29 Esrar kullanan gençlerin üçte biri sorunlarını aileleri ile paylaşamadıklarını düşünmektedirler. Aile içi iletişimsizliğin madde kullanımı ile ilgili önemli bir veri olması çalışmanın bulgularını doğrulamaktadır. Aşağıdaki tabloda esrar kullanan gençler ile kullanmayan gençlerin aile ilişkilerini sorgulayan bazı değişkinlerden elde edilen bulgular sunulmuştur. "Aileniz ödev yapıp yapmadığınızı kontrol ediyor mu?" Hiç Seyrek Bazen Sıklıkla Kullanmayanlar Kullananlar X =14.83, SD=3,p<0.01 "Aileniz derslerinize yardım ediyor mu?" Kullanmayanlar Kullananlar X =18.8, SD=3,p<0.001 "Aileniz televizyon seyretme sürenizi kısıtlıyor mu?" Kullanmayanlar Kullananlar X^=7.44, SD=3, p=0.059 "Aileniz akşamları sokağa Çıkmanıza izin veriyor mu?" Kullanmayanlar Kullananlar Kİ=11.33,SD=3,p= Yukarıda yeralan dört tabloyu kısaca özetleyecek olursak, esrar kullanan gençleri diğer grup ile karşılaştırdığımız zaman, ailelerinin ödev yapıp yapmadıklarının kontrol etmediklerini ve derslerine aileleri tarafından yardım edilmediğine inandıklarını görüyoruz. Ancak aileler her iki grup öğrencilerin televizyon seyretme sürelerini kısıtlıyor ve akşamları sokağa çıkmalarına izin vermiyor. Bu bulgu, ailenin baskısının değil, çocuğuna gösterdiği ilginin niteliğinin önemli olduğunu göstermektedir. "Anne ve babaeızm ee kadar iyi aelaştığmı düşünüyorsunuz?" Çok iyi İyi Orta Az Çok az Kullanmayanlar Kullananlar , X^=34.2, SD=4, p<0.000 Esrar kullanan gençlerde anne ve baba anlaşmazlığı daha yüksek oranda bulunmuştur. En azından gençler aile içi sorunları bu biçimde algılamaktadırlar.

30 lld. Esrar kullanımı ve ailede madde kullanım öyküsü "Ailenizde sigara içen kimse var mı?" Evet () Hayır () Kullanmayanlar Kullananlar X-=1.01,SD=l,p=.312 Ailede sigara kullanımmın sıklığı her iki grup arasında istatiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermemektedir. "Ailenizde eğer alkol kullanan kişi var ise kendisinin alkol içme sıklığı nedir?" Çok seyrek Seyrek Bazen Sıksık Çok sık Kullanmayanlar Kullananlar X-=30.30, SD=4, p<0.000 Esrar kullanan gençlerin ailesinde sıklıkla alkol kullanma oranı 29.3 iken, bu oran diğer grupta 16.6'dır. "Ailenizde esrar içen kimse var mı?" Evet () Hayır () Kullanmayanlar Kullananlar X-=70.0, SD=l,p<.0000 Ailede esrar kullanımının varlığı esrar kullanan gençlerde belirgin derecede yüksektir. Bir başka deyişle ailede uyuşturucu madde kullanan bir kişinin varlığı, gençlerin uyuşturucu madde kullanımı için bir risk etkeni olabilir. "Ailenizde eroin, kokain içen kimse var mı?" Evet () Hayır () Kullanmayanlar Kullananlar XW.88, SD=l,p< 0000 Aynı biçimde ailede eroin kokain gibi "hard drug" kullanan kişinin varlığı, esrar kullanan gençlerde daha yüksektir.

31 İle. Esrar kullananlarda sigara ve alkol kullanım ilişkisi " Son bir ay içinde ne sıklıkta sigara içtiniz?" Haftada Günde Hiç birden az birden az ve üstü Kullanmayanlar Kullananlar X2=647.5, SD=6, p<000 Esrar kullanan gençlerde sigara kullanım oranı kullanmayanlara göre daha yüksek oranda bulunmuştur. "Eğer sigara kullanıyorsanız, hiç sigarayı bırakmakta zorlandmızmı?" Bırakmayı Çok zorlandım Zorlandım Zorlanmadım Hiç zorlanmadım düşünmedim Kullanmayanlar Kullananlar x2=134.11,sd=4,p0000 Yine esrar kullanan gençler arasında sigarayı bırakmakta zorlananların oranı daha yüksek bulunmuştur. Öte yandan bu gençler arasında sigarayı bırakmayı düşünenlerin oranı da daha düşüktür. "Son bir ay içinde kaç kez alkollü içki içtiniz?" O Kullanmayanlar Kullananlar X2=675.34, SD=5, p<0000 Kullanıcıların 38.8'inin geçen ay içinde 10 kezden daha fazla sıklıkta alkollü içececek kullandığı gözlenmiştir. "Hayatınız boyunca kaç kez alkollü içki içtiğiniz için sarhoş oldunuz?" o ve üstü Kullanmayanlar Kullananlar X^=518.82, SD=6,p<0000 Yukarıda yeralan soruya koşut olarak, sarhoş olma sıklığı da belirgin derecede yüksektir.

32 Çalışma bulguları kısaca değerlendirilecek olursa, madde kullanım oranları yıllar içinde artış göstermektedir yılında yaşam boyu esrar kullanımı 0.7 iken, bu oran 1995 yılında 4'e ve araştırmanın yapıldığı yıl içinde ise 4.2'ye kadar yükselmiştir. Bu ciddi bir artışın göstergesidir. Aşağıda yer al an grafikte artış oranları görülebilir. Grafik O Ü Öte yandan elde ettiğimiz oranları dünyada madde kullanımının yaygınlığı ile kıyaslayacak olursak, oldukça düşüktür. Aşağıda yeralan tabloda dünyanın çeşitli kentlerinde esrar kullanım oranları görülmektedir. Ancak bu noktada önemli olan, Türkiye'de bir artışm yaşandığıdır. Bu dumm, önleme programlanna olan gereksinimi de açığa çıkarmaktadır. Avrupa'nın çeşitli kentlerinde ve AB D'de hayatlarında en az bir kez esrar kullanma oranı Kent Yas Yıl Amsterdam Barcelona Kopenhag Hamburg Helsinki Lizbon Londra ABD

33 önemli bir başka veri ise, arkadaşların madde kullanımmda oynadığı roldür. Arkadaşlar madde kullanımına neden olan etkenlerin başında gelmektedir. Arkadaşlarına "hayır" deme becerisinin kazandmlması, madde kullanımım önlemede önemli bir yere sahip gözükmektedir. Gençlerin bağımlılık konusunda yeterli bilgiye sahip olmaması da, eğitim programlarının gereksinimi göstermektedir. Araştırmanın sonuçları, önleme programlarına olan gereksinimi açıkça ortaya koymuştur. Eğitim programları, bilgilendirmenin yanında maddeler ve madde kullanımına yönelik tutumların değiştirilmesini de içermelidir.

34