Transkript

1 Yaþayanlarý için büyük tehdit oluþturan deprem tehlikesinin yaný sýra; baþta su kaynaklarý ve ormanlar olmak üzere, günden güne yitidiði yaþam destek sistemlerine raðmen giderek büyüyen nüfusuyla ve bunun getirdiði ek iþlevsel yükümlülüklerle kendi varlýðýný riske sokan Ýstanbul, bütününden koparcasýna ülke düzeyinde sosyo-ekonomik geliþmiþlik farkýnýn açýlmasýnda kutup baþý konumunu kesintisizce sürdürmektedir. Bu süreç içerisinde iç verimliliðinden de giderek kaybeden Ýstanbul Metropolü nün sorunlarýnýn çözümü; özellikle Marmara Bölgesi ve ülkenin her bir köþesindeki ekonomik kalkýnma potansiyellerinin Ýstanbul un gerekli katkýlarýnýn da alýnarak, yerinde ve yerelde deðerlendirilmesinde; dolayýsýyla, Ýstanbul a yönelen akýþýlarýn frenlenmesinde ve yýðýlmalarýn önlenmesinde yatmaktadýr. Kasým 2006

2 Ýstanbul Metropolü nün ülkenin en büyük kenti olmasý ve bunun sunduðu sektörel ve mekansal yýðýlma avantajlarýna dayanarak üreticilerin ve iþ çevrelerinin ülke ekonomisinde büyük çapta faaliyetler gerçekleþtirmeleri, ancak bu faaliyetlerini kritik ölçek eþiklerini ve kýrýlma noktalarýný aþarak yarattýklarý olumsuz dýþ ekonomileri ve toplumsal maliyetleri göz ardý ederek varlýklarýný sürdürmekte ýsrar etmeleri sonucu, sosyo-mekansal boyutta farklý yapýlaþmalar oluþmuþtur. Sonuç olarak; Ýstanbul Metropolü, bünyesinde yapýsal sorunlar taþýyan bir azman kent megapol görüntüsü vermeye devam etmesinden endiþe edilecek konuma gelmiþtir. I. ÝLKELER ve GEREKÇELER Ýstanbul Metropoliten Alaný nýn güneyde Marmara Denizi sahilleri boyunca batýda Silivri ve doðuda Gebze ye kadar uzanmasý ile Ýstanbul Metropoliten Bölgesi nin de batýda Çorlu-Çerkezköy- Tekirdað, doðuda Ýzmit ve güneyde Yalova ya kadar yayýlmasý sonucu; Marmara Denizi nin kuzey sahilleri boyunca oluþan yatay eksen ve onun Ýstanbul Boðazý kýyýlarý boyunca kuzeye týrmanan uzantýlarý, Kuzey Marmara coðrafyasýnda ekonomik çýkarlarýn ekolojik deðerlere baskýn çýktýðýný yansýtmaktadýr. Bu itibarla; içerdiði su havzalarý ve orman alanlarý baþta olmak üzere, Ýstanbul Metropolü nün yaþam destek sistemlerini oluþturan ve Karadeniz sahillerine paralel olarak uzanan kuzey yatay eksende, ekolojik deðerlerin ekonomik giriþimlere korumacý bir yaklaþýmla ve mutlak surette kapalý tutulmasý gerektiði anlaþýlmaktadýr. Dolayýsýyla; Ýstanbul Metropolü nün geliþme yönlerinin batý ve doðu kanatlara doðru yönlendirilmesi ve mekansal büyümesinin, ana-merkezin sýçrama odaklarý olarak tanýmlanabilecek altmerkezleri de içermek üzere, doðrusal bir modele dayandýrýlmasý gereði ortaya çýkmaktadýr. Ýstanbul Boðaz ýnýn her iki kýyýsý boyunca týrmanan faaliyetlerin ve yapýlaþmanýn getirdiði tahribat ve tehditler göz önünde tutularak, kuzey ekseninde yer alan ekolojik kaynaklara yönelen dikey geliþmelere kesinlikle izin verilmemelidir. Ekonomik faaliyetlerin Ýstanbul u biyolojik ve klimatolojik açýdan besleyen ekolojik deðerlere, kaynaklara ve varlýklara taþýma kapasitelerinin çok üzerinde boyutlarda yüklemeler getirmiþ olmasý, nüfusun ancak belirli bir düzeyde tutulmasý koþuluyla kentin varlýðýný sürdürebilmesine olanak tanýmaktadýr. Aksi taktirde, Ýstanbul Metropolü nün yaþam destek sistemleri, aþýrý nüfus büyümesi karþýsýnda, kentin ekolojik sürdürülebilirliðini saðlamakta yetersiz kalacak ve Metropol ün can damarlarý týkanacaktýr. Doðal unsurlar aðýrlýklý olmak üzere Ýstanbul için yapýlan çok unsurlu eþik analizlerinin sonunda, halen 12,5 milyon nüfusa sahip Ýl in; sürdürülebilirliðin gereði olarak, ileride ancak milyon arasýnda nüfusu barýnýrabileceði anlaþýlmýþtýr. Herhangi bir önlem alýnmamasý olasýlýðýna dayanan hesaplamalara göre; Ýstanbul nüfusunun 2023 yýlýnda milyon arasýnda olacaðý tahmin edilmektedir. Dolayýsýyla, Ýstanbul Metropolü nün önümüzdeki yýllarda göstereceði geliþmenin modellenmesi, ekonomi-ekoloji dengesini kurmak üzere milyon düzeyinde belirlenenen optimal nüfus büyüklüðünü aþmamasý gerektiði üzerine kurgulanmalýdýr. Mevcut nüfus artýþ eðilimleri paralelinde ortaya çýkan çarpýk kentsel geliþme ve beraberinde gelen ulaþým sorunlarý ile; baþta deprem ve taþkýnlar olmak üzere, metropolü tehdit eden doðal riskler bir arada deðerlendirildiðinde, optimal nüfus büyüklüðünün aþýlmamasý gereðinin önemi daha da belirginlik kazanmaktadýr. Dolayýsýyla; bir yandan, Ýstanbul Metropolü nün küresel iliþkiler aðýnda yarýþmacý bir metropol olmasýný tehdit eden çevre tahribatý, doðal riskler, ulaþým zorluðu, altyapý ve konut yetersizliði, kayýt dýþý ekonominin varlýðý, iþsizliðin artmasý gibi yapýsal sorunlarýn çözülmesi ve kentsel iþlevlerde bütünleþmenin saðlanarak, toplumsal ve mekansal farklýlýklarýn gidermesi gerekirken; öte yandan da, ekonomik faaliyetlerde ve hizmetlerde verimliliðin ve etkinliðin arttýrýlarak, Metropol ün küresel rekabette yeni fýrsatlar yakalamak üzere güçlendirilmesi gerekmektedir. Ýstanbul un kentsel geliþmesi ve geleceði planlanýrken; kentin bünyesinde saðlýklý yapýlaþmayý ve iþlevsel bütünleþmeyi öngören ilkelerin esas alýnmasý, kentin ekolojik ortamýyla sürdürülebilirlik iliþkilerinin saðlam temellere oturtulmasý, kentin küresel metropoller sistemi çerçevesinde üstlenmesi arzulanan rol ve konumunun önceliklendirilmesi kaçýnýlmaz gerekler olmaktadýr. Dolayýsýyla; Ýstanbul un saðlýklý yapýlaþmasýna, ekolojik çevresi ile sürdürülebilir iliþkiler kurmasýna ve küresel vizyonlarýna iliþkin gereklerine yanýt verebilecek en uygun kentsel geliþme modelinin saptanmasý, stratejik önem taþýmaktadýr. Ýstanbul un ülkenin en büyük metropolü olarak üstleneceði misyonun; küresel rekabette hem kendisi, hem ülkesi, hem de yakýn bölgesi için fýrsatlarý deðerlendirmek ve deðerlendireceði fýrsatladan yine hem kendisini, hem ülkesini, hem de yakýn bölgesini faydalandýrmak üzere, belirli vizyonlar ýþýðýnda giriþimlerini sürdürmek olduðu açýktýr. Bu baðlamda, Ýstanbul için saptanacak kentsel geliþme modelinin; ülke, bölge ve metropol düzeyinde dengeli geliþmeyi saðlamaya ve Ýstanbul un paylaþýmcýlýðýný en üst düzeye çýkartmaya yönelik olmasý kaçýnýlmazdýr. Yukarýda vurgulanan yaklaþýmlar çerçevesinde, Ýstanbul odak alýnarak; hem metropoliten hem de bölgesel düzeyde sorunlarýn çözümlenmesine, yürütülen faaliyetlere verimlilik ve etkinlik getirecek önlemlerin alýnmasýna, ileriye yönelik optimal mekansal düzenlemelerin yapýlmasýna temel oluþturmak üzere, çok merkezli ve dengeli bir mekansal geliþme modelinin: (Silivri / Gebze arasýnda yer alan) metropoliten alan, (Çorlu-Çerkezköy-Tekirdað dan Ýzmit ve Yalova ya uzanan) metropoliten bölge ve (Marmara Bölgesi Ýllerini kapsayan) bölge düzeyinde geliþtirilmesine ve sektör stratejilerin bu modeli gerçekleþtirmek üzere saptanmasýna gerek duyulmaktadýr.

3 Çok merkezli (kademeli) ve dengeli mekansal geliþme modeli metropoliten düzeyde; iþ, ticaret ve hizmet faaliyetlerinin süregelen tek merkezci (Merkezi Ýþ Alanlarý) mekansal odaklanmalardan ve onun ýþýnsal uzantýlarýndan uzaklaþmasýný saðlayacak ve anamerkezden sýçramalar gerçekleþtirilerek alt-merkezlerin oluþturulmasýna, konut alanlarýnýn, üretim ve hizmet mekanlarýnýn ayrýþtýrýlarak ve kendi aralarýnda türdeþlik anlayýþýyla kümelendirilerek, bunlarýn ihtiyaç duyduðu destek faaliyetlerle donatýlmasýna, ancak iþlevsel birliktelik gerektirmeyenlerin ise, bunlarýn bünyesinden uzaklaþtýrýlmasýna, yaþam, iþ, üretim ve hizmet faaliyetlerinin kümeler bünyesinde ve iþlevsel bütünlük saðlanmýþ alt yerel mekansal birimler bazýnda gerçekleþtirilmesine, sýk aralýklý iliþki gerektiren faaliyetlerin kümeler bünyesinde; buna karþýlýk, seyrek aralýklý iliþki gerektiren faaliyetlerin kümeler arasý iliþkilerle yürütülmesine, kümeler arasý iliþki sýklýðýnýn kademelenmesine baðlý olarak mekansal organizasyonda kümeler arasý kademelenmenin belirlenmesine, kademeli kümelerin kentin geliþme eksenleri boyunca ve kademeli ulaþým arterleriyle baðlantýlandýrýlmasýna, yük ve yolcu taþýmacýlýðý ile toplu ve bireysel taþýmacýlýðýn ayrýþtýrýlmasýna, ulaþým türlerinin entegrasyonuna, mekansal geliþme ve ulaþýmýn bir bütün olarak ele alýnarak planlanmasýna katkýda bulunacaktýr. Böylelikle Ýstanbul; metropolitan mekanýný canlý organizmalardan oluþan ve yaþayan bir sisteme dönüþtürebilecek, faaliyetlerinin optimum mekansal daðýlýmýný gerçekleþtirebilecek, aþýrý yýðýlmalardan ve yaratýlan olumsuz dýþ ekonomiler ile toplumsal maliyetlerden kendini arýndýrabilecek, ulaþým ve iletimde zaman ve maliyet tasarrufuna gidebilecek, yürütülen faaliyetlerde iþlevselliði ve verimliði arttýrarak, iliþkilerde etkinlik saðlayabilecek, yapýsal iyileþtirmeler gerçekleþtirerek, bünyesindeki sosyomekansal farklýlýklarý giderebilecek bir konuma gelecek ve küresel rekabet için daha da güçlenecektir. Bu itibarla; Ýstanbul Metropolü nün saðlýklý bir makro-forma kavuþturulabilmesi için izlenecek stratejiler: ekonomi-ekoloji çatýþmasýna toplumsal boyutun da katýlarak, sürdürülebilirlik açýsýndan dengenin kurulabilmesi için nüfus artýþýný düþürmek ve nüfusu sýnýrlý bir büyüklükte tutmak, küresel vizyon bileþenlerince tanýmladýðý üzere tarihi deðerlere ve sanatsal etkinliklere dayalý kültürel faaliyetleri; uluslararasý diplomasiye, kongre ve turizme yönelik dýþ baðlantýlarý; finans hareketlerine açýk ve nitelikli hizmet sunumuna yönelik giriþimleri; eðitim ve ileri teknoloji atýlýmlarýný Ýstanbul için öncelikli iþlevler olarak öngörmek, tanýmlanan vizyon bileþenleri dýþýnda kalan faaliyetlerden Ýstanbul u olabildiðince arýndýrmak; baþta sanayi olmak üzere diðer sektörlerde de ekonomik verimlililiðini kaybeden, olumsuz dýþ ekonomiler yaratan ve toplumsal maliyetleri arttýran, çevre kirliliðine neden olan ve kentsel hizmetler ile toplumsal yaþam üzerinde baský yaratan tesis ve faaliyetleri alternatif ve düzenli yerleþimlere yönlendirmek olmalýdýr. Aksi taktirde Ýstanbul: yapýsal sorunlarýndan ve sosyo-mekansal kutuplaþmalardan arýnamayacak, bir metropol olmaktan çok bir megapol olmayý sürdürecek, yaþam destek sistemlerini tehlikeye atacak, baþta deprem olmak üzere doðal risklerle baþ edemeyecek, kent üzerinde baský kuran ve toplumsal maliyetleri arttýran uygulamalara daha büyük boyutlarda boyun eðecek, makro düzeyde marjinal ekonomik kazançlarýn karþýlýðý olarak toplumsal ve çevresel deðerlerden feragat edecek, yýðýlmalarý körükleyecek, iç ekonomide iþlevsel entegrasyonu kuramayacak ve sektörel verimliliði düþürecek, tarihi ve kültürel miras ile estetik deðerleri giderek yitirecek, sýçrayamayan ancak yað lekesi gibi yayýlan bir kütle olarak büyümeye devam ederken ve yeni geliþmelere açýlýrken, terk ettiði alanlarý çöküntüye uðratacak, bölgesel düzeyde geliþme beklentilerine yanýt veremeyecek, yeniliklere ve geliþmelere karþý duyarlýlýðýný ve uyum esnekliðini zamanla yitirerek, küresel rekabetten düþecek ve giderek birikimli olumsuzluklar sarmalýna girebilecektir. Anýlan olumsuzluklarýn tersine çevrilerek, olumlu hedeflere dönüþtürülmesine hizmet edecek stratejilerin geliþtirilmesi ilke edinilmeli ve bu doðrultuda Ýstanbul Metropolü nün sosyoekonomik planlama ile mekan planlamasý arasýndaki baðlantýyý kurmak üzere; küresel rekabet için belirlenen vizyon bileþenlerine, yapýsal yetersizliklerin giderilmesine, sürdürülebilirliðin saðlanmasýna ve doðal risklerin yönetimine, saðlýklý makro-formun ve mekansal geliþme modelinin oluþturulmasýna, desentralizasyona ve bölgesel potansiyellerin mobilizasyonuna, metropolün etkin yönetiþimine ve bölge ile iþbirliðine ýþýk tutacak ana, alt ve destek stratejiler saptanmalý ve izlenmelidir.

4 II. VÝZYON BÝLEÞENLERÝ ve KÜRESEL GÜÇLENMEYE YÖNELÝK STRATEJÝLER Avrupa metropollerinin geliþme senaryolarýnda; (i) kuzeyde, Paris ve Londra nýn Uluslar arasý Merkez, Madrid ve Berlin in Öncelikle Geliþtirilecek Uluslar arasý Merkez, (ii) güneyde Madrid ve Roma nýn Öncelikle Geliþtirilecek Uluslar arasý Merkez, Ýstanbul un ise Uzun Vadede Geliþtirilecek Uluslar arasý Merkez konumunda gösterilmesi de göz önüne alýnarak, Ýstanbul a iliþkin stratejilerin temelini, bir Küresel Merkez olmanýn üst hedef ve bir Bölgesel Merkez olmanýn ise ana hedef olarak benimsenmesi oluþturmalýdýr. Ýstanbul Metropolü nün küresel bölge düzeyinde etkileþim alanýnýn saptanmasýnda jeo-politik açýdan belirleyici unsurlar olarak kuzeyde Karadeniz sahillerini paylaþan ve Doðu Avrupa da yerleþik eski Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliði nin ve þimdiki Baðýmsýz Devletler Topluluðu nun oluþturduðu ülkeleri; güneyde ise Doðu Akdeniz ve Ortadoðu Bölgesi nde yer alan ülkelerin oluþturduðu ulus kümelerini saymak mümkündür. Bu düþey ekseni ortadan kesen yatay eksenin batýsýnda Balkan ülkeleri ile çoðunlukla AB ne üye uluslarýn oluþturduðu diðer kýta ülkeleri; doðusunda ise komþu Ýran dan Orta Asya ya uzanan hat doðrultusunda Türki Cumhuriyetleri nin oluþturduðu soydaþ uluslar yer almaktadýr. Ýstanbul un küresel sistemde bir bir Bölgesel Merkez olmasý; Karadeniz Ekonomik Ýþbirliði nin güçlendirilmesinde, Ortadoðu krizinde barýþa ve medeniyetler arasý çatýþmalarda uzlaþýlara yönelik diplomasilerde, Doðu Akdeniz de uluslar arasý kuruluþlarca desteklenen bölgesel iþbirliðinin etkin uygulamalarla ayaða kaldýrýlmasýnda, Doðu Avrupa ile ekonomik iþbirliklerinin yoðunlaþtýrýlarak kalkýnma sürecinde ortaklýklara gidilmesinde, enerji nakil ve ulaþým hatlarýnýn düðüm noktasý konumunu kullanarak Balkan ve Kafkaslar a uzanan kanatlarda dengenin kurulmasýnda, Türki Cumhuriyetleri nin uluslar arasý iliþkilere ve pazarlara açýlmasýnda etkin rol oynamasý anlamýna gelmektedir. AB coðrafyasý içindeki geliþme perspektiflerine dayanarak Avrupa metropoller sisteminin geleceðine yönelik senaryolarda Ýstanbul a her zaman için yer olduðunu ve ne AB ile diyaloðu olmayan bir Ýstanbul un, ne de Ýstanbul u göz ardý edebilecek bir AB nin söz konusu olabileceði söylemek mümkündür. Türkiye nin en büyük, Avrupa nýn ise önde gelen metropollerinden biri olmasýndan ötürü, Ýstanbul un Türkiye ve Avrupa siyasetinin þekillenmesindeki rolü artýk etkilenen deðil etkileyen olma niteliðini kazanmaktadýr. Eþi bulunmaz ve yenilenemez tarihi, kültürel, doðal özelliklerin ve coðrafi konumun verdiði çekici güç ile küresel sorunlarýn çözümüne yönelik diplomatik diyaloglarýn geliþtirilmesinde öncü olmasý beklenen Ýstanbul un hedeflemesi gereken, bilgi ve teknolojiye dayalý ekonomik ve toplumsal kalkýnma amaçlý yatýrýmlarýn toplandýðý, yönlendirildiði ve mekansal tahsisinin yapýldýðý karar ve yönetim merkezi konumuna ulaþmak olmalýdýr. Ýstanbul un uluslar arasý merkez olma niteliðini pekiþtirecek ve portföyünü çeþitlendirecek diðer faaliyetler ise kültür, sanat, turizm ve kongre etkinlikleridir. Uluslar arasý politika, finans, kültür, bilim, teknoloji ve eðlence zirvelerine buluþma, kongre, toplantý, gösteri, sergi ve konaklama mekanlarýyla, tarihi ve doðal deðerleriyle ev sahipliði yapan Ýstanbul un ayný misyonu sürdürerek, ülkeler arasý rekabetin önüne geçen küresel kentler rekabetinde güçlü olmasý, ulusal çýkarlarýn uluslar arasý platformlarda savunulmasý, korunmasý ve kazanýlmasý için kaçýnýlmazdýr. Küresel ve özellikle bölgesel geliþmelerde ilkin politik aktör olabilmek ve söz sahibi olma konumunu yakalamak, diðer uluslar arasý rekabet sektörlerinde de güçlü olabilmenin ön koþuludur. Türkiye nin dýþ politikasý doðrultusunda; küresel barýþý tehdit eden medeniyet ve kültür çatýþmasýnda uzlaþma gayretlerine, terrörle mücadelede uluslar arasý iþbirliðine, Orta-Doðu da yaþanan huzursuzluklara çözüm arayýþlarýna ve Karadeniz Ekonomik Ýþbirliði Örgütü nün bölgesel etkinliðinin arttýrýlmasýna iliþkin diplomasilerin yürütüldüðü merkez rolünün Ýstanbul tarafýndan; bugüne kadar olduðundan daha güçlü bir þekilde üstlenilmesi, ulusal devlet çýkarlarýnýn küresel kentlerce sahiplenilerek gözetilmesine uygun düþen bir örnek olacaktýr. Uluslar arasý organizasyonlarla yapýlacak müzakerelerde olduðu kadar, ikili temaslarda iþ ve güç birliði oluþturmak üzere düzenlenecek konferans ve benzeri etkinliklerde, özellikle Ýslam Dünyasý ile Batý Dünyasý ný birbirine yaklaþtýracak giriþimleri gerçekleþtirmek, önem kazanmaktadýr. Ülke çýkarlarýnýn kýtalar arasý su ve deniz yollarý ile hava ulaþýmý konularýnýn yaný sýra, sýnýrötesi su paylaþýmý konularýnda da savunulmasýnda Ýstanbul a düþecek görevler olacaktýr. Uluslar arasý deniz taþýmacýlýðý diplomasisi için, Boðaz geçiþleri nedeniyle doðrudan küresel bir örnek konumunda bulunan Ýstanbul un, kozunu iyi kullanmasý gerekmektedir. Ancak, küresel güçlerin jeo-politik ve askeri ilgilerini Ortadoðu, Balkanlar, Kafkaslar, Kýbrýs gibi çevre bölgelere odaklamasýnýn Ýstanbul u doðrudan etkiyeceðinin ve fýrsatlarý sýnýrlayan riskler yaratacaðýnýn daima göz önünde bulundurulmasýnda kesin yarar vardýr. Ýstanbul un Akdeniz ülkeleri ile bölgesel iþbirliði ve sýnýr ötesi ortak programlar geliþtirebilmesi için üzerinde yoðunlaþýlabilecek ve eylem üretilebilecek stratejiler; denizcilik, taþýmacýlýk ve turizm sektörlerinde ortak programlarýn geliþtirilmesi ve kurumsallaþmalara gidilmesi, ortak kýyý ve çevre yönetimi perspektifinin tanýmlanmasý, programlaþtýrýlmasý ve yaygýnlaþtýrýlmasý, doðal kaynaklarýn ve kültürel mirasýn korunmasý ve geliþtirilmesini amaçlayan Akdeniz Sürdürülebilir Geliþme Çerçeve Programý nýn hazýrlanmasý ve uygulanmasý, eðitim, teknoloji ve araþtýrma-geliþtirme faaliyetlerinde Akdeniz Biliþim Aðý nýn üniversiteler ve araþtýrma kurumlarý arasýnda yaþama geçirilmesi, Akdeniz in kendine özgü sosyo-mekansal ve ekonomik sorunlarý için sivil toplum temsilcileri arasýnda çözüm ortaklýklarýnýn oluþturulmasý, sanat faaliyetlerinin ve birikimlerin toplumun her katmanýnda geliþmesine ve küresel düzeye taþýnmasýna destek verilmesini amaçlayan bütünleþik Akdeniz Sanat Politikasý ve Eylem Planý nýn hazýrlamasý olmalýdýr.

5 Tanýmlanan bu hedefler için Akdeniz ülkeleri arasýnda ortak planlama yaklaþýmýn geliþtirilmesi söz konusu olup, kýsa vadede Ýstanbul da bulunan konsolosluk, ticaret ve ekonomik misyonlar ile bu doðrultuda diyalog geliþtirilmelidir. AB nin doðuya geniþlemesi ile büyüyen pazarýn Türkiye için yapýsal ekonomik sorunlara da çözüm fýrsatý sunabileceði göz önüne alýnarak; Bulgaristan, Romanya, Macaristan, Slovakya, Çek Cumhuriyeti ve Polonya gibi ülkelerle iþbirliðine gidilmesi ve buralarýn Ýstanbul daki sanayi kuruluþlarý için alternatif desentralizasyon mekanlarý olarak da düþünülmesi yanlýþ olmayacaktýr. Türkiye nin söz konusu fýrsatý deðerlendirmesinde ilkin Ýstanbul un ortaya koyacaðý açýlýmlar önem kazanmaktadýr. Bu çerçevede izlenecek politika ve stratejik hedefler için geliþtirilebilecek öngörüler þu þekilde sýralanabilir: Sanayi sektörünün birincil temsilcileri olan Sanayi ve Ticaret Odalarý, TOBB, TÜSÝAD ve MÜSÝAD gibi kuruluþlarýnýn; küresel iliþkiler yumaðýnda tasarým, tedarik, üretim ve pazarlamanýn ayrý ayrý ülkelerde yapýlabileceðini kabullenerek, Ýstanbul Sanayi Strateji Planý ný üretmeleri ve anýlan yaklaþýmý yönetilebilir bir karaktere kavuþturmalarý gerekmektedir. AB nin geniþleme alanýnýna ilgiyle bakan Avrupalý üretici ve sanayiciler ile ortaklýlarýn geliþtirmesi için, özellikle Ýstanbul kökenli sanayi gruplarý, kendi yenilikçi yatýrým programlarýný tanýmlamalýdýr. Teknoloji geliþtirme düzeyi yüksek Kuzey-Avrupa ülkelerinin Akdeniz, Karadeniz, Asya ve Ortadoðu ülkeleri ile iliþkilerinin geliþtirilmesine, Ýstanbul un bu coðrafyada uygulayacaðý ufuk diplomasileriyle ve Karadeniz Ekonomik Ýþbirliði Örgütü nü etkinleþtirmesiyle hýz kazandýrýlmalýdýr. Doðu Avrupa nýn enerji koridorlarý üzerinde olmasý, bölgeye yönelik yatýrýmlarýn doðuracaðý çarpan etkilerinin ve ortaya çýkaracaðý yan sektörlerin getireceði fýrsatlarýn deðerlendirilmesinde, Ýstanbul un potansiyelini gecikmeksizin harekete geçirmesi gerekmektedir. Yukarýda belirtilen ülkelerin dýþýnda Türkiye nin Rusya ve Ukrayna ile geliþtireceði ekonomik iliþkiler bütününde Ýstanbul un deðerlendirmek üzere yakalayacaðý önemli fýrsatlar söz konusu olabileceði gibi; Litvanya, Letonya ve Estonya ile de yakýn iliþkiler kurularak Boðaz geçiþlerindeki yoðunluðun hafifletilebilmesi için, Ýstanbul üzerindeki aðýr taþýmacýlýk yükünün bu ülkelerin konumlandýðý Kuzey Denizi kýyýlarýna aktarýlmasýna hizmet edecek gümrük ve ticaret antlaþmalarýnýn hazýrlanmasý ve yürürlüðe konulmasý da büyük önem arz etmektedir. Kuzey Avrupa ve Akdeniz ülkelerinin geniþleyen Avrupa ülkeleri ile kuracaðý iliþkiler Ýstanbul açýsýndan iki stratejik nitelik taþýmaktadýr. Birincisi; teknoloji geliþtirme ve yaygýnlaþtýrmada ileri çýkan ülkelerin Doðu Avrupa ile kuracaðý ekonomik iliþkiler potansiyelini Karadeniz, Akdeniz ve Ortadoðu ya yönlendirilmesi ve yaygýnlaþtýrýlmasýna aracýlýk etmek bakýmýndan; ikincisi ise, Kuzey Avrupa ülkelerinin ihtiyaç duyduðu turizm taleplerini güneye yönlendirmek bakýmýndandýr. Bu kapsamda, Ýstanbul un Kuzey Avrupa ülkeleri ile kuracaðý iliþkilerin çerçevesi; ortak denizcilik sektör programlarýnýn geliþtirilmesi ve Marmara Bölgesi ile Ýstanbul daki liman sahalarýnýn modernizasyonu üzerinde yoðunlaþýlmasýna, Ýstanbul sanayi alanlarýnýn dönüþümünde ve üretimin modernizasyonunda teknolojik, lojistik ve iþletme altyapýlarýnýn üretilmesine, denizcilik sektöründe gemi inþaatý ve taþýmacýlýk gibi ana faaliyetleri de kapsamak üzere, geniþ bir yelpazede ortak giriþimlerin gerçekleþtirilmesine, balýkçýlýk ve deniz ürünlerine dayalý üretim, gýda ve alternatif sektörlerde ortak çerçeve programlarýn oluþturulmasýna, iletiþim endüstrisinde pazar ve ürün geliþtirilmesine, Kuzey Avrupa ekonomik ve sosyal sermaye birikiminin Akdeniz de kültür, sanat ve turizm yatýrýmlarýna yönlendirilmesine yönelik bileþenleri içermek üzere kurgulanmalýdýr. Ýstanbul un Asya, Avrupa, Akdeniz ve Ortadoðu arasýnda ortaya çýkan potansiyel lojistik merkez konumunun; küresel, bölgesel ve yerel ulaþým sistemlerinin bütünleþtirilerek deðerlendirilmesi geciktirilmemelidir. Lojistik sektörünün giderek büyümesi ve teknolojik geliþmeleri hýzla kendine uyarlamasý, Ýstanbul un bu konuda büyük duyarlýlýk göstermesini gerektirmektedir. Büyümeye çalýþan küresel yatýrýmcýlar ve alt sektör geliþmeleri yakýndan takip edilmeli, özellikle denizcilik sektörünün geliþtirilmesi, liman ve geri hizmet sahalarýnýn oluþturulmasý ivedilikle ele alýnmalýdýr. Ýstanbul uluslar arasý su taþýmacýlýðýnda Boðaz geçisini diplomatik giriþimlerle ilkin güvenli ve çevreci bir ortama taþýmalý, hizmet donanýmýný ve kalitesini arttýrarak yük ve yolcu taþýmacýlýðýndaki kapasiyesini yükseltmelidir. Coðrafik konumun bir avantaj olarak sunduðu hava, deniz, kara ve demiryolu ulaþým olanaklarýnýn Ýstanbul tarafýndan küresel rekabet koþullarýna göre deðerlendirilmesi ve bu konuda destek alýnacak diðer yan ve alt sektörlerin de harekete geçirilmesi gerekmektedir. Ulaþým ve iletiþim sektörlerinde, yaratýlacak sinerji ve alýnacak bazý önlemlerle, Ýstanbul un özgün bir açýlým yapmasý son derece olasýdýr. Bu açýlýmýn sonunda Ýstanbul yük taþýmacýlýðýnda kombine ulaþým merkezi, yolcu taþýmacýlýðýnda ise geçiþli taþýmacýlýk merkezi olma konumunu yakalayabilecektir. Ýletiþim sektöründen destek alarak hava, kara, demiryolu ve deniz taþýmacýlýðýna dayalý kýtalar arasý lojistik üs olmasý; (i) ulaþtýrmada, eriþtirmede ve dolaþtýrmada yönetimini, (ii) taþýmacýlýkta ise toplama, daðýtým ve aktarma yönetimini yerleþtirmekle gerçekleþtirilebilecektir. Özellikle Boðazlar ýn gaz, sývý ve katý yakýt taþýmacýlýðýnda bir güzergah olarak kullanýlmasý ve enerji nakil hatlarýnýn keza buradan geçmesi, Ýstanbul için küresel iliþkiler düzeyinde önemli fýrsatlar sunmaktadýr. Bu fýrsatlarý doðal çevreye, insana ve mekansal çevreye olan tehditlerden arýndýrýlarak güvenli ortamlarda deðerlendirmek, öncelikli konu olmaktadýr. Ulaþým ve taþýmacýlýk sektörlerinde hava, kara, demiryolu ve deniz yollarýndaki buluþma ve aktarma noktalarýnýn etkinlikle düzenlenerek, buralarda hizmet kalitesinin ve performans düzeyinin yükseltilmesi, Ýstanbul için küresel rekabetin bir gereði olmaktadýr.

6 göstermesi, Ýstanbul da ikili bir sosyo-mekansal yapýnýn ortaya çýkamasýna neden olmuþtur. Dolayýsýyla, sosyal dengesizliðin ve gelir farklýlýklarýnýn olabildiðince azaltýlarak, marjinalleþmenin ve suç oranýnýn giderek arttýðý ve farklý bir yaþam tarzýnýn sürdürüldüðü mekanlarýn ortadan kaldýrýlmasý gerekmektedir. Sürdürlebililiðin ana ilkesi; ekonomik geliþme gerçekleþirken yarattýðý refahýn toplum kesimlerine adil paylaþtýrýlmasý ve üretim, daðýtým, tüketim süreçlerinde çevrenin tahrip edilmeksizin kullanýlmasýdýr. Ancak bu önkoþul yerine getirildiði taktirde, yaþam kalitesi yükselmekte ve kentlerin rekabet þansý artmaktadýr. Bu nedenle Ýstanbul sürdürülebilirlik ilkesine baðlý kalarak, kentteki parçalanmalarýn ve ayrýþmalarýn önüne geçmek üzere ekonomik, toplumsal, mekansal ve çevresel bütünleþmenin saðlanmasýna ve yaþam kalitesinin yükseltilmesine gereken önemi atfetmelidir. Kamu yatýrýmlarý arasýnda öncelikli ve mega nitelikli olmak üzere Ýstanbul için gündemde bulunan projeler arasýnda; hýzlý tren baðlantýlý Boðaz tüp geçiþi, üçüncü uluslar arasý havalimaný, yeni bir liman gibi küresel ve bölgesel etkinlik taþýyan projeler bulunmaktadýr. Bu projelere tamamlayýcý nitelikte olmak üzere, Ýstanbul ilkin yük ve Ro-Ro limaný sorununa bir çözüm bulmalý, taþýmacýlýkta lojistik tesisleri rasyonel bir yaklaþýmla kurarak ve iþleterek hizmete sunmalýdýr. Ýstanbul un afet riskleri yönetiminde ve uygun yapý tekniklerinin geliþtirilmesinde önder konuma geçmesi mümkündür. Çevre sektöründe ise, Ýstanbul un atýksu arýtma sistemlerinde ve katý atýk yönetiminde uygun teknolojiler geliþtirerek, yerel ve bölgesel kullanýma sunmasý akýlcý bir yaklaþým olacaktýr. Ýstanbul un hem depreme dayalý risk yönetimi hem de çevre korumaya yönelik önlemler konusunda geliþme kaydetmesi, özgün bir açýlýmla küresel bölge düzeyinde uygun teknoloji geliþtirme ve transfer merkezi konumuna eriþmesini saðlayacaktýr. III. YAPISAL GÜÇLENMEYE YÖNELÝK STRATEJÝLER Ekonomide kayýtdýþýlýk, kesintisiz göç, yüksek maliyetli kentsel altyapý, düzensiz gayrimenkul piyasasý ile kentin geliþmesi ve kalkýnmasýnda deneyimlerin, kazanýmlarýn ve edinimlerin kurumsallaþamamasý, Ýstanbul un üstesinden gelmesi gereken zaafiyetler arasýnda yer almaktadýr. Doðal ve kültürel deðer ve kaynaklarýn tahrip derecesinin artmasýndan ve doðal afetlere karþý hasar görebilirliði yüksek yerleþmelerin ve yapý stoðunun varlýðýndan duyulan endiþelerin giderilmesi için, gerekli önlemlerin alýnmasýna ihtiyaç duyulmaktadýr. Ýstanbul u saðlýklý bir metropol olmaktan uzak, toplumsal kesimleri ve fiziksel mekanlarý arasýndaki iliþkilerde sorunlar yaþayan bir megapol görünümünden kurtarmak üzere, bütüncül yaklaþýmlarla yapýsal güçlenmeye yönelmek gerekmektedir. Toplumsal eþitsizlikleri ve mekansal ayrýþmalarý derinleþtiren sosyo-mekansal geliþmelere karþý sosyal adaleti olduðu kadar, mekansal adaleti de politika edinen ve bütünleþtirici bir yaklaþým izleyen kent yönetimine gerek duyulmasý, dýþlanan kesimlerin içerilmesi ve Ýstanbul un uluslar arasý rekabette tarihi misyonunu devam ettirerek güçlenmesi için kaçýnýlmazdýr. Eðitim ve gelir düzeyleri itibarýyla sosyal ve ekonomik statüleri orta ve yüksek düzeyde olan toplum kesimlerinin kýyý ve kýyýya yakýn bölgelerde yerleþmiþ olmasý, bu bölgelerin bir kýsmýnýn deprem riski nedeniyle çekiciliðini kaybetmesi ve üst gelir gruplarýnýn kentin çevresindeki özel sitelerde yerleþme eðilimleri Yerleþim dokusunun Ýstanbul un doðu yakasýnda kýyýya yakýn ulaþým akslarý boyunca doðrusal bir geliþme göstermesine karþýn; batý yakasýnda giderek yoðunlaþan bir yýðýlma gerçekleþtirmesi, her iki kanat arasýnda dengesizliðin giderilmesine yönelik önlemlerin alýnmasý gereðine iþaret etmektedir. Anýlan mekansal dengesizliðin kaynaðý hizmet ve iþyeri daðýlýmýndaki eþitsizlik olup, doðuda yeni alt-merkezlerin oluþturulmasý ve istihdam olanaklarýnýn yaratýlarak yakalar arasý dengelemeye gidilmesi kaçýnýlmazdýr. Böylesine bir yaklaþýmýn iþgücü hareketlerinin Boðaz geçiþ trafiði üzerinde yarattýðý aþýrý baskýnýn hafifletilmesine de katkýda bulunacaðý açýktýr. Ýstanbul un finans ve üretim sektörünün sermaye hareketlerinden kaynaklanan ulusal ve uluslar arasý krizlere karþý dayanýklýlýðý, kýsa vadede saðlanamamaktadýr. Sanayi iþgücünün üretim sektöründeki yapýsal dönüþümlerden olumsuz etkilenmesi, iþsizliðin ve yaþamdan dýþlanmalarý beraberinde getirmekte ve kentin sosyo-mekanýnda aþýndýrýcý nitelikte etkiler oluþturmaktadýr. Krizler nedeniyle yaþanan iþsizlik sorunu Ýstanbul un sosyomekansal yapýsýný; özellikle çeperdeki ilçelerini, olumsuz etkilemektedir. Ýþgücü havuzunun; sanayinin üretim dýþý kalmasý ya da desentralizasyonu durumunda, yapýsal krize girmesini ve olasý iþsizliðin önlenmesini amaçlayan pro-aktif çerçeve programlarýn hazýrlanmasý gerekmektedir. Yukarýda belirtilen yapýsal zayýflýklarýn giderilmesi ve uyarýlara yanýtsýz kalýnmamasý için Ýstanbul un kentsel geliþme sürecinde; parçacýl planlama anlayýþýndan uzaklaþýlarak bütüncül planlamaya yönelinmesi ve yeni fonksiyon alanlarýnýn mevcut doku ile entegrasyonunun saðlanmasý, sosyal adaleti, fýrsat ve gelir eþitliðini, kentsel hizmetlere eriþebilirliði, yoksulluk ve dýþlanmýþlýkla mücadeleyi öngören ve toplumsal entegrasyonun saðlanmasýný amaç edinen sosyal içerikli destek projelerin çoðaltýlmasý, iki yaka arasýndaki ve kendi içindeki fonksiyonlarýn dengesiz mekansal daðýlýmlarýnýn nüfus, istihdam, üretim ve hizmet dinamikleri için çok ve alt-merkezli çekim kutuplarýnýn yaratýlmasýyla dengelenmesi, konut, sanayi ve iþyeri aðýrlýklý fonksiyon alanlarýnýnda hizmet ve sosyal donatý ile teknik altyapý yetersizliklerinin giderilmesi, sosyo-mekansal farklýlýklarýn, metropolitan düzeyde bütüncül planlamanýn birer öðeleri olarak uygulanacak kentsel dönüþüm projelerine dayalý olarak giderilmesi, metropoliten alanda parçacýl planlama yaklaþýmlarýnýn yaratacaðý bütünlüðü bozma tehlikesinin önüne geçilmesi, þehir içlerinde ve özellikle merkezde küçük imalathaneler ile ambar, depolama alanlarý, kamyon parklarý gibi alanlarýn getirdiði suni yoðunluðun ve olumsuz etkilerinin azaltýlmasý,

7 son 15 yýlda hýzlý nüfus ve yoðunluk artýþý gösteren ve düzensiz bir biçimde geliþen Büyükçekmece, Avcýlar, Baðcýlar, Kartal ve Ümraniye gibi Ýlçeler de kapsamlý mekansal düzenlemelerin geliþtirilmesi, aþýrý nüfus baskýsý altýnda olan Fatih, Bayrampaþa, Beyoðlu, Kadýköy, Beþiktaþ, Kaðýthane, Eminönü, Zeytinburnu, Üsküdar ve Bakýrköy gibi Ýlçeler de nüfus yoðunluðunun düþürülmesi, toplu taþýmacýlýða aðýrlýklý ve öncelik verilerek, yük ve yolcu ile lastik tekerlekli ve raylý sistem taþýmacýlýðýný ayrýþtýrarak, raylý sistemlerin ve deniz taþýmacýlýðýn etkin ve yaygýn olarak kullanýlmasýna yönelinmesi ve belirli düðüm noktalarýnda otopark sistemleri oluþturularak yoðun kent trafiðine çözüm getirilmesi, teknolojik geliþmeler dikkate alýnarak kentsel altyapýnýn, kendine uygun normlarda rasyonelize edilmesi, doðal ve kültürel mirasýnýn korunmasý ve geliþtirilmesinde sonuç alýnabilecek uygulama programlarýnýn yaygýnlaþtýrýlmasý, gerçekleþtirilmelidir. Sonuç olarak; Türkiye deki bölgeler arasý geliþmiþlik farkýndan dolayý Ýstanbul a olan göç hareketlerinin tolere edilebilir düzeyi aþmaya, kentsel faaliyetlerin yerseçim kararlarýnda yatýrýmcý kesimin toplumsal maliyetlerin dýþlanmasýnda ýsrarcý davranmaya, bu nedenle kentsel faaliyetlerde ve hizmetlerde verimliliðin ve etkinliðin düþmeye devam edeceði kaygýlarýna yanýtsýz kalmamak ve gerekli önlemleri almak üzere yukarýda belirtilen stratejilerin, müzakereci planlama anlayýþýna yönelerek ve yerel sorunlarýn çözebilirliði için belediyeler arasý ortak giriþimleri oluþturarak izlenmesi en doðru yaklaþým olacaktýr. IV. ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBÝLÝRLÝÐE ve DOÐAL RÝSKLERE YÖNELÝK STRATEJÝLER Ýstanbul da yýlda yaklaþýk yarým milyon kiþi civarýnda seyreden nüfus artýþý yerleþim yerlerinde aþýrý yoðunlaþmaya gidilmesine neden olmuþ ve son 20 yýl içerisinde gerçekleþtirilen bina yapým faaliyetlerinin odaklandýðý yerler ise; Tarihi Yarýmada, Haliç, Galata, Beyoðlu, Þiþli, Maslak, Kadýköy, Üsküdar ve Boðaziçi nin oluþturduðu geleneksel çekirdek bölge ve aðýrlýklý merkez mekana komþu iç alanlar olmuþtur. Geleneksel yerleþme gövdesinden çevreye doðru yað lekesi gibi yayýlan yapýlaþma kuzeye doðru su havzalarýný ve orman alanlarýný tehdit ederek uzanmaktadýr. Boðaziçi sahilleri boyunca olduðu kadar; Batý yakasýnda Esenler, Avcýlar ve Beylikdüzü yerleþim alanlarý ile Doðu yakasýnda Ümraniye ve Dudullu nun yaný sýra, yeni küresel çekim ve prestij faaliyetlerine yönelik olarak Formula 1 Alaný ve Olimpiyat Köyü geliþmeleri ile sanayinin ve taþýmacýlýðýnýn Hadýmköy e odaklanmasý, üst gelir düzeyi konut alanlarýnýn Çekmeköy gibi orman alanlarýna yönelik yerseçiminde bulunmasý ve tüm bu yapýlaþmalarýn su havzalarýna ve orman alanlarýna doðru kaymasý endiþe yaratan ve önüne geçilmesi gereken geliþmeler olmaktadýr. deprem riski olan Büyükçekmece nin sahil kýsmý, Avcýlar, Zeytinburnu, Bakýrköy, Bahçelievler, Fatih, Eminönü ile kýsmen Üsküdar ve Ümraniye nin yaný sýra Kadýköy, Maltepe, Kartal, Pendik, Tuzla ve Adalar gibi alanlarda gerekli önlemlerin alýnmasýna; topoðrafyaya ve doðal drenaj sistemi ile klimatolojik, jeolojik ve hidrolojik yapýya ters düþecek yapýlaþmalardan kaçýnýlmasýna; kentin ilerde alacaðý makroformun tasarlanmasýnda doðal ve ekolojik eþiklerin üst belirleyici olmasýna, büyük önem verilmelidir. Ýstanbul un doðal çevresi ile bütünleþerek sürdürülebilirliðini, Ýstanbullularýn ise yaþam kalitesinin yükseltilmesini saðlamak amacýyla takip edilmesi gereken stratejik ilkeler ana baþlýklar itibarýyla; doðal alanlarýn ve ekolojik kaynaklarýn korunmasý, birim enerji tüketiminin ve emisyonlarýn azaltýlmasý, atýklarda doðal döngülerin kapanmasý, insan yaþam ortamlarýnýn iyileþtirilmesi, doða ve insan kaynaklý risklere karþý önlemlerin alýnmasý, doðanýn maliyetlendirilmesi, çevrenin izlenmesi, çevre bilincinin yaygýnlaþtýrýlmasý ve çevre yönetiþiminin etkinleþtirilmesinin gerçekleþtirilmesidir. Ýstanbul un çevresinde yer alan doðal alanlarýn ve ekolojik kaynaklarýn korunmasýna yönelik stratejilerin baþýnda su kaynaklarýnýn akýlcý yönetimlerle korunmasý gelmekte olup; bu çerçevede yapýlmasý gerekenler; su kaynaklarýnýn besleme alanlarýnýn korunmasý, su havzalarý içerisinde kalan orman alanlarýnýn sedimentasyonu engelleyecek ve su kaynaklarýný besleyecek þekilde korunmasý, erozyon ve sedimentasyonu engellemek için yapýlacak bitkilendirme çalýþmalarýnda doðal bitki örtüsünden sisteme zarar vermeyen türlerin seçilmesi, kentsel drenajýn ve atýksuyun yer altý ve yer üstü su kaynaklarýný besleyecek þekilde, önce arýtýlmasý ve sonra da sisteme geri döndürülmesi, su havzalarýnda yer alan yerleþimlerin atýksularýnýn doðrudan su kaynaklarýna ulaþmasýný engelleyecek önlemlerin alýnmasý, kentte atýksu yönetiminin yer altý ve yüzeysel su kaynaklarýnýn kirlenmesini engellemek üzere iyileþtirilmesi, yüzeysel ve yeraltý sularýný korumak üzere; yöresel morfolojik, jeolojik ve biyolojik çeþitlilik özelliklere göre koruma zonlarýnýnýn tesis edilmesi, bu zonlarda uygun yönetim esaslarýnýn belirlenerek, uygulama planlarýnýn hazýrlanmasý ve uygulanmasý, Tehlike altýnda bulunan su kaynaklarýnýn korunmasýna; orman alanlarýnýn yapýlaþma uðruna tahrip edilmemesine; Kasatura Ormanlarý gibi biyolojik çeþitlilik ve yaban hayatý açýsýndan önemli bölgelerin korunmasýna; kuzey-güney hava akýþ koridorlarýnýn açýlarak kente ferahlýk getirecek türde yapýlaþmalara yönelinmesine; aþýrý yük altýnda olan Fatih, Bayrampaþa, Beyoðlu, Kadýköy, Beþiktaþ, Kaðýthane, Eminönü, Zeytinburnu, Üsküdar ve Bakýrköy gibi ilçelerde nüfus yoðunluðunun düþürülmesine;

8 yeraltý suyu havzalarý içerisinde kalan tarým arazilerinin yaðýþ suyunun sýzmasýný saðlamak üzere korunmasý, yoðun kentsel geliþim bölgelerinde, geçirimsiz yüzeyler yerine su infilitrasyonuna izin veren yüzey kaplama tekniklerinin kullanýlmasý, su kalitesinin iyileþtirilmesi, ötrofikasyonun engellenmesi ve biyolojik çeþitliliðin desteklenmesi amacýyla su havzalarý çevresindeki tarým alanlarýnda kimyasal gübre ve bitki ile böcek öldürücüleri kullanýmýnýn kýsýtlanmasý ve kontrol edilmesi, sulakalanlarýn iþlevlerini sürdürebilmeleri için doðal döngülerin ve sulakalan biyolojik çeþitliliðinin korunmasý, su havzalarý çevresindeki tarým alanlarýnýn, yüzey sularýnda sedimantasyona yol açmayacak þekilde iþlenmesinin saðlanmasý, asit yaðmuru ve diðer hava kirleticileri yoluyla su kütlelerinin kirlenmesinin tampon bitkilendirmelerle engellenmesi, su havzasý içerisinde kalan kýrsal yerleþimlerde atýksuyun uygun biçimde ve yerinde uzaklaþtýrma sistemleri ile bertaraf edilmesi, su fiyatýnýn gerçek deðerinde tüketiciye ulaþtýrýlmasý, suyun kullanýlmasýnda tasarruf saðlamak üzere talep yönetimi ne yönelik önlemlerin alýnmasý, kaynaklarýn daha uzun süre kullanýlabilmesi ve bilincin oluþturulabilmesi için, su tasarrufunu özendiren önlemlerin alýnmasý ve bu konuda gerekli eðitimlerin verilmesi, bozulmalarýn görüldüðü Küçükçekmece v.b. sulakalanlarda, evsel ve tarýmsal kirleticiler içeren atýksu giriþlerinin kuþaklama kanallarý ile engellenmesi, arýtma tesislerinin kurulmasý ve doðal yollarla rehabilitasyon gibi yöntemlerle ýslah çalýþmalarýnýn yapýlmasýdýr. Orman alanlarý, su kaynaklarýnýn yaný sýra önem arz eden ve korunmasý gereken diðer bir yaþam destek sistemidir. Genellikle Ýstanbul un kuzeyinde uzanan, ancak yeni yerleþimler nedeniyle önemli ölçüde kaybedilen bu alanlarýn daha fazla tahribat görmemesi, korunmasý ve kenti doðal iþlevleriyle besleyebilmesi için; orman alanlarýnýn etrafýndaki yerleþimlerin kentsel büyümelerini kontrol edebilmek üzere, koruyucu kullanýmlar içeren tampon zonlarýn oluþturulmasý, orman bütünlüðünün yol, kanal v.b. kentsel kullanýmlar nedeniyle bölünmesinin engellenmesi, hava kirliliði nedeniyle bozulma görülen orman kesimlerinde sorunun kaynaðýnýn saptanarak, engelleyici önlemlerin alýnmasý, taþýma kapasitesi düþük olan özel öneme sahip orman alanlarýnýn, sadece bilimsel ve eðitsel amaçlarla kullanýlmasý, halkýn rekreaktif ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasý için, orman alanlarýnýn etrafýnda taþýma kapasitesi hesaplarý çerçevesinde dýþ mekan rekreasyon alanlarýnýn oluþturulmasý, yerel türler kullanýlarak, yörenin kumullar v.b. doðal yapýsýný ve iþlevini bozmayacak þekilde aðaçlandýrma çalýþmalarýnýn özendirilmesi, orman alanlarýnda gerçekleþtirilen madencilik faaliyetlerinin çevresel etkilerini en az düzeye indiren teknik önlemlerin iþletme esnasýnda ve kapanma sonrasýnda alýnmasý, gerekiyor ise bu faaliyetlerin kýsýtlanmasý, orman alanlarýnda gerçekleþtirilecek kullanýmlara, her türlü insan faaliyetinin biyolojik çeþitlilik ve yaban yaþamý üzerinde oluþturduðu baskýlar göz önünde bulundurularak, karar verilmesi gerekmektedir. Toprak kaynaklarý tarýmsal üretimin temeli olup, alan ve kalite itibarýyla maruz kalabileceði kayýplarýnýn önlenebilmesi ancak; mutlak tarým topraklarýnýn ve yeraltý suyu havzalarýnýn ana beslenme alanlarýnda kalan tarým alanlarýnýn karakterlerinin korunmasý, tarým yapýlan arazilerde organik tarýmýn uygulanmasýný saðlamak amacýyla sözleþmeli tarým, sertifikalandýrma v.b. alternatif tekniklerin uygulanmasý ve eðitim çalýþmalarýna aðýrlýk verilmesi, yerleþime açýlacak alanlar ile karakteri korunacak tarým alanlarý arasýnda kalan kesimlerde tampon zonlarýn oluþturulmasý, yerleþime açýlacak alanlarda, üst toprak katmanýnýn bitkilendirme ve yeþillendirme çalýþmalarý için yeniden deðerlendirilebilecek þekilde depolanmasý ve kullanýlmasý, otoyollar, atýksu deþarjlarý ve atýk dökülmesi v.b. toprak kirliliðine yol açan faktörlerin engellenmesiyle mümkündür. Doðal yapý sürekliliðinin önemli unsuru olan ekolojik koridorlarýn korunmasý için; Büyükçekmece -Terkos, Küçükçekmece -Terkos, Haliç -Terkos arasý ile Ömerli Barajý-Riva Deltasý arasýnda kalan ekolojik koridorlarýn doðal ve tarýmsal karakterlerinin; yaban yaþamý hareketliliðini ve kentsel hava sirkülasyonu iþlevini sürdürebilmesi için korunmasý, gerekiyorsa iyileþtirilmesi, bu koridorlar ile yerleþim alanlarý arasýnda, rekreasyon v.b. düþük yoðunluklu kullanýmlara izin verecek þekilde, tampon zonlarýn oluþturulmasý, kuzeydeki orman alanlarýný kat eden Istrancalar-Terkos-Kuzey Boðaziçi-Riva-Ömerli koridoru karakterinin göçmen kuþlarýn geçiþi için korunmasý, kent içerisindeki en önemli doðal koridor olan Boðaz ile kent içerisine uzanan vadilerin hava sirkülasyonunu saðlama iþlevini sürdürebilecek þekilde korunmasý ve bu doðrultuda kullaným önlemlerinin alýnmasý gerekmektedir. Hassas ekosistemlerin ve biyolojik çeþitliliðin korunmasý; kent içi ve dýþýnda kalan kumul, sulakalan-bataklýk, otlakmera ve önemli doða-bitki-kuþ alanlarýnýn uluslar arasý ve ulusal mevzuat ile bilimsel doða koruma ilkeleri çerçevesinde korunmasý ve akýlcý yönetimlerinin saðlanmasý, bu alanlardan uygun olanlarýn bilinçlendirme ve eðitim çalýþmalarýnda kullanýlmak üzere yönetim ve ziyaretçi planlarýnýn hazýrlanmasý ve uygulanmasý,

9 Çevre yönetiminde döngülerin kapanmasý, kaynak kayýplarýnýn geri kazanýmlar yoluyla önüne geçilmesi ve çevre kirliliðinin önlenmesi bakýmýndan önemli olup; bu konuda, evsel atýksu ve katý atýk yönetiminin yanýsýra, endüstriyel ve tehlikeli atýklarýn yönetimi de ön plana çýkmaktadýr. Dolayýsýyla, atýk su yönetiminin iyileþtirilmesi ve etkinleþtirilmesine iliþkin olarak; kent içerisinde kalmýþ bu tür alanlarýn etrafýnda tampon zonlarýn oluþturulmasý, akarsu kýyýlarýnda görülen ýrmak vejetasyonunun, biyolojik çeþitliliðin ve ekolojik koridorlarýn bir parçasý olarak korunmasýyla mümkündür. Deniz ve kýyýlarda kirliliðin azaltýlmasý ve deniz biyolojik çeþitliliðin korunmasý için yapýlmasý gerekenler ise; toksik madde ve kimyasallar içerenler de dahil olmak üzere, atýksu deþarjýndan kaynaklanan deniz kirliliðinin önüne geçilmesi için atýksularýn kesinlikle arýtýldýktan sonra uygun deniz deþarjlarýyla uzaklaþtýrýlmasý, denize her türlü katý atýk atýlmasýnýn engellenmesi, deniz canlýlarýnýn habitatlarýna zarar veren insan etkilerinin minimize edilmesi, denizsel biyolojik çeþitliliðin korunmasý için; gerekiyorsa kýyý þeridini de içerecek þekilde, deniz koruma alanlarýnýn oluþturulmasý, Karadeniz deki kirliliðin Marmara Denizi ve Boðaz da su kalitesi üzerindeki etkilerinin belirlenmesi ve önlemlerin alýnmasý, limanlardan kaynaklanan deniz kirliliðinin kontrolüne yönelik önlemlerin alýnmasý, Ýstanbul kýyýlarýnýn uluslar arasý ve ulusal mevzuat çerçevesinde yönetimini saðlayacak planlamalarýn yapýlarak uygulamaya geçirilmesidir. Her ne kadar Türkiye ve Ýstanbul un uluslar arasý enerji hatlarý üzerindeki stratejik önemi giderek artmakta ise de, enerjinin de tükenebilen kaynaklardan üretildiði ve bir maliyetinin olduðu gerçeðinden hareketle, anýlan kaynaðýn tasarruflu ve çevreye duyarlý biçimde kullanýlmasý gerekmektedir. Bu itibarla; birim enerji tüketiminin ve emisyonlarýn azaltýlmasý için; yalýtým, güneþ enerjisinden yararlanma v.b olanaklarla enerji kayýplarýnýn azaltýlmasý, enerji etkin planlama ve tasarým ilkelerinin uygulanmasý, temiz teknolojiler kullanýlarak enerjinin korunmasý ve tasarrufunun özendirilmesi, Ýstanbul un kuzeyindeki hakim rüzgarlarýn, Boðaz akýntýlarýnýn, kýrsal alanlardaki biyokütlelerin ve güneþ ýþýnlarýnýn yenilenebilir enerji kaynaklarý olarak deðerlendirilmesi, alternatif enerji etkin ulaþým türlerinin tercih edilerek, toplu taþýma olanaklarý geliþtirilerek, ulaþýmda talep yönetimi ilkesinin planlamalara yansýtýlarak, sürdürülebilir ulaþým planlamasýnýn yapýlmasý kentsel atýksuyun su kaynaklarýný besleyecek þekilde arýtýldýktan sonra su sistemine geri döndürülmesi, kentsel atýksuyun arýtýlarak tarýmsal ve kent içi yeþil alan sulamasýnda kullanýlmasý, kentsel drenajýn ayrý toplanarak ve arýtýlarak tarýmsal ve kent içi yeþil alan sulamasýnda kullanýlmasý, atýksu deþarj standartlarý yanýnda, alýcý ortam standartlarýnýn da esas alýnmasý, her tür atýksuyun arýtýlmadan deþarjýnýn önlenmesi ve mevcut atýksu arýtma tesislerinin etkinliðinin arttýrýlmasý, kentsel yerleþim ve geliþme alanlarýnda kanalizasyon sisteminin tamamlanmasý, kentsel yerleþim alanlarýnda drenaj þebekesinin atýksu þebekesinden ayrý olarak tesis edilmesi, kýrsal yerleþimlerde atýksuyun; yörenin morfolojik, jeolojik ve doðal yapýsýna uygun olmak üzere, yerinde uzaklaþtýrma sistemleriyle bertaraf edilmesi gerekirken, katý atýk yönetiminin iyileþtirilmesi ve etkinleþtirilmesine iliþkin olarak da; katý atýðýn üretildiði yerde azaltýlmasýnýn ve ayrý biriktirilmesinin teþvik edilerek, nihai bertarafa tabi tutulacak atýk miktarýnýn azaltýlmasý, katý atýk toplama ve taþýma sisteminin optimizasyonuna ve geri kazanýlabilir maddelerin de ayrý toplanacak þekilde organizasyonuna gidilmesi, geri dönüþüm ve yeniden kullaným sisteminin oluþturulmasý, aktarma istasyonlarýnýn etkinliðinin ve sayýsýnýn arttýrýlmasý, kompost üretim olanaklarýnýn araþtýrýlmasý ve uygulamaya geçirilmesi, nihai bertarafa tabi tutulacak katý atýklarýn, doðaya ve kente en az etkiyi yapacak þekilde düzenli depolanmasýnýn saðlanmasý, atýk azaltma, yeniden kullaným ve geri dönüþüm konularýnda eðitim ve bilinçlendirme çalýþmalarýnýn yürütülmesi gerekmektedir. Endüstriyel atýksu ve atýk yönetiminin iyileþtirilmesi ve etkinleþtirilmesine; endüstriyel atýksularýn arýtýlmasý ve endüstriyel katý atýklarýn uygun þekilde bertaraf edilmesi için gerekli mali ve yönetsel düzenlemeler yapýlarak, endüstri bölgelerinden çýkan atýksulardan evsel nitelikli olmayanlarýn uygun bir þekilde ve kesinlikle kentsel kanalizasyon sistemine karýþtýrýlmadan toplanmasý ve arýtýlmasý gerçekleþtirilerek, atýk borsasý sisteminin iþlevselliðinin ve etkinliðinin arttýrýlmasýna yönelik düzenlemeler yapýlarak katký saðlanmalýdýr. gerekmektedir.

10 Tehlikeli atýk yönetiminin iyileþtirilmesi ve etkinleþtirilmesine iliþkin olarak da; tehlikeli atýklarýn kent içerisinde kontrollü taþýnmasýný saðlamak üzere denetim mekanizmasýnýn oluþturulmasý, tehlikeli atýk üreten ve bertaraf sorumluluðu olan kuruluþlarýn izlenmesi ve denetlenmesi için sorumlu kurumlar ile iþbirliðine gidilmesi gerekmektedir. Yaþama ortamlarýnýn ve yaþam kalitesinin yükseltilmesi kapsamýnda; koridorlarýn oluþturulmasýyla kent içi hava kalitesinin iyileþtirilmesi, ekolojik koridorlarýn devamý niteliðindeki yeþil kuþaklarýn kentin her noktasýna ulaþmasýnýn saðlanmasý, yakýt türünün, kullanýlan teknolojilerin ve yanma süreçlerinin iyileþtirilmesinin yaný sýra baca filtrelerinin kullanýlmasý v.b. önlemler ile noktasal ve bölgesel hava kirletici kaynaklardan oluþan emisyonlarýn azaltýlmasýna iliþkin önlemlerin alýnmasý, ulaþýmdan kaynaklanan hava kirliliði etkilerinin azaltýlmasý için yol kenarlarýnýn bitkilendirilmesi, gerçekleþtirilmesi gereken uygulamalar olmaktadýr. Kentsel açýk yeþil alanlar geliþtirilerek, yaþam kalitesinin iyileþtirilmesi ise; dýþ mekan rekreasyon olanaklarýnýn arttýrýlmasý, kent içi aktif yeþil alan oranýnýn yükseltilmesi, kent içinde mevcut ve ilave açýk yeþil alan sistemlerinin iyileþtirilmesi ve her ölçekte ekolojik koridorlar ile iþlevsel bir þekilde baðlantýlarýnýn ve böylelikle biyolojik çeþitliliðin kent içerisine ulaþmasýnýn saðlanmasý, açýk yeþil alanlarýn, deprem v.b. afet durumlarýnda da kullanýlabilecek þekilde de tasarlanmasý, açýk yeþil alanlarýn aþýrý yaðýþ durumlarýnda taþkýn riskini önleyecek ve akýþý yavaþlatacak þekilde tasarlanmasý, açýk yeþil alanlarýn yaðýþýn sýzmasýný saðlayacak þekilde tasarlanarak, aþýrý yaðýþlarda göllenmelerin önlenmesi, korunan alanlarýn çap ve sayýsýnýn, eðitici ve bilinçlendirici faaliyetlerde kullanýlabilecek þekilde ziyaretçi yönetimi planlarýnýn da hazýrlanarak arttýrýlmasý ile mümkündür. Gürültü kirliliðinin azaltýlmasý ve önlenmesi amacýyla, kademeli bitkilendirme v.b. uygulamalara gidilmeli ve yol kenarlarýna gürültüyü engelleyici perdeler oluþturulmalýdýr. Kýyý ve deniz kullaným olanaklarýnýn arttýrýlmasý için yapýlmasý gerekenler; kýyýlardan rekreatif, turistik ve sportif amaçlarla yararlanma olanaklarýnýn geliþtirilmesi ve yüzmeye uygun kýyý oranýnýn arttýrýlmasý, Þile, Aðva, Kilyos v.b. rekreatif ya da turistik amaçlarla kullanýlan ve kullanýlacak olan kýyýlarda, yoðunluðun taþýma kapasitesi analizleri ile belirlenmesi ve buralarda ziyaretçi yönetiminin uygulanmasý, kýyýlarda, biyolojik çeþitlilik ile doðal ve kültürel deðerlere zarar vermeyecek, hem Ýstanbullulara hem de dýþardan gelenlere hizmet edecek, ekoturizm gibi doðaya duyarlý turizm uygulamalarýnýn geliþtirilmesidir. Ýstanbul için söz konusu olabilecek doðal ve insan etkisiyle oluþan riskler arasýnda; deprem, taþkýn ve heyelan gibi afetler ile endüstriyel riskler ve Boðaz geçiþinden kaynaklanan riskler önemli yer tutmaktadýr. Deprem riskine yönelik olmak üzere alýnacak önlemler, deprem riski altýnda olan geliþme alanlarýnda özenli planlama çalýþmalarýnýn yapýlmasý, mevcut yerleþim alanlarýnýn depreme duyarlý kesimlerinde yoðunluk seyreltmesi ve teknik güçlendirme çalýþmalarýnýn yapýlmasý, deprem sonrasý hizmetlerinin ulaþtýrýlabilmesi için, açýk yeþil alan sistemlerinin geliþtirilmesi olup; taþkýn ve heyelan tehlikesi altýndaki alanlara yönelik önlemler ise; taþkýn ve heyelan alanlarýndaki yerleþimlerin alternatif mekanlara taþýnmasý ve yeni kentsel geliþmelerin bu tür alanlara yöneliminin engellenmesi için; ekolojik koridor mantýðý çerçevesinde, tampon zonlarýn oluþturulmasý, taþkýn riskinin azaltýlmasý için dere ýslah çalýþmalarýnýn yapýlmasý ve hem yapýsal, hem de bitkisel geciktirme yapýlarýnýn yeþil alanlar ile entegre olmak üzere tesis edilmesi, kapalý dere ýslah çalýþmalarýnýn mümkün olduðunca açýk sistemlere dönüþtürülmesidir. Yaþam kalitesinin bir diðer unsuru olan eriþilebilirliðin saðlanmasý için su, kanalizasyon, elektrik, ulaþým, iletiþim v.b. kentsel teknik altyapý hizmetleri ile yeþil alan, kültür, spor, saðlýk, eðitim merkezleri v.b. kentsel donatýlara, engelliler ve yaþlýlar gibi dezavantajlý gruplarýn da faydalanmalarýnýn kolaylaþtýrýlmasý gerekmektedir. Saðlýklý kentsel geliþme için ise; yaþam kalitesine olumsuz etkisi olan faaliyetlerin desentralizasyonuna, kentsel dönüþüm ve kentsel tasarým süreçlerine sürdürülebilir mekan planlama ilkelerininin dahil edilmesine, fiziksel planlama çalýþmalarýnda doðal risk ve afetlerin öncelikli olarak ele alýnmasýna, lineer kentsel fakat sýçramalý geliþmenin yaþam destek sistemleri ve ekolojik koridorlar doðrultusunda tanýmlanan arazi kullanýmýný destekleyecek þekilde planlanmasýna önem verilmelidir.

11 Çevreyi ve doðayý içeren faaliyetlerde gerekli ölçümlerin yapýlarak kullaným boyutlarýnýn belirlenmesi ile izleme ve denetleme sisteminin kurulmasý ve etkinlikle uygulanmasý birbirileriyle doðrudan baðlantýlý konulardýr. Bu itibarla Çevre Bilgi Sistemi nin kurularak; izleme, araþtýrma ve geliþtirme faaliyetlerinin yürütülmesi büyük önem arz etmektedir. Dolayýsýyla; Afet önleme ve müdahale planlarýnýn yapýlmasý kapsamýnda, Deprem Acil Eylem Planý nýn her an uygulamaya hazýr hale getirilmesi, Taþkýn ve Sel Acil Eylem Planlarý nýn hazýrlanmasý ve gerekli insan kaynaðýnýn yetiþtirilmesi, Kuraklýk Acil Eylem Planlarý nýn hazýrlanmasý ve gerekli insan kaynaðýnýn yetiþtirilmesi gerekirken, endüstriyel risklerin önlenmesi kapsamýnda, kent içi benzin istasyonlarý ile tehlikeli, yanýcý ve patlayýcý maddelerin depolanmasý, taþýnmasý gibi konulara yönelik standartlarýn belirlenmesi, bu tür maddelerin dökülmesi, bulaþmasý, yayýlmasý ve kirliliðinin engellenmesine yönelik Acil Durum Planlarý nýn hazýrlanmasý ve gerekli insan kaynaðýnýn yetiþtirilmesi gerekmektedir. Ýstanbul Boðazý geçiþinden kaynaklanan risklerin azaltýlmasý kapsamýnda ise; olasý deniz kazalarý nedeniyle toksik maddeler ile petrol ve benzeri maddelerin denize karýþmasý durumuna yönelik Acil Eylem Planlarý nýn hazýrlanmasýna, gerekli ekipmanlarýn teminine ve insan kaynaðýnýn yetiþtirilmesine gerekli önem atfedilmelidir. Doðal kaynaklarýn bilinçsizce ve savurganlýkla kullanýlmasýnýn önüne geçilebilmesi ancak doðanýn maliyetlendirilmesi ile mümkün olup, böylesine bir yaklaþým fayda-maliyet hesaplamalarýna doðal varlýk deðerlerinin ve bozulma maliyetlerinin de dahil edilmesi anlamýna gelmektedir. Kirleten ve/veya kullanan öder ilkesine iþlerlik kazandýrýlmasý, Çevre Temizlik Vergisi ne benzer þekilde Yeþil Vergi uygulamasýnýn geliþtirilmesi, suyun ve atýksuyun gerçek bedelinden tüketiciye ve kullanýcýya ulaþtýrýlmasý, altyapý yatýrýmlarýna yararlanýcýlarýn, kullaným bedeli ödeyerek katkýda bulunmalarýnýn saðlanmasý, kullanýlmasý hedeflenen arazinin bedeli belirlenirken, o arazinin üzerinde bulunan doðal kaynak zenginliðinin hesaba katýlmasý, doðal yapý ve biyolojik çeþitlilik üzerinde külfet oluþturan faaliyetlerin bedelinin yararlanýcý ve kullanýcý tarafýndan üstlenilmesine yönelik yönetsel ve mali düzenlemelerin yapýlmasý halinde, doðal varlýklarýn ve kaynaklarýn deðeri kiþilerce ve toplumca daha iyi anlaþýlabilecektir. yoðun kentsel yerleþim ve endüstri bölgeleri gibi kritik noktalar baþta olmak üzere, tüm metropolde hava kalitesinin izlenmesine yönelik ölçüm istasyonlarýnýn kurulmasý ve Hava Kirliliði Erken Uyarý Sistemi nin etkinleþtirilmesi, tüm akarsular, göller, yer altý ve yüzey suyu havzalarý, denizler ve barajlarda su sisteminin yoðun etkileþimi göz önünde bulundurularak, su kalitesinin izlenmesine yönelik ölçüm istasyonlarýnýn kurulmasý ve Su Kirliliði Erken Uyarý Sistemi nin etkinleþtirilmesi, kentsel ve endüstriyel atýk üretim ve bileþenleri ile atýk akýmlarýnýn ve bertaraf þekillerinin izlenerek atýk yönetiminde hizmet kalitesinin yükseltilmesi için etkin önlemlerin alýnmasý, Biyolojik Çeþitlilik ve Yaban Hayatý Ýzleme Sistemi nin kurulmasý ve uygulanmasý, Meteorolojik Afet Ýzleme Sistemi nin ve Erken Uyarý Sistemi nin etkinleþtirilmesi sürdürülebilirliðin saðlanmasýnda kaçýnýlmaz teknik gerekler olmaktadýr. Metropolde yaþayan tüm kurum, kuruluþ ve toplum kesimlerine çevre eðitimi ve bilinçlenmeye yönelik yapýlacak çalýþmalarla duyarlýlýðýn arttýrýlmasýna gereken aðýrlýk atfedilerek, karar vericiler düzeyinde çevre yönetim sistemleri konusunda bilinç arttýrýcý çalýþmalarýn yapýlmasý, kentte yaþayan tüm bireylerin; özellikle de çocuklarýn, gençlerin ve kadýnlarýn, tüketim ve çevre konularýnda bilinçlendirilmesine ve eðitilmesine yönelik çalýþmalarýn yapýlmasý, metropolün yaþam destek sistemlerini oluþturan ormanlar, su kaynaklarý, tarým alanlarý v.b. üzerinde söz sahibi olan kurumlarda görev alan personelin doðal kaynak yönetimi konusunda bilinçlendirilmesi, çiftçilerin alternatif tarým teknikleri konusunda eðitiminin saðlanmasý konularýnda faaliyetlere hýz verilmelidir. Sürdürülebilirliðe ve doðal risklere yönelik politikalarýn, ilke ve stratejilerin baþarýya ulaþma þansý, ortaklýklara ve iþbirliklerine dayalý çalýþmalarýn etkin koordinasyonuna ve yönetiþime duyulan inancýn uygulamaya geçirilmesine baðlý kalmaktadýr. Bu itibarla, sektörel politikalarýn kent ölçeðinde entegrasyonu sürecinde; ortak karar alma mekanizmalarýnýn geliþtirilmesi, faydanýn tüm toplum kesimlerine yansýtýlmasý, zararýn tüm paydaþlar tarafýndan kendi güçleri ölçüsünde verebilecekleri katkýlarla telafi edilmesi ilkelerinden hareket edilerek; Karar vericiler, uygulayýcý kurumlar, yararlanýcý kurum, kuruluþ ve bireyler arasýnda koordinasyon, ortaklýklar ve iþbirliklerinin saðlanarak, çevre yönetiminin gereklerinin yerine getirilmesinin baþarýyý da beraberinde getireceði yadsýnmamalýdýr.

12 Çevresel sürdürülebilirlik ve doðal risklere yönelik olarak geliþtirilen stratejilerin mekana yansýma sürecinde, Ýstanbul için kentsel ve çevresel sürdürülebilirlik ilkeleri doðrultusunda getirilen mekansal çözümlemeler, rehber olarak deðerlendirilmelidir. Doðal alanlarýn korunmasý ve sürdürülebilirlik stratejilerinin yaþama geçirilebilmesi için Ýstanbul Metropolü nün; 1. Ýþlevleri Bozulmamasý Gereken Alanlar, 2. Özel Önlemlerle Sürdürülebilir Þekilde Geliþecek Alanlar, 3. Sürdürülebilir Þekilde Geliþebilecek Alanlar, 4. Çevresel Sürdürülebilirlik Açýsýndan Sorunlu Alanlar, 5. Mevcut Yerleþim Alanlarý ve 6. Islah Edilecek Doðal Alanlar baþlýklarý altýnda sýnýflandýrýlmasý ve irdelenmesi gerekli görülmektedir. Yukarýdaki sýnýflandýrmada yer alan baþlýklara yönelik tanýmlamalar ve Ýstanbul özelinde yapýlan deðerlendirmeler aþaðýda belirtilmektedir. 1. Ýþlevleri Bozulmamasý Gereken Alanlar Ýþlevleri Bozulmamasý Gereken Alanlar; insan etkisi sonucu bozulduklarýnda doðal iþlevlerini yerine getirmeleri mümkün olmayan veya iþlevlerinin yeniden kazandýrýlabilmesi ancak yüksek maliyetlerle gerçekleþebilen, fakat hiçbir zaman ilk durumlarýna yeniden getirilemeyen alanlardýr. Bu alanlar, metropol genelinde yaþam kalitesinin güvencesi konumunda olup, metropolün kendine yeterliliði açýsýndan vazgeçilemez öneme sahiptir. Su kaynaklarý, ormanlar ve toprak kaynaklarý ile insan ve diðer canlýlarýn yaþamlarýný devam ettirebilmeleri için gerekli temel hizmetleri, birbirlerini destekleyecek ve besleyecek þekilde saðladýklarý gerçeðinden hareket ederek ve yörenin kýrýlgan coðrafyasýný göz önünde tutarak, Ýstanbul koþullarýnda en önemli yaþam destek sistemlerini su havzalarý ve ormanlarýn oluþturduðunu söylemek mümkündür. Ýstanbul un içme ve kullanma suyunun kesintisiz saðlanmasýnýn yanýnda, yörenin oldukça zengin biyolojik deðerlerinin devamý için de yaþam kaynaðý olan göller, barajlar ve sulakalanlarýn iþlerliði açýsýndan vazgeçilmez olan havzalar ile yine biyolojik çeþitlilik açýsýndan büyük önem taþýyan ormanlar, iþlevleri bozulmamasý gereken en önemli doðal sistemleri oluþturmaktadýr. Ýþlevleri Bozulmamasý Gereken Alanlar kapsamýnda, diðer yaþam destek sistemlerinin iþlerliðini sürdürebilmesi için oluþturulmasý ve korunmasý gereken ekolojik koridorlarýn bulunduðu da göz ardý edilmemelidir. Doðal sistemlerin devamlýlýðýný saðlamasý nedeniyle yaþam destek sistemlerinin önemli bir bileþeni olmasý yanýnda, metropol içerisindeki yoðun kentsel bölgelerde yaþam kalitesinin iyileþtirilebilmesi ve kentin daha saðlýklý bir yapýya kavuþturulmasý amacýyla sýçramalý ve çok merkezli geliþmesinin saðlanabilmesi için de ekolojik koridorlar vazgeçilmez önem taþýmaktadýr. Ýþlevleri Bozulmamasý Gereken Alanlar kapsamýnda ele alýnan yaþam destek sistemleri ve koridorlar; ormanlar, sulakalanlar, havzalar, toprak kaynaklarý gibi kentteki doðal iþlerliði saðlayan temel yapýlar ve sistemler ile ekolojik koridorlar ve kentsel havalanma koridorlarýný tanýmlamaktadýr. Ýþlevleri Bozulmamasý Gereken Alanlar a yönelik planlama anlayýþý, doðal alanlarýn ve kaynaklarýn korunmasý ilkesine ve stratejilerine uygun olmak zorundadýr. Esas olan kentsel geliþme baskýsýna karþý, bu alanlara en az zararý verecek mekansal düzenlemelerin yapýlarak, çevre ve doða koruma önlemlerinin alýnmasýdýr. Baþka bir ifadeyle; Ýþlevleri Bozulmamasý Gereken Alanlar, korunan kentsel alan mantýðýyla ele alýnmalýdýr. Bu tür alanlarýn uygun olan kesimlerinde ve düþük yoðunluklu olmak üzere, eðitsel ve bilimsel çalýþmalar ile kuþ gözlemciliði ve yürüyüþ gibi doðaya duyarlý ve ekoturizm benzeri, yerel geçim kaynaklarýný çeþitlendirici faaliyetlerin yürütülmesi ancak kontrollü bir þekilde mümkündür. Ýþlevleri Bozulmamasý Gereken Alanlar da, yürütülebilecek faaliyetlerin belirlenerek, alanýn karakterine göre, ilgili kamu kurumlarý ile iþbirliði içerisinde yönetilmesi; orman alanlarýnda, Orman Bölge Müdürlüðü ve baðlý Ýþletmeler ile Çevre ve Orman Bakanlýðý, tarým alanlarýnda ise, Tarým Ýl Müdürlüðü öncülüðünde ve Büyükþehir Belediyesi, ilgili Ýlçe ve Ýlk Kademe Belediyeleri ve Muhtarlýklar ile konu hakkýnda uzmanlaþmýþ Doðal Hayatý Koruma Vakfý (WWF-Türkiye), Doðal Hayatý Koruma Derneði gibi sivil toplum kuruluþlarýnýn katký ve katýlýmlarýyla en kýsa sürede gerçekleþtirilmelidir. Bilimsel yöntemlerle belirlenmiþ ve uluslar arasý kabul görmüþ Avrupa daki 100 ve Türkiye deki 9 önemli orman alaný arasýnda Ýstanbul Ormanlarý da yer almaktadýr. Ýstanbul da su kaynaklarýnýn beslenmesi için de vazgeçilmez olan ormanlarýn, varlýklarýnýn korunmasý elzemdir. Ýþlevleri Bozulmamasý Gereken Alanlar kapsamýnda ele alýnan diðer alanlar ise mekansal ve çevresel sürdürülebilirlik açýsýndan birden çok iþlevin bünyesinde barýndýðý ve Ýstanbul koþularýnda toplam doðal üretkenliðin yüksek olduðu kesimlerdir. Bu kapsamda; önemli toprak kaynaðý olma özelliði gösteren, bitki ve hayvan topluluklarýna yaþam ortamý saðlayan, yeraltý ve yer üstü su kaynaklarý sahip olmak gibi yaþamsal özelliklerin birden fazlasýný bünyesinde barýndýran alanlar bulunmaktadýr.

13 Ýþlevleri Bozulmamasý Gereken Alanlar kapsamýnda yer alan ve yukarýda bahsedilen iþbirlikleri ve ortaklýklar çerçevesinde ivedi bir þekilde tanýmlanmasý gereken altbölgeler; (i) Mutlak korunmasý gereken (bilimsel çalýþmalar ayrýcalýklý olmak üzere, gerekirse kolluk kuvvetleriyle, insan faaliyetlerinin mutlaka engellendiði) alanlar, (ii) Kontrollü özelleþmiþ (yürüyüþ, kuþ gözlemciliði, sportif balýkçýlýk, tarým turizmi gibi doðaya duyarlý turizm faaliyetlerinin örgütlenebileceði, yörenin peyzajýný bozmayacak ve çevre etkileri en düþük düzeyde olmak üzere tasarlanacak konaklama yerlerinin de olabileceði) alanlar, (iii) Kontrollü kullaným (halkýn günübirlik kullanýmýna açýk mesire) alanlarý ve (iv) Ýþlevi geri kazandýrýlacak (doðal açýdan önem taþýyan, ancak Küçükçekmece Gölü gibi, kentleþme nedeniyle doðal özellikleri zedelenmiþ olan) alanlardýr. Sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde kalmak koþuluyla belirlenecek faaliyet alanlarýnda koruma-kullanma kavramý yaþama geçirilmeli ve kentsel korunan alan için bir yönetim planý ile olasý bölgelemeler ve kullanýmlar için uygulama ve gerekiyorsa ziyaretçi planlarý hazýrlanmalýdýr. Avrupa yakasýnda Ýþlevleri Bozulmamasý Gereken Alanlar kapsamýnda; güneyde yer alan beþ mahalle hariç, Çatalca Ýlçe sinin yaklaþýk tamamý, kýyýya bir yay oluþturur biçimde Silivri Ýlçesi nin kuzeyde yer alan mahalleleri, Büyükçekmece Gölü nü çevreleyen mahallelerin tamamýnýn oluþturduðu Büyükçekmece Ýlçesi, Küçükçekmece Ýlçesi nin tamamý, Gaziosmanpaþa ilçesi nin; Yavuz Selim Mahallesi hariç, kuzey bölümü, Eyüp Ýlçesi nin kuzey kesimleri, Sarýyer Ýlçesi nin kuzey kesimleri Özel Önlemlerle Sürdürülebilir Þekilde Geliþecek Alanlar; özellikle yüzey ve yeraltý su kaynaklarý, su havzalarý, ormanlar, biyolojik çeþitliliðe sahip alanlar ile yüksek toprak kaynaðý deðerine sahip alanlardan oluþmaktadýr. Kentsel büyümeyi geciktirici ve sýnýrlandýrýcý iþlevlerini yerine getirebilmesi için; metropol bütününe hitap eden rekreasyon, eðitim v.b. düþük yoðunluklu kamu kullanýmlarý ile tarým turizmi gibi düþük yoðunluklu ekoturizm çeþitleri ve diðer düþük yoðunluklu faaliyetler ve yerleþimler Özel Önlemlerle Sürdürülebilir Þekilde Geliþecek Alanlar kapsamýnda yer almaktadýr. Bu alanlara yönelik planlama anlayýþýnda, doðal alanlarýn ve kaynaklarýn korunmasý ilkesinin yanýnda, içerisinde yer alacak faaliyetlerde çevresel döngülerin kapanmasý ve birim enerji tüketiminin ve emisyonlarýn azaltýlmasý ilkesinin gözetilmesi esastýr. Özel Önlemlerle Sürdürülebilir Þekilde Geliþecek Alanlar daki faaliyetlerde, doðanýn maliyetlendirilmesi ilkesi kapsamýnda, çevre ve doða üzerinde yük ve külfet oluþturan faaliyet etkilerinin azaltýlmasý için kirleten öder ile kullanan ve faydalanan öder ilkelerinin yaþama geçirilmesi önemlidir. Ýstanbul Ýli nin; Silivri Ýlçesi nin Seymen, Büyükkýlýçlý, Fener, Gazitepe, Kadýköy, Kamiloba, Celaliye Mahalleleri, Çatalca Ýlçesi nin Elbasan, Çakýl, Ömerli Mahalleleri, Baðcýlar Ýlçesi nin Mahmutbey Mahallesi, Kartal Ýlçesi nin Osmangazi Mahallesi ile Kýrsalda yer seçen köy düzeyi yerleþimleri Özel Önlemlerle Sürdürülebilir Þekilde Geliþecek Alanlar kapsamýnda yer almakta olup, bu alanlar için, yerel karaktere baðlý olarak, Ýþlevleri Bozulmamasý Gereken Alanlar da bahsedilen ortaklýklarla belirlenecek kullaným esaslarý uygulanmalýdýr. yer almakta olup, Anadolu yakasýnda ise; Þile Ýlçesi nin tamamý, Beykoz Ýlçesi nin tamamý, Ümraniye Ýlçesi nin kuzey doðusu, Kartal Ýlçesi nin kuzey kýsýmlarý, Pendik Ýlçesi nin kuzey kýsýmlarý ve Ömerli Havzasý nýn içinde kalan bölümleri, Tuzla Ýlçesi nin kuzey kýsýmlarý yer almaktadýr. Ýþlevleri Bozulmamasý Gereken Alanlar niteliði taþýmakta olan bu alanlara iliþkin olarak belirlenen esaslar uygulanmalýdýr. 2. Özel Önlemlerle Sürdürülebilir Þekilde Geliþecek Alanlar Bu kapsamda deðerlendirilen alanlar; Ýþlevleri Bozulmamasý Gereken Alanlar için destekleyici ve iyileþtirici iþlevleri de olan ve önemli yaþam destek sistemlerini ve ekolojik koridorlarý barýndýran alanlardýr. Özel Önlemlerle Sürdürülebilir Þekilde Geliþecek Alanlar; toplam doðal üretkenlik açýsýndan, Ýþlevleri Sürdürülmesi Gereken Alanlar toplamýndan daha düþük bir toplama sahiptir. Bu kapsamdaki alanlarýn en önemli iþlevlerinden biri; yukarda sayýlanlarýn yanýnda, Ýþlevleri Korunmasý Gereken Alanlar ile Mevcut Yerleþim ve Geliþme Alanlarý arasýnda, insan baskýsýný azaltýcý ve geciktirici etkisi nedeniyle tampon görevi üstlenmeleridir.

14 3. Sürdürülebilir Þekilde Geliþebilecek Alanlar Sürdürülebilir Þekilde Geliþebilecek Alanlar; kentsel geliþmenin söz konusu olabileceði, ancak bunun sürdürülebilir planlama ilkeleri çerçevesinde gerçekleþmesi gerektiði alanlardýr. Dolayýsýyla, buralarda yer üstü ve yeraltý sularýnýn korunmasýna yönelik olmak üzere, kirleticilerin kontrolü ile infiltrasyonun düzenlenmesi gibi önlemler alýnmalýdýr. Sürdürülebilir Þekilde Geliþebilecek Alanlar a yönelik planlama anlayýþýnda, baþta çevresel döngülerin kapanmasý, birim enerji tüketiminin ve emisyonlarýn azaltýlmasý, yaþama ortamlarýnýn ve yaþam kalitesinin iyileþtirilmesi ve gerektiði hallerde doðal alanlarýn ve kaynaklarýn korunmasý ilkeleri esastýr. Yerleþim sisteminin geliþmesi öngörülen bu alanlarda deprem ve taþkýn gibi risklere karþý önlemlerin alýnmasý ilkesine yönelik stratejilere de iþlerlik kazandýrýlmalýdýr. Ýstanbul Ýli nde; Silivri Ýlçesi nin Merkez, Fevzipaþa, Fatih, Yolçatý, Küçükkýlýçlý, Alipaþa, Mimarsinan, Piri Mehmet Paþa, Yenimahalle, Alibey Mahalleleri, Çatalca Ýlçesi, Ovayenice, Hastane ve Ýstasyon Mahalleleri Sürdürülebilir Þekilde Geliþecek Alanlar olup, buralarda saðlýklý geliþmenin gerçekleþtirilmesi için yukarýda belirtilen önlemlerin alýnmasý gerekmektedir. 4. Çevresel Sürdürülebilirlik Açýsýndan Sorunlu Alanlar Çevresel Sürdürülebilirlik Açýsýndan Sorunlu Alanlar; yaþam destek sistemleri ve ekolojik koridorlar ya da doðal risk alanlarýný içine alan Ýþlevleri Bozulmamasý Gereken Alanlar ile Özel Önlemlerle Sürdürülebilir Þekilde Geliþebilecek Alanlar üzerinde geliþme göstermiþ, ya da geliþmeye baþlamýþ kentsel yapýlanmayý vurgulamaktadýr. Söz konusu geliþmelerin devam etmesi halinde, doðal yapý iþlerliðinde gerek yapýlaþmanýn gerçekleþtiði alanlarda gerekse bu alana doðrudan ya da dolaylý olarak baðlý doðal sistemlerde geri dönüþü olmayan tahribatlar oluþabilecektir. Diðer bir ifadeyle; Çevresel Sürdürülebilirlik Açýsýndan Sorunlu Alanlar ile Özel Önlemlerle Sürdürülebilir Þekilde Geliþecek Alanlar, Ýþlevlerinin Bozulmamasý Gereken Alanlar eþiðini aþmýþ yerleþimlerdir. Bu alanlar, çevresel sürdürülebilirliðin saðlanmasýna ve faaliyetlerin olumsuz etkilerinin azaltýlmasýna yönelik acil önlemlerin alýnmasý gereken alanlarýdýr. Önlemlerin çerçevesini ise çevresel döngülerin kapanmasý, doðal alanlarýn ve kaynaklarýn korunmasý ve yaþama ortamlarýnýn ve yaþam kalitesinin iyileþtirilmesi stratejileri oluþturmaktadýr. Bu yerleþimlerin etkileri hafifletilmeli ve çevresi tampon zonlara benzer nitelikte bölgelenerek yayýlmasý kontrol altýna alýnmalýdýr. Þiþli Ýlçesi kuzeyinde; Huzur, Maslak, Ayazaða Mahalleleri, Sarýyer Ýlçesi nde, Merkez, Darüþafaka, Çamlýtepe, Daðevleri, Maden, Yenimahalle, Rumelikavaðý, Zekeriyaköy, Uskumruköy, Rumeli Feneri, Küçükçekmece Ýlçesi nde; doðu kýsýmlar baþta olmak üzere, Tahtakale, Yeþilkent, Firuzköy, Üniversite, Gümüþpala, Denizköþkler, Fatih, Cennet, Cumhuriyet, Kanarya, Ýstasyon, Halkalý Merkez, Yarýmburgaz Mahalleleri, Büyükçekmece ve Küçükçekmece Ýlçeleri arasý havzalarýn içlerinden kuzeye doðru týrmanan kesimlerde, Çatalca da Büyükçekmece Gölü kuzeyi ve Sazlýdere Barajý batýsýnda, Avcýlar ve Baðcýlar Ýlçeleri nde Çevresel Sürdürülebilirlik Açýsýndan Sorunlu Alanlar yer almaktadýr. Anadolu yakasýnda ise Sultanbeyli Ýlçesi nin en çarpýcý ve olumsuz örnek konumunda olduðu, bununla birlikte bu yakada yerleþimlerin genellikle doðal yaþamý tehdit eder nitelikte geliþme gösterdiði görülmektedir. Dolayýsýyla Ýstanbul Ýli nin Anadolu yakasýnda, Sultanbeyli Ýlçesi, Beykoz Ýlçesi Ýstanbul Boðazý kýyýsý ve Elmalý Bentleri çevresi, Ümraniye ve Kartal Ýlçeleri nin Ömerli Havzasý nýn içinde kalan bölümleri, Ömerli Havzasý çevresi ve Riva Deresi boyu Çevresel Sürdürülebilirlik Açýsýndan Sorunlu Alanlar ýn bulunduðu kesimleri oluþturmakta olup, Avrupa yakasýnda bulunan diðer söz konusu alanlarla birlikte gerekli önlemlerin alýnmasýný beklemektedir. 5. Mevcut Yerleþim Alanlarý Sürdürülebilirlik açýsýndan sorunlu alanlar dýþýnda kalan Mevcut Yerleþim Alanlarý nýn ele alýnmasýnýn özünde; mevcut yerleþimlerin de çevresel açýdan sürdürülebilir bir yapýya kavuþturulmasýna duyulan ihtiyacýn büyüklüðü, metropolü tehdit eden doðal risklerin çapý, kentin teknik altyapý olarak bu risklerle mücadele etme gücünün sýnýrlý oluþu gibi önemli gerekçeler yatmaktadýr. Bu alanlara yönelik çevresel sürdürülebilirlik anlayýþý çerçevesinde, döngülerin kapanmasý, birim enerji tüketiminin ve emisyonlarýn azaltýlmasý, yaþam ortamlarýnýn ve yaþam kalitesinin iyileþtirilmesi, doðal ve insan eliyle oluþan risklere karþý önlemlerin alýnmasý ilkelerine dayalý stratejilerin uygulanmasý gereklidir. Ýstanbul Ýli nin Avrupa yakasýnda, Gaziosmanpaþa Ýlçesi kuzeyinde; Merkez, Adnan Menderes, Mehmet Akif Ersoy, M. Fevzi Çakmak, Ýmrahor, Ýslambey, Atatürk, Karlýbayýr Mahalleleri ile güneyinde; Malkoçoðlu, Cebeci, Sultançiftliði, 50. Yýl, Esentepe, Gazi, Yunusemre, 75. Yýl, Zübeyde Haným, Kazým Karabekir Mahalleleri, Eyüp Ýlçesi nde; Merkez, Güzeltepe, Alibeyköy, Çýrçýr, Akþemsettin, Karadolap, Esentepe, Sakarya, Silahtaraða Mahalleleri, Çatalca Ýlçesi nde; Hadýmköy, Kaðýthane Ýlçesi nde, Hamidiye, Seyrantepe, Merkez, Nurtepe, Yahya Kemal, Çaðlayan, Gürsel, Talatpaþa Mahalleleri,

15 Söz konusu stratejilerin uygulama alanlarý olarak metropolün kemikleþmiþ yüksek yoðunluklu yerleþimlerini oluþturan, Avrupa yakasýnda; Büyükçekmece ve Küçükçekmece arasý kesim ile Baðcýlar, Bakýrköy, Bahçelievler, Güngören, Esenler, Bayrampaþa, Zeytinburnu, Eyüp, Fatih, Eminönü, Beyoðlu, Þiþli, Beþiktaþ ve Sarýyer Ýlçeleri ni, Anadolu yakasýnda ise; Üsküdar, Kadýköy, Ümraniye, Maltepe, Kartal, Pendik ve Tuzla Ýlçeleri ni göstermek mümkündür. 6. Islah Edilecek Doðal Alanlar Islah (rehabilite) Edilecek Doðal Alanlar kapsamýnda açýk maden iþletmeciliðinin yapýldýðý ve doðal yapýnýn geri dönülemez biçimde tahrip edildiði alanlar söz konusu olmaktadýr. Bu kapsamda; öncelikle Çatalca Yarýmadasý nda Gaziosmanpaþa ve Eyüp Ýlçeleri nin kuzeyinde, Karadeniz kýyýsýndaki kesimlerde oldukça yaygýn bir alanda yer alan ocaklar ve madenler bulunmaktadýr. Sorunun mekansal boyutlarý ve tahribatýn þiddeti göz önüne alýndýðýnda, anýlan bölgeler için özel ve bütüncül önlemlerin geliþtirilmesinin kaçýnýlmaz olduðu anlaþýlmaktadýr. Islahýn amacý, bölgenin olabildiðince doðal iþlevlerine kavuþturulmasý ve heyelan gibi risklere karþý güvenliðin saðlanmasýdýr. Ýstanbul un Çoruh Vadisi ve Amanos Daðlarý ile birlikte, Türkiye nin baþlýca üç kuþ göç yolundan birisi üzerinde yer aldýðý ve mevsime göre binlerce kuþun göçünün ayný anda gözlemlenebildiði nadide ve eþsiz bir konumda olduðu düþünülürse; bu bölgede ýslah önlemleri sonrasý, kuþ gözlemciliði ve yürüyüþ gibi doðaya duyarlý faaliyetlerin geliþtirilmesi oldukça uygun görülmektedir. Dolayýsýyla; özellikle Karadeniz kýyýsýnda yer alan ýslah bölgesi, doðal ve insan etkisiyle oluþan risklere karþý önlemlerin alýnmasý ilkesi çerçevesinde, düþük yoðunlukla ve doðaya duyarlý faaliyetlerle donatýlmalýdýr. Bu kapsamda tanýmlanan baþlýca alanlar; Gaziosmanpaþa, Eyüp, Sarýyer Ýlçeleri nin Karadeniz kýyý kesimleri ile, yer yer Gaziosmanpaþa Ýlçesi güneyinde yer alan ve oldukça geniþ alanlarý kaplayan, bazýsý terk edilmiþ ve bazýsý halen iþletilmekte olan açýk maden alanlarýdýr. Þile, Ümraniye ve metropolün diðer kesimlerinde daðýnýk bir yayýlým gösteren küçük iþletmeler de gerekli önlemlerin alýnacaðý Islah Edilecek Doðal Alanlar kapsamýnda bulunmaktadýr. Islah önlemlerinin alýnmasýndan sonra bu alanlara yönelik kullaným kararlarý, Çevre ve Orman Bakanlýðý ile Maden Mühendisleri Odasý gibi sivil toplum kuruluþlarýyla birlikte verilmelidir. V. MEKANSAL ve ÝÞLEVSEL DESANTRALÝZASYONA YÖNELÝK STRATEJÝLER Aralarýnda herhangi bir fiziki kesinti olmaksýzýn toplu halde bulunan, birbirileriyle kaynaþmýþ olan ve mekansal bir kütle oluþturan yerleþimlerin belirlediði Ýstanbul Metropolitan Alaný, batýda Silivri ye doðuda ise Gebze ye kadar uzanmaktadýr. Bu yoðun masif yerleþim kesiminin gün bazýnda iþlevsel iliþkiler içerisinde bulunduðu ve yaygýn komþu yerleþimlerin oluþturduðu Ýstanbul Metropoliten Bölgesi nin sýnýrlarý ise; batýda Çorlu ya, doðuda Ýzmit e ve güneyde Yalova ya kadar uzanmaktadýr. Ýstanbul Ýli nin kendi yönetim sýnýrlarýyla içinde yer aldýðý Marmara Bölgesi ni ise; ülke ve bölge kalkýnma politikalarý ve stratejileri doðrultusunda geliþtirilen II. Düzey Ýstatistiki Bölge Birimleri tanýmýna dayalý olarak, Trakya da; Kýrklareli, Edirne ve Tekirdað, Marmara Denizi nin kuzeyinde Kocaeli, Sakarya, Düzce ve uzantýsýnda Bolu Ýlleri, Marmara Denizi nin güney-batýsýnda Çanakkale ve Balýkesir Ýlleri ile Marmara Denizi nin güneydoðusunda Bursa, Yalova, Bilecik ve uzantýsýnda Eskiþehir Ýlleri oluþturmaktadýr. Ýstanbul Ýli ile ülkenin diðer illeri arasýndaki sosyo-ekonomik geliþmiþlik düzeyi sürekli farklýlýk arz ederken, böylesine bir farklýlýk Marmara Bölgesi ile diðer ülke illeri arasýnda olduðu kadar Ýstanbul ile diðer Marmara Bölgesi Ýlleri arasýnda da göze çarpmaktadýr. Ulusal gelirin oransal daðýlýmýnda birinci sýrayý Ýstanbul, dördüncü sýrayý Kocaeli, beþinci sýrayý da Bursa Ýlleri nin almasý ve Ýstanbul un ülkenin kademeli kentsel merkezler sýralamasýnda sürekli ilk sýrada konumlanarak ikinci sýrada bulanan Ankara ile arasýndaki nüfus büyüklüðünü neredeyse iki buçuk katýna çýkartmýþ olmasý, Ýstanbul Metropolü nün kutup baþý olarak giderek güçlendiðine, fakat hem ülkenin diðer bölgeleri hem de Marmara Bölgesi nin bazý alt bölgeleri ile iþlevsel baðlarýnýn ise giderek zayýfladýðýna iliþkin yorumlarý da beraberinde getirmektedir. Ülke düzeyinde süregelen bölgesel dengesizliðin Marmara Bölgesi sýnýrlarý içinde geldiði son aþama, Istanbul un Ýzmit le arasýndaki fiziki boþluðu doldurarak doðu kanadýný Adapazarý na, batý kanadýný da Çorlu ve Çerkezköy üzerinden Tekirdað a dayamýþ olmasýdýr. Þayet, herhangi bir yönlendirme olmazsa, Ýstanbul un geliþmesini anýlan eksen üzerinde daha da yayýlarak ve kanatlarýný daha da uzak mesafelere doðru uzatarak sürdüreceði açýktýr. Böylesine bir geliþme, Ýstanbul Metropolü nün ülke ve bölge düzeyindeki kutuplaþmayý körüklemesi ve ayný zamanda megapol yapýsýndan kurtulamamasýna iliþkin endiþeler uyandýrmaktadýr. Ýstanbul un yayýlarak ve saçaklanarak gerçekleþtirdiði mekansal büyümenin alternatifi sýçramalý büyüme olup, böylesine bir strateji çok merkezli ve dengeli mekansal geliþme modeline dayanmaktadýr. Kutuplaþmaya ivme kazandýrmaktan çok kutup baþlarýný birbirine yaklaþtýrmayý amaçlayan bu model; yayýlma yerine sýçramaya, tek merkezde büyük boyutlu odaklanma yerine bir çok merkezde gerekli boyutta odaklanmalara ve böylelikle mekansal dengelenmeye yönelik stratejik tercihleri içermektedir. Ýstanbul un desantralizasyonu anlamýna da gelebilecek böylesine bir stratejide, Ýzmit ve Bursa nýn kapsam dýþýnda tutularak, Bölge de diðer alternatif lokasyonlarýn sýçrama odaklarý olarak dikkate alýnmasý ve planlanmasý gerekecektir. Yukarýda belirtilen her iki olasý geliþme modelinin gerçekleþmesiyle ülke düzeyinde bölgelerarasý dengesizlik yine de giderilmeyecek, fakat Ýstanbul un küresel merkez olarak sanayiden arýndýrýlmasý ve hizmet iþlevlerinde yoðunlaþmasý halinde, üretim mekanlarýnýn Ýstanbul dýþýnda yer þeçmesi sözkonusu olabilecektir.

16 Ulaþým ve iletiþim teknolojisinin yarattýðý olanaklardan faydalanýlarak finansmaný, yönetimi ve denetimi Ýstanbul dan yapýlacak olan üretim mekanlarýnýn, Marmara ve diðer geliþmiþ bölgeler dýþýnda konumlanmasý halinde ancak, bölgesel dengesizliðin giderilmesine katkýda bulunulmuþ olacaktýr. Aksi taktirde Ýstanbul makroformu giderek masifleþen ve büyüyen kütle haline dönüþecek ve hem ülke hem de Marmara Bölgesi düzeyinde kutuplar arasý makas daha da açýlacaktýr. Ýstanbul desantralizasyonu ve Marmara Bölgesi nde yerel potansiyellerin mobilizasyonuna yönelik bölgesel geliþme stratejisinin ana öðeleri; Ýstanbul un batýsýnda yer alan Trakya Ýlleri Edirne, Kýrklareli ve Tekirdað ile Marmara Denizi nin güneydoðusunda yer alan Çanakkale ve Bandýrma Ýlleri nin temelde tarýma ve tarýma dayalý sanayi ile yeraltý kaynaklarýna ve bunlarýn iþlenmesine yönelik ekonomik faaliyetlerinin; ekolojik, doðal, kültürel ve tarihi varlýklarýnýn da korunarak ve deðerlendirilerek, turizm ve hizmet sektörleriyle çeþitlendirilmesi, Marmara Denizi nin kuzeyinde Çorlu-Çerkezköy-Ýstanbul- Gebze-Ýzmit-Adapazarý ekseni ile Marmara Denizi nin güneyinde Balýkesir-Bandýrma-Mustafakemalpaþa-Bursa- Ýnegöl-Bozüyük ekseninin doðuda dikey eksen olarak geliþtirilecek Adapazarý-Bilecik-Bözüyük koridoru marifetiyle birleþtirilmesi ve anýlan koridor üzerinde gerekli fiziki altyapý hizmetlerinin kamu yatýrýmlarýyla gerçekleþtirilerek, burasý için potansiyel yatýrýmcýlarýn yerseçimi konusunda ilgilerinin kazanýlmasý olmalýdýr. Anýlan stratejik öðelerin dayanaðýný; birinci yaklaþýmda, kademeli kentsel yerleþim merkezlerine sosyal ve ekonomik donatýlarla noktasal güçlendirmelerin yapýlarak, bu yerleþim merkezlerinin cývarýndaki alanlarýn kalkýnmasýna, faaliyetlerini çeþitlendirmelerine ve geliþtirmelerine destek ve katkýda bulunmak oluþtururken, ikinci yaklaþýmda, hem yerel potansiyelleri deðerlendirmeyi hem de Ýstanbul dan desantralizasyonu veya iç pazarlara yönelik büyümeyi ve yeni tesisleri hedefleyen dýþ sermayeli, nitelikli ve tercihli üretim faaliyetleri için bir çekim kutbu yaratmak oluþturmaktadýr. Ayrýca, Marmara Bölgesi düzeyinde izlenecek stratejiye paralel olarak, Ýstanbul a daha yakýn olan mekanlarýn desantralizasyona katkýlarýný saðlamak üzere; batýda havaalaný bulunan ve organize sanayi bölgelerinin etkisiyle büyüyen Çorlu ile limaný olan Tekirdað odaklý bir büyüme ve çekim kutbunun; doðal ve ekolojik kaynaklarý daha fazla yitirmemek üzere alýnmasý gereken önlemlerle birlikte planlanarak yaratýlmasý, doðu da ise, baþta Ýstanbul un büyümesinin bir parçasý niteliðini taþýyan Gebze olmak üzere, Adapazarý ve Düzce de atýl kapasiteli organize sanayi bölgelerinin deðerlendirilmesi Desantralizasyon plan ve programlarýnýn; desantralize edilecek fonksiyonlarýn Marmara Bölgesi içinde gidecekleri alternatif yerlerin, yerel ekonomik, toplumsal ve ekolojik özellikleri göz önüne alýnarak hazýrlanmasý, Ýstanbul çevresinde ve Marmara Bölgesi nde; desantralizasyon süreci de düþünülerek, belirlenecek mekansal geliþme odaklarýnýn Ýstanbul a yönelen göçün önüne setler oluþturmak üzere kurgulanmasý, desantralize edilecek fonksiyonlarla birlikte gitmeyecek nüfus için uygun ekonomik çözümler içermesi, doðu-batý kara ulaþým akslarý üzerinde akan taþýmacýlýða alternatif olarak, Bölge nin içdenizi konumunda bulunan Marmara Denizi ve Boðazlarý ndan daha aðýrlýklý faydalanarak, kuzey-güney akýþlý taþýmacýlýðý getiren ve desantralizasyonu destekleyen bir ulaþým modelini esas almasý, lojistik hizmetlerde optimizasyona gidilerek sistem verimliliði ve etkinliðinin arttýrýlmasýný öngörmesi, desantralizasyona esas gösterilen fonksiyonlar için teþvik politikalarý ve araçlarýný kapsamasý, desantralizasyon için tanýmlanan alternatif alanlarda gerekli altyapý donanýmlarýnýn ve yerel hazýrlýklýklarýn yapýlmasýna yönelik destekleri seferber edebilmesi, bölgesel potansiyellerin tanýmlanmasý ve duyurulmasýný öngören etkinliklere ve bölgesel buluþmalarýn düzenlenmesine yönelmesi, Ýstanbul desantralizasyonunun, kurulmasý beklenen Bölge Kalkýnma Ajanslarý üzerinden yönetim ve yönetiþimine geçiþi saðlayýcý öðeleri içermesi gerekmektedir. Marmara Bölgesi nde saptanan yerel ekonomik geliþme potansiyelinin; sermaye, bilgi, beceri, teknoloji ve pazar baðlantýlý Ýstanbul birikimleri ile yerelde buluþturulmasý sonucu, hem Ýstanbul desantralizasyonuna hem de Marmara Bölgesi nin geliþmesine; mekansal ve iþlevsel açýdan dengeleyici yaklaþýmlar ve modeller çerçevesinde, katkýda bulunulmasý mümkün olacaktýr. Herhangi bir müdahelede bulunulmamasý ve mekansal geliþmenin kendi seyrine býrakýlmasý halinde, Marmara Bölgesi nde gerçekleþecek eksensel geliþme; Ýstanbul un batý ve doðu kanatlarýný açarak, batýda Edirne ye ve doðuda Düzce ye doðru uzanmasý, güneyde de Bursa nýn, batýda Bandýrma ve Balýkesir e, doðuda ise Eskiþehir e doðru uzanmasýdýr. Söz konusu geliþme eksenlerine eklentiler oluþturmak üzere; yatýrým projeleriyle desteklenen, Bandýrma-Çanakkale ve Balýkesir-Edremit uzantýlarýnýn yakýn gelecekte kendini göstermesi de beklenmektedir. için halen sürdürülen çalýþmalara ve giriþimlere hýz verilmelidir. Yukarýda belirtilen stratejiler doðrultusunda Ýstanbul için yürütülen vizyon çalýþmalarýnda öngörülen iþlevlerin ön plana çekilerek; vizyon dýþý kalan ve öncelik arz etmeyenlerin arka planda tutulmasý akýlcý olacaktýr. Kentsel sistemde artýk ekonomik deðerini kaybeden, toplumsal maliyetleri yükselten ve Ýstanbul dan arýndýrýlmasý gereken iþlevler ve tesisler için daha ekonomik, saðlýklý, verimli ve sürdürülebilir alternatif mekanlarý gündeme getirmek üzere, Ýstanbul un desantralizasyonun planlanmasý ve özendirici programlara baðlanmasý gerekmektedir.

17 Dolayýsýyla; kendi dinamikleriyle geliþen ve bu geliþimlerini ilerde de sürdürecek olan alanlar arasýnda; E-5 ve TEM boyunca Ýstanbul-Edirne Sanayi ve Ticaret Geliþme Koridoru, Bandýrma-Karacabey-Mustafakemalpaþa-Susurluk-Balýkesir Aksý, Gemlik-Bursa-Ýnegöl-Bozüyük-Eskiþehir Aksý, Ýzmit-Adapazarý-Düzce Aksý, Ýnegöl-Yeniþehir Aksý, Bursa-Gemlik Aksý, Bursa-Karacabey Aksý önplana çýkmakta ve bunlara, Bursa-Mustafakemalpaþa Aksý, Bandýrma-Biga-Lapseki-Çanakkale Aksý, Balýkesir-Edremit Aksý da dahil olmaktadýr. TCK dýþýnda diðer uygulayýcý kuruluþlarca da yoðun kamu yatýrým faaliyetinin sürdürülerek, Ýstanbul desantralizasyonunu Anadolu nun içlerine doðru çekmek veya bu uzantýlarda ara istasyonlar yaratmak üzere, Adapazarý-Bilecik-Bozüyük baðlantýsýnýn kurulmasý ve burasýnýn bir kalkýnma koridoruna dönüþtürülmesi, bölgesel stratejilerin temelini oluþturmalýdýr. Anýlan koridora Karadeniz açýlýmý vermek üzere, Adapazarý- Karasu Aksý nýn geliþtirilerek eklemlenmesi de, güçlü iþlevsel iliþkilerin kurulmasý için gerekmektedir. Ayrýca, Bilecik in Yeniþehir Havaalaný na ve Gemlik Limaný na baðlantýsýnýn güçlendirilmesiyle dýþa açýlýmý saðlanmalýdýr. Fiziki altyapý ve diðer hizmetleri kapsayan kamu yatýrým programlarý çerçevesinde yürütülen uygulamalarla gerçekleþecek geliþmeler kapsamýnda; yapým aþamasýnda bulunan Edirne Mimar Sinan Havaalaný, Kapýkule Sýnýr Kapýsý nda yer seçimi tamamlanan Balkan Ticaret Merkezi, Bulgaristan ve Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri nce Protokolleri tamamlanan Ýðneada Deniz Sýnýr Kapýsý, altyapýsý iyileþtirilecek olan Kýrklareli demiryolu, Sýnýr Kapýsý na duble yol ile ulaþýlacak olan Kýrklareli- Dereköy karayolu, yapým aþamasýnda bulunan Kepez Limaný, iyileþtirmesi yapýlan Tekirdað (Barbaros) ve Bandýrma Limanlarý ile yapým aþamasýnda bulunan Karasu Limaný, proje aþamasýnda bulunan Ýzmit Körfezi Geçiþ Projesi, bitim aþamasýnda bulunan Bolu Daðý Tüneli, proje aþamasýnda bulunan Adapazarý-Düzce-K.Ereðlisi Demiryolu ile Tekirdað Çevre Yolu yer almaktadýr. Yukarýda belirtilen eksensel geliþmelere ve geliþme alanlarýna zemin oluþturan; (tesis, liman gibi) önemli noktasal ve (tünel, yol gibi) doðrusal fiziki altyapý ve ulaþým projelerinin yaný sýra, mevcut olan fakat atýl konumda olmasý itibarýyla potansiyel kapasite arzeden (havaalanlarý, OSB v.b.) tesisler göz ardý edilmemelidir. Hali hazýrda faaliyetlerine devam eden, ancak deniz taþýmacýlýðýnda baðlantý noktalarý olarak büyük yatýrýmlar gerektirmeden iþlevi ve verimliliði arttýrýlmasý gereken limanlar; Tekirdað ve Barbaros, Marmara Ereðlisi, Bandýrma ve Erdek, Derince, Eskihisar, Yenikapý, Gemlik ve Mudanya Limanlarý dýr. Yük ve yolcu taþýmacýlýðýnda güçlendirilmesi gereken baðlantý hatlarý ise; Yenikapý-Bandýrma, Yenikapý-Mudanya, Yenikapý-Yalova, Tekirdað-Bandýrma, Tekirdað-Erdek ve Lapseki-Gelibolu denizyolu hatlarý ile Gelibolu-Keþan, Tekirdað-Yunanistan, Bilecik-Yeniþehir, Biga-Çan-Çanakkale-Balýkesir, Çanakkale-Edremit ve Balýkesir-Ýzmir karayolu güzergahlarýdýr. Marmara Bölgesi için sistem içi optimizasyonu yukarýda stratejik yaklaþýmlarla kurgularken, Bölge nin dýþ Dünya ile iliþkilerini güçlendirmek üzere; kuzeybatýda Bulgaristan ve Yunanistan a, kuzeyde Karadeniz Havzasý na, doðuda Ýç Anadolu ya ve güneyde Ege ve Orta Anadolu ya açýlým verecek arterlerin geliþtirilmesi önem arzetmektedir. Bölgede, potansiyel kapasite barýndýran ve sivil havacýlýkta hizmet veren Çorlu, Edremit ve Yeniþehir Havaalanlarý ile askeri kullanýmda bulunan Balýkesir ve Cengiz Topel Havaalanlarý ndan daha etkinlikle yararlanýlmalýdýr. Atýl kapasiteye sahip olan ve yeni yatýrýmcýlara olanak saðlayan organize sanayi bölgeleri arasýnda, Tekirdað Ýli nde; Malkara ve Hayrabolu OSB leri, Edirne Ýli nde; Edirne OSB, Kýrklareli Ýli nde; Asray Özel OSB, Sakarya Ýli nde; Sakarya 3. OSB, Bursa Ýli nde; Bursa Deri OSB, Kestel OSB, Yeniþehir OSB ve Demirtaþ OSB, Çanakkale Ýli nde; Biga OSB, Bilecik Ýli nde; Bozüyük OSB, Pazaryeri OSB ve Söðüt OSB ile Balýkesir Ýli nde; Balýkesir OSB ve Gönen Deri OSB bulunmaktadýr. Yukarýda listelenen OSB kapasitelerinin Ýstanbul sanayisinin desantralizasyonu amacýyla kullanýlmasýnýn saðlanmasý gerekmektedir.

18 Marmara Bölgesi nin kendi dinamikleriyle gerçekleþmesi beklenen geliþme akslarý ve yatýrýmlarla oluþturulacak kalkýnma koridorlarý ile doðal nitelikleri korunmasý gereken alanlarýn birbirine yaklaþtýklarý veya komþu olduklarý mekanlarda, doðaya duyarlý geliþmeyi saðlamak üzere, özel önlemlerin alýnmasý söz konusu olacaktýr. Geliþme süreci içerisinde karakterleri korunarak varlýklarýný sürdürmesi gereken alanlar, bölgesel sistemin önemli yaþam destek kaynaklarýný içlerinde barýndýrmaktadýr. Bu itibarla; Edirne Ýli nde Tabiatý Koruma Alaný olan Gala Gölü ve Meriç Havzasý, Çanakkale Ýli nde Milli Park olan Gelibolu Yarýmadasý, Kýrlareli Ýli nde Istranca Daðlarý ile Yaban Hayatý Koruma Sahasý, Doðal Sit ve Tabiatý Koruma Alaný olan Ýðneada, Bursa Ýli nde Milli Park ve Doðal Sit olan Uludað, Ramsar Anlaþmasý na giren Uluabat Gölü, Doðal Sit olan Ýznik Gölü, Balýkesir Ýli nde Ramsar Anlaþmasý na giren, Milli Park, Doðal Sit ve Yaban Hayatý Koruma Sahasý olan Manyas Gölü ve Kocaçay Deltasý ile Milli Park ve Tabiatý Koruma Alaný olan Kaz Daðlarý ve Doðal Sit olan Marmara Adalarý, Sakarya Ýli nde Doðal Sit ve Ýçme - Kullanma Suyu Kaynaðý olan Sapanca Gölü ile Doðal Sit ve Yaban Hayatý Koruma Sahasý olan Sakarya Deltasý, Çanakkale Ýli nde Doðal Sit olan Saroz Körfezi ve Çanakkale Ormanlarý, Ýstanbul, Kýrklareli ve Tekirdað Ýlleri ne yayýlan Terkos Havzasý geliþme eðilimleri ve kalkýnma giriþimleri karþýsýnda; sürdürülebilirlik adýna özel önlemler alýnmasý gereken alanlarý oluþturmaktadýr. Yukarýda listelenen doðal kaynaklarýn Marmara Bölgesi nin yaþam destek sistemleri olarak varlýklarýný sürdürebilmeleri doðrultusunda gerekli önlemlerin alýnarak; ekoloji-ekonomi çatýþmasýný çevre-geliþme dengesine dayalý yönetim modellerini uygulayarak çözümlemek, en uygun stratejik yaklaþým olacaktýr. VI. MEKANSAL GELÝÞMEYE YÖNELÝK STRATEJÝLER Ýstanbul yayýlarak büyüyen kent olmanýn ötesinde; saçaklanan ve kýsa mesafelere sýçrayan ancak zamanla bunlarla birleþerek, komþu illerin sýnýrlarýnýn ötesine taþan biçimde geniþlemiþtir. Gecekondu, site, uydu kent biçimde ortaya çýkan konutlar, özellikle sanayi bölgelerinde yoðunlaþan tesisler, alýþ-veriþ merkezleri, üniversite yerleþkeleri, önemli þirketlerin operasyon üstleri gibi büyük parçalar halinde kendisine eklenen yapýlaþmalarla Ýstanbul; batýda Çorlu-Çerkezköy, doðuda Gebze-Kocaeli ye kadar uzanan koridor boyunca yayýlmýþ ve bir mega kent haline gelmiþtir. Bu süreç boyunca; kentsellik anlayýþý yerine, merkeze odaklanan ve bu nedenle eþitsiz sosyo-mekansal yapýlarýn ortaya çýkmasýna neden olan, parçacý bir kentsel geliþme olgusu izlenmiþtir. Yukarýda belirtilen sorunlara ve nedenlerine dayanarak, Ýstanbul Metropolü için düþünülecek olan makroformu, kentsel sistemin üzerindeki þiþe aðzý etkisini en düþük düzeye indirmeyi amaçlayacak ve optimal daðýlýmlara yönelecek mekansal geliþme stratejilerine göre belirlemenin doðru olacaðý açýktýr. Bu noktadan hareketle, tercih edilebilecek stratejiler; Ýstanbul Metropolü nün kentsel büyüme ve geliþmesini batýya doðru yönlendirerek, kentsel sistemdeki iç hareketliliðin Boðaz aþan hatlarý kullanma oranýný düþürmek ve raylý sistemlere öncelik veren ve deniz ulaþýmýný da entegre eden güçlü bir ulaþým sisteminin kurularak, Boðaz aþan hareketlerde týkanma yaþanmamasýný saðlamak olmalýdýr. Ýstanbul un nüfusuna her yýl yaklaþýk yarým milyon insanýn eklenmesi gerçeðinden hareketle, ilerki yýllarda yoðun yerleþim dokusunun oluþturduðu mekansal kütlenin, sürdürülebilirlik koþullarý elverdiði oranda; hangi modele dayalý olarak ve hangi yönde büyüyeceði ve nasýl bir form alacaðý belirlenmeli ve bu baðlamda öngörülen büyümeyi yönlendirecek altyapý sisteminin tanýmlanmasý saðlanmalýdýr. Kentin mevcut dokusu üzerindeki aþýrý yýðýlmalar ve yoðunlaþmalar ile kuzeye doðru yönelmiþ olan yerleþme eðilimlerinin devam edeceðine dair izlenimler, Ýstanbul un geleceði üzerinde büyük kuþkular yaratmaktadýr. Ýstanbul un kuzeye doðru büyümesinin yaþam destek sistemlerinin korunmasý açýsýndan büyük sakýncalar taþýmasýndan ötürü, kentin yatay doðrusal eksen boyunca sýçramalý ve çok merkezli mekansal birimler oluþturarak ve böylelikle mekansal dengelenmeyi saðlayarak geliþmesi, en akýlcý yaklaþým olacaktýr. Mekansal kütlenin doðrusal bir modele dayandýrýlarak büyümesi nedeniyle kent içi mesafeler uzayacaðýndan; böylesine bir strateji için gerekli olan, hýzlý ve güçlü yatay raylý ulaþým olanaklarý ile sistemin etkin kýlýnmasýdýr. Yerleþim kütlesinin iç yapýsýna iliþkin olarak önem arz eden konu, sistemdeki dengesiz yoðunluk daðýlýmýdýr. Merkezi Ýþ Alaný na ve konut alanlarýna gelen baskýlarýn her geçen gün artmasý, týkanmalarýn ve yetersizliklerin de artmasý anlamýna geldiðinden; bu trendlerin Ýstanbul u giderek yavaþlayan, verimsizleþen, etkinsizleþen ve kilitlenen bir sürece sokmasýndan duyulan kaygýlarýn, izlenecek uygun stratejilerle giderilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, yeni geliþme modelinde yoðunluk daðýlýmý; noktasal aþýrý yüklenmeler getirmeyecek ve özellikle çok merkezli ve çok odaklý mekanlarýn üstlendikleri iþlevlerle tutarlý deðiþkenlikler gösterecek yapýda ortaya konulmalýdýr. Ýstanbul bugün iki ana altbölge olarak tanýmlanan Anadolu ve Avrupa yakalarýna yayýlmýþ bir yerleþim yapýsýna sahiptir. Her iki altbölge tek bir sistem þeklinde çalýþmakla beraber, Ýstanbul içinde en önemli doðal eþik olarak görülen Boðaz, bu iki alt bölgeyi birbirinden fiziksel olarak ayýrmaktadýr. Sonuçta dengesiz daðýlýmlý iþlevler üstlenen bu altbölgeler, deniz yolu ve köprü geçiþleri üzerinden Boðaz ý aþarak birbirileri ile etkileþim kurabilmektedir. Dolayýsýyla, Boðaz da aþýrý geçiþlerde bir þiþe aðzý etkisi söz konusu olmakta ve kentsel sistemin rasyonel ve etkin çalýþmasý; özellikle de iþlevlerin dengesiz daðýlýmý nedeniyle geçiþ sýrasýnda yaþanan araç yýðýlmalarý ve trafik sýkýþmalarý sonucu, büyük oranda engellenmektedir.

19 Bu itibarla; Tarihi Yarýmada, Haliç, Galata, Beyoðlu, Þiþli-Maslak eksenli MÝA bölgesi ile Kadýköy-Üsküdar ve Boðaziçi nin oluþturduðu geleneksek çekirdek alan ve aðýrlýklý merkez mekan sistemi, kademeli bir yapýda yeniden düzenlenmeli, yerleþim kütlesinin daha büyük ve yoðun olan Batý yakasýnda, daha çok alt merkezler ve yoðunluk daðýlýmlarý yaratýlmalý, Boðaziçi sahilleri boyunca olduðu kadar; yine Batý yakasýnda Esenler, Avcýlar ve Beylikdüzü v.b. yerleþim alanlarý ile Doðu yakasýnda Ümraniye ve Dudullu daki yoðun yapýlaþmalar frenlenmeli, Formula 1 Alaný ve Olimpiyat Köyü gibi doðal eþiklere yönelik benzer geliþmeler ile sanayinin Hadýmköy de odaklanmasýnýn ve üst gelir düzeyi konut alanlarýnýn Çekmeköy gibi orman alanlarýna yayýlmasýnýn ve yapýlaþmalarýn su havzalarýna doðru kaymasýnýn önüne geçilmeli, aþýrý yük altýnda olan Fatih, Bayrampaþa, Beyoðlu, Kadýköy, Beþiktaþ, Kaðýthane, Eminönü, Zeytinburnu, Üsküdar ve Bakýrköy gibi ilçeler ile Batý yakasýnda MÝA-TEM otoyolu ile Küçükçekmece arasýndaki bölgede nüfus yoðunluðu düþürülmeli, deprem riski olan Büyükçekmece nin sahil kýsmý, Avcýlar, Zeytinburnu, Bakýrköy, Bahçelievler, Fatih, Eminönü ile kýsmen Üsküdar ve Ümraniye nin yaný sýra Kadýköy, Maltepe, Kartal, Pendik, Tuzla ve Adalar gibi alanlarda gerekli önlemler alýnmalýdýr. Metropolün doðal ve insan yapýsý eþiklere dayandýrýlmýþ kademeli mekansal kümeler sistemi tanýmlanarak, hem kümeler arasý iliþkilerde hem de kümelerin iç yapýlarýnda düzenlemelere gidilmeli ve kentsel sistem rasyonalize edilmelidir. Geniþliði genelde 12 km yi geçmeyen, uzunluðu ise yaklaþýk 100 km yi bulan doðrusal makroformun, kabul edilebilir bir nüfus artýþý ile birlikte batýya doðru uzanmasý gerekecektir. Bu yatay doðrusal kentsel sistemin omurgasýný, tek merkezli geliþme yerine çoklu ve kademeli merkezlere paralel olarak geliþtirilecek kademeli ulaþým aðý oluþturmalýdýr. Aksi taktirde Ýstanbul un aþýrý yýðýlmalarýn neden olduðu boðulmalardan ve giderek artan toplumsal maliyetlerden kurtulmasý mümkün olamayacaktýr. Ýstanbul Metropolü nün planlanmasýnda; ekolojik sürdürülebilirlik gerekleri göz önünde bulundurularak, doðal ve yapay eþiklere göre tanýmlanmýþ mekansal kümelerin ve alt kümelerin belirlenmesi ve kademeli mekansal kümeler sistemi için stratejik kararlarýn geliþtirilmesi esas alýnmalýdýr. Söz konusu yaklaþýmýn takip edilerek oluþturulacak stratejilerin kapsamýnda: ana yerleþim kütlesinin saðlýklý bir yapýya kavuþturulmasýna, Ýstanbul un küresel vizyon öðeleri için yer seçilmesine, iþlevsel mekansal sistemin Marmara Bölgesi ile bütünleþmesine, saðlýklý makroform modelinin tanýmlanmasýna, kentsel yaþama verimlilik kazandýrýlmasýna, depremselliðe yönelik dönüþümlerin tamamlanmasýna iliþkin yönlendirmeler yer almalýdýr. Ana yerleþim kütlesinin oluþturduðu organizmanýn saðlýklý bir yapýya kavuþturulmasý için; Batýya doðru büyüme gereðinin Göller Arasý, Büyükçekmece Batýsý ve Küçükçekmece-Boðaz Alt kümelerinin dikkate alýnarak yapýlmasý, Batý-doðu yönünde doðrusal büyümenin gerçekleþmesi için, gerekli alanlarýn planlý bir yaklaþýmla hazýrlanarak altyapýnýn üstyapýdan önce gerçekleþtirilmesi ve geliþmeyi yönlendirmesinin saðlanmasý, sýçramalý yoðunluk daðýlýmýna dayalý büyümede raylý ve diðer toplu taþýma sistemlerinin yoðunluk merkezlerinin tanýmlamasý ve iþyeri-konut dengesinin büyük kümelerde ayný oranda daðýlýmýnýn saðlanmasý gerekmektedir. Böylelikle metropol geneline hizmet edecek yeni fonksiyon alanlarýnýn, ana ulaþým omurgasýna en uygun aralýklarla oturtulmasýyla mekansal optimizasyona gidilebilecektir. Ulaþýlabilirlik ve eriþilebilirlik sürelerinin ve maliyetlerin olasý en düþük düzeye çekilmesiyle; kentsel sistemin çalýþma hýzý artacak, faaliyetler daha da iþlerlik kazanacak, verimlilik yükselecek ve iliþkilerde, üretimde ve hizmetlerde etkinlik artacaktýr. Saðlýklý organizmalarýn, iþleyiþlerin ve mekanizmalarýn, yaþayan kentsel sistemler bütününde harekete geçmesiyle sinerji yaratýlabilecek ve Ýstanbul Metropolü, yapýsal yetersizliklerini ve olumsuzluklarýný gidererek, küresel rekabette güçlenebilecektir. Bu itibarla; kontrolsüz geliþmeler sonucu aþýrý büyüyen þehir merkezine alternatif olmak üzere, güçlü altyapý ve ulaþým baðlantýlarýyla ön plana çýkan çekim odaklarý yaratýlarak, yoðunluk seyreltilmesine gidilmelidir. Kamu kurum ve kuruluþlarýnýn tek merkezden çýkartýlmasý ve alt merkezlere daðýtýlmasý yine bu kapsamda ele alýnmalý ve geleneksel kent dokusu halen bünyesinde gereksiz yere barýndýrdýðý sanayi, imalat, depolama gibi iþlevlerden arýndýrýlmalýdýr. Bütüncül planlamanýn gereði olarak; yeni yatýrýmlar ve yapýlaþmalar, toplu konut ve altyapý projeleri ile kentsel hizmet birimleri ve donatýlar; yatay doðrusal eksen üzerinde çok merkezli ve dengeli geliþme yaklaþýmýna dayanan mekansal modeli destekleyecek þekilde organize edilmelidir. Uygun konut kredileri nedeniyle hýzlanan ve þehrin her tarafýna yayýlan yüksek yoðunluklu konut yerleþimleri ile baðýmsýz kararlar ve parçacýl planlarla yapýlan güçlü ve yoðun noktasal yatýrýmlarýn yaratacaðý bütünlüðü bozma tehlikesinin önüne geçilmelidir.

20 Ýstanbul un küresel vizyon öðeleri için yer seçilmine iliþkin olarak; finans ve yönetim merkezi ile prestij konutlarýnýn, bilim, eðitim, araþtýrma, teknoloji ve üretim faaliyetlerinin, kültür, turizm ve konaklama tesislerinin entegre olduðu mekansal kümeler, yeni fonksiyon alanlarý olarak geliþtirilmelidir. Mekansal sistemin Marmara Bölgesi ile bütünleþerek geliþmesi konusunda yapýlmasý gerekenler; öncelikle Ýstanbul un küresel vizyon dýþýnda kalan fonksiyonlardan arýndýrýlmasý ve bunlarýn Bölge ye desantralize edilmesi, bölge nin potansiyellerini ve sinerji yaratabilecek kaynaklarýný açýða çýkartacak desantralizasyonlarýn gerçekleþtirilmesi, yeni fonksiyonlara yer açýlmasýna hizmet etmek üzere kentte gerekli desantralizasyonlara gidilmesidir. Saðlýklý makroform modelinin tanýmlanmasý için mekansal kümeler çevresel sürdürülebilirliðe göre belirlenmeli ve bu kümelerin içerdikleri alt kümelerin de tanýmlanmasýna gidilmelidir. Tanýmlanan altkümelerle tutarlý olmak üzere; alt merkezler oluþturulmalý, tüm sistemi kaldýracak güçlü ve toplu taþým aðýrlýklý bir ulaþým sistemi kurulmalý, ana fonksiyon alanlarý ulaþým sistemine doðrudan entegre olacak þekilde konumlandýrýlmalý, Uygulayýcý kurumlarýn altyapý, toplu konut vb. amaçlarla arazi kullaným eðilimleri sistem bütünlüðüne uyum saðlamak üzere projelendirilerek gerçekleþtirilmelidir. Ýþlevlere optimum mekansal daðýlým getirerek, kentsel sisteme ve yaþama verimlilik kazandýrmak üzere yapýlmasý gerekenler; doðu-batý ekseni doðrultusunda yatay olarak uzanan hýzlý ve güçlü bir raylý sistem hattýnýn belirlenerek, bu hattýn kentin gelecekteki omurgasýný oluþturmasý, dikeyde ana raylý sisteme baðlanan toplu taþým sistemlerinin belirlenmesi ve oluþturulmasý, karayolu sisteminin de kademeli bir yapýda tanýmlanmasý ve kurulmasý, deniz, kara ve raylý sistem entegrasyonunun saðlanmasýdýr. Depreme yönelik olarak ise; riskli olan bölgelerden yaklaþýk 200,000 kiþilik desantralizasyon yapýlmalý ve dönüþümler tamamlanarak, geliþme mekanlarýnda yeni toplu konut alanlarý hazýrlanmalýdýr. V. SONUÇ Yaþayanlarý için büyük tehdit oluþturan deprem tehlikesinin yaný sýra; baþta su kaynaklarý ve ormanlar olmak üzere, günden güne yitidiði yaþam destek sistemlerine raðmen giderek büyüyen nüfusuyla ve bunun getirdiði ek iþlevsel yükümlülüklerle kendi varlýðýný riske sokan Ýstanbul, bütününden koparcasýna ülke düzeyinde sosyo-ekonomik geliþmiþlik farkýnýn açýlmasýnda kutup baþý konumunu kesintisizce sürdürmektedir. Bu süreç içerisinde iç verimliliðinden de giderek kaybeden Ýstanbul Metropolü nün sorunlarýnýn çözümü; özellikle Marmara Bölgesi ve ülkenin her bir köþesindeki ekonomik kalkýnma potansiyellerinin Ýstanbul un gerekli katkýlarýnýn da alýnarak, yerinde ve yerelde deðerlendirilmesinde; dolayýsýyla, Ýstanbul a yönelen akýþýlarýn frenlenmesinde ve yýðýlmalarýn önlenmesinde yatmaktadýr. Ulusal sosyo-ekonomik geliþmiþlik düzeyinin Ýstanbul Ýli nin geliþmiþlik düzeyine çýkartýlabilmesi, bölgeler arasý dengesizliði giderebilecek sosyo-ekonomik unsurlarýn ötesinde mekansal unsurlarý da içeren ülke ve bölge planlarýnýn yapýlarak, bunlarýn siyasi ve idari iradenin ödünsüz desteðiyle uygulanmasýna baðlýdýr. Baský gruplarýnýn arzusu doðrultusunda kararlarýn alýnmasý halinde, kýsa vadede kaybedilecek bir Ýstanbul un stratejik kararlarýn alýnarak uygulanmasý halinde uzun vadede getirisi ise; sürdürülebilir ve rekabet edebilir bir küresel metropolün yaratýlmasý ile ülkenin diðer bölgelerinin ve yörelerinin geliþmiþlik düzeylerinin de yükseltilmesine katkýda bulunarak toplumsal refahýn arttýrýlmasý olacaktýr. Prof. Hüseyin KAPTAN ÝMP Proje Yürütücüsü Doç. Dr. K. Taylan DERÝCÝOÐLU ÝMP - Ülke ve Bölge Planlama / Eþgüdüm ve Strateji Gruplarý Yürütücüsü Dr. Sultan GÜNDÜZ Sinan ÖZDEN Alper ACAR Güven ERTEN Gökhan ÝÞGÖR Serkan BAÞ Pýnar KÜÇÜKKILIÇ Zeren ÖZTURAN Funda K. EVREN Özge ÝMREK Anýl SARICAN Serkan YILMAZ Ýrfan AYDIN Serdar ÞENOL Semih Nogay ER Emrah ENGÝNDENÝZ Ulaþ AKIN Elif KISAR A. Dilan KÖSELER Burcu ATAOÐLU Baþak Ç. URAZ Emre ÞAHÝN Ian A. ELLIOTT Yiðit ADAM ÝMP - Ülke ve Bölge Planlama / Eþgüdüm ve Strateji Gruplarý