ALANA KAYNAKLIK EDEN DERSLERİN SEÇİMİ ve MESLEK SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR

Transkript

1 ALANA KAYNAKLIK EDEN DERSLERİN SEÇİMİ ve MESLEK SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR Meslek seçimi, kişinin hayatı boyunca yapacağı en önemli seçimlerden biridir ve tüm yaşamını etkiler. Kişi mesleğini seçmekle yaşayacağı çevreyi, bir anlamda ekonomik durumunu ve ilişkide bulunacağı insanları da seçmiş olmaktadır. Meslek bireyin yaşamını sürdürebilmesi için yaptığı iştir. Süreklilik gerektirir; kişiye maddi ve manevi doyum sağlar. Belirli bir eğitim tecrübesini gerektirir ve toplumca kabul edilen ahlak ilkelerine göre sürdürülür. Ergenlik dönemi, gencin bir sonraki okulunu ve mesleğini seçmek gibi hayatını etkileyen önemli kararların alındığı bir yaş dilimidir. Genç, lisede iken hangi alana yöneleceğini ve dolayısıyla da hangi yükseköğretim programlarına gireceğini belirlemek durumundadır. Meslek ile kişilik özellikleri arasında önemli bir bağ vardır. Kendi kişiliğine uygun mesleği seçen bireyler yaptıkları işten daha fazla haz alırlar ve başarılı olurlar. Meslek seçimi ile olgunlaşma çocukluk döneminde hayal kurma ile başlar. Ön ergenlik döneminde ise gencin ilgileri ön plana çıkar yaşları gerçekçi seçimler yapma dönemidir. 25 yaş civarında iş ve kariyer konusunda belli ölçüde kararlılığa ulaşılır. Mesleki tercihler, ilk ve orta öğretim boyunca verilecek kararlar ve yapılacak seçimlerle yakından ilişkilidir. Mesleki tercih, lise son sınıftan çok önce temel öğretimin son kademesinde sekizinci sınıfın sonunda girilen ortaöğretim kurumunun yapısına bağlı olarak da değişebilmektedir. Örneğin, meslek lisesine giren birinin, yükseköğrenim göreceği alan önemli ölçüde belirlenmiş olmaktadır. Lisedeki alan ve alınan seçmeli dersler de mesleki tercihe yön verecektir. Örneğin; sosyal bilimler Alanına kaynaklık eden dersleri seçen bir öğrencinin hiç bir kısıtlama olmamasına rağmen sayısal puanı ile öğrenci alan yüksek öğretim programlarını istemesi onun başarı şansını düşürecektir.* 1

2 MESLEK SEÇİMİNDE ROL OYNAYAN FAKTÖRLER. Yukarıdaki şemada da görüldüğü gibi, gencin meslek seçiminde rol oynayan etkenler oldukça fazladır ve hepsi de önemli birer belirleyicidir. Öncelikle gencin kendisini iyi tanıması gerekmektedir. Kişinin kendini tanıması, meslek seçiminde rol oynayan kişilik özellikleri yönünden kendini değerlendirebilmesidir. Meslek seçiminde etkili olan kişilik özellikleri ise ilgiler, yetenekler ve değerlerdir. MESLEK SEÇİMİNDE DİKKATE ALINMASI GEREKEN YETENEKLER Yetenek, öğrenme gücü belli bir eğitimden yararlanabilme gücüdür. Yetenek doğuştan getirilen özelliklerin eğitim ve çevre etkisi ile geliştirilmiş kısmını iade eder. Yapılan işlerin karmaşıklık düzeyi arttıkça gerektirdiği yetenek düzeyi de artar. Çalışma hayatında çeşitli yetenekleri farklı düzeylerde gerektiren pek çok meslekler vardır. Bir kimse bir mesleği ya da ona hazırlayan bir eğitim programını seçerken hangi yetenek türüne ne derece sahip olduğunu düşünmeli ve en çok sahip olduğu yeteneği kullanabileceği çalışma alanını araştırmalıdır. Bir kimsenin bir alandaki yeteneğini yani öğrenme gücünü tanımasının en kolay yolu o güne kadar o alanda yaptığı çalışmalarda elde ettiği başarıya bakmasıdır. Yüksek öğretim kurumlarında verilen eğitim genellikle sözcük, sayı, şekil gibi sembollerle ifade edilen kavramların öğrenilmesini ve bu kavramlarla akıl yürütülmesini gerekmektedir. Böyle bir eğitimde başarılı olmak için gerekli yetenek türüne Akademik Yetenek adı verilmektedir. Genel Akademik Yetenek; sözel yetenek, sayısal yetenek ve şekil-uzay ilişkileri yeteneği olmak üzere üç tür yeteneği içeren bir kavramdır. Yüksek öğretim programında başarılı olmak için bu üç yetenekte gereklidir. Ancak belli programlardaki başarılar bunlardan biri veya ikisi daha fazla önemli rol oynar. a) Sözel Yetenek: Sözcüklerle ifade edilmiş kavramları öğrenebilme, sorunları algılayıp çözebilme ve düşünceleri doğru, açık bir biçimde anlatabilme gücünü ifade eder. Sözel yetenek sosyal bilimlerde (Tarih, Coğrafya, Felsefe, Edebiyat, Sosyoloji, Psikoloji, Hukuk, Dil Bilimi, Halkla İlişkiler, Uluslar arası İlişkiler, Basın-yayın gibi) alanlarda gerekmektedir. b) Sayısal Yetenek: Sayılarla ifade edilen problemleri çözebilme, sayısal kavramları daha çabuk öğrenebilme ve sayılarla akıl yürütebilme gücünü gösterir. Bütün temel bilimlerde (Fizik, Kimya, Biyoloji, Matematik, Astronomi gibi) aynı zamanda Tıp, Veterinerlik gibi sağlık bilimleri ve mühendislik alanında başarı için gerekli bir yetenektir. c) Şekil-Uzay İlişkileri Yeteneği: Şekiller arasındaki benzerlik ve farklılıkları şekillerdeki değişimin temelindeki ilkeyi algılayabilme, düzlem üzerinde çizilmiş bir cismi üç boyutlu görebilme gücünü ifade eder. Bu yetenek İnşaat, Makine, Harita Mühendisliği, Mimarlık, Diş Hekimliği, Ressamlık, Heykeltıraşlık, Endüstriyel Tasarım gibi alanlarda başarı için gereklidir. d)göz-el Koordinasyonu Yeteneği:Kesme,delme gibi el ve gözün işbirliği ile yapılacak işlemleri yapabilmeyi ifade eder.(cerrahlık,el Sanatları,Diş Hekimliği gibi alanlarda) gerekmektedir. 2

3 İLGİLER Bir kimse kısıtlayıcı koşullar altında dahi o işi tekrar tekrar yapma isteği duyabilir. Kısaca herhangi bir zorlama altında olmadığı ya da kendisine bir ödül vaat edilmediği halde bir kimse kendiliğinden bazı faaliyetlere girişiyor ve bundan doyum sağlıyorsa bu kimsenin o tür faaliyetlere karşı ilgisi olduğu söylenebilir. Bir kimsenin ilgi duyduğu bir faaliyet alanı genellikle onun yetenekli olduğu bir alandır. İnsan ancak yetenekli olduğu alanda başarılı çalışmalar yapabilir. Başarıyı etkileyen birçok faktör olabilir. Ancak yetenek bu faktörlerin en önemlisidir. Bir kimse yetenekli olduğu alanda çalışırsa başarılı olabilir. Böylece insanların yetenekli oldukları alanlara ilgi duyacaklarını söylemek yanlış olmaz. İlgi bir bakıma yetenekleri kullanmaktan ve gelişmekten duyulan zevktir. İLGİ ALANLARI 1 Fen Bilimleri(Temel Bilim) : Temel bilim ilgisi Fizik, Kimya, Biyoloji gibi bilimlerin konularını oluşturan doğal olayları incelemek, Matematik konuları ile uğraşmak gibi davranışlarda kendini gösteren bir ilgi alanıdır. Bu ilgisi yüksek olan insanlar Tıp, Veterinerlik, Mühendislik gibi uygulamalı alanlarda da çalışmaları doyum sağlayabilir. 2 Sosyal Bilimler: Sosyal olayları incelemek ve nedenlerini araştırmak gibi davranışlarda ifadesini bulan bir ilgi alanıdır. Bu ilgisi yüksek olan kimseler Hukuk, Siyaset Bilimi, Sosyoloji, Tarih, Psikoloji gibi alanlarda çalışmaktan mutlu olabilirler. 3 Canlı Varlık: Hayvan ve bitkilerin yaşayışını incelemekten, onları yetiştirip üretmekten zevk alma davranışları içerir. Bu ilgiye sahip insanlar açık havada çalışmaktan hoşlanırlar. Veterinerlik, Ziraat ve Orman Mühendisliği, Su Ürünleri, Bahçe ve Tarla Bitkileri, Balıkçılık, Hayvancılık ve benzeri işlerle uğraşmak onlara zevk verir. 4 Mekanik: Bu ilgisi yüksek olan kimseler çeşitli alet ve makineler yapmak, işletmek ve onarmak gibi faaliyetlerden hoşlanır. Makine, Elektrik-Elektronik Mühendisliği, Bilgisayar Mühendisliği, Gemi İnşaatı, Uçak Mühendisliği, Tekstil Mühendisliği, Teknik Eğitim Fakültesi gibi teknik alanlarda başarı ve doyum için gereklidir. 5 İkna: Başkalarına düşüncelerini aktarma, belli bir amacı gerçekleştirmek için başkalarını etkileme gibi davranışları içeren bir ilgi alanıdır. Bu ilgi alanı ile ilgili meslekler arasında Yazarlık, Gazetecilik, Diplomatlık, Yöneticilik, İşletmecilik, Öğretmenlik, Avukatlık, Halkla İlişkiler, Sigortacılık, Sinema-TV gibi meslekler gelmektedir. 6 Ticaret: Alım satım işleri ile uğraşma, ticaret yolu ile kar elde etme, bir malı müşteriye tanıtma ve satma gibi faaliyetlerde ifadesini bulan ticaret ilgisi Pazarlama ve Reklamcılık ile yakından ilgilidir. Ancak ticarete ilgi duyan insanlar hangi meslekten olursa olsunlar, meslekleri ile ilgili bir ticarete yönelebilirler. 7 İş Ayrıntıları: Ayrıntılarla uğraşmaktan hoşlanma, her işi günü gününe yapma, bir yazı veya hesabı inceden inceye kontrol etme, her şeyi düzenli tutma gibi davranışlarda kendini gösteren bu ilgi alanı Muhasebe, Sekreterlik, İşletme, İktisat, Maliye, İstatistik, Mimarlık, Tasarım ve Çizim, Haritacılık, Kütüphanecilik, Arşiv ve benzeri kendini gösterir. 3

4 8 Edebiyat: Her türlü edebi eseri inceleme, eleştirme ve edebi eserler yazma gibi davranışlarda ifadesini bulan ilgi alanıdır. Edebiyat, Diller (Filoloji), Basın-Yayın, Gazetecilik, Yazarlık, Şairlik ve benzeri. 9 Güzel Sanatlar: Bu ilgi alanı daha çok Resim, Heykel ve El sanatları ile ilgili eserleri incelemek veya bu tür eserler ortaya koymakla ifadesini bulur. Güzel Sanatlar Fakültesi en uygun eğitim programıdır. 10 Müzik: Müzik aleti çalma, müzik dinleme, beste yapma gibi davranışlarda kendisini gösterir. Müziğe yüksek derecede ilgi duyan kimseler için konservatuarlar en uygun eğitim alanıdır. 11 Sosyal Yardım: Sosyal yardım ilgisi, hasta, yoksul ve sakat insanlara yardım etme ve onların sıkıntılarını azaltma gibi davranışlarda ifadesini bulur. Tıp, Psikoloji, Sosyal Hizmetler, Hemşirelik, Psikolojik Danışma ve Rehberlik, Özel Eğitim Öğretmenliği gibi mesleklerde kendini gösterir. PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK BİRİMİ KAYNAK: AKADEMİK BENLİK KAVRAMI ÖLÇEĞİ PROF.DR.Yıldız KUZGUN KENDİNİ DEĞERLENDİRME ENVANTERİ PROF.DR.Yıldız KUZGUN *Yrd. Doç. Dr. Ali TEMEL ALANLAR GEREKEN YETENEKLER GEREKEN İLGİLER FEN SAYISAL FEN BİLGİSİ, MEKANİK, ZİRAAT SOSYAL SÖZEL SOSYAL BİLGİLER, SOSYAL YARDIM, İKNA MATEMATİK SAYISAL, ŞEKİL-UZAY MEKANİK, FEN BİLGİSİ YABANCI DİL SÖZEL YABANCI DİL, EDEBİYAT GÜZEL SANATLAR GÖZ-EL KOOR., ŞEKİL-UZAY GÜZEL SANATLAR TİCARET SAYISAL İŞ AYRINTILARI, TİCARET, İKNA SAĞLIK SAYISAL, GÖZ-EL KOORD. FEN BİLGİSİ, SOSYAL YARDIM ÇOCUK GELİŞİMİ SÖZEL SOSYAL YARDIM, İKNA GİYİM ŞEKİL-UZAY, GÖZ-EL KOORD. GÜZEL SANATLAR ÇİÇEK-ÖRGÜ DOKUMA GÖZ-EL KOORD. GÜZEL SANATLAR ELEKTRONİK-ELEKTRİK, SAYISAL, GÖZ-EL KOORD. FEN BİLGİSİ BİLGİSAYAR AĞAÇ İŞLERİ, YAPI, SAYISAL, GÖZ-EL KOORD., ŞEKİL- MEKANİK, FEN BİLGİSİ KALIPÇILIK UZAY TURİZM SÖZEL, SAYISAL İKNA, İŞ AYRINTILARI TARIM SAYISAL, GÖZ-EL KOORD. ZİRAAT, FEN BİLGİSİ SİYASAL BİL., HUKUK SÖZEL İKNA, SOSYAL BİLGİLER İKTİSAT, İŞLETME SÖZEL, SAYISAL İKNA, TİCARET, İŞ AYRINTILARI İNŞAAT MÜH., MAKİNE MÜH., TEKSTİL- ENDÜSTRİ SAYISAL, ŞEKİL-UZAY, GÖZ-EL KOORD. FEN BİLGİSİ, MEKANİK 4

5 MESLEKİ TERCİHTE DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR Geleceğin parlak mesleklerini okul çağında iken düşünmeye başlayan gençlerimiz, üniversite basamağında, şartların elverdiği ölçüde isteklerine ulaşmış olmanın heyecanını yaşar. Buna karşılık, doktor olmak isteyen bir gencin puanlama sonucu iktisatçılığa; güzel sanatlara merakı olan birinin de, veterinerliğe adım atışı olağan durumlardandır. Yeteneğe uygun işi seçebilmek de ayrı bir dikkat ister. Yönetmek için zorunlu olan nitelikler ile bir meslek sahibi olma arasında önemli farklar vardır. Bugün piyasada, asıl mesleğinin dışında, başka alanda çalışanlara sık sık rastlıyoruz. Ekonomik koşullar nedeniyle, ikinci işi yapanlar da az değil. O nedenle, kendini sahnede şarkı söylerken bulan bir futbolcuyu; köşe yazarlığı yapan mühendisi pek yadırgamıyoruz. Tutarlı tercihler yapabilmek için, tercih aşamasından önce dikkat edilmesi gereken önemli noktalar bulunmaktadır. Çünkü tercih yapmak; yalnızca yükseköğretim programlarını puana göre büyükten küçüğe doğru sıralamak değildir. Tercih aşamasında sağlıklı seçimlerde bulunabilmek için, önceden araştırma yapmak ve tercihi etkileyebilecek faktörleri ortaya koymak gerekmektedir. Bu faktörler şöyle sıralanabilir: A. Kendini Tanıma Yetenekleri Bilme: Kendini ve içinde bulunduğu durumu doğru algılayan, kişisel değerleri ile toplumsal beklentileri arasında denge kurabilen birey, kişisel yeterliliğe ulaşabilir. Bu durum bireyin kendini tanıma sürecinde bir hayli yol aldığının göstergesidir. Kendini tanıyan birey ise seçim işlemlerinde daha tutarlı olacaktır. Yükseköğretim programlarının gerektirdiği yetenek düzeyi ile bireyin hangi alanlarda ne düzeyde yeteneğe sahip olduğunun bilinmesi gerekmektedir. Öbür türlü ise, bireyin ya yeteneğinin üzerinde ya da altında, yetenek gerektiren bir alana yönelmesi söz konusudur. Durumun böyle olması sıkıntı, başarısızlık ve doyumsuzluklara neden olacaktır. O halde, bu aşamada güçlü ve zayıf olunan alanlar göz önüne alınmalı ve en çok sahip olunan yetenekleri en fazla gerektiren meslekler tercih edilmelidir. İlgi alanlarını Bilme:İlgi duyulan bir faaliyet alanı, aynı zamanda yetenekli olunan bir alandır. Doğal olarak sadece yetenekli olunan alanlarda başarılı çalışmalar yapılabilir. O halde, ilgi alanını belirlemek, meslek seçimini kolaylaştıracak bir etken olmaktadır. Değerleri veya Kişilik Özelliklerini Bilme:Mesleki faaliyetlerden beklenen doyumu, mesleki değer olarak kabul edebiliriz. Başka bir ifadeyle değer, mesleğin yapıldığı ortamdan ve toplumsal ödüllerden gelen doyumlardır. Bu durumda ne için çalışacağınız, mesleğinizden beklentilerinizin ne olacağının yanıtı, mesleklere yükleyeceğiniz değerleri yansıtacaktır. Değerleri yakından tanımak, bireyi, bu değerlere uygun mesleklere götürecektir. B. Meslekleri Tanıma Meslek seçme aşamasında, karar verirken bocalanmakta ve çoğu zaman seçimler tesadüflere bırakılmaktadır. Bu da ileride hayal kırıklığına neden olmaktadır. Meslekler hakkında doğru ve ayrıntılı bilgi sahibi olmak, bireyin meslek seçimi kararını şu yönlerde etkileyecektir: Başarı ve başarısızlığını, İşinden hoşlanıp hoşlanmadığını, Yaşamının diğer alanlarındaki mutluluğunu. 5

6 Bu nedenlerle doğru seçimler yapabilmek için; yeteneklerle, ilgi duyulan meslekler hakkında ayrıntılı incelemelere ihtiyaç vardır. C. Akademik Bakımdan Güçlü Olunan Alanın Bilinmesi Genel okul başarısı, En çok başarılı olunan ders/dersler, Hatasız ve süratli yanıtlanan testler. Bu etmenlerin birleşimiyle daha tutarlı tercihler yapılabilir. D. Gelecekle İlgili Planları Netliğe Kavuşturmak Tercih edilecek alana yönelik olarak gelecekte nelerin yapılacağı ortaya konulmalıdır. Çünkü, hedef belirlemeden okumak, öğrenim yaşantısı sırasında alınması gereken önlemlerin göz ardı edilmesine neden olur. Bu da, mesleğe yaşantıdaki eksikliklerle beraber başlamayı getirecektir. Bunu önlemek için, okuyacağınız alana kaynaklık eden dersleri hangi nedenden dolayı seçtiğiniz ve ileride neleri yapacağınız mantığıyla yola çıkılmalıdır. E. Dış Etkenlerden Arınmak Aile ile uzlaşmak: Alan ve meslek seçiminde kuşkusuz çevreden fikir alınabilir. Ancak, danışacağınız insanlar konularında uzmanlaşmış olmalıdır. Yakın çevrenin etkisinden kurtulmak: Yakın çevrenizin etkisiyle seçimlerinizde kararsızlık yaşamanız ve başkaları istiyor diye tercihlerinizi değiştirmeniz sizi geri dönüşü zor veya olanaksız durumlara götürebilir. Bu durum istemediğiniz bir alanda öğrenim görmenize neden olabilir. Toplumsal yargıların üstünde düşünebilmek: İlgi ve yetenekleriniz doğrultusunda olmayan ama salt toplum tarafından üstte tutulan meslekleri tercih etmeniz sağlıklı bir seçim olmayacaktır. MESLEK SEÇERKEN AŞAĞIDAKİ SORULARA CEVAP ARANMALIDIR Birey önce kendini tanımalıdır. Kendini tanıyabilmek için ise, aşağıdaki soruları cevaplandırmalı ve sonra mesleklerle ilgili araştırma yaptıktan sonra tercihte bulunmalıdır. Seçilmesi düşünülen alan, ilgilere ve yeteneklere uygun mu? Lise alanları ile yükseköğretim programları arasındaki ilişki biliniyor mu? Hangi alanda daha başarılı olunduğu biliniyor mu? Mesleğin Niteliği Meslekte çalışan kişilerin çalışma süreleri içinde neleri gerçekleştirdikleri ve yaptıkları işin arkasında yapmakla yükümlü olduğu faaliyetler nelerdir? Çalışma Ortamı Mesleğin tehlikeli yanı var mı? İş ortamının ısısı, ışığı, gürültüsü nasıldır? 6

7 Kapalı veya açık bir havada mı yapıyor? Mesleğe Hazırlanma Gerekli olan eğitim dönemi ne kadar? Okul sonrası özel bir hazırlık gerekiyor mu? Mesleğe Girmek İçin Aranan Özellikler Yaş, cinsiyet, boy, kilo ve dış görünüşle ilgili belli şartlar var mı? Mesleğe Giriş-Emekli Olma Koşulları Mesleğe nasıl girilir? Sınavla, atama veya kişisel gayretle mi? Hangi yaşlar arasında yapılabilir? Sosyal güvenliği var mı? Meslekte İlerleme Meslekte ilerleme neye bağlıdır? Çalışmaya mı? Kıdeme mi? Bu meslekten başka mesleklere geçiş yapılabilir mi? Mesleğin Olumlu ve Olumsuz Yönleri Mesleği yapanlar için mesleğin en olumsuz ve en cazip tarafları nelerdir? Mesleğin toplumdaki yeri ve saygınlığı nedir? İş Bulma İmkanı Seçilecek mesleğe olan talep ne durumda? Bölgeye veya mevsime göre gereklilik gösteriyor mu? İş bulmak kolay mı? Bu mesleğe duyulan ihtiyacın azalması veya artması söz konusu mu? Kamu ve özel sektörde iş bulunabileceği gibi serbest çalışma imkanı da verebiliyor mu? Mesleğin Getireceği Kazanç Bu meslekte çalışanların ortalama kazançları ne kadar? Kazançlar günlük, haftalık, aylık veya mevsimlik olarak değişiyor mu? Aynı meslekte çalışanlar arasında ülkenin değişik bölgelerinde yaşayanlarda kazanç bakımından fark var mı? 7

8 SONUÇ Değerli Velilerimiz, Sevgili Öğrencilerim; Öğrencilerin ilköğretimin sonunda ve ortaöğretimin başında çeşitli programlara yöneltilmeleri çeşitli ölçme, değerlendirme araçları ile bireyi tanıma tekniklerinden yararlanılarak elde edilen bilgilere ve ölçümlere göre yapılmalıdır. Bir öğrencinin hangi tür bir programa yöneltilmesinin uygun olacağı kararına varırken: 1- Öğrencinin yetenek ve başarı durumu, 2- Öğrencinin kişisel nitelikleri, 3- Öğrencinin isteği ile işin veya programın nitelikleri, 4- Ailesinin görüşü, 5- Programa, işe girme ve devam edebilme koşulları, 6- Mesleğin insan gücü gereksinimi yönünden durumunu, ayrıntılı olarak ortaya koyan bilgilerden azami derecede yararlanılmalıdır. Yukarıdaki ölçütler, koşullar ve durumlar dikkate alındığında, okul rehberlik uzmanının, sınıf öğretmeninin, branş öğretmenlerinin öğrencinin hangi programa, kola, mesleğe veya işe yöneltilmesinin uygun olacağı hakkındaki nihai görüş ve önerileri belirlenmelidir. Olası seçeneklerin tümü ortaya konulduktan sonra, tercih öğrenciye bırakılmalıdır. PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK BİRİMİ 8