Şekil Bilgisi ve Şekil Bilgisel Analiz

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Şekil Bilgisi ve Şekil Bilgisel Analiz"

Ilkin Aksu
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Şekil Bilgisi ve Şekil Bilgisel Analiz 2012 Cem Keskin

2 Bilişsel bilimler DİLBİLİM Psikoloji Düşünce Felsefe Bilgisayar

3 Dilbilim Dil bilmek nedir? Nasıl bir bilgi? Zımni, bilinçdışı bilgi yürümeyi bilmek gibi Nerede bu bilgi? Zihin/beyin İçeriği nedir?

4 Dilbilim Ses bilgisi ve Sesbilim Biçimbilim Sözdizim Anlambilim

5 Şekil bilgisi nedir? Morfoloji, yapı bilgisi, biçim bilgisi, biçimbilim, biçimdizim, vs. μορφή [morfe] biçim + λόγος [logos] sözcük, çalışma, araştırma (Johann Wolfgang von Goethe, ) 1. Zihinsel bir sistem: Sözcük oluşturma sistemi 2. Dilbilimin bir dalı: Sözcükler, iç yapıları ve nasıl oluşturuldukları

μορφή [morfe] biçim + λόγος [logos] sözcük, çalışma, araştırma (Johann

6 Dillerde neden şekil bilgisi vardır? 1. Daha kolay yeni sözcük üretmek için Yapım ekleri ör. üzüntü üz-, YA calkım olsaydı? ör. yazı yaz-, YA püsüt olsaydı? Çok daha ekonomik bir süreç. Eski ayları kesip kesip yıldız yapıyoruz! Yani eski sözcüklerden yenilerini üretiyoruz. 2. Sözcüklerin dilbilgisel özelliklerini belirtmek için Çekim ekleri ör. Deniz Cem gördü. Nesne hangisi, özne hangisi? Denizi Cem gördü.! Diller arasında bu açıdan ciddi farklar vardır.

Eski ayları kesip kesip yıldız yapıyoruz! Yani eski sözcüklerden yenilerini üretiyoruz. 2.

7 Temel kabuller Dilde zaman ve mekan içerisinde farklılaşma esastır. Dillerin yapısal bir ortak paydası vardır: Evrensel Gramer. Şekil bilgisi bir sistemdir ve diğer dilsel sistemlerle ilişkisi vardır. Kuşkucu gerçekçilik: Aradığımız şeyler gerçek ama aradığımızı henüz bulabilmiş değiliz.

Şekil bilgisi bir sistemdir ve diğer dilsel sistemlerle ilişkisi vardır.

8 Biçimbirimler Biçimbirim dilin dilbilgisel işlevi olan en küçük parçası ör. ev-ler-in ev, -ler, -in o Alternatif tanım: En küçük ses anlam eşleşmesi, dilin en küçük anlamlı parçası? Biçimbirimcikler biçimbirimin ses bilgisel gerçekleşmesi, tezahürü (karş. sesbirim sesbirimcik) ör. ev-ler-in, araba-lar-ın Dikkat! Yani aslında biçimbirim soyut bir varlık, biçimbirimcikler ise somut şeyler.

parçası? Biçimbirimcikler biçimbirimin ses bilgisel gerçekleşmesi, tezahürü (karş.

9 Biçimbirimler kök şekil bilgisel bir öğenin eklendiği tek parçalı birim (ör. dil-ci-ler-in) gövde şekil bilgisel bir öğenin eklendiği birim (ör. dil-ci-ler-in, dil-ci-ler-in, dil-ci-ler-in) i. yalın tek parçalı = kök ii. karmaşık çok parçalı Kökler ve gövdeler ekler için taban oluşturur.

dil-ci-ler-in, dil-ci-ler-in, dil-ci-ler-in) i.

10 Biçimbirimler ek (ör. dil-ci-ler-in, mi-qaṣṣun testere ) Biçimbirimlerin işlevi sabit olmalı! ör. Kaç tane -CA var? hızlıca, teröristlerce, bence, Türkçe, vs. sonek (ör. dil-ci-ler-in) önek (ör. mi-qaṣṣun testere, ma-sjidun cami ) içek (ör. jamaˁa toplamak > ˀijtamaˁa toplanmak, sulat > s-um-ulat yazmış olan (Tag.)) çevreek (ör. ma-katab-ha-lī-š onu bana yazmadı (M. Ar.), ge-speel-d (geç. zam. ortacı) (Hol.)) öteek (ör. k-t-b > katab-a yazdı, kutib-a yazıldı )

mi-qaṣṣun testere, ma-sjidun cami ) içek (ör.

11 Yaşayan şekil bilgisi Söz oyunları ve yeni sözcükler şerorist (< Şero+terörist), şam piyon (< Şam+ piyon), yargıtatörlük (< yargı+diktatörlük), g-öç yolları, Düşişleri Bakanı (Balbay ve Özdil) hobbit (Tolkien), panpa (< qanqa < kanka (Ekşi Sözlük )), zuzu (< kuzu?) işkolik (< iş+alkolik), patso (< patates+soğan/sosis), akbil (< akıllı+bilet), peymacun (< peynir+lahmacun), metrobüs (metro+otobüs), kanka (< kan+kardeşi), kardo (< kardeş); prígurt meyveli yoğurt (< prí meyve +yógurt yoğurt (İbr.)), pomelít şatok ve greyfurt kırması bir meyve (< poméla şatok +ʔeškolít grefurt (İbr.)) küre-sel-leş-me, ulus-al-cı, yaka-la-ma-ca, vs.; unbreak my heart, uncry these tears (Toni Braxton)

) işkolik (< iş+alkolik), patso (< patates+soğan/sosis), akbil (< akıllı+bilet), peymacun (< peynir+lahmacun), metrobüs (metro+otobüs), kanka (< kan+kardeşi), kardo (<

12 Yaşayan şekil bilgisi Daha soyut şekil bilgisel olgular Çoğul eki I eat two melons a day./*i eat two melon a day. Çoğulsa -s ekle! Hergün iki kavun yerim./*hergün iki kavunlar yerim. mainichi futatsu-no meron-o tabe-masu (Jap.) hergün iki-gen kavun-nes ye-şim Fiil formları ör. Gide de bilirim, gitmeye de bilirim. Gitmemiş de (*gitme de miş), gelmemiş de (*gelme de miş). ör. Gittin mi?/*git miydin? Gidecek misin?/*gideceksin mi? Gitçen mi?/*gitçe min?/gitçe miydin? (Man.)

) hergün iki-gen kavun-nes ye-şim Fiil formları ör. Gide de bilirim, gitmeye de bilirim.

yapısalcıları 2. Sentez (bireşim) Parçaları bulduk.

13 Şekil bilgisel analize giriş İki temel yaklaşım 1. Analiz (çözümleme) sözcükleri parçalara ayırmak; Amerikan yapısalcıları 2. Sentez (bireşim) Parçaları bulduk. Pekiyi bunlar nasıl birleşiyor? karş. Bir saati parçalara ayırıp tekrar toparlamak

14 Şekil bilgisel analize giriş Analizin temel ilkeleri 1. Bulundukları her konumda anlam ve ses özellikleri aynı olan formlar aynı biçimbirimin biçimbirimcikleridir. ör. sabah-ki, ev-de-ki, araba-da-ki -ki o kadar büyük ki 2. Anlamları aynı ama temel ses özellikleri farklı olan formlar eğer dağılımları örtüşmüyorsa aynı biçimbirimin biçimbirimcikleri olabilirler. ör. git-se, yap-sa -sa (*yap-se, *git-sa) yap-tığ-ı, gör-düğ-ü -DIK (*yap-düğ-ı, *gör-tığ-ü)

sabah-ki, ev-de-ki, araba-da-ki -ki o kadar büyük ki 2.

15 Şekil bilgisel analize giriş Analizin temel ilkeleri 3. Her biçimbirim parçasal (ör. yap, -DIK, -sa) değildir. (Türkçe için muhtemelen geçerli değil.) ör. Ablaut: run/ran, speak/spoke ör. [-ötü] [+ötü]: breath A /breathe F house A /house F Şekil bilgisi biçimbirimlerin bitiştirilmesinden başka bir şey olabilir! 4. Bir biçimbirimin biçimbirimciklerinden biri sıfır olabilir ama ancak eğer sıfır olmayan bir biçimbirimciği varsa. ör. 1t: gel-di-m gel-me-ø-m 2t: gel-di-n gel-me-z-sin 3t: gel-di-ø gel-me-z ör. seat-s /s/, shade-s /z/, hedge-s /əz/, fish-ø

[-ötü] [+ötü]: breath A /breathe F house A /house F Şekil bilgisi biçimbirimlerin bitiştirilmesinden başka bir şey olabilir! 4.

16 Alıştırmalar 1. Aşağıdaki Aztekçe sözcüklerde i. komitsosol eski tencere kullanılan biçimbirimler ve anlamları j. ko yameci n küçük domuz nedir? k. komitci n küçük tencere a. ikalwewe onun büyük evi l. ko yamewewe büyük erkek b. petatci n küçük minder domuz c. ikalsosol onun eski evi m. petatwewe büyük minder d. ikalmeh onun evleri n. ko yameilama büyük dişi e. ikalci n onun küçük evi domuz f. komitmeh tencereler g. komitwewe büyük tencere h. petatmeh minderler o. petatsosol eski minder p. ko yamemeh domuzlar

petatci n küçük minder domuz c. ikalsosol onun eski evi m. petatwewe büyük minder d. ikalmeh onun evleri n.

17 2. Aşağıdaki verilere göre, Fransızcada eril ve dişil sıfatlar nasıl üretilir? Eril Dişil a. gros [ɡʁo] grosse [ɡʁos] şişman b. mauvais [movε] mauvaise [movεz] kötü c. heureux [øʁø] heureuse [øʁøz] mutlu d. petit [pəti] petite [pətit] küçük e. grand [gʁɑ ] grande [gʁɑ d] büyük f. froid [fʁwa] froide [fʁwad] soğuk g. soûl [su] soûle [sul] sarhoş h. bon [bõ] bonne [bɔñ] iyi i. frais [fʁε] fraîche [fʁεʃ] taze j. long [lõ] longue [lõɡ] uzun k. premier [pʁœmje] première [pʁœmjεʁ] ilk l. entier [ɑ tje] entière [ɑ tjεʁ] tüm m. gentil [ʒɑ ti] gentille [ʒɑ tij] nazik

grand [gʁɑ ] grande [gʁɑ d] büyük f. froid [fʁwa] froide [fʁwad] soğuk g. soûl [su] soûle [sul] sarhoş h. bon [bõ] bonne [bɔñ] iyi i.

Benzer belgeler

Şekil Bilgisi. Sözcüklerin yapısı

Şekil Bilgisi. Sözcüklerin yapısı Şekil Bilgisi Sözcüklerin yapısı Sözcük ne ki? Geleneksel tanım Güncel Türkçe Sözlük sözcük, -ğü a. Kelime. kelime (Ar. kelime) a. Anlamlı ses veya ses birliği, söz, sözcük. Teknik tanım: İki farklı kullanım