KimyaKongreleri.org. Muzaffer ÖĞÛTVEREN (***), F. Zerrin ERDEMGÎL (*) Mine KÖHKÇÜOĞLU (***). Temel ÖZEK (***), K. Hüsnü Can BAŞER (***)

Transkript

1 ORIGANUM ONİTES L. UÇUCU YAĞININ BİLEŞİMİ Muzaffer ÖĞÛTVEREN (***), F. Zerrin ERDEMGÎL (*) Mine KÖHKÇÜOĞLU (***). Temel ÖZEK (***), K. Hüsnü Can BAŞER (***) (*) Anadolu Üniversletesi, Tıbbi Bitkiler Araştırma Merkezi, 26470, Eskişehir, Türkiye {**) Anadolu Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, FarmakognoziAna Bilim Dcdt 26470, Eskişehir, Türkiye COMPOSITION OF THE ESSENTIAL OIL OF ORIGANUM ONITES L. SUMMARY The water and steam distilled essential oils of Origanum onltm L. were subjected to GC and GC/MS analysis and their physicochemical properties were determined. The major component of the oils; carvacrol ( %), llnalool ( %) and p-eymene ( %) were isolated. ÖZET Origanum onitca L. (İzmir kekiğij'in toprak üstü kısımlarından su ve su buharı distilasyonlan île elde edilen uçucu yağlar Gaz Krpmatoğrafîsi ve Gaz Kromatografîsi/KÜtle Spektrometresi ile analize tabi tutulmuştur ve bazı flzikokimyasal özellikleri belirlenmiştir. v Yağların ana bileşenleri karvakrol (% ), UnaİooI (% ) ve p-simen{% ) olarak bulunmuştun GİRİŞ Son yıllarda Türkiyede ve diğer ülkelerde hastalıkların tıbbi bitkilerle tedavi edilmesi Üzerine yapüan çalışmalar gittikçe artmaktadır. Bu nedenle çeşitli bitkilerin ve bitkisel çayların kullarümı da yaygınlaşmaktadır (1). Yurdumuzda Batı ve Güney Anadolu'da yetişen ve halk arasında kekik adıyla kullanılan toplam 21 Origanum türü ve 5 taksonu bulunmaktadır (2). Yurdumuzda halk arasında kekik adıyla kullanılan bir baharat türü olan Origanum onites L. herbasmm oldukça fazla rağbet görmesi ve bugüne kadar yapılan farmakolojik deneylerde belirlenen önemli özellikleri bu bitkinin uçucu yağına ait bileşenlerin aydınlatılmasını gerekli kılmıştır. Origanum onites L. midevi, sedatif, antimikrobiyal, antiseptik, antihelminük ve kadriovasküler stimulan özellik gösterir. Uçucu yağı ise dahilen kolagog, haricen antiseptiktir (3). Karın ve dişeti nevraljilerini gidermede infüzyonundan yararlanılmaktadır (4). Aynca yapılan farmakolojik deneylerde uçucu yağının sıçanların bar saklarındaki kasılmayı önlediği ve analjezik aktivite gösterdiği tespit edilmiştir (3). Bu nedenle O. onites L. herbaşından su ve su buhan distilasyohuyla elde edilen uçucu yağların yapısındaki bileşenler GC ve GC/MS ile belirlenmiştir. Origanum türleri yurdumuzun bilhassa Ege ve Akdeniz bölgelerinde doğa'dan toplanıp kurutulduktan sonra büyük miktarlarda ihraç dolar döviz geliri elde edilmiştir (5). Origanum onites L. yurdumuzda en çok ihracatı yapılan kekik türüdür. 1968'de Calzolari ve arkadaşları Türk Origanum onitesî İçin yaptı ki ân çalışmalarda % 11ı9

2 83.10 karvakrol bulmuşlardır (6). Türkiyede yapılan çalışmalarda % oranında uçucu yağ verimi ve % kadar karvakrol elde edilmiştir. (7). Yunanistan'da ise Kokkini ve arkadaşları O. onites L.'den % oranında uçucu yağ elde etmişlerdir (8). DENEL BÖLÜM Bu çalışmada mateıyal olarak İzmir yöresinden toplanılan O. onites L. herbasının toprak üstü kısımları kullanılmıştır. Bitki gölgede kurutulduktan sonra su ve su buhan distilasyonîanna tabi tutularak uçucu yağlar elde edilmiştir. Bu distilasyonu cam Clevenger apareyi, su buhan distilasyonu ise yan-pilot Ölçekli 80 L kapasiteli paslanmaz çelik distilasyon Ünitesi kullanılarak yapılmıştır. Su distilasyonu için 10 gram, su buhan distilasyonu İçin İse 8.4 kg. kaba toz edilmiş drog kullanılmıştır. Uçucu yağlann verimleri kuru drog üzerinden hesaplanmış ve nem miktarları Volumetrik yöntemle tayin edilmiştir. Yağlardaki drtalama nem % 7.61 olarak belirlenmiştir (9). PİStİlaşyçn Işkmü Yağ verimi (%1 Su distilasyonu 1.99 Su buhan distilasyonu 1.56 Gaz KromatografisI (GC) ve Gaz KromatograSsİ/Kütle Spektrometresl (G /MS) Analiz Koşullar: Tablo 1. GC ve GC/MS Anaîîs Koşullan GC GC/MS Cihaz Shimadz GC-9A Shimadzu GC/MS Kolon Taşıyıcı Gaz Dedektör Sıcaklığı Enjeksiyon Sıcaklığı Split Oranı Isı Programı Entegratör Yazıcı Kağıt hızı İyon Kaynağı Sıcaklığı Elektron Enerjisi Kütle Aralığı Scan Aralığı Dedektör Thermon-600 T (E. Silika kapiler kolon 50 m x 0,25 mm) Azot 250 C 250 C 60:1 70 C/ 10'//2 C/dak// 180 C - 30* C-R4A 5 mm/dak FID QP2000 Thermon-600 T (E. Sİllka Kapiîer kolon, 50 m x 0,25 mm) Helyum 250ÖC 250 C 60: I 70 C/107/2 C/dak// 180 C C 70 ev m/z 2 Sn Uçucu yağda bulunan bileşenler eritilmiş silika kapiler kolonda tutunma sürelerine göre ayrılmış ve relatif yüzdelerine göre değerlendirilmişlerdir. Aynca uçucu yağdaki büeşenler Gaz kromatografisi kolonundan aynlıp iyonlaştrıldıktan sonra her birinin kütle spektrumlan alınmıştır. Değerlendirme İşlemleri GC/MS cihazının maddelik NBS/NIH/EPA kütüphanesi. TBAM terpen kütüphanesi yanında "The Wiley/NBS Registry of Mass Spectraî Data ve diğer kaynaklar kullanılarak yapılmıştır (10-13), Her iki çalışmaya ait analiz koşullan Tablo 1 de verilmiştir. 120

3 SONUÇLAR VE TARTIŞMA Bu çalışmada O. onites'in kurutulmuş toprak üstü kısımlarından su ve su buharı distllasyonu île elde edilen uçucu yağ Örneklerinin verimleri ve bileşimleri karşılaştırılmış, aralarında büyük farklılıklar olmadığı gözlenmiştir. Uçucu Yağlama FizlkoMmyasal özellikleri Distilasyon İşlemi Fizikokimyasal özellikler [n]gp Su Distllasyonu Su Buhan Distllasyonu 0, Su ve su buhan Distilasyonundan elde edilen uçucu yağlar kolon kromatograiisine tabi tutulmuştur. Kromatografîk aynm sonucu toplanan birinci ve üçüncü fraksiyonlar sırasıyla monoterpenhidrokarbon (MTHC) ve oksijenli monoterpen (OCMT)) fraksiyonları olup içerdikleri ana bileşikler Gaz kromatografîsi/kütle spektrometrisi'nde tanımlanmıştır. Uçucu yağlarda toplam 68 bileşik gözlenmiştir. Su buhan distilasyonu ile elde edilen yağda 53, su distllasyonu ile elde edilen yağda ise 49 bileşik tanımlanmıştır. Bu bileşikler sırasıyla toplam yağm % 74.94'üne ve % 72.05'İne tekabül etmektedir. Vokou ve arkadaşlarının Yunanistan da yaptıkları bir çalışmada % ,5 kadar karvakrol ana bileşen olarak bulunmuştur. Elde ettikleri bileşenlerin en önemlileri arasında p-simen, g-terpinen, b fellandren, trans-tuyanol, cis-tuyanol, linalil asetat ve murolen bulunmaktadır (14). Akgül ve arkadaşları ise O. onitea L. bitkisinden % 3.4 oranında elde ettikleri verimle uçucu yağda % karvakrol tespit etmişlerdir (15). Aynı şekilde J. J. C. Scheffer ve arkadaşları da % 3.1 lik verimdeki uçucu yağda % kadar karvakrolun varlığını belirlemişlerdir (16). Her iki distilasyon yönteminde sağlanan uçucu yağlardaki ana bileşenin karvakrol (67) olduğu belirlenmiştir (Tablo 2). Aynca Bugüne kadar yapılan tüm Origanum türlerinin uçucu yağı üzerinde yapılan çalışmalarda elde edilen bileşiklerden farklı olarak bir seskiterpen olan ledene *(46) (% ) bulunmuştur. (17). Aynca her iki distilasyon İşlemlerinden elde edilen uçucu yağlarda 2-butanone (3) % oranında GC/MS kütüphanesinden sağlanan bilgilerden yararlanarak bulunmuştur (10-13). 121

4 TABLO 2. SU VE SU BUHARI DİSTİLASYONU ÎLE ELDE EDİLEN UÇUCU YAĞLARIN BİLEŞENLERİ Su Buhan Distilasyonu Su Distilasyonu Bileşenler toplam MTHC OX toplam MTHC o x - yağ yağ. I octane nonane ~butanone * t ethanol methyl butanal decane tricyclene a-pinene camphene undecane _S~p İnene isoamyl acetate sabinene A3-carene 0, myrcene a-phellandrene t t 17 a-terpinene Ilmonene ,8 -cineole phelland rene hexenal (Z)-j5-ocimene y-terplnen (E)-j5-ocimene p-cyeme a-terpinolene methyl-3-heptano tetradecane cıs linalool oxide octen-3-ol trans-sabinenehydr; trans-linalool oxide linalool linalyl acetate bomylacetate a-bergamotene caryophyliene terpinen-4-ol carvacrolmethylethe aro madend rene pulegone trans-pinocaıveol a-humulene (Zj -j5~famesene a-terpineol ledene* isobomeol Pik No

5 tablo 2. (DEVAM) 0 Su Buhan Distilasvonu Su Dıstüasyonu % Bileşenler toplam MTHC OX toplam MTHC t Çu vaê yag heptadecane carvone B-bisabolene Y-elemene â-cadinene octadecane trans-carveol caîamenene p-cymen-8 -ol carvacryl acetate phenylethyl alcohol dodecanol patchuîane o x eicosane cumin alcohol spathulenol eugenol T-cadinol thymol caxvacrol docosane lc O.O l * GC/MS Kütüphanesinden bulunmuştur. 123

6 KAYNAKLAR 1. T. Baytop. "Türkiye de Bitkiler İle Tedavi". îsl Üni. Yay. No İstanbul (1984) P.H. Davis. "Flora of Turkey and the East Aegean Islands". Vol. 7. Edinburg (1982)297* Cingi M. îpek, Karmer, N X Sankardaşoğîu, Cingi. C., Başer K.H.C.. Origanum onites ve O. minutiflorum Uçucu Yağlarının Farmakolojik Etkileri, EK. Bitkisel İlaç Hammadd eleri Toplantı Kitabı", Eskişehir, (Baskıda). 4. G. Tümen ve O.A. Sekendiz. O. onites L. "Balıkesir ve Merkez Köylerinde Halk İlacı Olarak Kullanılan Bitkiler'1, UludağÜni., Balıkesir (1989) ). 5. İhracat Rulolan, IGEME, Ankara (1992). 6 : Lawrence B.M., Progress üı Essential Oils, "Perfumer and Flavorİst", 2 ( ) K.H. Can Başer, Essential Oils o f Turkish Labiatae", Advanced İn Labiatae Science", London (1991) S. Kokkmi, D. Vokou, R Karousou, "Essential Oil Yield o f Lamiacease Plants in' Greece "11th Int. Congress of Essential Oils Fragrances and Flavours, India (1989) 1-11). 9. The United States Pharmacopeia (U.S.P. XXII). Mach Printing Co. Easton. Pa. (1989). 10. W. Jennigs and T. Shibamoto, "Qualitative Analysis of Flavour and Fragrancc Volatiles by, Glass Capillary Gas Chromatography". Acadamtc Press, London (1980). 11. A. A* Swigar and RM. Silvers tein, Monoterpcncs: Infrared, Mass. 1 H NMR and 13 C NMR Spectra and Kovats Indices". Aldrich Chemical Co. Inc. Wisconsin (1981). 12. R E. Ardrey, C. Brown, A.R Allan, T.S. Bal and A C. Moffat". Aneight Peak Index of Mass Spectra of Compaunds of Frensic Interest". Scottish Acadamlc Press, Edinburgh (1983). 13. Eiht Peak, Index of Mass Spectra". 3rd Edition, 1-7, The Royal Society of Chemistry ( Î 986). 14. D. Vokou, S. Kokkİnİ, J.M. Bessiere, "O. onites (Lamiaceae) in Greece: Distribution, Volatile oil Yield and Composition, Economic Botany, 42 (3) (1988): A. Akgül and A. Bayrak, "Constitu tents o f Essential Oils from Origanum Species Growing Wild in Turkey *, Planta Medica. (1987) J.J.C. Scheffer, A. Loo man, A.Bacrheim Svendsen, E. Şarer, The Essential Oils of Three Origanum Species in Grown in Turkey". Progress in Essential Oil Research. Berlin (1986) E. Guenteher, "the Essential Oils", Vol. 2. Huntington. New York (1975) 281.