Chapter 5. Kaynaklar, ve Ticaret: Heckscher- Ohlin Modeli

Transkript

1 Chapter 5 Kaynaklar, ve Ticaret: Heckscher- Ohlin Modeli

2 Önizleme Üretim olanakları Girdi bileşimini değiştirme Faktör fiyatları ve ürün fiyatları, ile kaynaklar ve üretim arasındaki ilişki Heckscher-Ohlin modelinde ticaret Faktör fiyatları eşitlenmesi Ticaret ve Gelir dağılım Ampirik kanıt Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-2

3 Giriş Ticaret, işgücü verimliliğindeki farklılıktan doğabileceği gibi, ülkeler arasındaki kaynak (resource) farklarına da dayanabilir. Heckscher-Ohlin teorisi ticaretin ülkeler arası işgücü, işgücü yeteneği, fiziki ve parasal sermaye, ya da diğer faktör farkları nedeniyle olacağını öngörür. Ülkelerin farklı göreli faktör yoğunlukları (relative abundance of factors of production) vardır. Üretim prosesleri faktörleri farklı relatif yoğunlukta (relative intensity) kullanır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-3

4 Giriş (devam) Eli Heckscher, 1919 Bertil Ohlin, 1933 (1977 de Nobel aldı) Heckscher-Ohlin Teorisi (Faktör Oranları, Faktör Donanımları Teorisi) (Factor Proportions Thoery) Heckscher-Ohlin teorisine göre ülkeler arasındaki işgücü, işgücü nitelikleri (labor skills), fiziki sermaye, toprak ya da üretimin diğer faktörlerindeki farklılıklar ticaretin oluşumunu açıklayan verimli farklar doğurur. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-4

5 İki Faktörlü Heckscher-Ohlin Modeli 1. 2 ülke : yerli ve yabancı 2. 2 ürün : kıyafet ve yiyecek. 3. 2üretim faktörü: İşgücü ve sermaye 4. Kullanılan işgücü ve sermaye karışımı ülkeden ülkeye değişir (bu farklılık verimliliği etkiler) 5. Her ülkedeki işgücü arzı ve sermaye arzı sabit ve ülkeden ülkeye farklı. 6. Uzun dönemde hem işgücü hem sermaye sektörler arası hareket edebilir, bu onların sektörler arası getirilerini (ücretler ve kira oranı) eşitler. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-6

6 Üretim Olanakları Biden fazla üretim faktörü olması durumunda, üretim fırsat maliyeti artık sabit değil ve Üretim Olanakları Eğrisi (Production Possibilities Frontier-PPF) de artık düz çizgi değildir. Neden? Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-7

7 Üretim Olanakları Her bir sektörde sabit sermaye ve işgücü bileşimi kullanıldığını varsayalım. 2 üretim faktörü : işgücü ve sermaye a KC = bir m 2 kıyafet üretimi için kullanılan fiziki sermaye a LC = bir m 2 kıyafet üretimi için kullanılan işgücü a KF = bir kalori yiyecek üretimi için kullanılan fiziki sermaye a LF = bir kalori yiyecek üretimi için kullanılan işgücü K = üretim için kullanılabilir toplam işgücü T = üretim için kullanılabilir toplam sermaye Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-8

8 Üretim Olanakları (devam) Üretim olanakları hem sermaye hem işgücü gereksinimlerinden (requirements) etkilenir: a TF Q F + a TC Q C K topam sermaye kaynakları Her birim yiyecek üretimi için gereken sermaye Toplam yiyecek üretimi Her birim kıyafet üretimi için gereken sermaye Toplam kıyafet üretimi Her birim yiyecek üretimi için gereken işgücü a LF Q F + a LC Q C L Her birim kıyafet üretimi için gereken işgücü topam işgücü kaynakları Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-9

9 Şekil 5-1a: Üretim Olanakları Eğrisi Faktörlerin İkamesi (Substitution) olmadan Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-10

10 Production Possibilities Sayısal Örnek: K = 3000, üretim için kullanılabilen toplam sermaye L = 2000, üretim için kullanılabilen toplam işgücü Her sektörde sabit sermaye işgücü bileşimi kullanıldığını varsayalım (faktör ikamesi yok) a KC = 2 bir m 2 kıyafet üretimi için kullanılan fiziki sermaye a LC = 2 bir m 2 kıyafet üretimi için kullanılan işgücü a KF = 3 bir kalori yiyecek üretimi için kullanılan fiziki sermaye a LF =1 bir kalori yiyecek üretimi için kullanılan işgücü

11 Üretim Olanakları (devam) Kullanılan sermayenin sermaye arzını geçemeyeceğine dair sermaye kısıtı: a TF Q F + a TC Q C K 2Q C + 3Q F 3000 Kullanılan işgücünün işgücü arzını geçemeyeceğini gösteren işgücü kısıtı : a LF Q F + a LC Q C L 2Q C + Q F 2000

12 Üretim Olanakları (devam) Ekonomi bu iki kısıt altında üretmek zorundadır, yani üretim için yeterince sermaye ve işgücü olmalıdır. Faktör ikamesi (factor substitution) olmadan üretim olanakları eğrisi bu iki kısıtın iç kısmıdır.

13 Şekil 5-1b: Üretim Olanakları Eğrisi Faktörlerin İkamesi (Substitution) olmadan

14 Üretim Olanakları (devam) Maksimum yiyecek üretimi 1000 (point 1) sermayenin hepsi kullanılıyor, işgücü fazlası var. Maksimum giyecek üretimi 1000 (point 2) işgücünün hepsi kullanılıyor, sermaye fazlası var. İşgücü ve sermaye kısıtlarının kesişimi 500 yiyecek ve 750 giyecekte (point 3).

15 Üretim Olanakları (devam) Bir birim daha giyecek üretmenin yiyecek üretimi cinsinden fırsat maliyeti sabit değil: Ekonomi az miktarda giyecek ve çok miktarda yiyecek üretiyorken düşük (örnekte 2/3) Ekonomi çok miktarda giyecek ve az miktarda yiyecek üretiyorken yüksek (örnekte 2) Neden? Çünkü ekonomi daha çok kaynağını bir ürün üretimi için ayırdığında bu kaynakların marjinal verimliliği (marginal productivity) düşük, Ve böylece o ürünün fırsat maliyeti yüksek olur.

16 Üretim Olanakları (devam) Faktörlerin ikamesi (Substitution) yok ise Yukarıdaki PPF denklemi işgücünün sermaye ile ikamesine (ya da tersine) izin vermiyor. PPF üzerindeki her bir çizgi segmenti boyunca birim faktör gereksinimleri (unit factor requirements) sabit. (Üretim Olanakları Eğrisi Şekil 5-1 deki kırmızı çizgi şeklindedir çünkü hem işgücü hem de sermaye gereksinimleri koşulu aynı anda sağlanmalı.) 4-17

17 Üretim Olanakları (devam) Faktörlerin ikamesi (Substitution) var ise Eğer üreticiler üretim prosesinde bir girdi yerine ötekini kullanabilirlerse (ikame edebiliyorsa), PPF eğimli olur. Giyeceğin fırsat maliyeti üreticiler daha çok giyecek ürettikçe artar. (bkz. Şekil 5-2) 4-18

18 Şekil 5-2: Üretim Olanakları Eğrisi - Faktörlerin İkamesi (Substitution) var ise Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-19

19 Üretim ve Fiyatlar Ekonomi ne üretir? Üretim Olanakları Eğrisi (Production Possibilities Frontier PPF) bir ekonominin neyi üretebileceğini (yeterliliğini) gösterir. Ancak ekonominin neyi ürettiği (tercihi) ürün fiyatlarına bağlıdır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-22

20 Üretim ve Fiyatlar Ekonomi ne üretir? Ekonomi toplam üretim değerini,v, maximize eden noktada üretmelidir. Eş-değer (isovalue) çizgisi sabit bir üretim değerini,v, gösteren çizgidir: V = P C Q C + P F Q F P C kıyafet fiyatı, P F yiyecek fiyatı. Eş-değer çizgisini eğimi: (P C /P F ) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-23

21 Üretim ve Fiyatlar (devam) V: Eş-değer (isovalue) çizgisi: V = P C Q C + P F Q F P F Q F = V P C Q C Q F = V/P F (P C /P F )Q C Eş-değer çizgisini eğimi: (P C /P F ) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-24

22 Şekil 5-3: Fiyatlar ve Üretim Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-25

23 Üretim ve Fiyatlar (devam) Belli bir relative kıyafet fiyatı için, ekonomi olabilecek en yüksek eşdeğer eğrisine değen Q noktasında üretim yapar. O noktada, kıyafetin relatif fiyatı (P C /P F ), PPF in eğimine ( yani kıyafetin fırsat maliyetine) eşittir. - Başka bir deyişle, üretimdeki ödünleşim (trade-off) piyasa fiyatlarına göre ödünleşime eşittir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-26

24 Girdi Bileşiminin Seçimi (Choosing the Mix of Inputs) Üreticiler kıyafet ya da yiyecek üretmek için farklı miktarlarda üretim faktörleri kullanabilirler. Tercihleri işçilere ödenen ücret seviyesi (w), ve sermaye kiralamanın kira bedeline (r) (ya da sermayenin fırsat maliyetine) bağlıdır. r: sermayenin başkalarına kiralanma ya da başkalarından kiralanma fiyatı, borç ya da kira oranı w: ücret seviyesi Ücret seviyesi(w) kira oranına (r) göre arttıkça, üreticiler hem yiyecek hem kıyafet üretiminde daha az işgücü hizmetleri ve daha çok sermaye kullanırlar. w/r işgücü/sermaye ( L F /K F ve L C /K C ) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-27

25 Girdi Bileşiminin Seçimi (devam) Her bir faktör fiyatları için, giyecek üretimi yiyecek üretimine göre (sermayeye oranla ) daha çok işgücü kullanıyor. a LC /a KC > a LF /a KF ya da L C /K C > L F /K F (Giyecek üretiminin daha yüksek L/K oranı var) Giyecek üretimi relatif olarak işgücü yoğun (labor intensive) yiyecek üretimi ise sermaye yoğun ( capital intensive).

26 Şekil. 5-5: Faktör Fiyatları ve Girdi Seçimleri 1. Her iki sektör için de w/r oranı arttıkça, O sektörde istihdam edilen L/K oranı azalır. 2. Her bir w/r oranı için kıyafet sektöründe (CC) yiyecek sektörüne göre (FF) daha çok L/K istihdam edilir. O nedenle CC eğrisi FF eğrisinin sağında yer alıyor

27 Faktör Fiyatları ve Ürün Fiyatları Rekabetçi piyasalarda (competitive markets) competitive markets), bir ürünün fiyatı üretim maliyetine eşittir. Ve üretim maliyeti faktör fiyatlarına (r ve w) bağlıdır. Ücretler(w) ve kiralama oranındaki(r) değişikliklerin bir ürünü üretmenin maliyetini nasıl etkileyeceği kullanılan faktör bileşimine bağlıdır. Sermayenin kira oranındaki (r) artış yiyecek fiyatını (yiyecek sermaye yoğun endüstri olduğu için) kıyafet fiyatından daha çok etkileyecektir. İşgücü ücretindeki (w) artış kıyafet fiyatını (giyecek işgücü yoğun endüstri olduğu için) yiyecek fiyatından daha çok etkileyecektir. w/r deki değişiklikler direkt olarak P C /P W deki değişikliklere bağlıdır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-33

28 Şekil 5-6: Faktör Fiyatları ve Ürün Fiyatları Bir ürünü üretmek için gereken girdi fiyatları artarsa o girdiyi kullanan ürünlerin fiyatı da artar. Fiyat artışı o girdiyi daha yoğun kullanan üründe daha fazla olur. P C /P F ile w/r oranı arasında birebir bir ilişki vardır. Yani her bir P C /P F oranına karşılık gelen bir w/r oranı vardır. İşgücünün relatif ücreti (w/r) arttıkça, işgücü yoğun ürünün relatif fiyatı (P C /P F ) da artar. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-34

29 Faktör Fiyatları ve Ürün Fiyatları (devam) Stolper-Samuelson Teoremi: Bir ürünün relatif fiyatı artarsa, o ürünün üretiminde yoğun olarak kullanılan faktörün reel ücreti (ücret ya da kira bedeli) artarken, diğer faktörlerin reel ücreti azalır. (Stolper & Samuelson, 1941) Relatif ürün fiyatlarındaki herhangi bir değişiklik gelir dağılımını değiştirir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-35

30 Faktör Fiyatları ve Ürün Fiyatları (devam) Relatif kıyafet fiyatındaki P C /P F bir artış sonucu: İşçilerin sermaye sahiplerine oranla geliri (w/r) artar, Her iki endüstride kullanılan işgücü/sermaye (L/K) azalır, İşçilerin reel geliri (alım gücü - purchasing power) artar ve sermaye sahiplerinin reel geliri azalır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-37

31 Kaynaklar ve Üretim Ekonominin kaynakları değiştikçe ürün miktarları nasıl değişir? Rybczynski Teoremi Bir üretim faktörünün miktarı arttıkça (ürün fiyatları ve öteki faktör miktarı sabitken), o faktörü yoğun olarak kullanan ürünün arzı artarken diğer ürünün arzı azalır. (Rybczynski, 1955) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-38

32 Kaynaklar ve Üretim (devam) Bir ülkenin işgücünün artığını varsayalım. Bu ülkedeki işgücü/sermaye oranı L/K artıyor anlamına gelir. Üretim olanakları eğrisinin genişlemesi giyecek (işgücü yoğun ürün olduğu için) sapmalı olur. Belirli bir relatif giyecek fiyatı için (P C /P F ) her iki sektörde kıllanılan K/L oranında değişim olmaz (P C /P F oranı aynı kalırsa w/r ve dolayısıyla her bir sektördeki K/L oranı da yanı kalır). Fazladan gelen işgücünü kullanmak için ekonomi relatif olarak işgücü yoğun olan giyecek üretimini artırırken relatif olarak sermaye yoğun olan yiyecek üretimini kısıtlar.

33 Kaynaklar ve Üretim (devam) Dengede: Marjinal gider= Marjinal getiri Giyecek için: w = MPL C x P C r = MPKc x P C Yiyecek için: w = MPL F x P F r = MPK F x P F Buradan: P C /P F = MPL F / MPL C = MPK F / MPK C w/r = MPL C / MPK C = MPL F / MPK F

34 Şekil 5-8: Kaynaklar ve Üretim Olanakları Ülke nin işgücünde artış PPF eğrisinde Sapmalı büyümeye (Biased expansion) yol açar.

35 Kaynaklar ve Üretim (devam) Yüksek işgücü / sermaye/ oranı olan bir ekonomi yiyeceğe göre daha çok kıyafet üretir. ÖRNEK: Yerli ülkenin işgücünde, yabancı ülkenin ise sermayede relatif olarak zengin (relatively abundant ) olduğunu varsayalım. L/K > L*/ K* Benzer şekilde yerli ülke sermayede, yabancı ülke ise işgücünde relatif olarak yoksun (relatively scarce). Yerli ülke giyecek relatif olarak işgücü yoğun (relatively labor intensive) olduğu için giyecek üretiminde relatif olarak daha verimli olur. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-43

36 Heckscher-Ohlin Modeli'nde Ticaret (devam) Ülkelerin aynı teknoloji ve aynı zevkleri olduğunu varsayalım. Aynı teknoloji ile, her ülkenin daha fazla sahip olduğu kaynağı relatif olarak daha yoğun olarak kullandığı ürünün üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğü vardır. Aynı zevkleri ile, iki ülke de serbest ticaretle altında aynı relatif ürün fiyatları ile karşılaştıklarında yiyecek ve yiyeceği aynı oranda tüketir.

37 Heckscher-Ohlin Modeli'nde Ticaret (devam) Kıyafet relatif olarak işgücü yoğun olduğu için, her relatif yiyecek/kıyafet fiyatında, yerli ülkenin kıyafet/yiyecek üretimi yabancı ülkeye göre daha fazla olacaktır. Yerli ülkenin yabancı ülkeye göre daha yüksek bir relatif kıyafet arzı olacaktır. Yerli ülkenin relatif arz eğrisi yabancı ülkeninkinin sağında olacaktır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-47

38 Şekil 5-9: Ticaret Relatif Fiyatlarda Yakınsama Doğurur Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-48

39 Heckscher-Ohlin Modeli'nde Ticaret (devam) Ricardo modeli gibi, Heckscher-Ohlin modeli de ticaret sonucu relatif fiyatlarda bir yakınsama öngörür. Ticaret ile, relatif kıyafet fiyatının işgücü yoğun (yerli) ülkede artacağı ve işgücü kıt (yabancı) ülkede düşeceği öngörülür. Relatif Fiyatlar ve Ticaret Bileşimi: Yerli ülkede, kıyafetin relatif fiyatındaki artış relatif kıyafet üretiminde artışa ve relatif kıyafet tüketiminde düşüşe sebep olur; - Yerli ülke kıyafet ihraç ve yiyecek ithalatçısı olur. Yabancı ülkedeki relatif kıyafet fiyatındaki düşüş onun kıyafet ithalatçısı ve yiyecek ihracatçısı olmasına neden olur. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-49

40 Heckscher-Ohlin Modeli'nde Ticaret (devam) Heckscher-Ohlin Teorisi : Bir faktörde görece daha zengin olan bir ülke üretimde o faktörü yoğun kullanan ürünü ihraç eder. Bir ekonomi zengin üretim faktörlerini yoğun kullanan ürünleri ihraç ederken ve relatif kıt olduğu üretim faktörlerini yoğun kullanan ürünleri ithal eder. (Faktör Oranları, Faktör Donanımları Teorisi) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-50

41 Ticaret ve Gelir Dağılımı Göreli fiyatlardaki değişiklikler emek ve sermayenin kazançlarını etkileyebilir. Kıyafet fiyatındaki bir artış, her iki ürün üzerinden işgücünün satın alma gücünü arttırırken her iki ürün üzerinden sermayenin satın alma gücünü azaltır. Yiyecek fiyatındaki bir artışın tam tersi etkisi vardır.

42 Ticaret ve Gelir Dağılımı (Devamı) Bu nedenle uluslararası ticaret, uzun dönemde bile, gelir dağılımını etkileyebilir: Bir ülkedeki bol faktör sahipleri ticaretten kazançlı çıkarken kıt faktör sahipleri ticaretten zararlı çıkar. İthalatla- yarışan sektörde yoğun olarak kullanılan kullanılan üretim faktörlerleri, -- kullanıldıkları endüstriden bağımsız olarak -- ticarete açılmaktan zarar görür.

43 Ticaret ve Gelir Dağılımı (Devamı) Dünyanın geri kalanı ile kıyaslandığında, ABD yüksek vasıflı işgücü yoğun iken düşük vasıflı işgücü buna kıyasla daha azdır. Uluslararası ticaretin ABD deki düşük vasıflı işçileri sadece geçici süre değil - kalıcı olarak da daha kötü duruma düşürecek bir potansiyeli var.

44 Ticaret ve Gelir Dağılımı Gelir dağılımında değişiklikler, sadece uluslararası ticaret ile değil, her ekonomik değişim ile birlikte meydana gelir. Teknolojideki değişiklikler, tüketici eğilimdeki değişiklikler, kaynakların tükenişi ve yenilerinin bulunması...hepsi gelir dağılımını etkiler. Ekonomistler (A.B.D. de) artan gelir eşitsizliğinin temel sorumlusu olarak teknolojideki değişimi ve bunun sonucunda eğitime ödenen primiumu görüyorlar. Ticareti önlemek yerine ticaretten dolayı (ya da başka bir ekonomik değişim) kaybedenleri telafi etmek daha iyi olurdu. Ekonomi bütün olarak ticaretten kazanım sağlar. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-61

45 Ticaret ve Gelir Dağılımı (devam) Ticaret politikasındaki politik bir meyil vardır: Ticaretten dolayı potansiyel olarak kaybedenler politik olarak kazananlardan daha organize. Kaygılar genellikle küçük bir kesim üzerinde yoğunlaşır, fakat kazanımlar kalabalık arasında yayılmıştır. Şeker ithalatını önlemek için herkes yılda ortalama $8 ödüyor: bu politikanın toplam masrafı yılda ortalama 2 milyar $. Bu programın kazanımları ise toplamda ortalama 1milyar $, fakat bu miktar relatif olarak az sayıdaki şeker üreticisine gidiyor. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-62

46 Kuzey-Güney Ticareti ve Gelir Eşitsizliği Son 40 yılda, Güney Kore, Meksika, ve Çin gibi ülkeler A.B.D. ye niteliksiz işgücü yoğun (kıyafet, ayakkabı, oyuncak, montaj ürünler) ürünler ihraç ettiler. Aynı zamanda, niteliksiz işçilerin ücretleri nitelikli işçilere göre daha yavaş arttığı için A.B.D. deki, gelir eşitsizliği arttı. Önceki trend sonraki trendin nedeni midir? Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-63

47 Kuzey-Güney Ticareti ve Gelir Eşitsizliği (Devamı) Heckscher-Ohlin modeli yoğun faktörlerin sahiplerinin ticaretten kazanacağını ve kıt faktörlerin sahiplerinin ticaretten kaybedeceğini öngörür. Ancak bu öngörüyü destekleyen kanıt azdır. 1. Modele göre, gelir dağılımında bir değişim ürün fiyatlarındaki değişimden dolayı olur. Ancak nitelik yoğun ürün fiyatlarının niteliksiz-yoğun ürün fiyatlarına göre değiştiğine dair kanıt yoktur. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-64

48 Kuzey-Güney Ticareti ve Gelir Eşitsizliği (Devamı) 2. Modele göre, niteliksiz işgücü yoğun ülkelerde niteliksiz işçilerin ücretleri nitelikli işgücü ücretlerine oranla artmalıdır, ancak bazı durumlarda bunun tersi gözlenmiştir: Meksika da nitelikli işgücü ücretleri niteliksiz işgücü ücretlerinden daha hızlı artmıştır. Oysaki Meksika A.B.D. ve Kanada ya kıyasla niteliksiz işçi yoğun bir ülke. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-65

49 Kuzey-Güney Ticareti ve Gelir Eşitsizliği (Devamı) 3. Model tam olarak doğru olsa bile ticaret ABD ekonomisinin küçük bir kısmını oluşturuyor, bu nedenle ABD fiyatları ve ücretleri üzerindeki etkisinin küçük olması gerekir. Ticaret ekonomistlerinin çoğunun görüşüne göre sorumlu ticaretten ziyade işçi vasıfları üzerine büyük vurgu yapan yeni üretim teknolojileridir. (Örneğin, bilgisayarların yaygınlaşması ve işyerindeki diğer ileri teknolojiler.)

50 Vasıf-Yanlı Teknolojik Değişiklik ve Gelir Eşitsizliği Nitelik-sapmalı teknolojik değişimlerde: Nitelikli işgücü göreli olarak daha pahalılaşmasına rağmen W skilled /w unskilled, her iki sektördeki üreticiler vasıfsıza oranla nitelikli işgücü istihdamlarını arttırarak yanıt verirler.(şekil 5-10 panel b) Ticaret kaynaklı değişimlerde: Her iki sektördeki istihdamda zıt yönde bir etki öngörülür. (ücreti artan nitelikli işgücünün istihdam oranının azalması).(şekil 5-10 panel a) ABD ekonomisinde birçok sektördeki nitelikli işgücü oranlarındaki yaygın artış nitelik-sapmalı teknolojik değişim (skill-biased technological change) açıklamaya dikkat çekiyor. (bkz. Şekil 5-11)

51 Şekil 5-10: Artan Ücret Eşitsizliği: Ticaret veya Nitelik-Sapalı Teknolojik Değişim?

52 Şekil 5-11: ABD nin 4 Sektör Grubunda Üretim-Dışı ve Üretim İstihdam Oranlarının Değişimi

53 Vasıf-Yanlı Teknolojik Değişiklik ve Gelir Eşitsizliği (Devamı) Ticaret büyük olasılıkla, teknolojik değişim sürecini hızlandırarak, ücret eşitsizliğindeki artışlara dolaylı bir katkı sağlamıştır. İhracata başlayan firmalar nitelikli işgücü yoğun üretim teknolojilerine yöneliyorlar. Ticaretin serbestleşmesi bu durumda geniş bir firma kesiminin bu tarz teknoloji-artırımı yapmaya teşvik ederek yaygın bir teknolojik değişim meydana getirebilir. Üretim sürecini ülkeler arasında bölmek gelişmiş ülkelerdeki nitelikli işgücüne olan göreli talebi niteliksapmalı teknolojik değişikliklere benzer şekilde arttırabilir.

54 Faktör Fiyatları Eşitlenmesi Ricardo modelinden farklı olarak, Heckscher-Ohlin modeli girdi (faktör) fiyatlarının ülkeler arasında eşitleneceğini öngörür. Serbest ticaret relatif ürün fiyatlarını eşitler. Ürün fiyatları ile faktör fiyatlarının ilintili olması sebebiyle iki ülkedeki faktör fiyatları (w,r) da eşitlenir. Ticaret, yoğun faktörler kullanılarak üretilen ürünlere talebi arttırır. Bu da endirekt olarak yoğun faktörlere olan talebi arttırarak, yoğun faktörlerin fiyatlarının artmasına neden olur. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-73

55 Tablo 5-1: Uluslararası Ücret Karşılaştırması (A.B.D. = 100) Ancak gerçek hayatta ülkeler arasında faktör fiyatları eşitlenmez. (Bir sebep: kalite farkı olabilir) Ülkeler arasında sadece işgücü kalite farklılığı ile açıklanamayacak kadar geniş ücret farklılıkları vardır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-75

56 Faktör Fiyatları Eşitlenmesi (Model vs Gerçek) Ancak gerçek hayatta faktör fiyatları ülkeler arasında tam olarak eşit değildir. Bunun bazı nedenleri: 1. Model ticaret yapan ülkelerin aynı ürünleri ürettiğini varsayar, (böylece o ürünlerin fiyatları eşitlenir) Ancak ülkeler faktör oranları oldukça farklı ise farklı ürünler üretirler. 2. Model ticaret yapan ülkelerin aynı teknolojiye sahip olduklarını varsayar, Ancak farklı teknolojiler faktörlerin verimliliklerini ve dolayısıyla da bu faktörlere ödenen ücretleri (w/r oranlarını) etkileyebilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-76

57 Faktör Fiyatları Eşitliği (Model vs Gerçek) (devam) 3. Model ticaret engellerini ve taşıma masraflarını da dikkate almıyor, ki bunlar ürün fiyatları ve faktör fiyatlarının eşitlenmesini önleyebilir. 4. Model sonuçlarını uzun vade için öngörür. Ancak ticari liberalleşmeden sonra, ekonomideki üretim faktörleri zengin faktörleri yoğun olarak kullanan endüstrilere hızla kayamayabilirler. Kısa vadede, faktörlerin verimlikleri halihazırdaki endüstrilerindeki kullanımlarına göre belirlenir, böylece ücret/kira oranları ülkeler arasında farklı olabilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-77

58 Heckscher-Ohlin Modelinin Ampirik Kanıtı A.B.D. veri testleri Leontief Paradoksu. (Leontief, 1953) Global veri testleri Bowen, Leamer ve Sveikauskas (1987): Heckscher-Ohlin modelini 27 ülke verisi üzerinde test ettiler ve Leontif Paradoksunu uluslararası düzeyde onayladırlar. (Tablo 4-3): Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-78

59 Heckscher-Ohlin Modelinin Ampirik Kanıtı A.B.D. veri testleri A.B.D. dünyadaki en sermaye-yoğun ülke olmasına rağmen A.B.D. nin ihracatları ithalatlarına göre daha az sermaye-yoğun: Leontief Paradoksu. (Leontief, 1953) (Nobel 1973) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-79

60 Tablo 5-2: A.B.D. İhracat ve İthalatının 1962 Yılı Faktör Bileşimi Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-80

61 Tablo 5-3: Teknolojik Verimlilik Tahminleri, 1983 (A.B.D. = 1) Kayıp ticaret in nedeni ülkeler arasındaki benzer teknoloji varsayımı olarak görünmektedir. Teknoloji işçilerin verimliğini ve bu nedenle işgücü servislerinin değerini etkiler. Yüksek teknoloji sahibi ve yüksek işgücü değeri olan bir ülke, düşük teknoloji sahibi ve düşük işgücü değeri olan bir ülkeden çok fazla ithalat yapmayacaktır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-81

62 Tablo 5-3: Teknolojik Verimlilik Tahminleri, 1983 (A.B.D. = 1) (devam) ABD: dünya gelirinin %25 i dünya işgücünün %5 i Faktör oranları teorisine göre göre ABD nin işgücü içeren ithalatının çok olması gerekir (işgücünün 4 misli kadar) ancak ABD ticaretinin faktör içeriği çok daha düşük net işgücü ithalatı göstermektedir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-82

63 Heckscher-Ohlin Modelinin Ampirik Kanıtı Global veri testleri Bowen, Leamer ve Sveikauskas (1987): Heckscher-Ohlin modelini 12 faktör ve 27 ülke verisi üzerinde test ettiler (Tablo 4-3): Modele göre bir ülkenin her zaman faktör oranı gelir oranından yüksek olan ürünleri ihraç etmesi gerekir. Faktör oranı = Ülkenin faktör arzı/dünyadaki faktör arzı Gelir oranı =Ülkenin geliri/dünyadaki toplam gelir Ancak ticaretin öngörülen yönde olması oranı %61 Leontief Paradoks unu uluslararası seviyede destekler. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-84

64 Tablo 4-3: Heckscher-Ohlin Modelinin Testi Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 4-85

65 Heckscher-Ohlin Modelinin Ampirik Kanıtı (Devamı) Heckscher-Ohlin Modeli birbiriyle ticaret yapan ülkeler arasında faktör fiyatlarının eşitleneceğini öngördüğü için aynı zamanda faktör fiyatları eşitleninceye kadar üretim faktörlerinin belirli miktarda ürünü üretip ihraç edeceğini öngörür. - Başka bir deyişle, üretim faktörleri hizmetlerine ait tahmini bir servis değeri ülkeler arasındaki tahmin edilen ticaret hacmi içerisinde barınır.

66 Heckscher-Ohlin Modelinin Deneysel Kanıtı (Devamı) Fakat faktör fiyatları ülkeler arasında eşitlenmediği için, tahmin edilen ticaret hacmi gerçekleşenden çok daha fazladır. - Daniel Trefler tarafından bulunan kayıp ticaret in bir sonucu. Bu eksik ticaret in nedeni ülkeler arasındaki özdeş teknoloji varsayımı olarak görünmektedir. - Teknoloji işçilerin verimliliğini etkiliyor ve bu yüzden de emek hizmetinin değerini etkiler - Yüksek teknoloji sahibi ve yüksek işgücü değeri olan bir ülke, düşük teknoloji sahibi ve düşük işgücü değeri olan bir ülkeden çok fazla ithalat yapmayabilir.

67 Heckscher-Ohlin Modelinin Deneysel Kanıtı (Devamı) Donald Davis ve Donald Weinstein ın (2001) önemli bir çalışması, benzer teknolojilerin varsayımları ile birlikte faktör fiyatının eşitleneceği altındaki varsayımları yumuşatıldığında (ülkelerin aynı ürünleri üretmesi ve maliyetsiz ticaret ile ürünlerin fiyatlarının eşitlenmesi): (10 ülke için, K ve L) böylece ticaretin yönü ve faktör içeriğine ilişkin tahminler ampirik kanıt ile uyumlu hale geliyor ve nihai olarak iyi bir tutarlılık gösteriyor. Saf Heckscher-Ohlin Modeli nin öngörüleri için destek bulmadaki güçlük yapılan bazı varsayımlardan ötürüdür.

68 Tablo 5-4: Ticaretin Faktör İçeriği için Daha İyi Ampirik Uyum

69 Heckscher-Ohlin Modelinin Deneysel Kanıtı (Devamı) İşgücü- bol (labor-abundat) ve nitelik-kıt (skillscarce) gelişmekte olan ülkelere ait ihracatları, nitelik-yoğun, işgücü-kıt (zengin) ülkelerin ihracatları ile karşıtlatırın. Gelişmekte olan üç ülkenin ABD ye ihracatları en düşük vasıf yoğunluklu sektörlerde toplanmıştır. Üç vasfı yoğun ülkenin ABD ye ihracatları yüksek vasıf yoğunluklu sektörlerde toplanmıştır.

70 Şekil 5-12: Birkaç Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülke için İhracat Bileşimi,

71 Heckscher-Ohlin Modelinin Deneysel Kanıtı (Devamı) Ya da Çin gibi bir ülke büyüdüğünde ve göreli olarak vasıf-yoğunluğu arttıkça ihracatların nasıl değiştiğini kıyaslayalım: Yüksek-vasıflı sektörlerdeki ihracat yoğunluğu zaman içerisinde durmadan artar. Son yıllarda, ihracatın en büyük kısmı en yüksek vasıflı sektörlerde gerçekleşirken önceki yıllarda ihracatlar en düşük vasıflı sektörlerde yoğunlaşmıştı.

72 Şekil 5-13: Çin İhracatının Zaman İçerisindeki Değişimi

73 Özet 1. Üretim prosessinde kullanılan faktörler arasındaki ikame (Substitution) eğimli PPF eğrisi ne yol açar. Ekonomi bir üründen düşük miktarda üretiyorsa, o ürünün üretiminde kullanılan kaynakların marjinal verimliliği yüksek ve o ürünün fırsat maliyeti düşüktür. Ekonomi bir üründen yüksek miktarda üretiyorsa, o ürünün üretiminde kullanılan kaynakların marjinal verimliliği düşük ve o ürünün fırsat maliyeti yüksektir. 2. Bir ekonomi kaynaklarını kullanarak yapabileceği en yüksek üretimi yapıyorsa, bir ürünü üretmenin fırsat maliyeti ürünün piyasadaki relatif fiyatına eşittir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

74 Özet (devam) 3. Stolper-Samuelson Teoremi: Bir ürünün relatif fiyatı artarsa, o ürünün üretiminde yoğun olarak kullanılan faktörün reel ücretinde (r ya da w) artış öngörülür. Üretimdeki diğer faktörlerin reel ücretlerinde ise düşme öngörülür. 4. Rybczynski Teoremi: Ürün fiyatları sabitken bir üretim faktörünün miktarı artarsa, o faktörü yoğun olarak kullanan ürünün arzı artarken, diğer ürünün arzının azalacağını öngörür. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

75 Özet (devam) 5. Bir ekonomi zengin üretim faktörlerini yoğun kullanan ürünleri ihraç ederken kıt üretim faktörlerini yoğun kullanan ürünleri ithal etmesini öngörür. 6. Ticaret ile yoğun faktörlerin sahipleri kazanırken kıt faktörlerin sahipleri ise kaybeder. 7. Ticaret ile ülkenin genelinin daha iyi duruma gelir. Dolayısıyla teoride her ülke içerisindeki kazananlar kaybedenler kompanse edebilirler. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

76 Özet (devam) 8. Heckscher-Ohlin modeli relatif ürün fiyatlarının ve faktör fiyatlarının eşitleneceğini (Faktör Fiyatları Eşitliği) öngörür (Ancak bu iki durum da gerçek hayatta görülmez ) 6. Heckscher-Ohlin modelinin ampirik kanıtı zayıftır (yüksek gelir seviyesindeki ülkeler ile düşük/orta gelir seviyesindeki ülkeler arasındaki ticaret durumları ya da teknolojik farklılıkların dikkate alınması dışında). Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved