Editör: Prof. Dr. Salih ÇEPNİ. Kuramdan Uygulamaya FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETİMİ ISBN

Transkript

1 11

2 Editör: Prof. Dr. Salih ÇEPNİ Kuramdan Uygulamaya FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETİMİ ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Eylül 2004, Ankara 11. Baskı: Mart 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Cemal İnceoğlu Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tarcan Matbaacılık Yayın Sanayi Zübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15 İSKİTLER/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 Ön Söz Okulların amaçlarından biri, öğrencilerini Fen ve Teknoloji alanında yeni gelişmeleri algılayıp uygulayabilen bireyler olarak yetiştirmektir. Bunu gerçekleştirmek için eğitim programlarına Fen ve Teknoloji dersleri eklenmiştir. Bu programın genel amaçları incelendiğinde bazı alanların ön plana çıkarıldığı görülmektedir. Bunlar arasında; bilim, fen, bilim ve teknoloji okuryazarlığı, çevre gibi konular yer almaktadır. Ülkemiz diğer gelişmiş ülkelerde olduğu gibi, okullarda fen ve teknoloji eğitimini daha etkin hale getirmek için yeni arayışlar içerisine girmiştir. Bunun en somut örnekleri, birçok eğitim fakültelerinde fen ve teknoloji eğitimi alanında yüksek lisans ve doktora programlarının açılması ve bu alanda artan fen eğitimi araştırmalarıdır. Bir başka gelişme ise fen bilgisi derslerinin fen ve teknoloji dersleri olarak yeniden yapılandırılmasıdır. Hiç şüphesiz bir yenilik hareketi gerçekleştirildiğinde buna karşı bir direnç oluşur. Bunun en önemli nedenlerinden birkaçı, yeni anlayışların ve teorilerin kısa sürede özümsenmesinin güçlüğü ve uygulamaya aktarımındaki zorluklardır. Bu noktadan hareketle bizler Kuramdan Uygulamaya Fen ve Teknoloji Öğretimi kitabını hazırladık. Kitap, 13 üniteden oluşmaktadır. Her bir ünite fen ve teknoloji öğretiminin bir boyutunu ele almış ve en son gelişmeleri içerecek şekilde düzenlenmiştir. Bu kitap, özellikle ilköğretim okullarında görev yapan sınıf ve fen bilgisi öğretmenleri ile öğretmen yetiştiren kurumların programlarında yer alan Özel Öğretim Yöntemleri I-II derslerine katılan öğretmen adayları ve öğretim elemanlarının yararlanmaları amacıyla hazırlanmıştır. Kuramdan Uygulamaya Fen ve Teknoloji Öğretimi kitabında kuramsal bilgilerin yanında bu bilgilerin uygulamaya dönüştürülmesinde yararlanılabilecek örnek etkinlikler sunulmuştur. Ayrıca, kitapta konular sistematik olarak birbirine bağlanmış ve uygulayıcıların karşılaşabilecekleri birçok duruma çözüm önerilmeye çalışılmıştır. Fen ve Teknoloji Öğretimi dersi doğası gereği hızlı gelişmelere açık olmasından dolayı, uygulayıcıların bu kitabın yanında her ünite ile ilgili yeni yayımlanmış bilimsel çalışmaları da gözden geçirmeleri önerilmektedir. Kitabın bu baskısına yeni eklentiler eklenerek kitap etkinlik yönünden daha da zenginleştirilmiştir. Yazarlar Adına Editör Prof. Dr. Salih ÇEPNİ Trabzon 2014

4 - -

5

6

7 1.BÖLÜM A Giriş...2 Bilimin Nitelikleri...3 Bilgi Türleri...5 Örnek Etkinlik Örnek Etkinlik Fennin Teknoloji ile Buluşması...8 Fen ve Teknoloji Eğitiminin Amaçları, Doğası ve Fen ve Teknoloji Okuryazarlığı...9 Fen Eğitiminin Amaçları...9 Fen ve Teknoloji Eğitimin Amaçları...10 Bilimin Doğası ve Fen Okuryazarlığı...11 Teknoloji Okuryazarlığı BÖLÜM B ÇNDEKLER Giriş...16 Program Geliştirme Süreci...16 Program Geliştirme Ekibi...17 Bir Programı Planlamada Temel Ögeler...18 a. Araştırılacak Konular:...19 b. Program Planlamada Dikkate Alınacak Dört Temel Alan...20 Bazı Fen ve Teknoloji Programları Fen ve Teknoloji Öğretim Programı...29 Programın Temel Yaklaşımı ve Vizyonu...29 Öğretim Programının İçeriği Fen Bilimleri Dersi (3 8. Sınıflar) Öğretim Programı Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı ile 2013 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı nın Karşılaştırılması ve 2013 Öğretim Programlarının Kazanım Yüklerinin Karşılaştırılması Öğretim Programı ile 2013 Öğretim Programının Karşılaştırılmalı Olarak Genel Değerlendirmesi...45 Örnek Etkinlikler...46 Kaynaklar...47

8 x 2. BÖLÜM Giriş...52 O Halde Öğrenme Nedir?...52 Öğretmeyi Nasıl Tanımlayabiliriz?...53 Öğretim Nasıl Tanımlanır?...54 Öğrenme Kuramları (Teorileri)...56 Jean Piaget in Öğrenme Kuramı...56 Öğrenme Halkası Yaklaşımı...67 Jerome Bruner in Öğrenme Kuramı...70 Robert Gagné nin Öğrenme Kuramı...75 David Ausubel in Öğrenme Kuramı...80 Yapılandırmacı (Constructivist) Öğrenme Kuramı...84 Çoklu Zeka Kuramı Çoklu Zeka Kuramının Eğitimde Kullanımı Çoklu Zeka Kuramında Ölçme ve Değerlendirme Kaynaklar BÖLÜM Giriş Yaşam (Bağlam) Temelli Öğrenme Yaklaşımının Kapsamı Bağlam temelli öğrenmede öğretmenin dikkat etmesi gerekenler Bağlamsal Öğrenmeye Dayalı Bir Dersin Beş Prensibi Bağlam Temelli Öğrenme Kuramının Öğretim İlkeleri A. Dört Aşamalı Model B. REACT Modeli Bağlam Temelli Öğrenme Kuramına Dayandırılan Programların Özellikleri Problem Çözme Yaklaşımı ve Programdaki Problem Çözme Becerileri (PÇB) Bilişim ve İletişim Becerileri (BİB) Fizik-Teknoloji-Toplum-Çevre Becerileri (FTTÇ) Tutum ve Değerler (TD) Bağlam Temelli Öğrenmede Benimsenen Ölçme-Değerlendirme Yaklaşımı Bağlam Temelli Bir Öğretim Yapma Dereceniz Nedir? Beyin Temelli (NÖROFİZYOLOJİK) Öğrenme Beynin yapısı, işleyişi ve fonksiyonları Beyin Temelli Öğrenme Beyin Temelli Öğrenmede Ölçme ve Değerlendirme Kuvvet ve Hareket Ünitesi İle İlgili Beyin Temelli Öğrenmeye Dayalı Ders Planı - I Kaynaklar...170

9 xi 4. BÖLÜM Giriş Kavram Nedir? Kavramların Önemi Kavram Öğrenme Kavram Geliştirme Süreçleri Kavramların Sınıflanması Algılanan kavramlar Betimlemeli kavramlar Kuramsal kavramlar Kavramların Aşamalılığı Kavramlar Arası İlişkiler Kavram Öğrenimi Kavram Öğrenimine Yardımcı Grafik Materyaller Anlam Çözümleme Tabloları (AÇT) Kavram Ağları Zihin Haritaları Kavram Haritaları Kavramsal Değişim Metinleri (KDM) Öğrencilerin Kavramlarla İlgili Ön Bilgi ve Yanılgılarının Belirlenmesi A. Tahmin-Gözlem-Açıklama B. Olaylar veya Durumlar Hakkında Görüşme C. Kavramlar Hakkında Görüşme D. Çizimler E. Kelimeleri İlişkilendirme Kaynaklar BÖLÜM Problem Çözme Yöntemi Problem Çözme Yeterlikleri Problem Çözme Yeterliklerinin Geliştirilmesi Bilimsel Süreç Becerileri Temel Beceriler Nedensel Süreçler Deneysel Süreçler Proje Yöntemi ve Fen Öğretiminde Uygulanması Projelerin Geliştirilip Uygulanmasında Takip Edilen Kriterler Kaynaklar

10 xii 6. BÖLÜM Giriş Düşünme Yeteneğinin Gelişimi Fen Bilimleri Öğretiminde Öğrencileri Aktif Kılan Yöntem ve Teknikler Tartışma Yöntemi Argümantasyon Yöntemi Grup Tartışması Sınıf Tartışması Örnek Olay Yöntemi Beyin Fırtınası Rol Oynama Tekniği Drama Tekniği Fen Öğretiminde Öğrenci Katılımıyla Modeller Geliştirme Kaynaklar BÖLÜM Giriş Laboratuarın Tanımı Laboratuarın Tarihsel Gelişimi Fen Öğreniminde Laboratuarın Kullanım Amaçları Laboratuarın Düzenlenmesi a. U Biçimli Laboratuarlar b. Sıralı Laboratuar Düzeni Deney Çeşitleri a. Yapılış Şekillerine Göre b. Yapılış Amacına Göre c. Yapılış Zamanına Göre Deneyler Deney Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Deneyin Yapılması Sürecindeki İşlemler Deney Sonu Faaliyetler Deney Raporu Oluşturma Laboratuar Araç-Gereçleri ve Elde Edilme Yolları

11 xiii Nasıl Ulaşılır? Deney Tasarlama Tasarlanan Etkinlikler Kaynaklar BÖLÜM Laboratuar Yaklaşımları Deneyleri Yürütmede Gerekli Olan Becerileri Kazandıran Yaklaşımlar Bilimsel Süreç Becerileri Geliştirmeye Dayalı Laboratuar Modeli Bilimsel Süreç Becerilerine Dayandırılmış Etkinlikler Laboratuarlarda Etkinlikleri Yürütme Yaklaşımları Doğrulama (İspatlama: Tümdengelim) Yaklaşımı Tümevarım Yaklaşımı Bütünleştirici Öğrenme Yaklaşımına Dayalı Laboratuar Etkinlikleri Kaynaklar BÖLÜM Giriş Elektrik ile Yapılan Laboratuar Çalışmalarında Güvenlik Kimyasal Maddelerle Yapılan Laboratuar Çalışmalarında Güvenlik Kimyasal Maddeleri Depolama Yanıcı Sıvılar ve Korunma Yolları Kanserojen Kimyasal Maddeler Gözlerin Korunmasında Güvenlik Diğer Korunmalarda Güvenlik a. Cam ve Kesici Araç Gereçler Kullanırken Güvenlik b. Canlılarla Temas Edilmesinde Güvenlik c. Isıyla Çalışma Yaparken Güvenlik Laboratuarlarda Kullanılan Araç Gereçlerin Temizliği Laboratuarda Yangın Önlemleri Araç-Gereç Güvenliği Laboratuarlarda Temizlik Kaynaklar

12 xiv 10. BÖLÜM Ölçme ve Değerlendirmenin Önemi Ölçme ve Değerlendirme Kavramları Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Soruların Sınıflama Türleri Bloom un Taksonomisine Uygun Ölçme ve Değerlendirme Öğrenmenin Boyutları Bilişsel Boyut Duyuşsal Alan Psikomotor Alan Piaget in Zihinsel Gelişim Kuramı Zihinsel Gelişim Evrelerine Paralel Ölçme Değerlendirme Yapma a. Somut Operasyon Dönemine Uygun Ölçme-Değerlendirme b. Formal operasyon dönemine Uygun Ölçme ve Değerlendirme Kaynaklar BÖLÜM Alternatif Değerlendirme Yaklaşımları Alternatif Değerlendirme Nedir ve Niçin Yapılmalıdır? Alternatif Değerlendirmelerde Uyulması Gereken Temel İlkeler Açık Uçlu Sorular ve Çoktan Seçmeli Testler Dışındaki Ölçme Araçları Eşleştirmeli Sorular Bulmacalı sorular Betimlemeli Sorular Kavram Ağı, Kavram Haritası ve Anlam Çözümleme Tabloları Yapma Verilen Kelimelerden Anlamlı Cümleler Oluşturma Yapılandırılmış Grid Metodu ile Ölçme Performans Değerlendirmesinde Kullanılan Teknikler Kapsamlı Gözlemler Yapma Yarı-Yapılandırılmış Mülakatlar Yürütme Yazılı Görüşler Alma Pratik Yapma Bireysel Gelişim Dosya Türleri Kaynaklar

13 çindekiler xv 12. BÖLÜM Giriş Fen Bilimleri ve Teknoloji Programında Öğrenme Alanları ve Hedefler Planlamanın Dünü ve Bugünü Planların Türleri ve Hazırlanışları Ünitelendirilmiş Yıllık Plan ve Hazırlanışı Ünite Planı, Faydaları ve Hazırlanışı Ders Planı, Faydaları ve Hazırlanışı Kaynaklar BÖLÜM Fen Öğrenme ve Bilgisayar Ortamındaki Etkileşimler a) Öğretici Olarak Bilgisayarlar b) Grup Etkinlikleri Düzenlemede Bilgisayarlar Fen Bilimleri Öğretim Programı ve Teknolojiyi Uyarlama Fen Bilimleri Derslerinde Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) Açısından Öğretmen Rolleri Fen Bilimleri Öğretiminde Bilgisayar Destekli Öğretim a. Canlandırma ve Benzeşim Programları b. Alıştırma Yazılımları Fen Bilimleri Öğretmenleri BDÖ Açısından Nasıl Bir Anlayışla Yetiştirilebilir? İnternet ve Fenle İlgili Örnek Siteler Sosyal Ağlar ve Öğrenmede Yeni Eğilimler Artırılmış Gerçekliğin Eğitim Ortamıyla Etkileşimi Fen Öğretiminde Yararlanılacak İnternet Adresleri Fen ve Teknoloji (Fen Bilimleri) Öğretmeni Öğretim Teknolojisini Nasıl Kullanmalıdır? Etkinlikler Kaynaklar BÖLÜM A. Yapılandırılmış Sorgulama Etkinlikleri (3. ve 4. Sınıflar) B. Rehberli Sorgulama Etkinlikleri (5. ve 6. Sınıflar) C. Açık-Uçlu Sorgulama Etkinlikleri (7. ve 8. Sınıflar) Kaynaklar

14 xvi Kuramdan Uygulamaya FEN VE TEKNOLOJ ÖRETM ŞEKİLLER LİSTESİ /Şekil 1.1 Program geliştirme süreci şeması...17 /Şekil 2.1 Öğrenme, öğretme ve öğretim ilişkisi...55 /Şekil 3.1. Beynin bölümleri /Şekil 4.1. Maddenin halleri ile ilgili kavram ağı /Şekil 4.2. Maddenin halleri ile ilgili kavram ağı /Şekil 4.3. Maddenin halleri ile ilgili kavram ağı /Şekil 4.4. Deniz, dünya ve kara kavramları ile ilgili zihin haritası /Şekil 4.5. Madde kavramı ile ilgili geliştirilen zihin haritası /Şekil 4.6. Madde ile ilgili bir kavram haritası örneği /Şekil 4.7. Genel bir kavram haritası örneği /Şekil 4.8. Göz ve kısımları ile ilgili bir kavram haritaası örneği TABLOLAR LİSTESİ Tablo Fen ve Teknoloji Programı nda vurgulanan temel anlayışlar (Taslak Program, 2004) Tablo 1-2. Yeni Fen ve Teknoloji Dersi Programı nda Öğrenme Alanları (Taslak Program, 2004)...30 Tablo 2.1. Somut ve soyut işlemler dönemlerinin karşılaştırılması...67 Tablo 2-2. Geleneksel ve yapılandırmacı görüşlerin karşılaştırılması...85 Tablo 2.3. Geleneksel ve yapılandırmacı öğrenme ortamlarının karşılaştırılması...87 Tablo E Modeline göre ders işlenirken öğretmenin yapması gerekenler...91 Tablo E modelinde yapılabilecek etkinlikler ve değerlendirme...92 Tablo 2.6. Geleneksel zeka ve çoklu zeka anlayışlarının karşılaştırılması Tablo 3.1. Herrmann a göre bireylerin öğrenme tercihleri Tablo 3.2. Geleneksel ve beyin temelli öğretimin karşılaştırılması Tablo 3.3. Beyin temelli öğretim ile oluşturmacılığın ortak noktaları

15 1. KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi İlköğretim Böl. Fen Bilgisi Öğrt. ABD 1. Bilim ile fen arasında nasıl bir ilişki vardır? 2. Bilimsel bilgi ile bilimsel olmayan bilgi arasında ne tür farklılıklar vardır? 3. Okuduğunuz bir bilginin bilimselliğine karar verirken neleri göz önünde bulundurursunuz? 4. Bilgi çeşitlerinin hangi türü en güvenilir olarak kabul edilir? 5. Gelişimleri açısından değerlendirildiğinde bilim mi teknolojiyi, yoksa teknoloji mi bilimi doğurur? 6. Fen öğretiminde öğrencileri fen ve teknoloji okuryazarı yapma hedefinin önemi neler olabilir? 7. Fen bilgisi derslerinin, fen ve teknoloji dersi olarak yeniden yapılandırılmasının gerekçeleri nelerdir? 8. Teknolojinin fen eğitimine girmesinin, fen eğitimine katkıları neler olabilir?

16 2 Giriş Bilim nedir sorusu, cevaplanması son derece zor bir sorudur. Çünkü, bilimin otoriteler tarafından fikir birliğine varılarak yapılmış basit ve kesin bir tanımı yoktur. Bilim: 1. Matematiksel bir kavram değil kompleks bir yöntemdir. Bu nedenle, bir eşya veya obje gibi belirli bir tanımını yapmak da zordur. 2. Durağan değildir; sürekli gelişmektedir. 3. Belirsizlikler içerir. Örneğin, fizik, kimya veya biyoloji herkes tarafından bir bilim olarak kabul görmektedir. Ancak, bazı disiplinlerdeki bilgiler gözlem ve deneylere dayandırılmadıklarından dolayı, bir kısım bilim adamı tarafından bilim olarak kabul edilmemektedir. 4. Anlamında belirsizlikler vardır. Bazen bilgi olarak ifade edilirken, bazen de bilgiyi kurma, ortaya çıkarma olarak adlandırılmaktadır. Genel olarak özetlemek gerekirse, bilim doğru düşünme, doğruyu ve bilgiyi araştırma, bilimsel metotlar kullanarak sistematik bilgi edinme ve bilgiyi düzenleme süreci, evreni anlama ve tanımlama gayretleri olarak tanımlanabilir. Bununla birlikte, bilimin herkesçe kabul edilen bir tanımını yapmaya çalışmak yerine, onun doğasını anlamaya çalışmak daha doğru olacaktır.

17 3 Bilimin tarihine bakıldığında bilimsel gelişmelerin aşamalı bir sıra izlediği görülmektedir. Ancak, bilimin gelişmesi ile ilgili görüşler çeşitlidir. Bu görüşlerden bir tanesine göre bilimde gelişme yavaş fakat sürekli ilerleyen bir bilgi üretme sürecidir. Bir diğerine göre ise bilimde gelişme, teorik düzeyde yer alan köklü düşünme değişikliklerinin bir sonucudur. Bu iki görüş, ilk bakışta birbirinden bağımsız gibi düşünülse de, aslında, birbirini tamamlayıcı niteliktedir. Çünkü, yeni olgusal buluşlar yeni teorilere yol açtığı gibi, yeni teoriler de yeni gözlem ve deneylere kapı açarak yeni buluşların koşullarını hazırlamaktadırlar. Sonuç olarak bilim, insanlığın ortaya çıkışından bu yana, binlerce yıldır süren bilimsel bilgi üretme sürecinde kendi niteliğini, geleneklerini ve standartlarını oluşturmuştur. Bilimin Nitelikleri Çağdaş bilimin dört önemli özelliği ortaya çıkmıştır. Bunlar; 1. Çeşitlilik: Bilimsel çalışmalar bireylerin veya toplumların tekelinde olmayıp tüm insanlığa açıktır. Bilimsel çalışma yapmak isteyen tüm kişi ya da kurumlar dil, din, ırk ayrımı olmaksızın bilimsel çalışma faaliyetlerinde bulunabilirler. Bilimin herkese açık olması nedeniyle bireylerin ilgilendiği konular da çeşitlidir. Örneğin, bazı bilim adamları canlılarla, bir başkası fiziksel olaylarla, sosyolojik olaylarla veya insanlarla ilgilenirken, bir diğeri sağlık alanında yer alan konularla ilgilenmektedir. Hatta aynı bilim alanında çok sayıda farklı konular araştırılmaktadır. 2. Süreklilik: Bilimsel bilgi üretme süreci, insanlığın varoluşundan günümüze kadar, yasaklamaların yaşandığı dönemlerde dahi durmadan devam edebilmiştir. 3. Yenilik: Her gün yeni bilimsel bilgiler ve yeni bilim alanları ortaya çıkmaktadır. Bilim alanına, mevcut teknik imkanlara bağlı olarak en iyi şekilde gözlenebilen, denenebilen veya var olan bilgilere dayalı olarak usavurma kurallarıyla geçerliği kanıtlanan yeni bilimsel bilgiler eklenmektedir. Örneğin, 19. yüzyılda, hatta 20. yüzyılın başlarında var olmayan ancak 20. yüzyılın ortalarına doğru önem kazanabilen genetik bilimi, bugün, insan klonlanması gibi, insanın hayal gücünü ve toplumun etik kurallarını zorlayan yeni bilgiler üretmektedir. 4. Ayıklanma: Bilimsel bilginin en önemli özelliklerinden bir tanesi de kesin olmayışıdır. Tüm bilimsel bilgilerin geçerliği ve kesinliği, her zaman, isteyen herkes tarafından denetlenebilir. Eğer bu süreçte, bilginin yanlış olduğu ispatlanırsa bu bilgiler ayıklanıp yerine yanlış olduğunu ispatlayan yeni bilgiler konulur. Örneğin, biyolojide hücre zarı ile ilgili iki model vardır. Bunlardan bir tanesi bir

18 4 zamanlar kabul gören bugün terkedilmiş olan sandviç modeli, diğeri ise bugün geçerliliğini devam ettiren akıcı sıvı mozaik zar modelidir. Sandviç zar modelinin terk edilme nedeni zamanla yanlış olduğunu ispatlayan bazı bilimsel bilgilerin ortaya çıkmasıdır. Aynı şekilde akıcı sıvı mozaik zar modeli de gelecekte yanlış olduğunu ispatlayan bilgiler elde edilirse terk edilecektir. Bilimin özellikleri sadece bunlar değildir. Bilim kavramı açıklanmaya çalışılırken bilimin diğer özelliklerini de göz önünde tutmak daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Bilim; a) Olgusaldır: Gözlenebilen olgularla ilgilidir. b) Mantıksaldır: Mantıksal düşünme yolları olan tümevarım ve tümdengelim kurallarından yararlanır. c) Genelleyicidir: Elde edilen sonuçlar genel bir şekilde ifade eder. d) Seçicidir: Var olan bütün olgularla değil, önemli görülen olgularla ilgilenir. e) Objektiftir: Bilim adamı kişisel inanç ve düşüncelerini çalışmalarının sonuçlarına katmadığı için bilim tarafsızdır. f) Sosyal bir etkinliktir: Toplumsal ihtiyaçlardan doğan toplumsal bir etkinliktir. g) Dinamiktir: Sürekli değişme, gelişme ve ilerleme halindedir. h) Kümülatiftir: İnsanlık tarihi boyunca sürekli birikmiş ve artmıştır. Bilim ile ilgili tanımlar ve bilimi açıklayan özellikler incelendiğinde bilimin en önemli boyutunun bilimsel bilgi üretme olduğu açıkça görülmektedir. Çağdaş bilimsel bilgi deneye ve gözleme dayanmaktadır. Bir çok yolla bilimsel bilgi üretilir. Bunlar olguları, genellemeleri, teorileri, kavramları ve prensipleri içermektedir. Bunların hepsi değişebilir niteliktedir. Bu nedenle hiç birinin sonsuza kadar doğru olarak kalacağı savunulamaz. Gelecekte elde edilecek başka kanıtlar, bu bilgilerin yanlış olduğunu gösterebilir. Bilimsel okuryazar bir birey, ortaya atılan bilgilerden hangisinin kuvvetli kanıtlarla desteklendiğini ve hangisinin sadece kuramsal olduğunu belirleyebilmeli ve fennin doğasının her zaman değişebildiğinin farkında olmalıdır. Günümüzde her alanda yaşanan gelişmeler gibi bilgi alanında da hızlı bir gelişme yaşanmaktadır. Her an yeni bilgiler ortaya çıkarılmakta ve mevcut bilgi birikimi hızla artmaktadır. Bilimsel bilgi güvenilir metotlar kullanılarak elde edilmiş bilgilerdir. Bilimsel bilgiler bir çok farklı özelliğe sahiptirler. Bilimsel bilgi;

19 5 a) Hem genel hem de özeldir: Bilim önceki insanlar veya gruplar tarafından geliştirilmiş ve açıklanmış kanıtlara dayalıdır. Böylece bireylere kanıtların geçerlilik ve güvenirliliği sağlamalarına olanak sağlanır. b) Tarihseldir: Önceki bilimsel bilgilere tarihsel konumu itibari ile bakılmalı ve mevcut bilgilerle küçük düşürülmeye çalışılmamalıdır. c) Bütüncüldür: Yani, fen branşlarının hepsi birbirleri ile ilişkilidir. d) Tekrarlanabilir: Başka insanlar tarafından farklı yer ve zamanda aynı koşullar altında elde edilen kanıtlara dayanır. e) Deneyseldir: Bilimsel bilgi deneylere veya gözlemlere dayanır. f) Olasılılık taşır: Bilim kesin bir yorum veya açıklama yapmaz. Mutlak değildir. g) Kesin değildir: Bilimsel bilgi zamanla değişebilir. h) İnsan ve kültürle ilişkilidir: Toplum ve kültürlere bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Bilim daha çok fen olarak algılanmasına rağmen, gerçekte fen, bilimin bir alt dalıdır. Fakat, ülkemizde bilim denince akla fen gelmektedir. Fen; fizik, kimya ve biyoloji disiplinlerini kapsayan, fiziksel ve biyolojik dünyayı açıklamaya çalışan faaliyetler bütünü olarak tanımlanabilir. Bununla birlikte, bilim için geçerli olan bütün özellikler fen için de geçerlidir. Bilgi Türleri Daha önce de belirtildiği gibi bilimsel bilginin bir çok türü vardır. Bunlar olgular, kavramlar, prensipler, yasalar, hipotez ve teorilerdir. Şimdi bu kavramları etraflıca incelemeye çalışalım. Olgular: Olgu, bir doğru, bir gerçek, bir hakikat ve bir şeylerin olma durumu dur. Başka bir ifadeyle iki eleman, sözcük yada eylem arasındaki ilişkiyi belirleyen ifadelerdir, yani doğadaki varlıkların ve olayların bütünüdür. Olgular tektir, değiştirilemez, tartışılamaz, tek doğru cevabı vardır. Basit gözlemlerin bir ürünüdür. Yaşadığımız dünyadan elde edilen verilerdir. Olgular doğrudan gözlenebilir ve istenildiğinde tekrar gösterilebilir özelliklere sahiptirler. Bu kriterler uygulandığında olgular ve nispi belirsizlikler arasında objektif ayırım mümkün olabilir. Ancak, bu özelliklerin her zaman bir olguda var olduğunu söylemek yanlış olur. Bazı olgular istenildiği zaman tekrar edilebilme özelliğine sahip olmayabilirler. Örneğin, volkanik patlamalar, güneş tutulması, alışılmamış hayvan davranışları gibi bir çok olay istenildiğinde tekrar edilemez. Bu gibi durumlarda gözlem kaynakları güvenilir olmalıdır. Böylelikle bu olayların kayıtları esas olarak kabul edilir.