SIĞIRLARDA ENERJİ İHTİYACI VE KORUNMUŞ YAĞLAR

Transkript

1 Sayı : 2005 / Rm 07 Sayfa : SIĞIRLARDA ENERJİ İHTİYACI VE KORUNMUŞ YAĞLAR 4 KONU : Enerji İhtiyacı ~ İLGİ : RUMİNANT BESLEME KELİMELER : Yağların Ruminantlarda Kullanımı Eneri dengesi By-pass yağlar Hidrojenize yağlar Karşılaştırılmalı değerler & KAYNAKÇA : Tercüme: Esra Ç ınar İnterkim. NRC ve Norel & Nature den (Animal Nutrition Energy Requirements of dairy cattle and beef cattle & Naturel Energy Supply directly extracted from Palm,for high production animals.) 1YAYININ KAPSAMI : Ürün tanıtımıdır Tercümedir Kişisel veya kurumsal değerlendirmedir Derlemedir ÖZET : FEnerji ihtiyacının karşılanamadığı durumlarda ciddi verim kayıpları,bunların yanı sıra metabolik birçok problemlerle karşılaşılmaktadır. F Sıvı yağların rasyonlara sınırlandırcı etkisinden dolayı enerji ihtiyacını karşılayamayacak düzeyde katılması yine birtakım problemler ve enerji yetersizliğine bağlı sorunları beraberinde getirmektedir. F By-pass yağlar,hidrojenize yağlarla karşılaştırıldıklarında ve yağ asidi profilleri göz önüne alındığında sindirilebilirliklerinin yüksek olmasından dolayı çok daha iyi yararlanılabilir enerji kaynaklarıdır. SONUÇ : Enerji ihtiyacının arttığı laktasyonun ilk dönemlerinde bir takım dış etkenlerin de baskısıyla süt ve buna bağlı diğer verimlerin de olumsuz etkilendiği görülmüştür.bu anlamda yapılan araştırmalarda rumende dissosiye olmadan direkt bağırsaklarda çözünen yağ kaynaklarının bu olumsuzlukların önlenmesinde önemli derecede etken oldukları görülmüştür. 68

2 Ayda Bir Yayınlanır GİRİŞ Yağların Ruminantlarda Kullanımları Son 20 yılda hayvan başına laktasyondaki süt üretimi önemli derecede artış göstermiştir.günümüzde laktasyon başına 9000 lt süt verip sağlık ve üreme performansıyla ilgili aktivitelerini de herhangi bir aksama olmadan sürdürebilen hayvanlar vardır. Besin madde ihtiyaçları arttığı gibi aynı zamanda üretim seviyeleride artmaktadır.ancak öncelikli amaç üreme ve üretime bağlı aşırı ağırlık kayıplarının önüne geçmek için laktasyonun ilk evresinde artan maximum besin madde ihtiyacını karşılamak olmalıdır.bununla birlikte protein ihtiyaçları ve diğer besin madde ihtiyaçları kolayca karşılanmalı,özellikle üçüncü laktasyona kadar daha fazla olan enerji gereksinimleri karşılanmalıdır. Artan bu ihtiyaçların karşılanması 3 yolla mümkündür; 1-Kuru madde alımını arttırmak, 2-Konsantre yem miktarını arttırmak, 3-Toplam rasyondaki ya da konsantredeki enerji yoğunluğunu arttırmak. 1-Kuru madde alımını arttırmak laktasyonun başlarında da sözkonusu olan üreme organlarının kapladığı alanın genişleyen uterus hacmi nedeniyle artmasından,hormonal birtakım değişimlerden ve yem tüketiminin baskılanmasından dolayı kolay uygulanabilir bir strateji değildir. 2-Konsantre yemi arttırmak;tahılların birçoğu genelde yüksek enerji içerirler ve bunların nişasta içeriği oldukça yüksektir Rumen florasında kolaylıkla fermente olabilen basit şekerlere çevrilebilirler.ruminant hayvanlar için enerji kaynaklarının tamamen asimilasyonu,hayvanlarda yüksek miktarlardaki uçucu yağ asitleri floranın gelişmesine ve büyümesine katkıda bulunur. Rumende nişastaların hızlı fermente olmalarıyla yüksek konsantrasyonda laktik asit üremesi söz konusu olur,bununla birlikte ph düşer selülolitik ve amilolitik flora gelişimi durur.selülolitik floranın olumsuz etkilenmesi asetik asit üretimini de durdurduğu gibi süt yağı üzerinede olumsuz etkilidir.tavsiye edilen basit bir öneri kaba yem dane yem oranının 40/60 olmasıdır.biz bu oranları aştığımızda istekte azalma,ruminal asidosiz,düşen asetik/propiyonik asit oranı ve süt üretimiyle süt yağında azalma görülür. 3-Enerji içeriğinin arttırılması:yüksek enerji seviyesindeki konsantre yemlerin rasyonlara eklenmesi rasyon içerisindeki yüksek fibröz yapıdaki yemlerin hızlı olan karbonhidrat fermantasyonu azaltarak selülolitik flora,yağ sentezi ve süt üretimi için meme bezlerinden asetik/propiyonik oranının uygun değerlerde tutulmasını için uygun ph ortamı sağlar. 69

3 Yağların enerji içerikleri tahıllara göre 2-2,5 kat daha fazladır. RUMİNANTLARDA YAĞ METABOLİZMASI YAĞLARIN yada LİPİDLERİN YAPILARI Lipidler ve yağlar tüm organik çözücülerde çözünebilirler.ancak süt ineklerinin rasyonlarına %4-6 oranında katılmalıdırlar.yinede yağlar süt hayvanları rasyonlarında büyük çoğunluğu konsantrelerden sağlanmak üzere süt yağının % 50 gibi önemli bir kısmını oluştururlar. Ruminant yemlerinde başta trigliseridler olmak üzere yağlar aynı başlık altında anılacaktır. Trigliseridler başlıca tahıl danelerinde olmak üzere yağlı tohumlarda ve hayvansal orjinli yağların yapısındadır.basitçe yapıları gliserole üç yağ asidinin bağlanması ile oluşurlar. Gliserol: Üç karbon atomuna alkollerin bağlanmasıyla oluşurlar. Yağ asitleri:karbon atomu zincirinde ilk bağlara bağlanırlar.diğerlerinden farklılıklarını oluşturan; -Zincir uzunluğu:karbon atom sayısı 1ile 23 arasındadır. -Karbonlar arasındaki doğal bağlar: Tekli bağlar:doymuş yağ asitleri Çiftli bağlar:doymamış yağ asitleri Süt inekleri dietlerindeki yaygın yağ asitleri karbona kadar çeşitlilik gösterir. Lipidlerin erime noktaları çevresel sıcaklığa ve katı sıvı formda oluşlarına göre belirlenir. RUMİNANTLARDA YAĞLARIN SİNDİRİMİ Lipidlerin hidroliz ve bio hidrogenerasyonu Rasyondaki trigliseridler rumende gliserol ve yağ asitlerine hidrolize olurlar ve sadece küçük parçacıklar bozulmadan ince bağırsaklara kadar geçerler. Karbon sayısı 12 den daha az olan yağ asitleri rumende kolayca absorbe olurken daha uzun zincirliler ince bağırsaklara geçerler. Rumen mikroorganizmalarının diğer önemli fonksiyonları ise rasyondaki doymamış yağ asitlerinin hidrogenerasyonla stearik asit formuna dönüştürülmesidir. Bu proseste yağ asitleri iki atomlu hidrojenlerle çift bağlar yer değiştirilerek doyurulur. 70

4 Ruminal fermentasyon; -Selülozun fiziksel olarak kaplanması, -Selülolitik florada toksik etki, -Mikroorganizmaların fiziksel olarak kaplanması enzimlerin yüzey aktivitelerini azaltması -Küçük parçacıkların absorbsiyonu BY-PASS YAĞLAR By-pass yağların karakteristiği rumene girdiklerinde rumen bakteriyel florasında efekt göstermeyip Rumen sıvısında hareketsiz kalıp çözünmemeleridir.ancak abomasum ve duedonumda kimyasal ve enzimatik proseslerle ince bağırsakta absorbe olurlar. Bu ürünler kaliteli süt üretimi ve uygun sağlık koşulları ve uygun kondüsyonun sürdürülmesinde ruminantların artan enerji ihtiyaçlarını karşılamada öncüdürler. YAĞLARIN BAĞIRSAKLARDAN ABSORBSİYONU Başlıca ince bağırsaklardan emilim ve absorbsiyonları; Sindirim enzimleri sekresyonu, ince bağırsaklarda karaciğer ve pankreasda Karbonhidratların,proteinlerin ve yağların enzimatik sindirimleri Mineral ve sindirim ürünlerinin sudaki absorbsiyonu,glukoz,amino asidler,yağ asitleri LİPİDLERE GELİNCE: Mikrobiyal fosfolipidler ince bağırsaklardan sindirilir ve yağ asitlerinin ince bağırsaklardan absorbsiyonlarına yardım ederler.karaciğerde salgılanan safra ve pankreatik salgılar karışarak ince bağırsakta birleşirler.bu salgılar absorbe edilmiş esansiyel yağlarla diğer partiküller suda karışır ve incebağırsak duvarlarına penetre olurlar. Serbest yağ asitleri ince bağırsakta bulunur duedonal mukozadaki hücrelerden absorbe olur,gliserol molekülleriyle birleşmeden yeni trigliseridler oluşur.bunlar ve lenf sıvısına geçerek klomikrons,b lipoprotein ya da düşük yoğunluklu lipoproteinler formunda proteinlere bağlanarak taşınırlar. Bu düşük yoğunluklu lipoproteinler kan dolaşım sistemine girerler.kana geçen trigliseridler önceden karaciğere geçemeyen yemlerle meme bezlerinden,adipoz ve muskular dokulara dağılırlar. Karşılaştırıldığında önemli yem hammaddelerinin çoğu gastrointestinal kanallarda, absorbe edilen yağlar da karaciğere geçmeden direkt genel sirkülasyona girerler.böylece karaciğerde gerçekleşen tüm prosesler dışında vücuttaki tüm dokular yağların absorbsiyonu için kullanılabilir. 71

5 RUMİNANT YEMLERİNDEKİ KORUNMUŞ YAĞ TÜRLERİ Korunmuş yağlar yada Rumen bio hidrogenerasyonuna karşı dirençli yağlar rumende olduğu gibi haraketsiz kalıp ince bağırsaklarda sindirilebilen yağlardır. Rumende haraketsiz yağlar,by-pass yağlar ya da kaplanmış yağlar;bunların yemlerin sindirimi üzerine az ya da negatif etkileri yoktur.genellikle bunların rasyonlarda kullanımları katı oluşlarıyla bağlantılı olarak kolay olduğu gibi karıştırılmaları da kolaydır.kalsiyum sabunlarının rasyonlara eklendiğindeki diğer bir avantajları da granül yemlerin dayanıklılık ve sertliklerini geliştirmesidir. Korunmuş yağlar basit NRC tavsiyelerine göre korunmuş yağların 10 yıldan daha fazla süredir enerji kaynağı olarak kullanıldığını göstermektedir. Korunmuş yağ türleri: 1-Yağlı tohumlar:pamuk,soya,ayçiçeği.bunlar yada bütün tohumlar kullanıldığında doymamış ve kısa zincirli yağlar içerdiklerinden rumende oldukça aktiftirler ve bu nedenle bunların rasyonlara çok az miktarlarda katılması gerekir. 2-Doymuş ya /yada hidrojenize yağlar: (Yüksek oranda palmitik asit ve stearik asidler ) Bunlar erime noktasının yüksek olmasından ve düşük mikrobiyal alıkoyma gibi özelliklerinden dolayı avantajlara sahiptirler. 3-Yağ asitlerinin Ca sabunları;(yağ asitlerinin kalsiyumlarla sabunlaştırılması) Rumen ortamında haraketsiz olup lifli materyalleri bağlama ya da mikroorganizma hareketlerini ya da işlevlerini alıkoymazlar.abomasumda yağ asitleri ve Ca ya ayrılırlar ve serbest olarak duedonuma geçerler.tamamen palm yağlarından elde edilirler ve bu yağ asitlerinin sindirilebilirlik katsayısı % aralığındadır. Günümüzde korunmuş yağlar başlıca palmlerden ve Ca sabunlarının yağ asitleri de yine büyük çoğunlukta bu türlerde uygulanır ve kullanılır. Bu ürünlerin yıllardır kullanılmaları ve istihdam alanı bulmaları yüksek konsantrasyonlu enerji kaynakları olmaları ve rasyonlara mükemmel enerji sağlamaları ile fiatı düşürmeleri açısından bunu doğrulamaktadır. Diğer iyi bir sonuç da bunların yağ asitleri katkıları olarak üreme üzerine olan olumlu etkileridir. 72

6 KORUNMUŞ YAĞLAR ARASINDAKİ FARKLILIKLAR Korunmuş ya da by-pass yağların farklılıkları; - Fiziksel Karekteristikleri - Kimyasal Karakteristikleri - Enerji değerleri - Enerji değerleri başına fiatları Fakat esas olan kaplanma mekanizmalarında ki basit sınıflandırmalardır; 1- Bütün yağlı tohumlar (pamuklu) : Fibro protein tabaka içerisinde yağlar depolandığından ruminal florada toxik etki yapabilirler çünkü doymamış yağ asitleri oranı %71 dolaylarındadır.fakat kaplama ile yağların bu zararlı etkileri kısmen önlenebilir ve mikroorganizmalar üzerine olan olumsuz etkileri azaltılır.abomasuma ve ince bağırsağa geldiğinde kapsüller denatüre olur ve yağlar serbest olarak absorbe edilir. Toplamda tamamının korunmuş olması tavsiye edilmez günde 2,7-3 kg sınırlandırılarak verilmelidir.ek olarak stokların sürekli kontrol edilmesi ve nemin aşırı artışlarının aflatoxin ve fungi oluşumuna neden olacağı ve bununda ruminantlarda karaciğer üzerinde oldukça toxik etki yaratacağı unutulmamalıdır. 2-Doymuş yada Hidrojenize yağlar; Kaplanma mekanizmaları erime noktaları ve katı yağların sıvı yağlara dönüşmeleri için gerekli olan sıcaklığa bağlı olarak değişir. Yağların toplam erime noktaları yağ asitlerinin erime noktalarına göre kısmen değişebilir.bu da zincir bağlarının uzunluk ve türlerine göre değişir.bunlarda uzun zincirli çift bağlar içermeyen (doymuş yağ asitleri) yağların erime noktaları çok yüksekken,çift bağlıların (doymamış) beklenmedik şekilde düşüktür. Özetlemek gerekirse,doymuş yağ asitlerinin erime noktaları yüksek ve katı yağların çevre sıcaklığına bağlı iken,doymamış yağların oldukça düşük erime noktaları vardır ve likid formda kalırlar. Doymuş yada hidrojenize yağlar doymuş ya da hidrojenize yağ asitlerinden üretilirler ve daha çok erime sıcaklıkları C dir ve rumende de (38-39 C), çevre sıcaklığında da katıdırlar. 3-Yağ asitlerinin Ca tuzları: Yağ asitlerinin kalsiyum sabunları (doymuş ya da doymamış) kalsiyum iyonları ile birlikte formülize edilir.bu ürünlerin kaplanma mekanizması oldukça basit ve erime noktasıyla bağımsızdır ancak asitlik düzeyi için ph seviyesi oldukça önemlidir.bunlar nötral ph seviyesinde değişmeden kalırken asid ph seviyelerinde çözünürler. 73

7 Bunlar rumene ulaştıklarında nötral ph düzeyinde tuzlar çözünmeden kalır ve mikrofloraların saldırısına uğramazlar,normal aktiviteyi değiştirmezler.rumende bypass ya da sabittirler. Abomasuma geldiklerinde kararlı olan yapıları asid seviyesi ph 2-3 e indiği için,yağ asidi ve Ca ya ayrışırlar. Yağ asitleri abomasuma serbest olarak geldiklerinde ince bağırsaklarda sindirilmelerine gerek kalmaz (doymuş yağlarda olduğu gibi).bu ürünlerin kompozisyonları doymuş ve doymamış yağları hemen hemen eşit miktarlarda olup (palmitik ve stearik) genel olarak erime noktaları 38 C civarındadır.ca sabunlarından %95 yararlılıkla absorbe edilen yağ asidleri hayvanlar için çok önemli olan dışkıyla kaybolan katyon ve yağlardan kaçınmak için yüksek sindirilebilirlikte incebağırsaklarda akıcı bir sindirime girerler ve bunların kaybını önlerler. BY-PASS CA SOAP HIDROJENİZE-DOYMUŞ YAĞLAR X y Z T Q Palm yağ asitlerinin Ca tuzları Hidrojenize palm yağ asitleri Hidrojenize Palm stearine Granül kehribar rengi Mikro granül koyu kahve / Likid,isotermal Mikro granül beyazrenk Ham yağ Kül 12,5 Nem 3,5 1 1 Ca 9 Serbest Yağ asit Asitlik % <1% Erime noktası C C C14:0 miristik 1, C16:0 palmitik C18:0 stearik C18:1 oleik C18:2 linoleik 9,5 6 74

8 ENERJİ DEĞERİ Unit X Y Z T Ham yağ % Serbest Yağ Asitleri % Doymuş/Doymamış % 50/50 63/35 90/10 100/0 Trigliseridler % DE kcal/kg Nel kcal/kg Nec kcal/kg UFL UFL/kg 3,34 2,98 3,02 1,47 UFC UFL/kg 3,05 2,65 2,68 0 KALSİYUM SABUNLARININ RUMİNANTLAR İÇİN ENERJİ DEĞERLERİ By-pass yağlar ruminant hayvan yemlerinde korunmuş yağlardan enerji kaynağı olarak en uygun olarak kullanılabilecek serbest yağ asitleri içeren kalsiyum sabunlarıdır. Rumen korunmuş yağlar abomasuma kadar dissosiye olmazlar.yağ asitlerinin uzun zincirli kalsiyum veya kalsiyum tuzlarıdır.düşük ph değerinde çözünebilme yeteneğine sahiptirler. YAĞ ASİTLERİ PROFİLİ % Yağ asitleri profili elde edildiği ham materyale göre değişiklik gösterir.palm yağ asitlerinden kalsiyum sabunları elde edilir.ca sabunlarının yağ asitleri profili; C14:0 miristik 1,5 C16:0 palmitik 44 C18:0 stearik 5 C18:1 oleik 40 C18:2 linoleik 9,5 Sindirilebilirlik katsayısı yağ asitlerinin serbest yağ asidi ya da trigliserid oluşuna göre değişiklik gösterir.ca sabunlarının üretimi için gerekli olan yağ asitleri başka bir reaksiyonla yer değiştiremeyebilir.aşağıda palm yağlarının Ca sabunlarının %50 doymuş,%50 doymamış yağ asitlerinden oluşan profilleri görülmektedir. 75

9 Sindirilebilirlik (%) Ca sabunları Serbest y.a C14:0 miristik 1,5 65 C16:0 palmitik C18:0 stearik 5 81,5(50) C18:1 oleik C18:2 linoleik 9,5 84 Toplam Sindirilebilirlik 81,31 Stearik asid sindirilebilirlik konusunda bir istisnadır.ca sabunları için sindilebilirlik değeri %81,5 iken doymuş yağlarda % 50 dir.bu değer çok yüksek miktarlardaki yağ alımları için geçerlidir.birçok denemede sindirilebilirlik katsayısı %90 dolaylarındadır. Ham yağ %84, Ca %9, Kül 12,5%, Nem 3,5% 1000 gr ürünün içerisinde 840 gr yağ vardır.bitkisel yağların enerji değerleri 9330 kcal/kg dır. Brüt enerji;840 gr/kg*9,33 Mcal/kg=7.837 Mcal/kg SE=7.837*0,9=7053 Mcal/kg dır. ME nin %82 si NEl ve %78 i Nem(Net enerji meat) NEl=7053*0,82=5783 Mcal/kg Nem=7053*0,78=5501Mcal/kg UFL için NEl=5783/1730 (Kcal/UFL)=3,34 UFL/kg UFM için NEM(kcal/kg)/1855=2,96 UFC/kg 76

10 HİDROJENİZE YAĞLAR Hidrojenize yağlar % Yağ asitleri serbest y.a trigliseridler C14:0 miristik C16:0 palmitik C18:0 stearik 45 50(81,5) C18:1 oleik C18:2 linoleik Total Digestbility 62,35 Erime noktası HPFA:% 85 Serbest yağ asitleri,%15 trigliseridlerden oluşur. 0,85*(0,02*65+0,48*77+0,45*50+0,05*86)+0,15*(0,02*37+0,48*53+0,45*37+0,05*82) Toplam sindirilebilirlik=%62,5 Ham yağ %99 Max.Nem %1 Brüt Enerji=0,99*((850g/kg*9,33 Mcal/kg)+150 g/kg (0,90*9,33 Mcal/kg +0,10*5,44 Mcal/kg))=9,178 Mcal/kg Sindirilebilirlik katsayısı;% 62,5 ME:9.178*0,625=5,737 Mcal/kg NE:5,737*0,82=4,704 Mcal/kg Nem:5,737*0,78=4,475 Mcal/kg UFL NEl (Mcal/kg) /1,73=2,72 UFL /kg UFM Nem(Kcal/kg)/1,855 ( Mcal/UFM )= 2,41 UFC/kg Sonuç olarak hidrojenize yağlarla Ca sabunlaştırılmış yağlar kıyaslandığında yağ asidi profillerine gore hidrojenize yağlar daha yüksek oranda yağ içermelerine karşın düşük olan sindirilebilirliklerinden dolayı sindirilebilir enerji içerikleri oldukça düşük kalmaktadır.yapılan birçok araştırmada da Ca sabunlaştırılmış yağların çok daha etkili ve güvenilir yağ kaynakları olduğu görülmektedir. Genellikle bunların rasyonlarda kullanımları katı oluşlarıyla bağlantılı olarak kolay olduğu gibi karıştırılmaları da kolaydır. 77

11 78