Dünya Ekonomisi ve Yük Piyasasındaki Gelişmeler Ekim 2012 Analizleri

Transkript

1 1 Dünya Ekonomisi ve Yük Piyasasındaki Gelişmeler Ekim 2012 Analizleri 1

2 2 İçindekiler Dünya Ekonomisindeki Gelişmeler 3 Yük Piyasasındaki Gelişmeler 5 Demir Cevheri 5 Kömür 6 Ferro-Alloylar 7 Gübre 8 Hububat 8 Hububat Fiyatlarındaki Artış 8 Hububat Fiyatlarındaki Artışın Deniz Ticaretine Muhtemel Etkileri 11 Eylül Ayı Sonu İtibariyle Hububat Piyasasındaki Gelişmeler 11 2

3 3 Dünya Ekonomisindeki Gelişmeler Dünya ekonomisinin içinde bulunduğu darboğazdan kısa vadede kolay bir çıkış bulamayacağı anlaşılmaktadır. Kamu borcu ikinci dünya savaşından bu güne kadar görülmediği ölçüde yüksek seyretmektedir. Sadece Yunanistan ve İspanya gibi ülkelerin değil, Japonya, ABD ve bir çok güçlü AB üyesi ülkenin de kamu borçları GSYİH lerini (Gayri Safi Yurt İçi Hasıla) aşmış durumdadır. 1 Ülkelerin ekonomik büyüme hızlarında da gözle görülür yavaşlama devam etmektedir. ABD yılın ikinci çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre %2,1 büyürken aynı dönemde Euro Bölgesi 2 %0,4 küçülmüş, Çin %7,6 ve Japonya %3,2 büyümüştür. Aynı dönemde Türkiye %3,2 büyümüştür. 3 Türkiye nin ekonomik büyüme hızının düşmeye devam etmesi beklenmektedir. İngiltere son bir yıldır küçülmekteyken, 2012 yılı üçüncü çeyrekte %0,5 büyüyerek teknik anlamda depresyondan çıkmıştır. 4 IMF nin 2012 yılı dünya ekonomisi büyüme tahmini %3,5 ve 2013 için %3,9 dur ancak, IMF başkanı Christine Lagarde bu yılki büyüme tahminlerini aşağı doğru revize edeceklerini açıklamıştır. Bunda, özellikle Çin ekonomisindeki soğuma etkili olmuş görünmektedir. Çin, kurulduğundan beri ilk kez Ağustos 2012 de imalat sektöründe daralmayla karşılaşmıştır. İşsizlik oranları tarihin zirvelerini yaşamaktadır. İspanya da ve Yunanistan da işsizlik oranı %24 ün üzerindedir. Bu oran ABD de %7,8 iken, Euro Bölgesinde %11,4 ve Türkiye de ise %8 olmuştur. Bu arada Çin in ihracatı sadece %2,7 artarken ithalatı %2,6 azalmıştır. Türkiye nin de aynı dönemde ihracatı %20 artarken, ithalatı %3,6 azalmıştır. 5 Yunanistan ın borç krizi halen yönetilebilir durumda değildir. Troyka 6 ile görüşmeleri devam eden ve reformlar için süre isteyen ancak istediğini alamayan Yunanistan ı hem komşumuz olduğu, hem de Euro nun ve AB nin 1 Kaynak: IMF World Economic Outlook 2 Avro Kullanan Ülkeler, Avrupa Birliği nde büyük ekonomi olarak yalnızca İngiltere Avro kullanmamaktadır. 3 Kaynak: Financial Times, 11 Eylül Yunanistan ın krizden çıkması için yardım eden üç ülke: Almanya, Fransa ve İngiltere 3

4 4 geleceğini belirleyecek önemli bir etmen olması bakımından yakından izlenmesi gerekmektedir. Halen Güney Afrika da madencilerin grevi devam etmektedir. Platinyum ve kömür madenlerindeki grev nedeniyle, bu iki madenin üretimi önemli ölçüde azalmıştır. Güney Afrika dünyanın en büyük değerli maden üreticilerinden birisidir ve bilinen platin rezervlerinin %80'i bu ülkede bulunmaktadır. Altın ihracatında ise ülke dünya sıralamasında dördüncüdür. Söz konusu grevin kamyon şoförlerine sirayet ettiği bilinmektedir. Liman çalışanlarının da greve katılması yakın bir ihtimaldir. Güney Afrika Hükümeti ise grevlere şiddetle müdahale etmektedir. Ağustos ayında Güney Afrika polisi işçilere ateş açmış ve 34 işçinin ölümüne neden olmuştur. 6 Ekim deki gösterilerde de bir işçi ölmüştür. Dünyanın en büyük 10. ekonomisi olan ve yüksek büyüme hızlarına sahip bir ülke olan Hindistan da da 20 Eylülde bir günlük bir grev yapılmıştır. Yaklaşık 50 milyon kişinin katıldığı genel grev yüzünden iktidardaki koalisyon ortaklarından biri hükümetten çekilmiştir. Dünyanın en değerli şirketi olan Apple, yeni telefonu İphone 5 i piyasaya sunmuştur. İlk üç günde 5 milyon adet satan ürünün bir yıl içerisinde milyon adet satacağı ve tek başına ABD ve Çin ekonomilerinin büyümesine katkıda bulunacağı değerlendirilmektedir. 07 Ekim de Venezüella da yapılan başkanlık seçimlerinde Hugo Chavez 4. kez Başkan seçilmiştir. Venezüella dünyanın en önemli petrol üreticilerinden birisi ve ABD de en büyük benzin istasyonları zincirinin sahibi de Venezüella devletine aittir. Chavez ile ABD arasında uzun zamandır ince bir çizgide ilerleyen bir gerilim mevcuttur. ABD, olası bir üretim veya fiyat krizine karşı iç üretimini ve stoklarını artırmış vaziyettedir. ABD de stoklar 15 yılın en üst seviyesinde bulunmaktadır. Üretim artışı ile birleşince petrol fiyatlarında bir baskı oluşturmuş ve yükselmeyi önlemiştir. Bu arada kasım ayında ABD de de başkanlık seçimleri yapılacaktır, bu yüzden ABD nin kısa vadede global ilişkileri göz ardı edeceği birkaç ay bekleyebiliriz. Eylül sonu, Ekim başı itibariyle Ortadoğu da sular durulmak bilmemiştir. İslam dininin kutsallarına sert eleştiriler getiren bir filmin internetten yayınlanmasıyla çok sayıda ülkede gösteriler olmuştur, ABD nin Libya büyükelçisi öldürülmüştür. Suriye de iç savaş derinleşmiştir. Suriye nin attığı top mermilerinin Türkiye sınırlarına düşmesi sonucunda Türkiye karşılık vermiş ve hükümet 4

5 5 TBMM den sınır ötesi operasyon için izin almıştır. Bu durum petrol ve altın fiyatlarını yükseltmiştir. 3 Aylık Libor Oranları Seyri 1,06% 1,04% 1,02% 1,00% 0,98% 3 Aylık Libor Oranları Seyri 0,96% 0,94% 0,92% Ağustos Eylül Ekim Libor daki düşüş devam etmektedir. Borç yükü altında ezilen ekonomiler için bu iyi bir haberdir. Ağustosta ortalama %1,05 olan oran Eylül de %1,03 e düşmüştür. 8 Ekim itibariyle %0,93 e kadar gerilemiştir. Yük Piyasasındaki Gelişmeler Bu kısımda, dökme yük gemileriyle en çok taşınan 5 ticari yükün Eylül ayı sonuna kadarki fiyat hareketleri incelenmiştir. Demir Cevheri (Iron Ore) 7 Demir cevheri fiyatları 2012 yılında 2011 yılına göre önemli düşüşler göstermiştir. Gösterge olarak Avustralya dan Çin e ihraç edilen %61,5 lik demirin Dolar bazında ton fiyatı alınmıştır. 29 Nisan 2011 de 185 $ olan gösterge ürünün fiyatı 28 Ekim 2011 de 117 $ a kadar düşmüş, akabinde toparlanıp 2012 Temmuzuna kadar $ bandında gezinmiştir. Temmuzda yeniden düşüşe geçen gösterge ürünün fiyatı 07 Eylül 2012 de dip yaparak 89,5 $ a kadar gerilemiş olup 09 Ekim itibariyle ancak 100 $ 7 Kaynak: 5

6 6 üzerinde tutunabilmiştir. Bu gelişmeler aşağıdaki grafikte de gösterilmektedir. Kömür (Coal) 8 Kömür fiyatları da tıpkı demir cevheri fiyatları gibi sert bir düşüş evresi içerisindedir. Gösterge ürün olarak Avustralya dan ithal edilen sert kok kömürünün ton fiyatı baz alınmıştır. Gösterge ürünün fiyatı 6 Mayıs 2011 de 329 $ iken, bir yıl boyunca yavaş ama sürekli bir düşüşle 30 Nisan 2012 de 209 $ a gerilemiştir. Yaz başında hafif bir toparlanma ile 223 $ ı gören gösterge ürünün fiyatı yaz boyunca gerilemeye devam etmiştir. Eylül başından bu yana 153 $ da sabit kalmış görünmektedir. Kok kömürünün fiyatı sadece 16 ayda yarı yarıya azalmış görünmektedir. Söz konusu düşüş aşağıdaki grafikte yer almaktadır. 8 Kaynak: 6

7 7 Ferro-Alloylar (Ferro-Alloys) 9 Demir ve kömürdeki gibi sert bir düşüş olmasa da bütün hammaddelerde görülen fiyat düşüşü, ferro-alloylarda da kendisini belli etmektedir. Gösterge olarak Çin in ihraç ettiği %75 silisyum lu Ferro-Silisyum un (FeSi) ton fiyatı baz alınmıştır. Gösterge ürünün fiyatı 15 Nisan 2011 de $ olarak gerçekleşmiş ve sonraki 6 ay boyunca bandında gezinmiştir. Eylül 2011 de başlayan ve günümüze kadar devam eden yavaş düşüş devam etmektedir. Gösterge ürünün fiyatı piyasalarda 05 Ekim 2012 tarihinde son 18 ayın en düşük fiyatı olan $ a gerilemiştir. Söz konusu düşüş aşağıdaki grafikte yer almaktadır. Gübre (Fertilizers) 10 Gübre fiyatları son bir yıl içerisinde çok hareket göstermemiştir. Bu piyasada uzun vadeli kontratlar hasebiyle fiyat dalgalanmaları daha az görülmektedir. Gösterge olarak Fas kaynaklı demir fosfatının ton fiyatı baz alınmıştır. Eylül 2011 de 197,5 $ olan fiyat yıl içinde hafif dalgalanmalar göstermiş, geçtiğimiz yaz hafifçe gevşeyerek 175 $ a inmekle birlikte, sonbahara doğru tekrar toparlanmış ve 185 $ da sabit kalmıştır Eylül den 2012-Eylül e kadar fiyatlar %6,33 düşmüştür. Söz konusu değişim aşağıdaki grafikte yer almaktadır. 9 Kaynak: 10 Kaynak: Dünya Bankası 7

8 8 Hububat (Grain) Hububat fiyatlarında son yıllarda ciddi bir dalgalanma meydana gelmiştir. Bu dalgalanma halen devam etmektedir. Bu yüzden hububat fiyatlarında biraz daha geçmişe yönelik ve daha detaylı bir inceleme yapılmıştır. i. Hububat Fiyatlarındaki Artış Hububat (Tahıl) fiyatlarında 2005 yılından sonra dünya çapında yukarı doğru bir temayül ve dalgalanmalar görülmektedir. Hububat piyasası her ne kadar ülkeler içinde de çeşitli dalgalanmalar gösterse de, yapısı itibariyle tüm dünyaya açık bir serbest piyasadır ve ülkelerce müdahalede bulunulmasına rağmen iç piyasalardan bağımsız şekilde dünya fiyatlarından oldukça etkilenmektedir. ABD, Çin, Brezilya, Rusya, Hindistan ve Türkiye önemli hububat üreticilerindendir. Bütün bu ülkelerin hububat piyasasına çeşitli seviyelerde müdahalesi mevcutsa da, bu piyasa için sıkı-düzenlenmiş bir piyasa demek mümkün değildir. Ürünlerin fiyatları devletlerin müdahalesine rağmen başlıca borsalarda belirlenmektedir ve ülkeden ülkeye değişmemekte, global piyasalarda benzer fiyatlarla temin edilmekte, future ve options piyasalarında alınıp satılmaktadır. Dünya Bankasının ABD Buğday Fiyatları ( ) ve BM Gıda ve Tarım Örgütü nün (FAO) Gıda Fiyat Endeksi aşağıda verilmiştir. Her iki grafikteki benzeşme yukarıda bahsettiğimiz hususu (gıda fiyatlarının global ölçekte belirlenip ülkeleri etkilediği) doğrular niteliktedir. 8

9 9 Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü nün (FAO) verilerine göre hububat fiyatları yılları arasında dip noktaları gördükten sonra yıllarında aşırı bir artış göstermiş, ortalama hububat fiyatı endeksi %110 dan fazla artmıştır yıllarında sert düşüşler gösteren endeks 2011 den itibaren yine tepe noktasına çıkmıştır. Biraz gevşemekle birlikte yüksek seviyelerde durmaya devam etmektedir. Bu artışın sebepleri şöyle sıralanabilir: 9

10 10 Gelişmekte olan ülkelerin ekonomilerinin iyileşmesi sonucu taleplerindeki artışın kendi üretim seviyelerindeki artışla karşılamaması, Petrol fiyatlarındaki artış, Dünya nüfusundaki artışın getirdiği artan talep, Hububatın enerji üretiminde (biyo-yakıt vb) kullanımının artmasının yarattığı talep Finansal spekülasyonlar, Küresel krizin fonlama maliyetlerini yükseltmesi, ABD deki nadas politikaları (ABD dünyanın en büyük hububat üreticisidir ve ABD Hükümeti çiftçilere topraklarını nadasa bırakmaları için maddi yardımda bulunmaktadır. Fiyatların pik yaptığı 2007 yılında ABD de nadasa bırakılan topraklar Türkiye nin tarım alanlarına yakın büyüklüktedir.) Ozon deliğindeki büyüme, Doğal felaketler, Taşıma fiyatlarındaki yükseliş. Fiyatlardaki bu artış, özellikle az gelişmiş ülke halklarını yakından etkilemiştir. 30 ülkede 150 milyon kişiyi açlık sınırının altına iten fiyat artışları, çeşitli ülkelerde ihracat yasaklarına, sıkı denetimlere hatta bazı ayaklanmalara yol açmıştır. ii. Hububat Fiyatlarındaki Artışın Deniz Ticaretine Muhtemel Etkileri Hububat taşımacılığı, deniz ticaretinin önemli kollarından birisidir. Yakıt fiyatlarındaki yükselme sonucu yükselen navlunlar, fiyatların artmasında da bir etken olmuştur daki navlun düşüşleri, hububat fiyatlarının da düşmesine yardımcı olmuştur. Lakin bu düşüşün geçici bir düşüş olduğu, fiyatların tekrar yükseldiği görülmektedir. Fiyat seviyesinin yüksek seyretmesi şu sonuçlara yol açabilecektir: Ülkeler hububat ticaretine şimdiden bazı sınırlamalar getirmeye başlamışlardır. Örneğin önemli bir üretici olan Brezilya pirinç ihracatını yasaklamıştır. Uluslararası ticaretin tahdidi deniz ticaretine kötü bir etki yapacaktır. Hububat fiyatlarındaki artış hububatı daha değerli bir ürün haline getirmektedir. Bu da hem hububat sahiplerinin ürünlerinin taşınacağı gemilerin daha yeni ve donanımlı olmasını talep etmelerine hem de sigorta fiyatlarının artmasına yol açacaktır. Navlunların düştüğü günümüz denizcilik piyasasında bu tarz talepler ve sigorta fiyatlarındaki artış denizcileri zorlayacaktır. 10

11 11 Tarım üreticisi ülkelerin trendi tarım ürünlerini ham halde ihraç etmek yerine o ürünleri işleyip katma değeri daha yüksek ürünler haline getirip ondan sonra ihraç etmek şeklindedir. Hububat fiyatlarındaki artışın en temel sebeplerinden birisi de bu olmuştur. Özellikle Brezilya merkezli üreticilerin şeker kamışı satmak yerine bu şeker kamışını biyo-yakıt haline dönüştürdükten sonra ihraç etmeye girişmeleri bu tarz bir temayülün sonucudur. Bu da denizcilikte dökme yük yerine konteyner veya tanker taşımacılığına bir dönüşümü gerektirecektir. Denizcilerin bu tarz bir değişime hazırlıklı olmaları gerekmektedir. iii. Eylül Sonu İtibariyle Hububat Piyasasındaki Gelişmeler Hububat fiyatlarındaki aylık inceleme için gösterge olarak Meksika Körfezinden (ABD) ithal edilen standart buğdayın ton fiyatı alınmıştır. Eylül 1982 de 152 $ olan gösterge ürünün fiyatı 1995 e kadar $ bandında gezindikten sonra, Eylül 1996 da 262 $ a yükselmişse de yeniden düşmüştür Eylül ünde başlayan yukarı seyri Mart 2008 de 439 $ ile zirve yapmış, Eylül 2010 a kadar hızla düşüp Haziran 2010 da 157 $ ı görmüştür. Hızlı dalgalanma halen devam etmektedir. Gösterge ürün için son otuz yılın fiyat değişim tablosu ağıda yer almaktadır. Yakın tarihe daha yakından bakmak gerekirse, Mart 2012 de 283 $ olan gösterge ürünün fiyatı Eylül sonunda 353 $ ı bulmuştur. Yüksek dalgalanma devam etmektedir. Yakın zamanda bir düşüş öngörülmemekle birlikte, piyasanın seyri belirsizliğini korumaktadır. Son 1 yıllık gelişmeler aşağıdaki grafikte yer almaktadır. 11

12 12 12