DOLAŞIM SİSTEMLERİ (27)

Transkript

1 DOLAŞIM SİSTEMLERİ (27) 1. Kan besin, O 2, CO 2, atık ve hormon gibi maddeleri taşır. Vücut sıcaklığını düzenlemeye yardımcı olur. Akyuvarlar sayesinde vücudu mikroplara karşı korur ve savunur. 6. Soğukta kalp hızlanarak organlara daha fazla kan gönderip vücut ısısını artırmaya çalışır. Kaslar titreme ile ısı üretmeye çalışır. Ayrıca soğukta canlılar büzülerek daha az ısı kaybetmeye çalışır. 2. İnsan kalbi üstü iki kulakçık, altta iki karıncıktan oluşur. Kalbin sağ tarafında kirli, sol tarafında temiz kan bulunur. Kulakçıktan karıncığa doğru açılan tek yönlü kapakçıklar bulunur. Kalbin sağ tarafında triküspit, sol tarafında mitral kapak bulunur. Kalpten çıkan atardamarların başlangıcında yarım ay kapakları bulunur. 7. Fetüsün (anne karnındaki yavru) ilk kanı karaciğer ve dalağında üretilir. Akyuvarlar kemik iliğinde ve lenf orfanlarında (lenf düğümleri, dalak ve bademcik) üretilir. Kan pulcukları kemik iliğindeki megakaryositlerin parçalanmasıyla oluşur. 3. Özgül olmayan bağışıklıkta fiziksel engeller, fagositler, interferon, doğal katil hücreler, iltihaplanma ve ateşlenme bulunur. Hücresel bağışıklık T lenfositleri tarafından sağlanır ve özgül bağışıklıkta yer alır. 8. Duran kalbi çalıştırmak için kalbe adrenalin enjekte edilmelidir. Parasempatik sinirler kalp atışlarını yavaşlatır. 4. Küçük dolaşım kalp ile akciğer arasındaki dolaşımdır. Bu yüzden monomerler buradan geçiş yapmak zorunda değildir. Aorttan ayrılan damarlar kalp kasına yayılarak koroner damarları oluşturur. Koroner damarlar tıkanırsa kalp kası beslenemez ve kalp krizi olur. 9. Y (karaciğer atardamarı) ile karaciğere gelen NH 3, üreye dönüşür. Üre ise L (karaciğer toplardamarı) ile karaciğeri terk eder. Bu yüzden L de daha çok üre bulunur. Beslenme sonrasında bağırsaktan emilen besinler S (kapı toplardamarı) ile karaciğere gelir. Bu yüzden tokluk durumunda S daha çok besin taşır. Sindirimi enzimleri kana verilmez. 10. I. Akciğer atardamarı CO 2 içeren kanı akciğere taşır. Aort ise O 2 içeren kanı vücuda gönderir. 5. 2, kalpten çıkan kanı vücuda doğru taşıyan aort damarıdır. 3 ve 5 ise aortun kolu olan atardamarlardır. Bu üç atardamardaki ( ) kan birbirinin aynısı özelliktedir. II. Mide atardamarı O 2 içeren kanı mideye ulaştırır. Akciğer toplardamarı akciğerden gelen ve O 2 taşıyan kanı kalbe getirir. III. Karaciğerden çıkan ve CO 2 içeren kanı karaciğer topları kalbe doğru taşır. 39

2 DOLAŞIM SİSTEMLERİ (27) 11. S, kulakçıkların kasılmasını başlatan sinoatrial düğümdür. Y ise atrioventriküler düğümdür. Atrioventriküler düğüm ise karıncıkların kasılmasını uyarır. Atrioventriküler düğümdeki uyarılar L (his demeti ve purkinje) lifleri sayesinde karıncıklara yayılır. 12. Lenf sistemi dokulardaki fazla sıvıyı toplayarak kan dolaşımına geri kazandırır. Lenf kılcalları tıkanırsa dokulardaki fazla sıvı toplanamaz ve ödem olur. Kanın ozmotik basıncı düşerse kandaki sıvı dokulara doğru geçmeye başlar ve ödem olur. Vücuda alınan tuz dokulara geçince kandan sıvıyı dokulara çeker ve ödem olur. 13. Kalbin tek görevi vücuda kan pompalamaktadır. Kan üretimi kemik iliklerinde gerçekleşir. Kanı temizlemek ise akciğerin görevidir. 40

3 DOLAŞIM SİSTEMLERİ (28) 1. Memelilerin alyuvarlardaki çekiredeksiz ve organelsiz olup içleri hemoglobin ile dolmuştur. Böylece daha fazla O 2 ve CO 2 taşırlar. Deniz seviyesinden yükseklere doğru çıkıldıkça kandaki alyuvar sayısı artar. Yaşlı alyuvarların parçalanması sonucunda oluşan demir karaciğerde depolanır. 6. Hastalığı geçirerek ve aşı olunarak sağlanan bağışıklıkta vücut mikroplarla savaşarak aktif bağışıklık sağlanır. Ancak serum ile vücuda hazır antikor verildiği için pasif bağışıklık sağlar. 2. Kapı toplardamarı ince bağırsaktan emilen besinleri karaciğere getirir. Buradaki CO 2 karaciğer toplardamarı, alt ana toplardamar, kalbin sağ kulakçığı, kalbin sağ karıncığı ve akciğer atardamarı yolunu izleyerek akciğere gelir. Akciğerler CO 2 yi dışarı atar. Bu sırada sol karıncıktan geçmez. 7. Kulakçık ve karıncıklar birbirine zıt çalışır. Karıncık gevşediğinde kulakçık kasılır ve kulakçıktaki kan karıncığa dolar. Kulakçıllar kasıldığında triküspit ve biküspit kapakçıklar açılır ve kan karıncıklara dolar. S de kalp gevşer ve dinlenir. 3. Lenf sistemi kılcal damarlar, toplar damarlar ve lenf düğümlerinden oluşmuştur. Lenf sisteminde atardamar yoktur. Lenf sıvısının akışı vücuttan kalbe doğru tek yönlüdür. 8. İç organlar aort damarından ayrılan atardamar kolları sayesinde beslenir. Mide, böbrek ve bağırsak gibi organlar atardamarla gelen kandaki besin ve O 2 den faydalanır. 4. Hastalığı geçiren bireyin bağışıklılık sistemi direkt olarak ilgili mikropla savaştığı için uzun süreli bir bağışıklık oluşur. Bu yüzden L hastalığı geçirmektedir. Vücuda hazır antikor (Serum) verilerek sağlanan bağışıklık en kısa sürelidir. Bu yüzden Y serum almaktır. 9. Kanın sıvı kısmı kan plazması olup kanın % 55 lik kısmını oluşturur. Alyuvarlar sayısal olarak en fazla olan hücreler olup Fe içerdiğinden dolayı tüpün dibine çöker. Solunum gazları, glikoz, amino asit gibi besinler, su, mineraller, artık maddeler, hormonlar ve kan proteinleri plazmada bulunur. 5. Kalp pulcukları kan pıhtılaşmasında görevli renksiz ve çekirdeksiz hücrelerdir. Kanın pıhtılaşmaması hastalığında (hemofili) kan pulcuklarında çıkıntı yoktur. 10. İnce bağırsaktan emilen yağ asiti, gliserol ve yağda çözünen vitaminler lenf yoluyla kan dolaşımına taşınır. Lenf sıvısı ve kan akyuvar içerir. Lenf sıvısında alyuvarlar ve hemoglobin bulunmaz. Bu yüzden lenf sıvısı kırmızı değildir. 41

4 DOLAŞIM SİSTEMLERİ (28) 11. Kalbin karıncıkları kasılarak kanı vücuda ve akciğerlere gönderir. Damarlarda çizgili değil düz kas bulunur. Arkadan gelen kanın öndekini itmesi ve yerçekimi kuvveti kanın damarlarda ilerlemesinde etkilidir. 12. Bir kılcal damarın çapı diğer damarlardan çok küçüktür. Ama vücuttaki tüm kılcal damarların toplam çapı en fazladır. Çünkü vücutta çok sayıda kılcal damar vardır. 13. Kılcal damarın atar ucundan toplar ucuna doğru kan basıncı azalmayıp sabit kalsaydı kandaki monomer maddeler damar dışına çıkardı ama dokulardaki atıklar kılcal damara alınamazdı. Hücreler besin ve O 2 alırdı ancak CO 2 ve üre gibi atıklar kılcal damara giremezdi. 42

5 DOLAŞM SİSTEMLERİ (29) 1. L tek sıra epitelden oluşan endokard. Endokard kalbin iç yüzeyini örter. Y kalbin kas tabakasına miyokard denir. S kalbin dış kısmını iki katlı zardan oluşumu perikard örter. 5. Kan basıncını oluşturan kalbin kasılmasıdır. Atardamarlar kalpten çıkan damarlar olduğu için kan basıncı en yüksek burdadır. Kalpten uzaklaştıkça kan basıncı azalır. Kalpten itibaren damarlar atar - kılcal - toplar şeklindedir. Bu yüzden atardan toplardamara doğru kan basıncı azalır. 2. İnterferon virüslere karşı üretilen antimikrobiyal proteindir. Özgül olmaya bağışıklıkta fiziksel engeller, fagositler, ateşleme, interferon, doğal katil hücreler ve iltihaplanma bulunur. 6. Akyuvarların çekirdek ve organelleri tam olup metabolik faaliyetleri devam eder. Vücuda mikrop girdiği enfeksiyon durumunda sayıları artar. Çünkü akyuvarlar mikroplarla savaşır. B lenfositleri mikroplara doğrudan saldırmaz. B lenfositleri antikor denilen özel proteinler üreterek mikroplara karşı vücudu savunur. 3. Kan, kan plazması ve hücreler olarak iki bölümde incelenir. Kan plazmasında su, mineraller, organik besin monomerleri, solunum gazları, atık maddeler, kan proteinleri ve hormonlar bulunur. Trombosit (kan pulcukları) hücresel kısımda bulunur. 7. Bademcik ve dalak gibi lenf organlarda lenf düğümleri bulunur. Lenf düğümleri en çok kasık, koltuk altı ve boyun bölgelerinde bulunur. Lenf bağışıklığın bir parçası olup akyuvar üretir. 4. Karaciğer toplardamarındaki NH 3 molekülünün üreye dönüşüp böbreklerinden atılması için şu organlardan şu sırayla geçmesi gerekir. Karaciğer topları Karaciğer atar Aort Alt ana toplar Akciğer toplar Akciğer atar Sağ kulakçık Sağ karıncık Böbreğe bir kez uğradığı için böbrek atardamarrından ikinci kez geçmez. 8. Kılcal damarın atar ucundaki besin ve O 2 nin dokulara geçişi yüksek kan basıncı sayesinde olur. Atar ucundan toplar ucuna doğru kan basıncı azalır. Ancak kanın ozmotik basıncı sabittir. Kılcalın toplar ucuna ozmotik basınç kan basıncından yüksektir. Ozmotik basınç sayesinde dokulardaki atıklar dokulardan kılcal damara doğru alınır. Bu yüzden kılcalın toplar ucunda, hücrelerdeki CO 2 ve diğer atıklar sıvısına doğru geçer. 43

6 DOLAŞM SİSTEMLERİ (29) 9. Kalp seviyesinin altındaki toplardamarlarda bulunan kapakçıklar, damardaki kanın yerçekiminin etkisiyle aşağı doğru akmasını önler. İskelet kaslarının kasılıp gevşemesi, nefes alıp - verme sırasındaki basınç değişiklikleri ve kanın itme basıncı kanın hareketini kolaylaştırır. Karıncıkların gevşemesi değil kulakçıkların gevşemesi sırasında oluşan basınç toplardamardaki kanın ilerlemesine yardımcı olur. 13. Kan proteinleri karaciğerde üretilir. Fibrin ince iplikçikler şeklinde olup kan hücreleri ile beraber kesilen bölgeyi kapatmayı sağlar. Damardaki kesik büyük değilse trombositler bir tıkaç oluşturur ve pıhtılaşma mekanizmasına gerek kalmaz. 10. Sempatik sinirler, adrenalin, nöradrenalin, tein, kafein ve tiroksin kalp atışlarını hızlandırır. Parasempatik sinirler ve asetil kolin ise kalp atışlarını yavaşlatır mm 3 kanda 5-6 milyon alyuvar, 4-11 bin akyuvar, bin trombosit bulunur. Bundan dolayı alyuvar (eritrosit), kan pulcukları (trombasit), akyuvar (lökosit) şeklinde sıralanır. 12. Serum antikor içerir. Antikor antijenlere karşı üretilir. Aşı ise antijen içerir. Bu yüzden aşı serum üretiminde kullanılabilir. AIDS virüsü akyuvarlara saldırır ve bağışıklık sistemini çökertir. Aşıda antijen ya da zayıflatılmış mikrop bulunur. Aşı sayesinde vücudun antikor üretmesi uyarılır. 44

7 DOLAŞIM SİSTEMİ Kılcal damarın atar ucundaki kan basıncı toplar ucuna göre daha yüksektir. Bu yüzden atar ucundaki yüksek basınç sayesinde besinler ve O 2 dokulara doğru geçer. Toplar ucunda kan basıncı düşüktür. Bu sayede CO 2 dokulardan kılcal damara alınır. 5. I. Sağ kulakçık - Sağ karıncık - Akciğer atarı Kanın O 2 oranı kalpten geçerken değişmez. Çünkü kalp içinden geçen kandan değil koroner damarlardan O 2 alır. II. Mide atarı - Doku kılcalları - Kapı toplardamarı Mide atar damarı ile gelen O 2, kılcallar sayesinde mide hücrelerine verilir. III. Akciğer atarı - Akciğer kılcalları - Sol karıncık Kan akciğerden geçerken O 2 alır ve temizlenir. 2. Toplardamarlarda kan basıncı düşük olduğu için bazı faktörler kanın damardaki hareketine yardımcı olur. İskelet kaslarının kasılıp gevşemesi sırasında damarlar sıkıştırılır ve kanın ilerlemesi sağlanır. Toplardamarlarda bulunan ve tek yönlü açılan kapakçıklar kanın aşağı doğru geri akmasını önler. Soluk alıp verme sırasında oluşan basınç değişiklikleri toplardamardaki kanın hareketine yardımcı olur. 6. A, C, D ve E seçeneklerinde bazı dolaşım sistemi rahatsızlıkları doğru bir şekilde açıklanmıştır. B seçeneğinde lösemi hastalığı yanlış açıklanmıştır. Lösemi (kan kanseri) kandaki akyuvar sayısının kontrolsüz ve zarar verici şekilde artmasıdır. 3. Antikorlar protein yapılı organik bileşiklerdir. Antikorlar fagositoz yapamaz. Antikorlar antijenlere bağlanarak etki gösterir. B lenfositler antikor üreterek hücresel bağışıklık sağlar. 7. Kan plazmasından fibrinojen çıkarıldığı zaman kan serumu elde edilir. Serum kısmında su, mineraller, organik besin monomerleri, gazlar, atık maddeler, hormonlar ve antikorlar bulunur. Hücreler ise alt kısımdaki pıhtıda bulunur. 4. Vücudumuzda sadece böbreklerde iki atardamar arasında kılcalcamar bulunur ve bu yüzden kan basıncı yüksek olup damar boyunca sabittir. Bu durum kan basıncının etkisiyle kanın böbreklerde süzülmesini sağlar. 8. Aort ve akciğer atardamarlarının kalpten çıktığı yerde semilunar kapaklar bulunur. Bu kapaklar kalbin karıncıkları gevşediği zaman aort ve akciğer atardamarındaki kanın geri karıncıklara doğru çekilmesini önler. Varis toplardamarlarda görülen bir hastalıktır. 45

8 DOLAŞIM SİSTEMİ Kanın ozmotik basıncı damar boyunca sabittir. Bunu sağlayan durum kan proteinleridir. Çünkü protein büyük molekül olduğu için damar dışına çıkamaz ve miktarı sabittir. Bu nedenle kanın ozmotik basıncı da sabittir. 13. Kalbin karıncıkları kasıldığı zaman kulakçıklar gevşer ve kalp kapakçıkları kapanır. Bu sayede karıncıklardaki kanın kulakçıklara kaçması önlenir. Sağ karıncıktan akciğer atarı, sol karıncıktan aort damarı çıkar. Büyük dolaşım sağ kulakçıkta, küçük dolaşım sol kulakçıkta sona erer. 10. Özgül bağışıklık B ve T lenfositleri sayesinde sağlanır. B lenfositler vücuda giren antijen çeşitine özgü antikor üreterek sıvısal bağışıklık sağlar. T lenfositler ise mikroplarla doğrudan bağışıklık sağlar. B lenfositlerin bazıları bellek hücrelerine dönüşerek aynı mikropla karşılaşıldığında o mikropları yok eder. 11. L atardamardır. Atardamarlarda yüksek basınca dayanmak için elastik lifler bulunur. Bu yüzden L ile 3 eşleşir. Y kılcal damardır. Kılcal damarlarda madde alışverişi için kan akışı yavaştır. Kılcal damarlar sadece tek başına epitel (endotel) tabakasından oluşmuştur. Bu yüzden Y ile 1 eşleşir. S toplardamardır. Vücuttaki kanın yarısından fazlası toplardamarda bulunur. Bu yüzden S ile 2 eşleşir. 12. Kılcal damarlar atar ile toplar damar arasında bulunur. Çok fazla dallanma yaptığı için kan akış hızı yavaştır. Bu durum madde alış verişine imkan sağlar. Vücutta en fazla kılcal damar bulunur ve bu yüzden toplam kesit alanı en fazladır. 46

9 DOLAŞIM SİSTEMİ (31) 1. Alyuvarlar (eritrosit) içerdiği hemoglobin sayesinde O 2 ve CO 2 taşır. Kanın hareketiyle pasif hareket eden alyuvarların sayısı yükseklere çıkıldıkça artar. Akyuvarlar (lökosit) vücuda mikrop girdiği enfeksiyon durumunda sayıları artar ve aktif hareket ederek mikroplarla savaşırlar. Kan pulcukları (trombosit) yaralanmalada kanın pıhtılaşmasında görevlidir. 5. L kulakçıkların kasılmasını uyaran sinoatrial düğümdür. Y ise karıncıkları uyaran atrio ventriküler düğümdür. Atrio ventriküler düğümdeki uyarılar his demeti (S) ve purkinje lifleri (G) sayesinde karıncıklara yayılır. Tüm kan hücreleri kemik iliğinde üretilir. 2. Bir hastalığı geçirmiş kişi ayrı mikropla karşılaştığı zaman bağışıklık sistemi daha kısa sürede savunmaya geçer. Ayrıca aşı olmuş kişi ilgili hastalığa karşı hazırlıklı bir savunmaya sahiptir. 6. Kılcal damarın atar ucundaki yüksek basınç sayesinde besinler ve O 2 dokulara doğru geçer. Toplar ucunda ise kan basıncı düşük, ozmotik basınç yüksektir. Ozmotik basınç sayesinde dokulardaki atıklar kılcal damara alınır. Eğer kan basıncı azalmayıp damar boyunca sabit kalsaydı sürekli damar dışarı madde çıkışı olur ve atıklar dokulardan kılcal damara alınamazdı. Kanın ozmotik basıncı azalırsa emme kuvveti azalır ve dokulardaki atıklar damara alınamaz. 3. Toplardamarlar çıkış yaptığı organa göre adlandırılır ve damar çapları atardamarlardan daha geniştir. Bu yüzden vücuttaki kanın yaklaşık % 60 ı toplardamarlarda bulunur. Akciğer toplardamarı akciğerden gelen temiz kanı kalbe taşır. Diğer toplardamarlar kirli kan taşır. 7. Önce atardamar yapısının bozulmasıyla arteriyoskleroz hastalığı oluşur. Bu hastalıktan dolayı damar içinde trombüs denilen pıhtılar oluşur. Ardından bu pıhtılar bağlı olduğu yerden kopup vücudun başka yerlerine dağılır. Buna ise emboli denir. 4. Akciğer kanı oksijenlendirip temizleyen organdır. Bu yüzden 1 de kirli 2 de temiz kan bulunur. Yani 1 den 2 ye kandaki O 2 artar. 3 ile böbreğe gelen ürenin bir kısmı idrarla atılır. Bu yüzden 3 teki üre 4 tekinden fazladır. Tokluk durumunda 5, 6 ya göre daha az besin içerir. 7 ile karaciğere gelen NH 3, üreye dönüşür ve 8 ile karaciğerden çıkar. 8. Asetil kolin ve parasempatik sinirler kalp atışlarını yavaşlatır. Nikotin gibi uyarıcı maddeler ve kandaki CO 2 nin artışı kalp atışlarını hızlandırır. 47

10 DOLAŞIM SİSTEMİ (31) 9. Atardamarların düz kas tabakasında yüksek kan basıncına dayanmasını sağlayan elastik lifler bulunur. Ayrıca lifli bağ dokusu fazla olup sağlanmasını artırır. Tüm damarların iç yüzeyinde bulunan tek sıra epitel (endotel) kan akışını kolaylaştırır. 10. Sonradan kazanılan bağışıklık vücuda antikor verilmesiyle gerçekleşir. Antikor içeren sıvıya ise serum denir. C vitamini almak ya da antibiyotik almak bağışıklık sağlamaz. 11. En fazla kan üretimi omurlardadır. Omur kemikleri düzensiz şekilli kemiklerdir. Baldır ve uyluk kemiği gibi bazı uzun kemiklerde alyuvar üretimi belli bir yaştan sonra durur. Bu yüzden bazı kemiklerle kan üretimi belli bir yaşa kadardır. 48

11 DOLAŞIM SİSTEMİ (32) 1. Atardamarlar kalbin karıncıklardan çıkarak kalpteki kanı organlara doğru götüren damarlardır. Kalpten çıkan damarlar olduğu için kan basıncı ve kanın akış hızı yüksektir. Basınca dayanmak için elastik lif içerirler. Akciğer atardamarı kirli kanı akciğerlere doğru taşırken göbek bağı atarı da kirli kanı fetüsten anneye doğru taşır. 6. Vücut sıcaklığını kontrol eden sinirsel merkez hipotalamustur. Tiroksin hormonu metabolizma hızını ve vücut ısısını artırıcı etki gösterir. Kanın oksijen miktarı da vücut ısısının ayarlanmasında etkilidir. Çünkü hücrelerin O 2 li solunum sonucunda oluşturduğu ısı vücut sıcaklığını sabit tutulmasında etkilidir. 2. Doku sıvısı kılcal damarlar ile hücreler arasında madde alışverişine imkan sağlar. Akyuvar gibi kan hücreleri kemik iliklerinde üretilir. Fibronojen kan proteini olup karaciğerde üretilir. 7. Kan, dokuların beslenmesi için gerekli besin, su ve O 2 yi taşır. Dokularda oluşan NH 3, üre ve CO 2 gibi artıkları da boşaltım organlarına taşır. Ayrıca taşıdığı su ve mineraller sayesinde su ve elektrolit dengesini sağlar. Isının vücuda dağıtılmasında etkilidir. Kan sindirim enzimi taşımaz. Sindirim enzimleri sindirim kanalına salgılanır. 3. Bazı virüsler hızlı mutasyona uğradığı için genetik yapısını sürekli değiştirir. Bu durumda bu tür virüslere etki edecek sabit bir koruyucu madde üretilemez. Tüm virüsler hücre içi parazittir akciğer atardamarı olup CO 2 ve üre gibi atıklar içerir. 2 akciğer toplardamarı, 3 aort, 4 ise alt ana toplardamardır. Kirli kan 1 ile akciğere girer, temiz kan 2 ile kalbe döner. 4. Lenf sıvısında su, mineraller, yağ ve yağda çözünen vitaminlerle küçük proteinler bulunur. Lenf bağışıklık sisteminin bir parçası olup akyuvar içerir. Lenf sıvısı alyuvar içermez ve bu yüzden kırmızı değildir. Büyük dolaşım kalp ile vücut arasındadır. 3 ile temiz kan vücuda gönderilir, 4 ile kirli kan kalbe döner. 5. İnce bağırsaktan emilen bazı besinler peke sarnıcı (L), göğüs kanalı (Y) yoluyla sol köprücük altı toplardamarıyla kan dolaşımına aktarılır. Sol ve sağ köprücük altı toplardamarları üst ana toplardamara (S) bağlanır. Üst ana toplardamarda kalbin sağ kulakçığına bağlanır. 9. Kalp çalışması için gerekli uyarıyı kendi kendine oluşturabilme özelliğine sahiptir. Kalp kasının çalışması için belli bir değerde uyarı ile uyarılması gerekir. Bu yüzden ya hep ya hiç prensibine göre çalışır. Kalbin çalışması hem sinirsel hem de hormonal olarak düzenlenir. Sinirsel olarak sempatik ve parasempatik sinirler kontrol eder. Adrenalin gibi hormonlar kalp çalışma hızını etkiler. 49

12 DOLAŞIM SİSTEMİ (32) 10. Serum ya da anne sütü ile vücuda hazır antikor verilmesi pasif bağışıklık sağlar. Bir hastalığı geçirerek ya da aşı olmak vücutta antikor üretimini uyardığı için aktif bağışıklık sağlar. 11. Atar (L) ve toplardamarlarda (S) madde alışverişi olmaz. Bu yüzden bu damarlardaki madde miktarları değişmez. Madde alışverişinin olduğu damar kılcal damardır. Akciğer kılcallarında (Y) O 2 alınır, CO 2 verilir ve kan temizlenir. Akciğer atardamarı (L) kirli kanı akciğere getirirken akciğer toplardamarı (S) temiz kanı kalbe götürür. 12. Kalbin ritmik çalışmasının atardamarlarda hissedilmesine nabız denir. Kanın damarlara yaptığı basınca ise tansiyon denir. Kalp gevşediğinde damara yapılan basınç düşer ve buna küçük tansiyon denir. Kalp kasıldığında damara yapılan basınç artar ve buna büyük tansiyon denir. 50

13 DOLAŞIM SİSTEMİ (33) 1. Kan plazmasının ozmotik basıncı artarsa dokulardan kana doğru çekilen madde miktarı artar. Çünkü dokulardan kana maddelerin alınmasını sağlayan kuvvet ozmotik basınçtır. Yağda eriyen vitaminlerin fazlası atılmaz, karaciğerde depolanır. Kan dokularında çok sıvı çeker; hacmi artar. Bu yüzden böbrekten daha çok sıvı süzülür ve idrar artar. 5. Lizozim enzimi gözyaşı ve tükürük gibi dış ortama verilen salgılarda bulunur. Bağırsaklardan emilen yağları taşıyan lenf sıvısına kilus denir. Burda lizozim enzimleri bulunmaz. 2. Pıhtı oluşumunda görevli kan proteinlerini karaciğer üretir. Trombositler pıhtılaşmadan sorumlu kan hücreleridir. Pıhtı oluşum basamaklarında O, Ca ++ ve K vitamini görev 2 yapar. 6. Aşı hastalanmadan önce tedbir amaçlı sağlıklı bireylere yapılır. Bu yüzden koruyucu özelliktedir ve zayıflatılmış mikrop (antijen) içerir. Serum hasta bireye tedavi edici amaçla verilir ve hazır antikor içerir. 3. Kalbin kasılması sistol, gevşemesi diastol olarak adlandırılır. Üstte bulunan kulakçıklarda altta bulunan karıncıklar birbirine zıt (antagonist) çalışır. Yani kulakçıklar kasılırken karıncıklar gevşer. 7. Mikropların insan vücuduna girip çoğalmasına enfeksiyon denir. İnsan vücudunda olması gereken ve bağışıklık sistemimizin tanımadığı yabancı maddelere antijen denir. Bunlar protein, polisakkarit yapılı canlı organizma kısımları, virüs, bakteri, mantar, protozoa ve parazit solucanlar olabilir. B lenfositlerin antijenlere özgü ürettiği proteinlere antikor denir alt ana toplardamar olup CO 2 içeren kirli kanı kalbe getirir. 2 üst ana toplardamar olup CO 2 içeren kirli kanı kalbe getirir. 3 aort 1 damarıdır. Aorttan ayrılan bir kol kalp kasını besleyen koroner damarları oluşturur. 4 akciğer atardamarı olup kirli kanı temizlenmek üzere akciğere götürülür. 5 akciğer toplardamarı olup akciğerde temizlenen kanı kalbe getirir. 8. Alt ana toplardamarda bulunan glikoz ince bağırsağa ulaşıncaya kadar şu yolu takip eder: Sağ kulakçık Sağ karıncık Akciğer atardamarı Aort Sol Sol Akciğer Akciğer karıncık kulakçık toplar damar İnce bağırsak atardamarı Koroner damarlar kalbi besleyen damarlardır. 51

14 DOLAŞIM SİSTEMİ (33) 9. Bir hastalık mikrobu vücuda ilk kez girdiğinde antikor oluşumu biraz zaman alır. Aynı mikrop vücuda 2. kez girdiğinde zaman kaybetmeden hızlı bir tepki verilir. Bu yüzden X antijenle ilk karşılaşma, Y ise 2. karşılaşmadır. 10. Kan akışını ayarlayan kapaklar kalpten çıkan akciğer atardamarı ve aort atardamarında, kalp seviyesinin altındaki toplardamarlarda ve lenf toplardamarlarında bulunur. Kapı toplardamarı sindirim organlarından emilen besinleri karaciğere getiren özel bir damar olup kapakçık bulunmaz. 11. Küçük kan dolaşımı kalp ile akciğer arasındaki kan dolaşımıdır. Küçük dolaşım kirli kanın akciğerde temizlenmesini sağlar. Küçük dolaşımda kan sağ karıncık, akciğer atarı, akciğer kılcalları, akciğer topları ve sol karıncık yolunu izler. 12. Küçük kan dolaşımı kalpten gönderilen kanın temizlenmesini sağlar. Kan akciğer kılcallarından geçerken O 2 alır ve CO 2 verir. Alyuvar kan hücresi olup akciğerden geçerken sayısı değişmez. 52

15 SARMAL TEST I. Fotosentez ve kemosentez ototrof canlıların besin üretim yöntemidir. Tüm ototroflar besin üretirken CO 2 kullanır. II. Bazı bakteriler fotosentezde H 2 S kullanır. Kemosentez yapan canlılar ise hidrojen kaynağı olarak H 2 O kullanır. III. Fotosentez yapan canlılar ürettiği O 2 nin fazlasını atmosfere verirken kemosentez yapan canlılar atmosfere vermez. 5. Verilen grafikte reaksiyon hızı sürekli artmıştır. Bu nedenle reaksiyona giren enzim sayısı artar ve serbest enzim miktarı azalır. Reaksiyon sırasında enzim sayesinde substrat ürüne dönüştürülür ve substrat azalır. Ortamın ph si uygun seviyede sabit tutulursa enzim iyi çalışır ve reaksiyon hızlanır. 2. Holozoik beslenme otçul, etçil, hem otçul hem etçil olmak üzere 3 çeşittir. Otçulların bağırsakları etçillere göre daha uzundur. Otçulların azı, etçillerin kesici dişleri daha iyi gelişmiştir. Otçullar geviş getiren ve geviş getirmeyen diye ayrılır. Geviş getirenlerde mide bölmeli iken geviş getirmeyenlerde tektir. 6. İşaretli bir alyuvar mideden çıkıp tekrar mideye ulaşıncaya kadar karaciğer, kalp, akciğer organlarından geçer. Karaciğerden çıkan damar alt ana topladamara bağlanır. Alt ana toplardamar kalbin sağ kulakçığına bağlanır. Kalpteki kan akciğer atardamarıyla akciğere gider ve akciğer toplardamarıyla kalbe geri döner. Aort ile de tüm vücuda gönderilir. Koroner damarlar kalbi besleyen damarlardır. 3. Beyaz renk geni çekinik olduğu için beyaz bezelye oluşumu için gerekli genlerden birinin anne diğerinin babadan gelmesi gerekir. Anne Baba Mm x Mn MM Mm Mm mm beyaz 7. Lizozom endositozla hücre içine alınan polimer maddelerin hidrolizini sağlar. Vitamin monomer (küçük) madde olup hidroliz olmaz. Selüloz bitkilerde hücre çeperinde bulunur. Bitki hücrelerinde lizozom bulunmaz. Fagositozla hücreye alınan glikojen lizozomdaki enzimlerle hidroliz edilir. 4. Kurbağalar nemli derileri sayesinde deri solunumu yaparken kuşlar deri solunumu yapamaz. Kurbağaların üremesi suya bağımlı olup dış döllenme ve dış gelişme görülür. Kuşlarda ise iç döllenme ve dış gelişme görülür. Kurbağalar larvadan ergine dönüşmek için metamorfoz geçirir. Kuşlarda metamorfoz yoktur. 8. Karbonhidrat, yağ ve proteinler solunumda parçalanarak ATP üretiminde kullanılır. Amino asit fotosentezde üretildikten sonra mitokondrideki O 2 li solunumda kullanılabilir. Vitaminler enerji vermez. 53

16 SARMAL TEST Baklagillerin köklerinde yaşayan rhizobium bakterileri azotu bağlayarak bitkiye kazandırır. Bu bakteriler azalırsa bitki yeterince azot alamaz ve yapısında azot bulunan bileşikleri üretmede zorlanır. Amino asit ve vitaminler azot içerir. Glikozda azot bulunmaz. 13. L Dil ve kulak gibi duyu organlarında bulunup uyarıları merkezini sindirim sistemine duyu nöronları taşır. Y Duyu nöronlarından gelen uyarıları değerlendiren ana nörondur. S Ana nörondan gelen cevabı tepki organına (efektör) ulaştıran nöron motor nörondur. 10. Bitki hücrelerindeki kofullarda ph derecesine göre farklı renkler oluşur. Örneğin asidik koful kırmızı, bazik kofullar mavi rengin oluşumunda etkilidir. Soğuk havalarda su molekülleri arasında hidrojen bağları oluşur ve ısı açığa çıkar. Bu yüzden deniz kenarındaki bölgeler iç kesimlere göre daha ılıman bir iklime sahiptir. Dehidrasyon kimyasal bağ oluşur ve su açığa çıkar. Su bir inorganiktir. 11. Emme kuvveti = Ozmotik basınç Turgor basıncı Emme kuvveti ile turgor basıncı ters orantılıdır. Emme kuvvetinin en düşük olduğu yerde turgor basıncı en fazladır. 12. Vücudun dengesini ve orantısını sağlamak için bazı kısımlar daha hızlı büyür. Örneğin kol ve bacaklar, baş ve gövdeye göre daha hızlı büyür. Canlılardaki vücut büyüklüğü, vücut şekli ve genetik farklılıklardan dolayı aynı organlarda farklı hızda büyümeler görülür. 54

17 SOLUNUM SİSTEMİ (34) 1. Kanın ph sini etkileyen en önemli maddelerden birisi CO 2 dir. Çünkü CO 2 asidik özelliktedir. CO 2 nin en az olduğu damardaki kanın ph si en yüksektir. CO 2 nin en fazla olduğu damardaki kanın ph si ise en düşüktür. Akciğer toplardamarı akciğerden gelen temiz kanı (CO 2 oranı az) kalbe doğru taşır. Bu yüzden bu damarın ph si yüksektir. Akciğer atardamarı ise kirli kanı (CO 2 oranı yüksek) akciğere doğru taşır. Bu yüzden bu damarın ph si düşüktür. 5. Kandaki CO 2 nin büyük bir kısmı (% 70) HCO 3 şeklinde taşınır. S bu yüzden HCO 3 tür. CO 2 nin yaklaşık % 23 ü alyuvardaki hemoglobine bağlanarak karbomino hemoglobin şeklinde taşınır. L karbomino hemoglobindir. CO 2 nin yaklaşık % 7 si kan plazmasında çözünmüş olarak taşınır. Y ise çözünmüş CO 2 dir. 2. Soluk alma sırasında akciğerler genişler ve basıncı düşer. Bu sırada dış hava basıncı daha yüksek olduğu için hava akciğerlere dolar. Akciğerlerin genişlemesi için kaburgalar yukarı kalkar. Göğüs boşluğu genişler. 6. Burun ile alınan hava yutak ve gırtlaktan geçerek soluk borusuna ulaşır. Soluk borusu iki kola ayrılarak akciğere giriş yapar. Soluk borusundan ayrılan bu kollara bronş denir. Bronşlar ise akciğerde bronşiol denilen küçük dallara ayrılır. 3. Hücrelerde solunum sonucunda oluşan CO 2 nin dışarı atılması için akciğere ulaşması gerekir. Bu yüzden CO 2 kana geçer ve hemoglobine bağlanır. Kan sayesinde akciğerlere gelen CO 2 hemoglobinden ayrılır ve akciğerlerdeki alveollere geçer. Burdan da nefes verme olayı ile dışarı atılır. 7. Kalbin sağ tarafında kirli, sol tarafında temir kan bulunur. Sağ karıncıkta bulunan kirli kan akciğer damarları ile akciğere taşınır. Akciğer atardamarında oksijeni az kan bulunur. Akciğerdeki temiz kan akciğer toplardamarı ile kalbe getirilir. Akciğer toplar damarı oksijeni fazla kan taşır. 4. CO 2 ve H 2 O nun birleşmesi alyuvar içerisinde gerçekleşir. Akciğerin temel görevi solunum sonucunda oluşan CO 2 yi dış ortama atmaktır. NH 3 ve üre gibi azotlu atıklar böbrekler ve deri yoluyla vücuttan uzaklaştırılır. (idrar ve terleme) 8. L Soluk borusunun iki kola ayrılarak akciğerlere giriş yaptığı kısım (Bronş). Y Bronşların akciğerde daha küçük dallara ayrılarak oluşturduğu kısım (Bronşiol = Bronşcuk) S Akciğerlerin altında bulunarak nefes alıp vermeye yardımcı olan kas (Diyafram). 55

18 SOLUNUM SİSTEMİ (34) 9. Ağız ve burun soluk alıp vermede görev yapar. Hava yutak ve gırtlaktan geçerek soluk borusuna gelir. Soluk borusu havayı akciğerlere ulaştırır. Yemek borusu sindirim sisteminin bir bölümüdür. 14. Mukus salgılanması ekzositozla olur ve ekzositozda ATP harcanır. Gazlar sadece difüzyonla hareket eder ve difüzyonda ATP harcanmaz. Kaslar kasılırken ATP harcar. 10. Polimer besinler sindirim sistemi sayesinde monomerlerine parçalanır. ATP üretimi hücresel solunum ile gerçekleşir. Solunum sistemi gaz alışverişini sağlar ancak gazların aktif taşıması yoktur. Gazlar sadece difüzyonla yer değiştirir. 11. Solunum gazları kanda taşınır. Dış ortamdan alınan hava ise alveollere dolar. Bu yüzden gaz alışverişi kılcaldamarlar ile alveoller arasında gerçekleşir. 12. Soluk verme sırasında göğüs boşluğu hacmi azalır ve akciğerler küçülür. Tam tersine ise karın boşluğu hacmi artar ve karın boşluğundaki iç basınç azalır. Akciğerdeki elastik lifler ve pleura sıvısı geri yaylanma basıncının oluşumunda etkilidir. 13. CO nun hemoglobine ilgisi fazladır. Bu neden CO hemoglobine bağlıdır ve kolay kolay ayrılmaz. Hemoglobinin O 2 taşımasını engelleyerek zehirlenmeye yol açar. 56

19 SOLUNUM SİSTEMİ (35) 1. Akciğerlerin temel görevi gaz alışverişini sağlamaktır. Gaz alış verişini alveollerdeki hava ile kılcal damarlar arasında gerçekleşir. Akciğerler daha fazla gaz alışverişini yapabilmek için bol miktarda kılcal damara ve geniş bir yüzeye sahiptir. 5. Soluk alıp verme hızını etkileyen asıl madde CO 2 dir. Çünkü kandaki CO 2 arttığında kanın ph si düşer. Bunu algılayan omurilik soğanı soluk alıp vermeyi hızlandırır. Yükseklere çıkıldıkça soluk alıp verme hızı artar. 2. Ağır spor yapıldığında kaslar çok enerji tüketir ve hücrelerdeki ATP azalır. Hücrelere daha fazla O 2 ilerleyebilmek için soluk alıp verme ve kan dolaşımı hızlanır. Hücreler daha çok solunum yaparak daha fazla CO 2 oluşturulur. Kandaki CO omurilik soğanını uyararak soluk alıp vermenin hızlanmasına neden 2 olur. 6. Alveollerin dışını bol miktarda kılcal damar sarmıştır. X kirli kanı alveole getiren kılcalın atar ucudur. X teki CO 2 (b) difüzyonla alveole geçerken alveoldeki havada bulunan O 2 (a) kılcal damara geçer ve böylece kan temizlenir. Y temiz kanı taşıyan toplar kılcalıdır. Gazlar sadece difüzyon ile yer değiştirir. 3. Soluk alıp vermeyi ve hızını kontrol eden asıl merkez omurilik soğanıdır. Ancak soluk alıp vermenin denetlenmesine pons ve uç beyin de yardımcı olur. 7. Grip virüsü solunum yollarında rahatsızlığa neden olur. Pnömoni akciğer iltihabı ya da zatürre olarak bilinir. Verem ise tüberküloz olup bakterilerin akciğere yerleşerek oluşturduğu hastalıktır. 4. Doku hücrelerinde oluşan CO 2 ve H 2 O doku kılcallarına geçer ve alyuvarlara girer. Alyuvarda CO 2 ve H 2 O birleşerek H CO ü oluşturur. H CO, HCO ve H + iyonlarına ayrışır. Akciğer kılcallarına gelindiğinde yukarıdaki reaksiyonların tersi olur. H 2 CO 3 ve H + iyonları birleşerek H 2 CO 3 ü oluşturur. H 2 CO 3, CO 2 ve H 2 O ya ayrışır. CO 2 ve su buhara soluk verme ile dışarı atılır. 8. Madde alışverişi kılcal damarlarda gerçekleşir. Yani O 2 ve CO değişimi alveollerdeki akciğer kılcallarında olur. 2 Kalbin kulakçık ve karıncıkları ile atar ve toplardamarlarda madde miktarında değişim olmaz. 57

20 SOLUNUM SİSTEMİ (35) 9. Soluk alma sırasında; - Kaburga kasları ve diyafram kası kasılır. - Göğüs boşluğu hacmi artar ve akciğer basıncı düşer. - Karın boşluğu hacmi azalır ve basınç artar. Soluk vermede ise diyafram ve kaburga kasları gevşer. 14. Kan, plazma ve hücrelerden oluşur. Kanın sıvı kısmı olan plazmada madde taşınması gerçekleşir. Plazmada su, mineraller, O 2, CO 2, besin monomerleri, atık maddeler, hormon ve antikor gibi moleküller bulunur. CO 2 nin taşınması sırasında oluşan HCO 3, alyuvar dışına çıkarak kan plazmasında taşınır. 10. Burun ile alınan hava soluk borusu, yutak, gırtlak, bronş, bronşiol ve alveol yolunu izleyerek akciğerlere dolar. Akciğerlerimiz 2 tanedir ancak hava kesesi bulunmaz. Hava keseleri kuşlarda bulunur. 11. İnsanda ses telleri soluk borusunun başlangıç kısmı olan gırtlak kısımında yer alır. 12. Nikotin gibi uyarıcı maddeler, sempatik sinirler, adrenalin ve tiroksin gibi hormonlar ve kandaki CO 2 miktarının artışı soluk alıp verme hızını artırır. Asetil kolin ise kalp atışlarını ve soluk alıp verme hızını azaltır. 13. Kandaki CO 2 miktarının arttığı kısımlar doku kılcallarıdır. Kandaki CO 2 miktarının azaldığı kısım ise akciğer kılcallarıdır. Atar ve toplardamarlarda madde alışverişi olmaz. Bu yüzden bu damarlardaki madde miktarı değişmez. Çünkü madde alışverişi kılcal damarlarda olur. 58

21 SOLUNUM SİSTEMİ (36) 1. Hemoglobinin oksijeni bırakmasındaki asıl faktörlerden bir doku kılcallarındaki düşük ph tır. Kanda CO 2 nin kısmı basıncının artmasına bağlı olarak ph düşer ve hemoglobin de O 2 yi serbest bırakır. Buna bohr etkisi denir. Dokular bu sayede O 2 sağlar. Akciğerlerde temizlenen kan (oksihemoglobin içeren kan) kalbe gelir. Kalpten de aort atardamarı ile vücuda gönderilir. 5. Peristaltik hareket sindirim organlarında görülür. Mukus salgısını epitel dokuda bulunan goblet hücreleri yapar. Soluk borusundaki kıkırdak destek sağlayarak soluk borusunun büzülmesini ve kapanmasını önler. 2. Doku hücrelerinde oluşan CO 2 ve H 2 O doku kılcallarına geçerek alyuvara girer. Alyuvarda CO 2 ve H 2 O birleşerek H CO ü oluşturur. H CO alyuvarda HCO ve H iyonlarına ayrışır. HCO 3 kan plazmasına çıkarken H + alyuvarda kalır. Akciğer kılcallarında ise HCO 3 tekrar alyuvara girer ve H + ile birleşerek yeniden H 2 CO 3 oluşur H 2 CO 3 te CO 2 ve H 2 O ya ayrışır. CO 2 ve su buharı nefes verme ile dışarı atılır. 6. Madde alışverişinin gerçekleştiği damar kılcal damardır. Bu yüzden atar ve toplar damarlarda madde miktarı değişmez. Oksijenin arttığı organ akciğerdir. Bu yüzden akciğer kılcallarında kanın oksijen oranı artar. 7. Tiroksin ve adrenalin hormonları metabolizmayı ve kalp atışlarını hızlandırır. Bu nedenle soluk alıp verme de hızlanır. Soluk alıp verme hızını etkileyen asıl madde kandaki CO 2 dir. Oksijenin artması soluk alıp verme hızını etkilemez. 3. Alyuvarlardaki hemoglobinin O 2 ile bulunduğu yer akciğer kılcallarıdır. Akciğerlerde kan oksijen alır ve temizlenir. Bu yüzden D olayı akciğer kılcallarında olur. Hemoglobinin oksijeni bırakması ise doku kılcallarında olur. Böylece doku hücreleri oksijen alır. Bu yüzden B olayı karaciğer kılcalı gibi doku kılcallarında gerçekleşir. 4. Diyaframın düzleşmesi soluk alma sırasında olur. Soluk almada ise şu olaylar olur; - Diyafram kası kasılır. (Diyafram çizgili kastır.) 8. Solunum sonucunda oluşan CO 2 akciğerler yoluyla vücuttan uzaklaştırılarak homeostazi sağlanır. Çünkü CO 2 asidik bir madde olup kanın ph sini düşünür. Böbrekler kandaki bazı asidik ve bazik maddeleri kandan uzaklaştırıp idrarla atarak kan ph sinin ayarlanmasına yardımcı olur. Mide özsuyundan HCI sindirim kanalına verilerek mikropları öldürücü etki gösterir. - Kaburga kasları kasılır. - Göğüs boşluğu hacmi artar. - Akciğer iç basıncı düşer ve hava akciğerlere dolar. 59

22 SOLUNUM SİSTEMİ (36) 9. Hava kesesi kuşların akciğerinde bulunur. Diyafram, akciğerde bulunmaz. Akciğerin altında bulunup göğüs boşluğu ile karın boşluğunu birbirinden ayrılır. Akciğerin dışını saran pleura zarı ve bronşioller akciğerde bulunur. 10. Pnömoni, amfizem, tüberküloz ve astım solunum yolu rahatsızlıklarıdır. Anemi ise kansızlık denilen dolaşım sistemi rahatsızlığıdır. 11. Soluk alma Soluk verme Diyafram kası kasılır. Diyafram kası gevşer. Kaburga kasları Kaburga kasları kasılır. gevşer. Göğüs boşluğu hacmi artar. artar. Akciğer basıncı Karın boşluğa hacmi Karın boşluğu hacmi azalır. artar. 12. Alyuvarlarda bulunan hemoglobin demir elementi içerir ve kana kırmızı renk verir. Ancak en önemli özelliği solunum gazları ile kolayca birleşip kolayca ayrılmasıdır. 13. Akciğerlerdeki alveoller gaz alışveriş yüzeyinin geniş olmasını sağlar. Solunum yüzeyinin nemli olması da gazların difüzyonuna imkan sağlar. Hemoglobinin alyuvarda bulunması solunum sistemine değil dolaşım sistemine ait bir adaptasyondur. 60

23 SOLUNUM SİSTEMİ (37) 1. Oksijenin büyük kısmı alyuvarda hemoglobin ile taşınırken çok az bir kısmı (% 1,5) kan plazmasında çözünmüş olarak taşınır. Oksihemoglobin alyuvarda oluşur. Oksijen bağlanmış kanın rengi daha açık renklidir. 5. Dinlenme durumunda kaslar az oksijen tükettiği için hemoglobinin oksijene doygunluğu fazladır. Egzersiz durumunda kaslar fazla miktarda oksijen tüketir ve bu oksijeni dokulara hemoglobin taşır. Hemoglobinin getirdiği oksijeni kaslar alır ve hemoglobinin doygunluğu azalır. Oksijeni sağlayan organ akciğer olduğu için hemoglobinin oksijene doygunluğu burada en fazladır. 2. Akciğer dışındaki çift katlı pleura zarının arasında pleura sıvısı bulunur. Bu sıvı kayganlık sağlayarak akciğer çalışmasını kolaylaştırır ve kaburga kemiklerinin akciğere zarar vermesini önler. Gaz değişimi akciğer iç kısmındaki alveollerde gerçekleşir. 6. Soluk verme sırasında diyafram gevşeyerek kubbeleşir ve akciğerdeki havanın dışarıya atılmasına yardımcı olur. Göğüs boşluğu hacmi azalır ve akciğer basıncı artar. Soluk verme soluk almaya göre daha pasif bir olay olup enerji harcanmaz. 3. Ani basınç değişimleri sırasında kan plazmasında bulunan azot gazı gaz kabarcıkları haline dönüşür. Çünkü azot gazı hemoglobine bağlanmaz ve kan plazmasında serbest şekilde bulunur. Gaz kabarcıkları kılcal damarları tıkayarak dokuların beslenmesini önler. Bu durumda felç ya da ölümler olur. Vurgun olan kişiler yüksek basınç odalarında tutularak kanındaki azot gazı dışarı atılabilir. 7. Burun dışarıdan alınan havanın ısıtılmasını ve nemlendirilmesini sağlar. Burundaki kıllar ve mukus toz ve mikropları tutar. 4. Alyuvarda bulunan karbonik anhidraz enzimi CO 2 ve H 2 O nun birleşerek H 2 CO 3 ü oluşturmasını sağlar. 8. Soluk verme sırasında gırtlaktan geçen hava ses tellerini etkiler ve konuşma gerçekleşir. Dışarıdan alınan havanın temizlenmesi ve nemlendirilmesi için burundan nefes almalıyız. 61

24 SOLUNUM SİSTEMİ (37) 9. Deniz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça atmosferdeki oksijenin kısmi basıncı düşer. Vücut daha fazla oksijen sağlayabilmek için alyuvar sayısını artırır. Organları yeterli oksijeni sağlayabilmek için dolaşım sistemi ve solunum sistemi daha hızlı çalışmaya başlar. 13. Doku kılcalları Akciğer kılcalları Hb + CO 2 HbCO 2 Hb + O 2 HbO 2 CO 2 + H 2 O H 2 CO 3 H + + HCO 3 H 2 CO 3 Hb + H + HHb H 2 CO 3 CO 2 + H 2 O H 2 CO 3 H + + HCO Kurbağalardan memelilere doğru canlıların gelişmişliği ve metabolizma hızı artar. Metabolizması hızlı olan canlılar daha çok oksijene ihtiyaç duyar. Bu oksijeni sağlamak için solunum sistemleri daha geniş yüzeye sahiptir. 11. Dış ortam (atmosfer) ile akciğer arasındaki gaz alışverişi dış solunumdur (L). İç solunum hücreler ile kan arasında gerçekleşen gas alışverişidir (Y). Hücrelerde ATP üretmek için gerçekleşen solunuma ise hücresel solunum denir (S). 12. I. S (Havadaki tozu burundaki kıllar ve mukus tutar.) II. G (Dışarıdan alınan havanın soluk borusuna girdiği yer gırtlaktır.) III. Y (Kıkırdak halkalar bulunduran ve daima açık bulunan yapı soluk borusudur.) 62

25 SOLUNUM SİSTEMİ (38) 1. Karbonik anhidraz enzimi çift yönlü çalışır. Aşağıdaki tepkimelerde görev alır. Doku kılcalları CO 2 + H 2 O H 2 CO 3 Akciğer kılcalları H 2 CO 3 CO 2 + H 2 O 5. Akciğer kanın oksijenlendiği ve temizlendiği organdır. Bu yüzden akciğer kılcallarında kana oksijen geçer ve alyuvardaki hemoglobine bağlıdır. Böylece oksihemoglobin artar. Doku kılcallarında bulunan alyuvarlar taşıdığı oksijeni doku hücrelerine verir ve HbO 2 miktarı azalır. 2. Alveollerdeki epitel hücrelerden salgılanan surfaktan fosfolipit ve proteinden oluşur. Bu madde alveollerin yüzey gerilimini azaltarak daima açık kalmasını sağlar. 6. Bazı solunum sistemi rahatsızlıkları virüs ve bakteri nedenli olduğu için bulaşıcıdır. Temiz hava almak için ve spor yapmak vücut için yararlıdır. Bazı hastalıklara yakalandığımızda daha kolay atlatabilmek için bebeklik çağında aşı olunmalıdır. 3. Oksijenin büyük kısmı alyuvarda taşınır. Oksijen alyuvarda değil de kan plazması ile taşınsaydı kapasitesinin çok fazla olması gerekirdi. Çünkü alyuvarlardaki % 98 lik yük kan plazmasına binecekti. Bu durumda kan miktarının çok fazla olması ya da kan akış hızının çok hızlı olması gerekirdi. Hücreler oksijensiz kalırsa ATP üretimi durur ve birey ölür. 7. Solunum sistemi atmosferden O 2 nin alınmasını CO 2 nin de dış ortama atılmasını sağlar. Burun nefes ve koku almada görevlidir. Solunum yüzeylerindeki mukus toz ve mikropları tutar. Üreyi vücuttan uzaklaştırmak böbreklerin görevidir. 4. Vücuttaki sistemlerin çalışmasını temel olarak sinir sistemi kontrol eder. Sinirlerin uyarısıyla salgılanan hormonlar soluk alıp verme hızını etkiler. (Örnek: Adrenalin) Kaburgalar ve kaslar solunum sisteminin çalışmasında etkilidir. 8. Her hemoglobindeki Fe molekülü 4 molekül O 2 bağlar. Hemoglobin demir ve proteinden oluşmuştur. Hemoglobin O 2 ve CO 2 ile kolayca birleşip kolayca ayrılır. 9. Oksijeni % 1,5 i, CO 2 nin % 23 ü alyuvardaki hemoglobine bağlanarak taşınır. H 2 CO 3 molekülü H + ve HCO 3 moleküllerine ayrıştığında H + alyuvarda kalır ve hemoglobine bağlanır. 63

26 SOLUNUM SİSTEMİ (38) 10. Kanın oksijen aldığı ve temizlendiği organ akciğerdir. Atar ve toplardamarlarda madde alışverişi olmaz. Madde alışverişi kılcal damarlarda olur. Bu yüzden cevap akciğer kılcallarıdır. 14. Alveoller akciğerin içerisinde bulunan yapılardır. Bu nedenle alveoldeki basınç değişimi akciğerdeki basınç değişimi ile paralel olmalıdır. Soluk alma sırasında akciğer hacmi artar ve iç basınç düşer. Soluk verme sırasında akciğer hacmi azalır ve iç basınç artar. 11. Birey koşmaya başladığında kaslardaki glikoz ve oksijen tüketimi artar. Oksijenli solunumda glikozun yıkılması sonucunda CO 2 ve H 2 O oluşur. Kandaki CO 2 nin artışı kan ph sini düşürür ve omurilik soğanının uyarısıyla soluk alıp verme hızlanır. 12. Üst ve alt ana toplardamarlar sayesinde kalbe gelen kirli kan sağ kulakçıkta toplanır. Daha sonra CO 2 içeren bu kirli kan akciğer atardamarı ile akciğere gönderilir. Dolayısıyla akciğer atardamarı kalpten gönderilen kirli kanı akciğere taşır. 13. Alveollerde ve kılcal damarlarda madde alışverişi gerçekleşir. Bu yüzden bu yapıların yüzeylerinin çok ince olması gerekir. Bu sayede maddeler geçebilsin. Alveolün ve kılcal damarların yüzeyi tek sıra epitelden oluşmuştur. 64

27 BOŞALTIM SİSTEMİ (39) 1. Böbrek ve idrar yolları soğuk nedeniyle iltihaplanabilir. Aşırı baharatlı gıdalar gereğinden fazla tütetilmemelidir. Vücut için gerekli miktarda su içilmelidir. Çünkü metabolik atıklar suda çözülerek idrarla atılır. 6. I. Böbreklerdeki kanın süzülmesini sağlayan kuvvet kan basıncıdır. Kan basıncı arttıkça süzülme hızlanır ve daha çok idrar oluşur. Grafik doğru. II. Süzülme hızı arttıkça daha çok idrar oluşur. Grafik yanlış. III. Kan hacmi arttıkça süzülme hızı artar ve daha çok idrar oluşur. Grafik doğru. 2. Yaz aylarında sıcaklık artışı terlemeyi ve su kaybını artırır. Bu nedenle kış aylarına göre atılan idrar miktarı azalır. İdrar miktarı böbreklerdeki süzülme hızına bağlı olarak oluşur. 3. Vücut susuz kaldığı zaman seçeneklerdeki olayların gerçekleşme sırası aşağıdaki gibidir. 7. Hanle kulpunun inen kolunda suyun geri emilimi olur. Distal tüpte ise ADH hormonunun etkisiyle suyun geri emilimi devam eder. Henle kulpunda ve distal tüpte tuz - emilimi olur. Henle kulpunda HCO 3 emilimi olmazken düstal tüpte olur. Kandaki O, B, artışı Hipotezin uyarılması ADH salınımı Toplama kanalında su emilimi Kanda su artışı 8. Azotlu bileşiklerin O 2 li solunumda parçalanması sonucunda NH 3 oluşur. NH 3 üreye dönüştürülür ve idrarla atılır. Fruktoz, maltoz ve nisaştada azot bulunmaz. Vitaminler solunumda kullanılmasıyla NH 3 oluşur. 4. Glomerulus kılcalları iki atardamar arasında bulunur. Bu yüzden kan basıncı normal kılcallardan daha yüksektir. Bu yüksek basınç sayesinde kandaki maddelerin sözülmesi gerçekleşir. Yüksek basınca dayanmak için çeperi 2 katlı epitelden oluşmuştur. Süzülme olayı glomerulustan bowman kapsülüne doğru tek yönlü olur. Yani madde çıkışı olur, girişi olmaz. 5. Böbrekler eritropoietin hormonu üreterek endokrin bez özelliği gösterir. Her bir böbrekten çıkan üreter denilen kanallar idrarı mesaneye taşır. Üreme organlarından dışarı açılan üretra ise idrarın dışarı atılmasını sağlar. 9. ADH böbreklerden suyun geri emilimini artırır. ADH hormalden az salgılanırsa su böbreklerden yeterince emilemez ve idrarla kaybedilir. NH 3 bol suyla dışarı atılan bir azotlu atıktır. NH 3 bol atılması su kaybını artırır. Adrenalin kan basıncını artırır. Kan basıncının artmasıyla böbreklerdeki süzülme hızlanır ve daha çok idrar oluşur. 65

28 BOŞALTIM SİSTEMİ (39) 10. NH3 D Üre D Ürik asit 12. D (Getirici atar) B B D YÖNÜ İÇİN; - Zehirlilik derecesi azalır. Glomerulus - Maddelerin dışarı atılması için gerekli su azalır. - Maddelerin oluşumu için gerekli ATP artar. B(Götürücü atar) - Suda çözünme oranı azalır. B yönünde ise bunların tersi olur. Protein ve kan hücreleri büyük yapılı maddeler olduğu için süzülme ile glomerulustan bowman kapsülüne geçemez ve miktarlarında değişim olmaz. Glikoz monomer madde olduğu için süzülme ile glomerulus kılcallarından çıkar. 11. Bowman kapsülü Glomerulus Dista tüp 13. Sindirim kanalında proteinlerin hidroliz olması ile amino asit miktarı artar ama amino asitler bağırsaktan emilmeye başlayınca miktarı azalır. Amino asit hücresel solunumda kullanılması sonucunda NH 3 oluşur. Bu NH 3 daha sonra üreye dönüştürülür. Proteinler polimer olup emilim ile hücre zarından geçemez. Proksimal tüp Toplama kanalı Henle kalpu Üre geçiş sırası: I -V - II - IV - III şeklindedir. 66

29 BOŞALTIM SİSTEMİ (40) 1. Bowman kapsülü sadece glomerulustan süzülen maddelerin toplanmasını sağlar. Bowman kapsülünde geri emilim olmaz. Suyun geri emilimi proksimal tüpte başlar. Henle kulpunun inen kolunda suyun geri emilimi olurken çıkan kolunda olmaz. Su emilimi toplama kanalında tamamlanır. 6. Süzülme Böbrek Böbrek atarı üre çok Böbrek topları (D) üre az üre çok Karaciğer topları NH üre 3 Karaciğer Kapı toplar tok iken besin çok NH 3 çok Karaciğer atar (B) 2. Boşaltım organımız böbreklerdir. Böbrek taşları, böbrek yetmezliği ve üremi boşaltım sistemi hastalıklarıdır. 7. Bir monomer maddenin tamamının hücreye alınması onun aktif taşıma ile taşındığını gösterir. Nefrondaki amino asitlerin tamamının emilmesi ve idrarda rastlanmaması aktif taşıma (ATP ile) taşındığını gösterir. Suyun aktif taşınması yoktur. Su ozmozla hareket eder. 3. ADH, adrenalin ve aldosteron kan basıncını artıran hormonlardır. Böbreklerden kanın süzülmesini sağlayan kuvvet kan basıncıdır. Kan basıncı artarsa böbreklerdeki süsülme hızı ve idrar miktarı artar. 4. Böbrekten salgılama ile su atılmaz. Salgılama ile NH 4, zehirler, boyalar, H + ve HCO 3 atılır. Şeker hastalarında ADH değil insülin hormonu normalden azdır. Yeterince insülin olmadığı içen kandaki glikoz düşmez ve fazlası idrarla atılır. Bu sırada su kaybı ve idrar miktarı artar. 8. Getirici atar ve götürücü atar arasında glomerulus kılcalları bulunur. X ile gösterilen bowman kapsülü glomerulusu sarar. Glomerulustaki yüksek kan basıncı sayesinde su, mineral, amino asit, glikoz, vitamin ve üre gibi monomer maddeler X e geçer. Kan hücreleri ve kan proteinleri X e geçemez. Lenf sıvısında protein vardır. 5. I. Piramit kanalları ile idrarın biriktiği yer S ile gösterilen havuzcuktur. II. Piramit görünümlü kanallar Y dir. III. İdrarın oluştuğu kısım nefronların bulunduğu L kısmıdır. 9. Böbrek NH 3, üre ve H 2 O atar. Deri Terlemeyle NH 3, üre ve H 2 O atar. Akciğer CO 2 ve su buharı atar. 67

30 BOŞALTIM SİSTEMİ (40) 10. Böbreğin kabuk kısmında nefronun glomerulus, bowman kapsülü, proksimal tüp ve distal tüp kısımları bulunur. Proksimal tüpte aktif taşıma ile glikoz emilimi olur. Glomerulustan bowman kapsülüne süzülme olur. Proksimal tüp ve distal tüpte suyun geri emilimi olur. 11. Deri Terleme ile H 2 O, NH 3, üre atar. Ayrıca deri hücreleri oluşturduğu bir miktar CO 2 de atar. Boşaltım sistemi (böbrek) İdrarla H 2 O, NH 3, üre, ürik asit atar. Ayrıca böbrekler kan ph sini ayarlamak için CO 2 yi de uzaklaştırır. Solunum sistemi Soluk verme ile CO 2 ve su buharı atar. 12. L yani süzülme nefronun sadece glomerulus kısmında olur. Distal tüpte hem geri emilim (Y), hem de salgılama (S) olayı beraber olur. 13. Amino asitlerin (S) tamamı proksimal tüpte geri emilir. Su (Y) nefron kanal boyunca geri emilir. Ürenin (G) yaklaşık % 50 si toplama kanalından geri emilir. Penisilin (L) salgılama ile distal tüpten idrara verilir. 68

31 BOŞALTIM SİSTEMİ (41) 1. Aldosteron hormonu böbrek kanallarından Na iyonları ile beraber suyun kana geri emilimini sağlar. Fazla salgılanması kandaki tuz ve su oranını artırarak dokularda sıvı tutulmasına (ödem) neden olur. Glomerulus kılcalında geri emilim yoktur. Sadece süzülme olur. 5. Glomerulus kılcallarındaki kandaki küçük maddeler süzülme ile bowman kapsülüne geçer. Bowman kapsülündeki sıvı geri emilime uğrayarak distal tüpe gelir. Distal tüpte geri emilim ve salgılama olur. Yani glomerulustan uzaklaştımça kana benzerlik azalır. 2. Böbrekler, deniz seviyesinden yükseklere doğru çıkıldığında eritropoietin hormonu salgılar ve alyuvar üretimini uyarır. Boşaltım maddelerini kandan uzaklaştırır. Minerallerin kandaki yoğunluğunu ve kan ph sini ayarlar. Böbrek üstü bezinden hormon salgılanmasını hipofizden salgılanan ACTH hormonu uyarır. 6. Vitaminler solunumda kullanılmaz. Glikoz, gliserol ve yağ asiti N içermez.amino asit azot içerir ve solunumda kullanılmasıyla CO 2, H 2 O ve NH 3 oluşur. 3. Süzülme Glomerulustan bowman kapsülüne doğru basınçla süzülme olur. 1 ve 4 Geri emilim Sırasıyla piroksimal tüp, henle kulpu, distal tüp ve toplama kanalında geri emilim olur. 2, 3, 5 ve 6 Salgılama Kandaki bazı maddelerin idrara verilmesi proksimal ve distal tüpte olur. 3 ve 6 7. Üre ve ürik asit sentezi karaciğerde olur. Böbrekler alyuvar üretimini uyaran eritropoietin hormonu üretir. İnsülin pankreasta üretilir. 4. NH 4 ün distal tüpe gönderilmesi (salgılanma) olayı aktif taşıma (ATP harcanarak) ile gerçekleşir. Amino asitlerin tamamı aktif taşıma ile proksimal tüpte geri emilir. Ancak glomerulustan bowman kapsülüne doğru gerçekleşen süzülme olayı basınç sayesinde pasif olarak gerçekleşir. 8. İdrar nefronda oluşur. Glomerulus, henle kulpu, proksimal tüp ve toplama kanalı nefronun kısımlarıdır. Üretra ise üreme organından dışarı açılan kanal olup idrarın dışarı atılmasını sağlar. 69

32 BOŞALTIM SİSTEMİ (41) 9. Kabuk V Glomerulus Bowman kapsülü I IV Distal tüp 14. Distal tüpte hem geri emilim hem de salgılama olur. ADH hormonu distal tüp hücrelerinin suya geçirgenliğini artırarak suyun geri emilmesini sağlar. Ayrıca distal tüpten tuz ve HCO 3 emilimi de olur. Proksimal tüp Toplama II kanalı Henle kalpu III 1, 2, 4 ve 5 böbreğin kabuk bölgesinde bulunur. 3 ise öz bölgesinde bulunur. 10. ADH hormonu yeterli su alınmadığı durumda salgılanarak suyun geri emilimini artırır. Kandaki tuz miktarını ayarlayan hormon aldosterondur. Vitaminler solunumda enerji kaynağı olarak kullanılmaz. 11. Sağlıklı bir insanın idrarında glikoza rastlanmaz. Çünkü glikozun tamamı I ile gösterilen proksimal tüpte geri emilir. 12. Proksimal tüpte NaCI, glikoz, H 2 O, K +, H + ve NH 3 emilimi olur. 13. Karaciğerden gelen üre alt ana toplardamar ile kalbe gelir. Kalpteki kan temizlenmek için akciğer atardamarı ile akciğere gider. Akciğer toplardamarı ile kalbe döner. Kalpten de aort ile böbrek atardamarına gider. 70

33 BOŞALTIM SİSTEMİ (42) 1. Nefron kanallarında ürenin yaklaşık % 50 si geri emilir. Kışın terleme azaldığı için idrar miktarı artar. İdrarın oluşumunda ADH gibi hormonlar ve aktif taşıma görev yapar. 6. ATP + H 2 O ADP + Pi (ATP harcanması) Süzülme pasiftir. Geri emilim pasif ya da aktif taşıma ile olur. Salgılama aktif gerçekleşen bir olaydır. 2. Deniz suyundaki tuz kana emilir. Kanın ozmotik basıncı artar ve dokulardaki sıvı kana çekilir. Kan hacminin artmasıyla böbreklerden süzülen ve atılan idrar miktarı artar. 7. Globulin kan proteinidir. Kan proteinleri süzülme ile nefron kanallarına geçmez. Geri emilimi de olmaz. 3. Karaciğerdeki enzimlerin sayesinde ornitin döngüsü denilen olay ile NH 3 üreye dönüştürülür. 8. Soğuk ortama geçen bir insanda kan damarları büzülür ve kan basıncı artar kan basıncının artmasına bağlı olarak böbrekteki süzülme hızı ve idrar miktarı artar. Soğuktan sıcak ortama geçen insanda ise kan damarları genişler ve kan basıncı düşer. Süzülme hızı ve idrar miktarı azalır. 4. Glomerulustan bowman kapsülüne basınçla difüzyon sonucu monomer maddeler geçer. Fibrinojen gibi kan proteinleri ve kan hücreleri geçemez. 9. ADH en çok distal tüp hücrelerinin su kanallarını etkiler. Bu kanalların geçirgenliğini artırarak suyun geri emilimini hızlandırır. 5. L Böbreklerden gelen idrarı idrar kesesine taşıyan üreter kanalı. Y İdrar kesesi (mesane) S Üreme organından dışarı açılarak idrarın dışarı atılmasını sağlayan üretra D ile böbreğe gelen ürenin % 50 si idrarla atılarken % 50 si B de bulunur. D > B - D ile böbreğe gelen suyun bir kısmı idrarlar atılırken geri kalanı B de bulunur. D > B - D ile böbreğe gelen sodyumun bir kısmı idrarla atılırken geri kalanı B de bulunur. D > B 71

34 BOŞALTIM SİSTEMİ (42) 11. Çok fazla su içildiğinde kan plazmasının hacmi artar. Buna bağlı olarak kan basıncı artar ve böbrekteki süzülme olayı hızlanır. Suyun geri emilimi azalır ve daha çok idrar oluşur. 12. Solunum, boşaltım sistemi ve deri bazı metabolik atıkları vücuttan uzaklaştırarak hemoostazinin ayarlanmasına yardımcı olur. 13. Hanle kulpunda su, Na ve CI geri emilir. Kanalın uzun olması bu maddelerin daha fazla emilmesine neden olurdu. Suyun çok fazla emilmesine bağlı olarak kandaki su miktarı artar, idrardaki su miktarı azalır ve idrarın yoğunluğu artardı. 14. Kalsiyum ve fosfat tuzlarının havuzcukta çökelmesiyle böbrek taşları oluşur. Böbreğin fonksiyonlarını yerine getirememesiyle böbrek yetmezliği oluşur. Kandaki azotlu bileşiklerin artması sonucunda üremi hastalığı görülür. 72

35 BOŞALTIM SİSTEMİ (43) 1. Terleme ile NH 3 ve üre gibi azotlu atıklar ile bazı mineraller vücuttan atılır. 6. Üre, amino asit ve su, süzülme ile glomerulustan bowman kapsülüne ve daha sonra proksimal tüpe geçer. Proksimal tüpte amino asitlerin tamamı geri emilir. Bu yüzden toplama kanalı ve üreterde amino asit bulunmaz. Kanal boyunca su ve üre emilir. Bir kısmı da idrara geçer. 2. Böbreğe kan getiren atardamar böbreğin içinde kollara ayrılarak glomerulusa ait getirici atarları oluşturur. Glomerulusu terk eden götürücü atar nefron kanalların üzerine nefronlardan çıkan damarlar birleşerek böbrek toplardamarını oluşturur. 3. Amino asit derişimi en yüksek 1 ile gösterilen bowman kapsülündedir. Çünkü bowman kapsülünden sonraki bölümünde amino asitin tamamı geri emilir. Bu yüzden sağlıklı bir insanın idrarında amino asit bulunmaz. 7. Salgılama olayında hem monomer hem de polimer maddeler idrara verilir. Süzülme ve geri emilimde ise monomer maddeler işleme uğrar. Süzülme basınçla olur ve enzimler görev yapmaz. Süzülme, geri emilim ve salgılama kılcal damarlar sayesinde gerçekleşir. İdrar oluşumunda üre gibi maddeler de dolaşıma kazandırılır Proksimal tüp Distal tüp Yağda çözünen vitaminler (A, D, E ve K) karaciğerde depolanır ve idrarla atılmaz. Suda çözünen (B ve C) vitaminlerin fazlası idrarla atılır. Malpighi cisimciği 3 Henle kalpu 5 Toplama kanalı 5. Böbrek 9. Kabuk Üreter Mesane Üretra öz Havucuk 73