Büyüklük. Biçim. Dolgu. Beyazlık değeri (renkli ya da siyah beyaz) Yön. Renk (Çizgi ya da dolgu rengi)

Transkript

1 HARİTANIN GRAFİK TASARIMI (KARTOGRAFİK TASARIM) Haritaya konu olan objelerin özellikleri Haritanın çizimsel tasarımı sırasında kartografa düşen sorumluluk, kartografik işaretler olarak adlandırılan grafik araçları, gösterimi yapılacak çevresel konuya, kullanıcının bu konu ile ilgili bilgileri en kolay en uygun biçimde almasını sağlayacak biçimde uygulamaktır. Çevreye ilişkin bir konuya ait bilgilerin harita yardımıyla iletilmesi sırasında kullanılan grafik işaret sistemine harita dili de denilmektedir. Gösterimi yapılacak bilgilerin grafik işaretler biçimine dönüştürülme işlemi aşağıdaki şekilde analiz edilebilir: Gösterimi yapılacak konuya ilişkin obje ve bu objeleri karakterize eden bilgilerin toplanması Kartografik gösterime temel oluşturacak genel grafik ilkelerin saptanması Saptanan obje özellikleri ve kartografik işaretler arasında uygun bir ilişki kurulması Obje: Dilde kendisi için bir kelime bulunan soyut ve somut her mekansal referanslı nesne 1

2 Obje? Algılanış biçimleri açısından Somut objeler Soyut objeler Çevrede bulunuş biçimleri açısından Devamlılık gösteren objeler (sürekli) Münferit objeler (süreksiz) Kendi iç yapıları bakımından Objenin niteliği Objenin niceliği (mutlak, bağıl büyüklükler) Zamanla ilişkileri bakımından Statik Dinamik Kartografik gösterimin özellikleri Kartografik işaret sisteminin (harita dilinin) en önemli özelliği, işaretlerin bu işaretlerce temsil edilen objelerin doğadaki konumlarına uygun olarak, yani harita projeksiyonunun kuralları içinde ölçekli bir düzen içinde haritanın çizim altlığına geçiriliyor olmasıdır. İşaret, bilgi iletimi sırasında başka objeleri temsil eden, bu objelere ilişkin bilgilerin kazanılması, saklanması ve iletilmesi için kullanılan, duyusal olarak izlenebilen maddesel bir obje, bir etki ve benzeri olgulardır Konuşma diline ait olan ve olmayan tüm işaretlerin bilgi iletimini nasıl sağladıkları konusundaki araştırmalar Semiotik tarafından yapılır. Semiotik, işaretleri Sintaktik Semantik Pragmatik olmak üzere üç bakış açısından inceler. 2

3 Kartografik Sintaktik Kartografik işaretleri ve bu işaretler yardımıyla harita tasarımının nasıl yapıldığını ya da nasıl yapılması gerektiğini inceler. İşaretlerin kalınlıkları, büyüklükleri, renkleri, biçimleri, haritada birbirlerine göre duruş biçimleri; yazıların türleri, büyüklükleri, renkleri, duruş biçimlerinin saptanması gibi çalışmalardır. Kartografik işaretler grafik karakterli olduğuna göre ancak nokta, çizgi ve bunlar arasında kalan bir alanla görünür hale getirilebilir. O halde bu grafik elemanlar, kartografik işaretlerin temel grafik yapı taşları dır. Buna karşın kartografik işaret sistemi ile bilgi aktarımında, sintaktik açıdan kendilerine bilgi yüklenen elemanlar grafik değişkenler dir. Bu nedenle grafik değişkenler kartografik işaret sisteminin en küçük elemanları olarak görülmelidir. Grafik (görsel) değişkenler Büyüklük Biçim Dolgu Beyazlık değeri (renkli ya da siyah beyaz) Yön Renk (Çizgi ya da dolgu rengi) 3

4 Grafik değişkenler yardımıyla grafik yapı taşları nokta ve çizgi de kullanılarak yeni işaretler meydana getirilmesine Semiotik te süper işaret tasarımı denir. Renk Fiziksel ve fizyolojik olarak renk, belirli dalga boylarındaki ışığın ( nm arası) göz-beyin organları vasıtasıyla kişide meydana getirdiği etkidir. Madde olarak ise renk bir boya maddesidir. Işık rengi ise, herhangi bir ışık kaynağından çıkan ve gönderilen renksel etkidir. Renksiz ışık bir cisim üzerine düşerse, tayfın bir kısmı cisim tarafından yutulur. Tayfın geri gönderilerek göz-beyin tarafından algılanan kısmına, o cismin rengi denilir. 4

5 Renk Renkler üç faktörle karakterize edilir: Rengin ismi (Hue) Rengin doyguluk derecesi (Saturation) Beyazlık değeri (Intensity/Value) Toplayıcı renkler: Kırmızı Yeşil Mavi Işık renkleri Çıkarıcı renkler: Cyan Magenta Sarı Boya renkleri Kartografik pragmatik kartografik işaretler ile bu işaretlerin tasarımını yapan ve kullanan kişiler arasındaki ilişkileri inceler. İşaretlerin bilgi iletimini optimal biçimde gerçekleştirebilmeleri için, kullanan kişilerin (psikolojik, fizyolojik) ve toplumsal (sosyal, ekonomik) yapısının bilinmesi oldukça önemlidir. 5

6 Kartografik Semantik Semantik dilimize anlambilim olarak çevrilmiştir. Sematiğin görevi, bilgi aktarımında kullanılan işaretler ve bu işaretler tarafından temsil edilen objeler arasındaki ilişkilerin araştırılmasıdır. Kartografik işaretlerin yapı elemanları En küçük grafik işleme elemanı noktadır. da çapı 0.3mm den daha küçük nokta kullanılmaz. Noktalar özellikle nokta biçimli münferit objelerin ya da sürekli objelerin belli noktalarının gösterimine elverişlidir Çizgi yardımı ile bir alana yayılmış münferit objeler, planimetreleri korunarak (ölçekli) ya da planimetrelerine benzer biçimde (yaklaşık ölçekli) gösterilebilir. Çizgilere, grafik değişkenlerden renk ve büyüklük (çizgi genişliği) en iyi biçimde uygulanabilir. Alan: Alansal olarak yayılma gösteren (örneğin orman, mera, göl vb.) objelerin konumlarının gösteriminde kullanılır. Alanlar renk ve beyazlık değerine göre anlam değiştirilebilir. BLACK SEA MEDITERRANEAN SEA km 1 dot = 20 Physicians 6

7 7

8 BLACK SEA Population Density (1997) Population to (1) 130 to (12) MEDITERRANEAN SEA km 60 to 130 (26) 40 to 60 (23) 10 to 40 (18) Kartografik işaretlerin sınıflandırılması Kartografik İşaretler Yazılı sözcükler Dilsel olmayan işaretler Çizim altlığı boyutları Grafik işaretler Semboller İkonlar Figür ikonlar İzdüşüm ikonlar 8

9 Biçim grafik değişkeni bakımından... İkonlar Geometrik Resimsel Harfler ve rakamlar (a) (b) (c) (a) Resimsel ikonlar (b) Semboller (c) Rakam ve harf ikonlar Geometrik ikon örnekleri (biçim ve dolgu grafik değişkenleri ile çeşitli seçenekler) 9

10 Temsil ettikleri bilginin niteliği bakımından... İkonlar Obje ikonları Nitelik ikonları noktasal çizgisel alansal Obje ikonları abide, elektrik direği nehirler, yollar orman, tarla, bağ Nitelik ikonları tarihi savaş yeri politik sınırlar turizm alanları, milli park alanları Semboller Semiotik anlamda sembol, soyut bir objeyi (kavramı) temsil eden işaretlerdir. Örneğin terazinin adaleti, beyaz güvercinin barışı sembolize etmesi gibi. Bu iki örnekten de kısaca anlaşılacağı üzere sembolün temsil ettiği soyut kavram, bir toplum için manevi açıdan büyük önem taşımaktadır. Örneğin yaşadığımız insan kültürü bağlamında, aslan güç ya da kuvvetin, kartal ulaşılmazlığın, yüceliğin sembolüdür. Bir haritada uçak u endüstrisini ya da bir havaalanının temsil etmek için i in kullanılan lan bir uçak u resmi, sembol olarak adlandırılamaz. lamaz. Semboller inanç ve niteliklere ait bir takım özelliklerin gösterimini yapabilirler. 10

11 Diğer süper işaretler Diyagramlar Diyagram işaret, kartodiyagram Yarım ton arazi topografyasının plastik bir görünümünü elde etmek için (gölgeleme yöntemi) fotogrametrik ürünler olan hava resimlerinden uygun teknolojilerle elde edilen ortofoto haritalarda BLACK SEA Credits of Deposits ,000,000 MEDITERRANEAN SEA km Deposits Credits 11

12 Harita yazıları Konuşma diline ait yazılı sözcükler, insanlığın bilim ve kültür yaşamına ait çeşitli dallarda çok yönlü olarak kullanılan ve yeri doldurulamayacak önemli bir araçtır. Ancak mekansal referanslı bilgilerin aktarımı için de yazı dili yetersiz kalmaktadır. yalnızca grafik işaret sisteminin temellerine dayanarak bilgi iletimini eksiksiz olarak yerine getiremez. Kullanılan işaretlerin anlamları açıklanmalıdır. Pafta resim alanındaki özel isimler yazı ile ifade edilir. 12

13 Harita dilinde grafik değişkenler yazılara da uygulanır. Bu şekilde yazı, ait olduğu objenin özel ismi dışında da bilgiler taşıyabilir. Harita yazıları kartografik işaret sisteminin ayrılmaz parçalarıdır. Yazıların özellikleri Yazı türü Antik Batone Norm Yazı Yazı eğikliği Yazı genişliği Yazı kalınlığı Yazı büyüklüğü Yazının rengi A A A 13

14 Bazı Kurallar Yazılar ya tamamen karada ya da denizde (gölde) olmalıdır. Yazı haritanın genel yönüne uygun olmalıdır. Büyük ölçekli haritalarda pafta kenarına paralel (yatay) Küçük ölçekli haritalarda paralellere paralel Yazı gerekli değilse eğrisel olarak yazılmamalıdır. İsimler normal boşluklu yazılmalı harfleri araları açılmamalı Yazı ve haritadaki diğer veriler çakışır ise yazı değil veriler kesintiye uğramalı Baş aşağı yazı kesinlikle kullanılmaz. Karakoyunlu Sokak Karakoyunlu Sokak Karakoyunlu Sokak Karakoyunlu Sokak Nitelik bildiren harita yazıları, a) işaretler yerine açıklama olarak, b) bir obje sınıfının daha da ayrıntılandırılması, c) nitelik bildirme 14

15 Konumu ifade eden harita yazıları 15

16 Kartografik İşaretlerin Algılanmaları İşaretler kolay algılanabilir olmalıdır. Kullanıcı işareti görmek için fazla dikkat harcamaya zorlanmamalıdır. Tersine kullanıcı dikkatini işaretlerin yorumlanmasına, diğer bir deyişle kendisine aktarılmak istenilen bilgileri algılamaya yöneltmelidir. İşaretler birbirinden kolayca ayırt edilebilir olmalıdır. İşaretler yanlış yorumlamaya imkan vermeyecek biçimde tasarımlanmalıdır. Pafta alanı içindeki işaretlerle, pafta kenar bilgileri kesiminde bulunan işaret tablosundaki açıklamalar arasında fark bulunmamalıdır. Kartografik işaretlerde en küçük boyutlar Çizgi kalınlıkları Çizgi aralığı 0.05 mm siyah 0.20 mm mm renkli 16

17 Noktasal işaret türü siyah renkli En küçük dolu daire çapı 0.44 mm mm En küçük boş daire çapı 0.60 mm mm En küçük dolu kare kenarı 0.40 mm mm En küçük boş kare kenarı 0.54 mm mm En küçük dolu üçgen kenarı 0.70 mm mm En küçük boş üçgen kenarı 0.81 mm mm En küçük dolu dikdörtgen kenarı 0.30 / 0.60 mm 35/ /1.10 mm Kartografik gösterimin geometrik doğruluk açısından sınıflandırılması Planimetre koruyan gösterim (ölçekli gösterim) Planimetre benzeri gösterim (yaklaşık ölçekli gösterim) Konum koruyan gösterim Bölge kapsamlı gösterim a) b) Planimetre koruyan Planimetre benzeri 17

18 (a) Konum koruyan (b) Bölge kapsamlı Kartogram Örnekleri 18

19 Genelleştirme Haritayı uydu görüntüsü veya hava resminden ayıran en büyük özellik, haritanın haritası olduğu bölge ile ilgili tüm m somut objelerin gösterimini içermemesidir. Bu, haritanın haritası olduğu bölgenin basitleştirilmiş durumunu yansıtması anlamına gelir. Geniş anlamdaki bu basitleştirme eylemine kartografyada genelleştirme denilmektedir. Genelleştirme Haritası yapılacak bölgeyi, kullanma amacı, konu ve ölçeğe bağlı olarak kendine özgü en önemli ve en tipik yanları ile yansıtabilmek için önemsiz sayılan bilgilerin gösterimi göz ardı edilirken, bazı bilgilerin vurgulanarak gösterilmesine genelleştirme denir. Genelleştirme sırasında hangi özelliklerin önemli, hangilerinin önemsiz olduğu konusunda karar vermek ve bu kararların ortaya çıkaracağı grafik tasarımla ilgili sorunları çözümlemek, uzun zamandan beri kartografyanın önemli araştırma konularından birini oluşturmaktadır. Genelleştirme Gerçekleştirilmesindeki özellikler açısından Geometrik Kavramsal (semantik) Zamansal Obje ile ilişkisi bakımından Obje genelleştirmesi Kartografik genelleştirme 19

20 Temel işlemler Gösterim Temel Kaynak Harita Türetme Harita İşlem 1. Basitleştirme 2. Abartma (öncelikle genişletme) 3. Öteleme (abartmanın sonucu) 4. Geometrik birleştirme 5. Seçme (eleme) 6. Sınıflandırma (Kavramsal Birleştirme) (işaretleştirme ile birlikte) 7. Vurgulama Kaynak Harita Ölçek Yalın Geometrik Genelleştirme Geometrik- Kavramsal Genelleştirme Türetme Harita Klasik genelleştirme yöntemleri 1. Kaynak harita ölçeğinde 2. Türetme harita ölçeğinde 3. Ara ölçekte Töpfer Teoremi (Eleme Teoremi) n = n t k M M k t nt = türetme haritadaki obje sayısı nk = temel (çıkış-kaynak) haritadaki obje sayısı M k= temel (çıkış-kaynak) haritaya ait ölçek faktörü Mt = türetme haritaya ait ölçek faktörü 20

21 Genelleştirme Yapmadan Küçültme 21

22 SON 22