Afyonkarahisar ili ilköğretim okulu öğrencilerinde habitüel horlama ve uyku ile ilişkili solunum bozukluğu prevalansı

Transkript

1 Afyonkarahisar ili ilköğretim okulu öğrencilerinde habitüel horlama ve uyku ile ilişkili solunum bozukluğu prevalansı Fatma FİDAN, Mehmet ÜNLÜ, Murat SEZER, Ziya KARA Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Afyon. ÖZET Obstrüktif uyku apne sendromu çocukların %0.7-3 ünü etkilemektedir ve horlama, önemli bir semptomudur. Çalışmamızda Afyonkarahisar il merkezinde ilköğretim okulu öğrencilerinde habitüel horlama ve uyku ile ilişkili solunum bozukluğu prevalansını değerlendirmeyi amaçladık. Afyonkarahisar il merkezinde üç eğitim bölgesinde toplam 41 ilköğretim okulu mevcuttur. Her eğitim bölgesinden rastgele seçilen bir okula ve o okuldaki tüm öğrencilere anket formu dağıtıldı. Dağıtılan 1100 anket formunun kabul edilebilir olarak doldurulan 786 (%71.5) sı değerlendirilmeye alındı. Öğrencilerin 407 (%51.8) si kız, 379 (%48.2) u erkekti. Yaş ortalaması 9.9 ± 2.0 (7-15) idi. Habitüel horlama sıklığı %4.8 olarak bulundu. Cinsiyete göre bakıldığında, ara sıra horlayanlar ve habitüel horlaması olanlar, hiç horlaması olmayanlara göre, erkeklerde anlamlı olarak daha fazlaydı. Uyku bozukluğuna bağlı solunum semptomları sıklığı, habitüel horlaması olanlarda anlamlı olarak daha fazla bulundu. Anne ve babanın sigara içme sıklığı, çocuğun yanında sigara içmeleri, habitüel horlayanlar grubunda daha yüksekti, ancak gruplararası anlamlı farklılık yoktu. Hiperaktivite semptomları habitüel horlayanlarda anlamlı olarak daha fazlaydı. Çalışmamızda habitüel horlaması olanlarda, hiç horlamayanlara göre, okul başarısı 10.9 kat daha düşük bulundu. Bu nedenle çocuklarda obstrüktif uyku apne sendromu semptomlarının sorgulanması ve şüpheli durumlarda tanısal inceleme ve tedavinin yapılması ile morbiditenin azalacağı kanısındayız. Anahtar Kelimeler: Çocuk, prevalans, horlama, uykuda solunum bozukluğu. SUMMARY Prevalence of habitual snoring and sleep-disordered breathing in primary school children in Afyonkarahisar Fidan F, Unlu M, Sezer M, Kara Z Department of Chest Disease, Faculty of Medicine, Afyon Kocatepe University, Afyon, Turkey. Obstructive sleep apnea syndrome affects 0.7-3% of children and snoring is an important symptom. We aimed to evaluate the prevalence of habitual snoring and sleep-disordered breathing in primary school students in Afyonkarahisar city. There are 41 primary schools in üç education regions in Afyonkarahisar city. One school from each region was randomly selected and all the students in that school were given a questionnaire. Of the 1100 given questionnaires 786 (71.5%) were filled in adequately and were accepted for evaluation. Of the students 407 (51.8%) were girls and 379 (48.2%) were boys. Mean age was 9.9 ± 2.0 (7-15). The prevalence of habitual snoring was found as 4.8%. With regard to gender, occasional snoring Yazışma Adresi (Address for Correspondence): Dr. Fatma FİDAN, Hattat Karahisar Mahallesi 4. Sokak Kaya Apartmanı No: 7, 03200, AFYON - TURKEY drffidan@yahoo.com 379 Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2005; 53(4):

2 Afyonkarahisar ili ilköğretim okulu öğrencilerinde habitüel horlama ve uyku ile ilişkili solunum bozukluğu prevalansı and habitual snoring was significantly more prevalant than never snoring in boys. The prevalence of sleep disordered breathing symptoms was found to be significantly higher in habitual snorers. Maternal and paternal smoking frequency and passive smoke exposure was more common in habitual snorers but there were no significant differences among the groups. Hyperactivity symptoms were significantly higher in habitual snorers. In our study, school performance was found to be 10.9 folds lower in habitual snorers than non-snorers. We think that questionning the obstructive sleep apnea syndrome symptoms in children and performing diagnostic procedures and treatment when suspected will decrease the morbidity. Key Words: Children, prevalence, snoring, sleep-disordered breathing. Obstrüktif uyku apne sendromu [obstructive sleep apnea syndrome (OSAS)] ilk kez McKenzie tarafından 1880 yılında tanımlanmıştır (1). Ancak bu önemli ve sık rastlanan klinik durumun çocuklarda fark edilmesi yaklaşık yüzyıl sonra gerçekleşmiştir (2). OSAS, normal solunum paternlerinde bozukluğa neden olan, uzamış parsiyel üst hava yolu obstrüksiyonu ve/veya intermittant tam obstrüksiyon ile karakterize, uykuda solunum bozukluğudur. OSAS ile birlikte habitüel horlama, uyku güçlüğü ve/veya gündüz davranışsal problemler bulunabilir (3). Üst hava yolu obstrüksiyonu sıklıkla arousallar, uyku bölünmesi, intermittant hipoksi ve hiperkapni ile birliktedir. Bu nedenle OSAS gündüz aşırı uykululuk, büyüme ve gelişme geriliği, öğrenme güçlüğü, okul başarısında düşme, davranışsal problemler, kor pulmonale ve hatta ölümle sonuçlanan ciddi kardiyopulmoner sorunlara neden olabilir (3). OSAS çocukların %0.7-3 ünü etkilemektedir (4,5). Horlama, OSAS ın primer semptomlarından biridir, ancak horlayan ve OSAS şüphesi olan çocukların sadece yarısında polisomnografi ile doğrulanmış hastalık mevcuttur (6). OSAS tanısında altın standart polisomnografidir, ancak laboratuvar çalışmaları için gereken zaman, efor ve harcamalar araştırmaları, özellikle de geniş örneklem gerektiren epidemiyolojik çalışmaları kısıtlamaktadır. Erişkinlerde OSAS ve ilişkili semptomların değerlendirildiği çalışmalar için kullanılan, geçerliliği kanıtlanmış çeşitli anketler bulunmaktadır (7,8). Ancak çocuklarda OSAS ve ilişkili semptomların sorgulanması için yayınlanmış birkaç anket çalışması bulunmaktadır (9,10). Bu çalışmada, Afyonkarahisar il merkezinde ilköğretim okulu öğrencilerinde habitüel horlama ve uyku ile ilişkili solunum bozukluğu prevalansını değerlendirmeyi amaçladık. Çalışma Popülasyonu MATERYAL ve METOD Çalışma Mayıs 2005 tarihinde yapıldı. Çalışma için öncelikle İl Milli Eğitim Müdürlüğü nden yazılı onay alındı. Afyonkarahisar il merkezinde üç eğitim bölgesinde toplam 41 ilköğretim okulu mevcuttur. Her eğitim bölgesinden rastgele seçilen bir okula ve o okuldaki tüm öğrencilere anket formu dağıtıldı. Dağıtılan 1100 anket formundan, kabul edilebilir olarak doldurulan 786 (%71.5) sı değerlendirmeye alındı. Anket Değerlendirmesi Anket formu, Carroll ve arkadaşları ve Brouilette ve arkadaşlarının rehberine göre hazırlandı (11,12). Anket formunda çoktan seçmeli sorular soruldu. Horlama ve uykuda solunum bozukluğuna yönelik semptomlar, eşlik eden hastalıklar, anne ve babada sigara içme durumu, hiperaktivite semptomları ve okul başarısı sorgulandı. Anket formu, öğrencilere kapalı zarf içinde dağıtıldı ve evlerinde anne ya da babası tarafından doldurularak geri getirilmesi istendi. Çocuğun anne veya babası horlama için; hiç, ara sıra, sıklıkla ve daima seçeneklerinden, okul başarısı için; kötü, orta ve iyi seçeneklerinden uygun olanı belirtti. Horlama seçeneklerinden sıklıkla ve daima yanıtını verenler habitüel horlama olarak sınıflandı. İstatistiksel Analiz İstatistiksel analiz için SPSS 10.0 paket programı kullanıldı. Hiç horlamayan, ara sıra horlayan ve Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2005; 53(4):

3 Fidan F, Ünlü M, Sezer M, Kara Z. habitüel horlayan şeklinde ayrılan horlama grupları ile semptomlar arası karşılaştırmada ki-kare testi kullanıldı. Hiç horlamayan ve habitüel horlayan gruplarda semptomlar karşılaştırıldı ve odds ratio (OR) ve %95 güven aralığı (GA) değerleri hesaplandı. p< 0.05 değerleri anlamlı olarak kabul edildi. BULGULAR Öğrencilerin 407 (%51.8) si kız, 379 (%48.2) u erkekti. Yaş ortalaması 9.9 ± 2.0 (7-15) idi. Yaşlarına göre gruplandığında yedi-dokuz yaş arası 358 (%45.5), yaş arası 331 (%42.1), yaş arası 97 (%12.3) öğrenci vardı. Hiç horlaması olmayanlar 531 (%67.6), ara sıra horlayanlar 217 (%27.6) ve habitüel horlaması olanlar 38 (%4.8) kişiydi. Yaş gruplarına göre öğrencilerin horlama durumlarında anlamlı farklılık yoktu (p= 0.390) (Tablo 1). Cinsiyete göre bakıldığında ara sıra horlayanlar ve habitüel horlaması olanlar, hiç horlaması olmayanlara göre erkeklerde anlamlı olarak daha fazlaydı (p= 0.034) (Tablo 2). Uyku bozukluğuna bağlı solunum semptomları sıklığı ve hiç horlamayanlar ile habitüel horlayanlar arası karşılaştırmaların ORs ve %95 GA değerleri Tablo 3 te verilmiştir. Tüm semptomlar habitüel horlaması olan grupta anlamlı olarak daha fazla bulundu. Uyku bozukluğuna yol açabilecek hastalıklar ve geçirilmiş üst solunum yolu operasyonları Tablo 4 te verilmiştir. Sık nezle, sık tonsillit ve saman nezlesi, habitüel horlaması olanlarda anlamlı olarak daha fazlaydı. Sinüzit ise ara sıra ve habitüel horlayanlarda, hiç horlamayanlara göre anlamlı olarak daha fazla bulundu. Horlama gruplarında tonsillektomi ve adenoidektomi öyküsü açısından anlamlı farklılık saptanmadı. Ailenin sigara kullanma durumları Tablo 5 te görülmektedir. Anne ve babanın sigara içme sıklığı, çocuğun yanında sigara içmeleri, habitüel horlayanlar grubunda daha yüksekti, ancak gruplararası anlamlı farklılık yoktu. Hiperaktivite semptomları, habitüel horlayanlarda anlamlı olarak daha fazlaydı (Tablo 6). Öğrencilerin okul başarısına bakıldığında, habitüel horlayanlar grubunda okul başarısı kötü olanlar, anlamlı olarak daha fazla bulundu (Şekil 1). TARTIŞMA Horlama, OUAS için önemli bir semptom ve majör risk faktörüdür (13). Çalışmamızda Afyonkarahisar il merkezindeki ilköğretim okullarında 7-15 yaş arası öğrencilerde habitüel horlama sıklığı %4.8 olarak bulundu. Çocuklarda horlama sıklığı hakkında yapılan çalışmalarda değişik yaş gruplarında farklı sonuçlar elde edilmiştir. Ersu ve arkadaşları, İstanbul da 5-13 yaşları Tablo 1. Yaş gruplarına göre horlama durumları. 7-9 yaş yaş yaş (n= 358) (n= 331) (n= 97) p Hiç horlamayanlar %65.6 %67.7 %74.2 Ara sıra horlayanlar %29.7 %26.6 % Habitüel horlama %4.7 %5.7 %2.1 Tablo 2. Cinsiyete göre horlama durumları. Kız Erkek (n= 407) (n= 379) p Hiç horlamayanlar %71.7 %63.1 Ara sıra horlayanlar %24.1 % Habitüel horlama %4.2 % Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2005; 53(4):

4 Afyonkarahisar ili ilköğretim okulu öğrencilerinde habitüel horlama ve uyku ile ilişkili solunum bozukluğu prevalansı Tablo 3. Horlama durumlarına göre uyku bozukluğuna bağlı solunum semptomları. Uyku bozukluğuna bağlı horlamayan horlayan horlayan solunum semptomları (n= 531, %) (n= 217, %) (n= 38, %) p OR* (%95 GA) Apne < ** ( ) Uyku sırasında nefes almada güçlük < ** ( ) Uyku sırasında terleme < ** ( ) Uyku sırasında morarma < ** ( ) Apne sırasında çocuğu sarsma < ** ( ) Çocuğun uykusu nedeniyle ailede artmış anksiyete < ** ( ) Dinlendirmeyen uyku < ** ( ) Sık uyku bölünmesi < ** ( ) Gündüz ağızdan soluma < ** ( ) Gece öksürüğü < ** ( ) Sabah baş ağrısı < ** ( ) Televizyon seyrederken uyuyakalma < ** ( ) Kabus görme < *** ( ) Diş gıcırdatma *** ( ) Uykuda yürüme *** ( ) Gece altını ıslatma < ** ( ) Daha önceden altını ıslatma < ** ( ) * Hiç horlamayan ve habitüel horlaması olan çocuklar arasında. ** p< , *** p< OR: Odds ratios, GA: Güven aralığı. Tablo 4. Horlama durumlarına göre uyku bozukluğuna yol açabilecek hastalıklar ve geçirilmiş üst solunum yolu operasyonları. horlamayan horlayan horlayan Semptomlar (n= 531, %) (n= 217, %) (n= 38, %) p OR* (%95 GA) Sık nezle < ** ( ) Sık tonsillit < ** ( ) Saman nezlesi < ** ( ) Sinüzit *** ( ) Astım *** ( ) Tonsillektomi *** ( ) Adenoidektomi # ( ) * Hiç horlamayan ve habitüel horlaması olan çocuklarda. ** p< , *** p> 0.05, # p< OR: Odds ratios, GA: Güven aralığı. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2005; 53(4):

5 Fidan F, Ünlü M, Sezer M, Kara Z. Tablo 5. Horlama durumlarına göre ailenin sigara kullanma durumu. horlamayan horlayan horlayan Ailenin sigara kullanma durumu (n= 531, %) (n= 217, %) (n= 38, %) p OR* (%95 GA) Annede sigara içimi ** ( ) Annenin çocuğun yanında sigara içmesi ** ( ) Babada sigara içimi *** ( ) Babanın çocuğun yanında sigara içmesi *** ( ) * Hiç horlamayan ve habitüel horlaması olan çocuklarda. ** p< 0.05, *** p> Tablo 6. Horlama durumlarına göre hiperaktivite semptomları. horlamayan horlayan horlayan Hiperaktivite semptomları (n= 531, %) (n= 217, %) (n= 38, %) p OR* (%95 GA) Otururken sürekli kıpırdanma < ** ( ) Oturması gereken yerde sandalyesinden kalkıp gitmek < ** ( ) Sürekli koşma ** ( ) Sessiz oyunda güçlük < ** ( ) Sürekli hareket halinde olma *** ( ) Aşırı konuşma *** ( ) * Hiç horlamayan ve habitüel horlaması olan çocuklarda. ** p< , *** p< arasındaki çocuklarda habitüel horlama sıklığını %7 olarak bulmuşlardır (14). Horlama sıklığını Brunetti ve arkadaşları 3-11 yaş arası çocuklarda %4.9, Corbo ve arkadaşları 6-11 yaş arası çocuklarda %8.6, Ferreira ve arkadaşları 6-13 yaş arası çocuklarda %7.3 olarak bulmuşlardır (15-17). İlkokul çocuklarında habitüel horlama sıklığını % arasında bildiren çalışmalar vardır (13,18-20). Çalışmamızda horlama sıklığı erkek çocuklarda, kızlara göre anlamlı olarak daha fazla bulundu. Ersu ve arkadaşlarının çalışmasında da benzer sonuç bulunmuştur (14). Ancak çocuklarda, kızlar ve erkekler arasında horlama sıklığı açısından anlamlı farklılık olmadığını bildiren çalışmalar da vardır (15,16,19,21). Erişkinlerde ise horlama sıklığı, erkeklerde daha fazladır (22,23). Habitüel horlaması olanlarda uyku bozukluğuna bağlı solunum semptomlarından en sık ağızdan soluma, uyku sırasında nefes almada güçlük, uyku sırasında terleme, televizyon seyrederken uyuyakalma, dinlendirmeyen uyku ve apne saptandı. Ayrıca kabus görme, diş gıcırdatma, uykuda yürüme, gece altını ıslatma semptomları da habitüel horlaması olanlarda anlamlı olarak fazla bulundu. Habitüel horlaması olanlarda sık tonsillit öyküsünün daha fazla olduğunu bildiren çalışmalar vardır (4,14,16). Çalışmamızda sık nezle, sık tonsillit ve saman nezlesi, habitüel horlaması olanlarda anlamlı olarak daha fazlaydı. Bu hastalıklar, tonsiller büyüme, nazal konjesyon sonucu hava yolunda obstrüksiyona yol açarak horlamaya neden olabilir. Habitüel horlaması olan çocuklarda astım sıklığının daha fazla olduğunu bildiren çalışmalar vardır (14,18,24). 383 Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2005; 53(4):

6 Afyonkarahisar ili ilköğretim okulu öğrencilerinde habitüel horlama ve uyku ile ilişkili solunum bozukluğu prevalansı p= % Kötü Orta İyi Hiç horlamayan Ara sıra horlayan Habitüel horlayan Okul Başarısı Hiç horlamayan ve habitüel horlaması olan çocuklarda: OR (%95 GA)= 10.9 ( ), p< Şekil 1. Horlama durumlarına göre okul başarıları. Ancak çalışmamızda, astım öyküsü sıklığı açısından horlama grupları arasında anlamlı farklılık saptanmadı. Adenoidektomi operasyonu öyküsü, habitüel horlaması olanlarda daha sık saptandı. Bunun nedeni, ailelerin operasyon öncesi olan horlamayı tarif etmeleri olabilir. Anne ve babanın sigara içme sıklığı, habitüel horlaması olanlarda daha fazlaydı. Pasif sigara dumanı maruziyetinin çocuklarda horlamayı arttırdığını gösteren çalışmalar vardır (4,14,16). Çalışmamızda hiperaktivite semptomları, habitüel horlaması olanlarda anlamlı olarak daha fazla bulundu. Hiperaktivite semptomlarının horlaması olanlarda daha fazla olduğunu bildiren başka çalışmalar da vardır (14,25). Çalışmamızda habitüel horlaması olanlarda, hiç horlamayanlara göre okul başarısı 10.9 kat daha düşük bulundu. Chervin ve arkadaşları, uyku sırasında solunum bozukluğunun okul performansını olumsuz olarak etkilediğini bildirmişlerdir (26). Sonuç olarak, çalışmamızda habitüel horlama sıklığı %4.8 olarak bulundu. Habitüel horlaması olanlarda uyku bozukluğuna bağlı solunum semptomlarının anlamlı olarak arttığı ve okul başarısının da olumsuz olarak etkilendiği görüldü. Bu nedenle, çocuklarda OSAS semptomlarının sorgulanması ve şüpheli durumlarda tanısal inceleme ve tedavinin yapılması ile morbiditenin azalacağı kanısındayız. KAYNAKLAR 1. McKenzie M. A manual of diseases of the throat and nose, including the pharynx, larynx, trachea, oesophagus, nasal cavities, and neck. London: Churchill Guilleminault C, Eldridge F, Simmons FB, Dement WC. Sleep apnea in eight children. Pediatrics 1976; 58: Schechter MS. Section on Pediatric Pulmonology, Subcommittee on obstructive sleep apnea syndrome. Technical report: Diagnosis and management of childhood obstructive sleep apnea syndrome. Pediatrics 2002; 109: Ali NJ, Pitson DJ, Stradling JR. Snoring, sleep disturbance, and behavior in 4-5-year-olds. Arch Dis Child 1993; 68: Gislason T, Benediktsdottir B. Snoring, apneic episodes, and nocturnal hypoxemia among children 6 months to 6 Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2005; 53(4):

7 Fidan F, Ünlü M, Sezer M, Kara Z. years old. An epidemiologic study of lower limit of prevalence. Chest 1995; 107: Carroll JL, McColley SA, Marcus CL, et al. Inability of clinical history to distinguish primary snoring from obstructive sleep apnea in children. Chest 1995; 108: Douglass AB, Bornstein R, Nino-Murcia G, et al. The sleep disorders questionnaire I: Creation and multivariate structure of SDQ. Sleep 1994; 17: Johns MW. A new method for measuring daytime sleepiness: The Epworth Sleepiness Scale. Sleep 1991; 14: Guilleminault C, Winkle R, Korobkin R, et al. Children and nocturnal snoring evaluation of the effects of sleep related respiratory resistive load and daytime functioning. Eur J Pediatr 1982; 139: Stradling JR, Thomas G, Warley ARH, et al. Effect of adenotonsillectomy on nocturnal hypoxaemia, sleep disturbance, and symptoms in snoring children. Lancet 1990; 335: Carroll JL, McColley SA, Marcus CL, et al. Inability of clinical history to distinguish primary snoring from obstructive sleep apnea syndrome in children. Chest 1995; 108: Brouillette R, Hanson D, David R, et al. A diagnostic approach to suspected obstructive sleep apnea in children. J Pediatr 1984; 105: Castronovo V, Zucconi M, Nosetti L, et al. Prevalence of habitual snoring and sleep-disordered breathing in preschool-aged children in an Italian community. J Pediatr 2003; 142: Ersu R, Arman AR, Save D, et al. Prevalence of snoring and symptoms of sleep-disordered breathing in primary school children in Istanbul. Chest 2004; 126: Brunetti L, Rana S, Lospalluti ML, et al. Prevalence of obstructive sleep apnea syndrome in a cohort of 1207 children in Southern Italy. Chest 2001; 120: Corbo GM, Fuciarelli F, Foresi A, et al. Snoring in children: Association with respiratory symptoms and passive smoking. BMJ 1989; 299: Ferreira AM, Clemente V, Gozal D, et al. Snoring in Portuguese primary school children. Pediatrics 2000; 106: E Zhang G, Spickett J, Rumchev K, et al. Snoring in primary school children and domestic environment: A Perth school based study. Respir Res 2004; 5: Anuntaseree W, Rookkapan K, Kuasirikul S, Thongsuksai P. Snoring and obstructive sleep apnea in Thai school-age children: Prevalence and predisposing factors. Pediatr Pulmonol 2001; 32: Brunetti L, Rana S, Lospalluti ML, et al. Prevalence of obstructive sleep apnea syndrome in a cohort of 1207 children of southern Italy. Chest 2001; 120: Ng DKK, Kwok KL, Poon G, Chau KW. Habitual snoring and sleep bruxism in a paediatric outpatient population in Hong Kong. Singapore Med J 2002; 43: Larsson LG, Lindberg A, Franklin KA, et al. Gender differences in symptoms related to sleep apnea in a general population and in relation to referral to sleep clinic. Chest 2003; 124: Strohl KP, Redline R. Recognition of obstructive sleep apnea. Am J Respir Crit Care Med 1996; 154: Lu LR, Peat JK, Sullivan CE. Snoring in preschool children: Prevalence and association with nocturnal cough and asthma. Chest 2003; 124: Chervin RD, Hedger K, Dillon JE, Pituch KJ. Pediatric Sleep Questionnaire (PSQ): Validity and reliability of scales for sleep-disordered breathing, snoring, sleepiness, and behavioral problems. Sleep Med 2000; 1: Chervin RD, Clarke DF, Huffman JL, et al. School performance, race, and other correlates of sleep-disordered breathing in children. Sleep Med 2003; 4: Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2005; 53(4):