Rehberlik. 1. Çağdaş Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetleri ve Rehberlik. Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu

Transkript

1 Rehberlik 1. Çağdaş Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetleri ve Rehberlik Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu

2 Rehberlik nedir, eğitimde rehberliğin önemi nedir? Eğitimin temel amacı nedir? Okullarda rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri neden gereklidir? Öğrenci kişilik hizmetlerinin amacı nedir? Rehberliğin konusu ve amacı nedir? Rehberlik yardımı hizmetleri bireye neler kazandırır? Rehberlikle elde edilen kazanımlar nasıl anlaşılır? Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin başlıca ilkeleri nelerdir? Rehberlik hizmetleri hakkında başlıca yanlış inanışlar nelerdir? Rehberliğin Temelleri Türkiye de rehberlik ve psikolojik danışmanlık kavramları eğitim sistemine ne zaman girmiştir? Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık alanları nelerdir? Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık hizmetlerinin sınırlılıkları nelerdir? Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık diğer bilim alanlarına neden ihtiyaç duyar?

3 Rehberlik nedir? Rehberlik; bireye yardım etme işidir. bir süreçtir. hizmetlerin merkezinde birey vardır. bilimsel ve profesyonel bir yardımdır. Esası, bireyin kendini gerçekleştirmesine yardım etmektir Rehberlik; bireye, kendini anlaması, problemlerini çözmesi, gerçekçi kararlar alması, kapasitelerini kendine uygu düzeyde geliştirmesi, çevresine dengeli ve sağlıklı uyum yapması ve böylece kendini gerçekleştirmesi için uzman kişilerce verilen psikolojik yardımdır.

4 Eğitimde Rehberliğin Önemi Nedir? Rehberlik, bilen bir kimsenin bilmeyen kimselere yardım etmesi, yol göstermesi demektir. Bu yönüyle rehberlik insan toplumları kadar eskidir. Yani tarihin en eski döneminden beri rehberlik ve danışma kavramı, toplumların hayatında mevcuttur. Düşünen bir canlı olarak her insan, günlük yaşantısında birçok problemlerle karşılaşır. Ailede, meslek hayatında, toplumda kişiler arası ilişkilerde ya da kendi iç dünyasında birçok sevinç, üzüntü, kaygı ve heyecanlar yaşar. Pek çok durumda bazı tercihler yapmak, kararlar almak, yeni uyumlara girişmek durumunda kalır. Sorunların birçoğunu kendi tecrübe ve imkanlarıyla uygun bir çözüme kavuşturabilir. Ama bazen, ya problemin çeşitleri, yönleri hakkında yeterli bilgiye, gerekli tecrübeye sahip olmadığından, ya da kendini iyi tanımadığından zor durumda kalabilir. Böyle durumlarda kişinin dışardan birinin, bilen birinin yardımına ihtiyacı olur.

5 İnsanlar böyle bir dert, sıkıntı durumunda, güvendiği birine derdini açmayı, sorun hakkında ondan fikirler almayı, böylece sorunlarının çözümünde başkalarının bilgi, tecrübe ve birikiminden yararlanmayı bir yol olarak benimsemişlerdir. Problemi bütün yönlerini daha iyi görür, en azından içini boşaltıp baskıdan kurtulup, rahatlar. Güvendiği kişinin akılcı, moral ve güç verici tavır ve sözleri sonucu kendinde yeni bir dayanma gücü bulup, sorunla uğraşma azmi kazanmış olur. Gözü ağrıyan bir dostuna Nasrettin hocanın yardımcı olması gibi...! Geçen gün benim de dişim ağrıyordu. Çektirdim, kurtuldum... Sen de öyle yap..! Hocam!.. Gözüm ağriyi Ne yapayım? İşte bu bir rehberliktir..!

6 Günlük hayatımızda bunun gibi daha bir çok psikolojik yardım etkileşimleri olmaktadır. Aynı şekilde, okullarda da bu tür birçok yardımlar yapılmaktadır. Ama bunlar sistemli, bilinçli ve uzman kişilerce yapılmış psikolojik yardımlar değildir. Bunlar rastlantısal olarak vuku bulmuş yardımlar olduğu için rehberlik kavramıyla ifade edilmezler.

7 Eğitimin Temel Amacı Nedir? Eğitim, toplumun talepleri doğrultusunda bireyde davranış değişikliği meydana getirme süreci olarak da tanımlanabilir. Örgün eğitim, bu davranış geliştirme işlemini planlı bir şekilde yürütme sürecidir. Her insan doğuştan bir takım potansiyel kabiliyetlerle doğar. Bu potansiyel kabiliyetlerin keşfedilip ortaya çıkarılması ve geliştirilmesi eğitimle mümkündür. Böylece çocuk eğitimle, bir yandan kendisi için, diğer yandan toplumda üstleneceği roller için hazırlanmış olur. Bu anlamda eğitim; bir yandan bireyin kendini gerçekleştirmesini hedeflerken diğer yandan diğer yandan topluma yarayışlı olmasına yardım eder. Bir diğer yönüyle eğitim; bireyin bedensel, duygusal, düşünsel ve sosyal yeteneklerinin kendisi ve toplum yararına uygun olarak geliştirilmesidir. Günümüzde rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri eğitimin tamamlayıcı bir unsuru ve ayrılmaz bir parçasıdır. Gerek eğitimin ve gerekse RPD hizmetlerinin ortak amaçları insanların potansiyel yeteneklerini en iyi şekilde kullanabilmelerini sağlamaktır. Böylece okullarda yürütülen RPD hizmetleri eğitimin amaçlarının gerçekleşmesine yardımcı olmaktadır.

8 Eğitimin; öğretim ve yönetim olmak üzere geleneksel olarak iki işlevi vardır. Çağdaş eğitimde buna üçüncü boyut olarak öğrenci kişilik hizmetleri eklenmiştir. Örgün eğitimin toplumun tüm kesimlerine yayılması öğrenci kişilik hizmetlerini zorunlu hale getirmiştir. Öğretim ve yönetim hizmetlerinin çocuğu tüm yönleriyle geliştirmede yetersiz kalması da bu üçüncü boyutu zorunlu kılmıştır. Öğretim hizmetleri; belirli alanlarda çocuklara bilgi, beceri ve tutum kazandırmaya yöneliktir. Öğretimle, bilişsel anlamda gelişmeler ve davranışlarda değişiklikler hedeflenir. Yönetim hizmetleri, eğitim kurumunu varlık amaçları doğrultusunda yönetmeyi ifade eder. Öğretim ve öğrenci kişilik hizmetlerinin etkili şekilde yürütülmesini sağlamada yönetimsel desteği de ifade eder. Planlama, araç-gereç, personel, eğitim mekanları gibi ihtiyaçların karşılanması da yönetimsel alana dahildir.

9 Çağdaş Eğitim Öğretim Öğrenci Kişilik Hizmetleri Yönetim Belli bir alanda öğrencilere bilgi, beceri, tutum kazandırma hedeflenir. Öncelikli olarak öğrencinin bilişsel gelişimi desteklenmeli Öğrencilerin her yönüyle gelişmesini desteklemek için öğretim dışında yürütülen tüm etkinliklerdir. Bu ayrıca öğrencilerin bilişsel gelişmeleri yanında duygusal ve sosyal gelişmelerini destekler Öğretim hizmetlerinin ve öğrenci kişilik hizmetlerinin etkili şekilde yürütülmesini sağlar. İdari personelce yürütülen araç, gereç temini dahil- yönetsel hizmetlerin tümüdür. Ortak Amaç Öğrencinin potansiyel yeteneklerini geliştirmesine ve topluma yarayışlı olmasına yardımcı olmak

10 Şekilde görüldüğü üzere eğitimin üç işlevinin ortak bir amacı vardır. Ortak amaca ulaşmada öğretim ve yönetim kadar öğrenci rehberlik hizmetleri nin de aynı amaca hizmet etmekte olduğu görülmektedir. Bu üç unsur aynı amaca yönelmekle birlikte içerik olarak birbirlerinden oldukça farklılıklar gösterirler. Öğretmen öğrencilerin bilişsel, duyuşsal, psikomotor gelişimini sağlamak için etkinlikler yürütür. Yöneticiler öğrencinin öğrenme etkinlikleri için gerekli ortam, araç, gereç, eleman ve imkanları hazırlamak ve sürekliliğini sağlamaya çalışır. Kişilik hizmetleri ise öğrencinin, öğretim etkinliklerinden en verimli şekilde yararlanması için onları psikolojik olarak hazırlamaya ve yönlendirmeye çalışır. Çağdaş anlayış, çocuklarda bireysel ilgi ve yetenek varlığını kabul eder. çocuğun kendini gerçekleştirmesine ve topluma yararlı gale getirilmesine yardım etmek, bu üç işlevin ortak amacıdır. Öğrenci kişilik hizmetleri ile öğrencilerin kişisel bütünlük içinde gelişmeleri desteklenir.

11 Toplumlarda meydana gelen değişmeler ve toplumu oluşturan bireylerin farklı görüşleri, rehberliğe olan ihtiyacı artırmıştır. Bunlar kısaca özetlenirse; Zamanı ve kaynakları verimli kullanma ihtiyacının ortaya çıkması, Özgürlükçü ve modern eğitim sistemlerinin gelişmesi, Bireysel farklılıklara verilen önemin artması, İş hayatında mesleklerin çeşitlenmesi, İnsana verilen değerin artması, Karmaşıklaşan toplum yapısı vb. Bu gerekçeler öğrenci kişilik hizmetlerini zorunlu hale getirmiştir.

12 Okullarda rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri neden gereklidir? Başlıca nedenler; A. Okul çeşitlerinin artması: Bu gün ilköğretim sonrası çocukların gidebileceği bir çok orta dereceli okul mevcuttur. Bu okulların her birisinin giriş koşulları ve öğrenciye sağladığı avantajlar farklı farklıdır. İşte çocuğun ve ailesinin bu hususlarda yanlış bilgiler edinmemesi ve bocalaması için rehberlik hizmetlerine ihtiyaç vardır. B. Okul yapısındaki değişme ve gelişmeler: Herkes çocuğunu okutmak istemektedir. Yetersiz imkanlardan dolayı sınıflar kalabalıklaşmıştır. İmkansızlık nedeniyle yeteneğe göre farklı program uygulanamamaktadır. C. Boş zamanları değerlendirme ihtiyacı: İnsanların bu boş zamanlarını kendilerini geliştirmek için kullanmaları gerekir. Bu alışkanlığın da en iyi verilebileceği kurum okullardır. Okullarda da bu amaçla rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerine ihtiyaç vardır.

13 D. Meslek seçiminin önemi: Meslek seçimi bir anlamda gireceği okulu seçmek demektir. Bunun için çocuğun özellikleriyle yapacağı işin bağdaşması lazımdır. Bunu yapabilmek de ancak bilimsel bir inceleme yapmakla mümkün olur. E. Okullarda uyumsuzluk sorunları: Öğrenci sayısının artması, teknolojik ilerlemeler, göçler gibi çeşitli nedenlerle hayatı karmaşıklaştı. Bu da insanın çevresi ile uyumunu güçleştirdi. Hırsızlık, yalancılık, okuldan kaçma, kabadayılık, madde kullanımı, sapıklık gibi uyum sorunları ortaya çıktı. Bu sorunları çözmede iyi bir rehberlik ve psikolojik danışma hizmeti gereklidir. F. Öğrenci başarısızlıkları: Okullarda çok sayıda öğrenci başarısız olmaktadır Bu başarısızlık, okul koşulları, öğretmen kişiliği, öğretim yöntemi, program, aile, çevre gibi faktörlerden kaynaklanır Okul rehberlik hizmetleri bu sorunun çözümüne kendi imkanlarıyla yardımcı olabilir. G. Ortaöğretimde rehberlik ve psikolojik danışma hizmet servislerinin kurulması: Önceleri RPD hizmetleri için bu hizmetler sınıf öğretmenliği bünyesinde yürütülüyordu. İhtiyaçlara bağlı olarak RPD hizmetleri için okullarda resmen servisler kuruldu.

14 Öğrenci kişilik hizmetlerinin amacı nedir? Öğrenci Kişilik Hizmetleri; Okullarda öğretim ve yönetim hizmetlerinin yanında yer alan ve öğretim ve yönetim hizmetleriyle karşılanamayan ihtiyaçların giderilmesini amaçlayan profesyonel hizmetler grubudur. Bunlar okulda, öğretim faaliyetlerinin dışında, öğrencinin kişiliğinin duygusal ve sosyal yanlarının geliştirmesine yardım eden etkinlikleri içerir. Bu hizmetler, beslenme, barınma, kurslar, sosyal etkinlikler, eğitsel kollar, rehberlik, sağlık gibi hizmetlerdir. Öğrenci Kişilik Hizmetlerin Amacı; Bireyin okulda verilen eğitim öğretim hizmetlerinden etkili bir şekilde yararlanmasını sağlamaktır. Eğitim sürecini etkileyen faktörlerin olumlu yönlerini artırmak, olumsuz yönlerini azaltmaktır. Bu hizmetler, bireylerin bütünüyle gelişebilmelerini, eğitimden en iyi şekilde yararlanmalarını ve çevreye uyumlu bireyler olmalarını sağlamayı amaçlar.

15 Öğrenci kişilik hizmetlerinin kapsamında şu hizmetler yer alır; a. Sağlık hizmetleri (sağlık eğitimi, sağlık kontrolleri vb.) b. Sosyal yardım hizmetleri (burs, kredi, barınma, beslenme hizmetleri) c. Psikolojik Danışma ve Rehberlik hizmetleri d. Özel yetiştirme hizmetleri (özel kurslar) e. Sosyal ve kültürel hizmetler (boş zaman eğitimi, spor, sanat, kültürel etkinliler vb.)

16 RPD Hizmetlerinin Konusu ve Tanımı Rehberlik nedir? Bireyin kendini tanıması, gerçekçi kararlar alması, problemlerini çözmesi, kapasitesini geliştirmesi, çevresine dengeli ve sağlıklı uyum göstermesi ve böylece kendini gerçekleştirmesi için uzman kişilerce belirli sürelerde verilen psikolojik yardımdır. Bu tanımda süreç, yardım ve birey unsurları öne çıkmaktadır. Rehberliğin konusu bireydir. Okulda verilen rehberlik hizmetlerinin konusu da öğrenci ve öğretmendir.

17 Rehberliğin tanımında vurgulanan önemli noktalar; Rehberlik bir süreçtir: Rehberlik bir anda olup biten bir iş değildir. Rehberlik çalışmalarının etkili sonuç vermesi belli bir süre gerektirir. Rehberlik bireye yardım etme sürecidir: Rehberlik yardımı psikolojik bir yardımdır. Rehberliğin psikolojik bir yardım olma özelliği, onu başka yardım hizmetlerinden belirgin bir şekilde ayırır. Rehberlik hizmetlerinin merkezinde birey vardır: Okul ortamında rehberliğin ilgilendiği esas grup öğrencilerdir. Öğrenciler gelişmekte olan ve farklı kişilik özellikleri bulunan bireydir. Her öğrenci geliştirilebilecek bir kapasiteye sahiptir. Bunun için, günümüzde psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri eğitim sürecinin ayrılmaz ve tamamlayıcı bir parçasını oluşturmaktadır.

18 Rehberlik bilimsel ve profesyonel bir yardımdır: Rehberlik bilimsel çalışmaların uygulamalara yansımasıdır. Rehberlik yardımı bilimsel ilke ve yöntemlere dayanır. Bu yardım belirli bir plân, program ve sistem içinde sunulur. Rehberliğin esası, bireyin kendini gerçekleştirmesine yardım etmektir: Kendini gerçekleştirme psikolojik danışma ve rehberlik yardımının bütün boyutlarını içine alan bir kavramdır.

19 Rehberliğin Amacı Rehberliğin amacı nedir? Rehberliğin en genel amacı, Bireyin; kendini tanımasına, uyum sağlamasına, karar vermesine ve kendini gerçekleştirmesine yardım etmektir. Kendini gerçekleştiren bireyler, psikolojik sağlığı yerinde olan ve çağdaş insanda bulunması gereken özelliklere sahip kişiliklerdir.

20

21 Rehberlik yardımı hizmetleri bireye neler kazandırır? Kendi dünyasını daha gerçekçi bir gözle anlayabilir. Çevresine daha sağlıklı ve dengeli bir uyum gösterebilir. Bütün kapasite ve yeteneklerini en uygun düzeyde geliştirecek imkanları seçebilir. Rehberlikle elde edilen kazanımlar nasıl anlaşılır? Bireyin kendini tanıması, problemlerini çözebilmesi, kendine en uygun seçimleri yaparak gerçekçi kararlar alabilmesi, kendi kapasitelerini en uygun düzeyde geliştirebilmesi, çevresiyle dengeli ve sağlıklı uyum sağlaması psikolojik danışma ve rehberlik yardımıyla sağlanan gelişmenin belirgin sonuçlarındandır.

22 Aşağıdakilerden hangisi rehberliğin temel amacını ortaya koyar? A. Bireyin çeşitli özellikleri hakkında bilgi toplamak B. Bireyin ihtiyaçlarını belirleyip okulun yakın çevresini buna göre düzenlemek C. Bireye, ne yapması gerektiğini söylemek D. Bireyin kendisini tanımasına ve çevresindeki olanakları fark etmesine yardımcı olmak E. Bireyin sorunlarını belirlemek (2001 KPSS-110) Cevap: D

23 Öğretim ile Rehberlik Faaliyetlerinin Karşılaştırılması Öğretim Öğretim; okullarda yapılan planlı, kontrollü ve örgütlenmiş zorunlu öğretme faaliyetleridir Öğretim sınıf içi etkinliklerle yürütülür. Öğretimde bireye bilgi aktarılır Kullanılan yöntemler, verilen hizmetler ve hizmeti verenler farklıdır Gruplara yapılır Ölçme ve değerlendirme vardır Disiplin sorunu vardır Bireyin nesnel dünyasına yöneliktir Kültürel mirası bireye aktarır Toplumun değer yargıları aktarır. (Ayıp, günah, yasak) Öğretmen tek başına yürütebilir Rehberlik Rehberlik hizmetleri zorunlu değildir Sınıf içi ve özel ortamlardaki etkinliklerle yürütülür Bireyin kendini ve başkalarını anlama potansiyelini kullanması ve sağlıklı kararlar almasını sağlar Kullanılan yöntemler, verilen hizmetler ve hizmeti verenler farklıdır Küçük gruplara yapılsa da daha çok bireylere yapılır Kendini anlama ve değerlendirme vardır Özdisiplin vardır Bireyin iç dünyasına, öznel dünyasına yöneliktir Bilginin hayat açısından değerlendirmesi vardır Yargılama yerine algılama vardır İlgili tarafların içtenlikli katkısı gerekir

24 RPD Hizmetlerinin İlkeleri Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin başlıca ilkeleri nelerdir? Rehberliğin temeli insan hak ve sorumlulukları ile yakından ilgili demokratik ve insancıl bir anlayıştır.. Uygulamalarda, öğrenciyle yakında ilgili olan herkesin anlayış ve işbirliği içinde çalışması gerekir. Rehberlik anlayışı, her türlü çalışmada öğrenciyi merkez alan bir eğitim sistemini öngörür. Rehberliğin esası öğrencilerin kendi kişiliklerini daha iyi anlamalarını, problemlerine çözüm yolları bulmada kendi kendilerine yeterli bir duruma gelmelerini sağlamaktır. Rehberlik; bedensel zihinsel, sosyal ve duygusal bütün kapasitelerini kendi ilgi ve yetenekleri doğrultusunda geliştirmesi için öğrencilere yardım etmelidir. Öğrencilere rehberlik yardımı sunarken onları türlü yönleri ile tanımak gerekir. Rehberlik uygulamaları her okulun amaç ve ihtiyaçlarına uygun olan alanlarda yoğunlaştırılmalıdır. Rehberlik hizmetleri planlı, programlı, örgütlenmiş bir biçimde ve profesyonel düzeyde sunulmalıdır.

25 Aşağıdakilerden hangisi rehberliğin ilkelerinden biri değildir? A. Tüm bireylere açık olması B. Öğüt vererek gerçekleştirilmesi C. Eğitimin ayrılmaz bir parçası olması D. Her bireyin değerli olduğuna inanılması E. Hizmetlerin bir bütün olması (2001 KPSS-89) Cevap : B

26 Farklı öğretim kademelerindeki rehberlik uygulamalarında aynen geçerliğini koruyan hangisidir? A. Yararlanılacak teknikler B. İzlenecek programlar C. Rehberliğin temel ilkeleri D. Öğrencilerin gereksinimleri E. Gerçekleştirilecek uygulamalar (2003 KPSS- 91) Cevap: C

27 Rehberlik hizmetleri hakkında başlıca yanlış inanışlar nelerdir? 1. Rehberlik ve Psikolojik Danışma yardımı bireye tek yönlü olarak doğrudan doğruya yapılan bir yardım değildir: RPD yardımı ancak karşılıklı bir etkileşim sonucu gerçekleştirilebilir. RPD yardımında hem yardımı veren, hem de yardımı alan önemlidir. Bunlar arasındaki etkileşim karşılıklıdır. Bu bakımdan, RPD yardımını tek yönlü olarak yardım edenin karşı tarafa bazı şeyler aktarması biçiminde anlamak çok yanlıştır. 2. Rehberlik ve Psikolojik Danışmanın temelinde bireye acımak, onu kayırmak, her sıkıntıya düştüğünde bireye kol kanat germek gibi bir anlayış yoktur: Rehberlik anlayışında birey güçlü ve değerli bir varlıktır. RPD yardımı ile birey sahip bulunduğu gücü kullanma ve geliştirme imkanına kavuşur. RPD yardımı ile birey karşılaştığı sorunları çözmede kendi kendine yeterli bir düzeye erişebilir. Bunun için, RPD yardımı bütün bireylere dönüktür ve her bireyin kendini gerçekleştirme yolunda bu yardımdan kazanacağı şeyler vardır

28 3. Rehberlik ve Psikolojik Danışma bireyin sadece duygusal yanı ile ilgilenmez: RPD yardımında, kuşkusuz duygusal süreçler esastır. Duyguların açıklanması ve anlaşılması bu yardımın özünü oluşturur. Ancak, sürecin özelliğine işaret eden bu durumu, bireyin sadece duygusal yanı ile ilgilenme anlamında almamak gerekir. RPD bir bütün olarak bireyin tüm gelişimiyle yakından ilgilenir. Buna göre, sosyal, duygusal, zihinsel ve hatta fiziksel nitelik gösteren her türlü gelişim sorunu, meslekî ve eğitsel sorunlar ve tüm kişisel sorunlar RPD lığın yakından ilgilendiği konulardır. 4. RPD hizmetinde kullanılan bütün yöntem ve teknikler amaç değil, sadece araçtırlar: RPD da belirli amaçlar için türlü testler, envanterler, anketler ve bilgi fişleri kullanılabilir. Elde edilen bilgilerin bireye dönük olarak etkili bir biçimde kullanılması gerekir. Çünkü, RPD da, bireyin kendini tanımasına yardım esastır. RPD yardımında bu amaçla kullanılmayan ve sonuçları öğrencilere yansımayan tüm bilgiler, dosyalar dolusu olsa da bir anlam ifade etmezler.

29 5.Psikolojik Danışma ve Rehberlik bu yardımı alan birey bakımından akademik bir öğrenme konusu ya da ders değildir: RPD lığı öğretim çalışmalarına eklenmiş ve bu çalışmaların uzantısı gibi görmek yanlıştır. Genel bir kural olarak, rehberlik yardımında gerektiğinde bireye verilecek bilgi, sorunun çözülmesinde yardımcı olacak bir kaynağa işaret etmekten öteye geçmemelidir. Rehberlik yardımının merkezi bireyin kendisidir. Yardım konusu olan sorunla ilgili daha çok bilinçlenmek ve gerekli kararı almak üzere bireye yardım esastır. Bunun için de yardım eden tarafın bilgi aktarmak gibi bir görevi yoktur. Özellikle öğretmenler rehberlik yardımı verme işi ile baş başa kaldıklarında bu noktaya dikkat etmek zorundadırlar.

30 6. Rehberlik bir disiplin görevi değildir, yargılamaz ve ceza vermez: Okullarda RPD lığı bir disiplin ve kontrol aracı olarak görmek kesinlikle yanlıştır. RPD yardımı ile öğrenci davranışlarının değişebileceği ve böylece öğrencilerin çevresine daha sağlıklı ve dengeli bir uyum yapabileceklerini varsayar. Bu açıdan RPD ile okul disiplini arasında ancak dolaylı bir bağlantı kurulabilir. Disiplinde var olan irdeleme, eleştirme, yargılama ve gerekirse ceza verme anlayışlarının rehberlik anlayışında yeri yoktur. Ancak, disiplin anlayışı ile rehberlik anlayışının birbiri ile bağdaşmaması okullarda disiplin işlemlerinin gereksiz olduğu anlamına gelmez. Buna göre, uygulamalarda RPD yardımı vermekle yükümlü personelin ve özellikle uzmanların okul disiplin işlemlerinde etkin rol almaktan ve disiplin kurulu üyeliğine seçilmekten kaçınmaları gerekir. 7. RPD hizmeti her türlü problemi hemen çözebilecek sihirli bir güce sahip değildir: RPD servisinden yardımı alan bireyin bu yardımı almaya hazır ve istekli olması çok önemlidir.

31 Aşağıdakilerden hangisi arkadaşları tarafından fazla sevilmediğini düşünen ergenlik dönemindeki bir gence en etkili yardımdır? A. Yeni insanlarla tanışmak B. Yalnız hareket etmeye alıştırmak C. Sosyal becerilerini geliştirmek D. Öğütler vermek E. Yalnızlığını teselliyle gidermek (2002 KPSS-65) Cevap: C

32 Rehberliğin Temelleri A. Psikolojik Temelleri: Bireysel farklılıkların eğitimdeki önemi Duyguların yaşamdaki öneminin fark edilmesi ve ruh sağlığı alanının gelişimi Kişilik ve benlik gelişimine verilen önemin artması Psikometrideki (Psikolojinin ölçme araçlarıyla ilgilenen alt dalı) gelişmeler. B. Toplumsal Temelleri: Kültür Boşluğu: Maddi kültürün (sanayileşme, bilim, teknoloji vb) hızlı bir şekilde ilerleyerek manevi kültürün önüne geçmesi, manevi kültürün maddi kültürün gerisinde kalması durumudur. Aradaki farka Kültür Boşluğu denir. Yabancılaşma: Bireyin içinde yaşadığı topluma ve toplumdaki kültür, eğitim ve diğer alanlardaki gelişmelere ve yeni durumlara karşı ilgisiz, kayıtsız olmasıdır. Kuşak Çatışması:Değer yargılarındaki değişmeler sonucu birbirini takip eden kuşaklar arasında yaşanan anlaşmazlık ve çatışmadır. C. Felsefi Temelleri: Öğrenci merkezli ve demokratik eğitim anlayışının benimsenmesi Eşit eğitim hakkı, toplu öğretime geçiş, fırsat eşitliği

33 Rehberlik Hizmetlerinin Gelişimi Türkiye de rehberlik ve psikolojik danışmanlık kavramları, eğitim sistemine ne zaman girmiştir? Rehberlik ve psikolojik danışma kavramlarının, Türk eğitim sistemi içinde köklü bir geçmişi yoktur. Çağdaş eğitim sistemlerinin in çok önemli bir parçası haline gelmiş olan bu kavramlardan rehberlik sözü ilk olarak 1938 lerde okul müfredata girmiştir. Ancak daha çok 1950 lerden sonra sıkça konuşulup tartışılmaya başlanmıştır. Özellikle 1970 ten sonra rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri uzman kişilerce yürütülen ayrı bir yardım ve ihtisas faaliyeti olarak okul eğitim programlarında yer almıştır.

34 İlk rehberlik uygulamaları mesleki rehberliğe yönelik olarak başlamıştır. 1908'de Boston'da F. Parsons iş arayanlara yardım hizmetleri verdiği bir büro açmıştı. Bu büroya "Boston Meslek Bürosu" adını vermiş ve kendisine başvuranların ilgi ve yeteneklerini belirleyip uygun işlere yerleşmelerine yardımcı olmuştu. Bu çalışma başarıya ulaşınca bir yıl sonra "Meslek Seçimi" adında bir kitap yazmıştı. Parsons bu çalışmalarıyla rehberlik hareketinin başlatıcısı olmuştur. Türkiye de ise rehberlik çalışmaları 1950'li yıllarda başlamıştır. Bu yıllarda Amerikalı uzmanlar eğitim sistemimizde incelemeler yapmak üzere Türkiye'ye davet edilmişti. Yaptıkları incelemeler sonucu raporlar hazırlayarak yeni uygulamaların başlatılmasını sağlamışlardı.

35 Bu uzmanlar Türk Milli Eğitim sistemini; bireysel farklılıklara önem verilmediği, birey ve toplumun ihtiyaçlarının dikkate alınmadığı, tek tip programların uygulandığı yönünde eleştirmişlerdir. Bu eleştirilerle ilgili olarak okullarda rehberlik uygulamalarının başlatılması gerektiğini vurgulamışlardı. Bu konu ile ilgili çeşitli seminer ve konferanslar düzenlemişlerdir.

36 Milli Eğitim Bakanlığı 1953 yılında Talim ve Terbiye Dairesine bağlı olmak üzere Test ve Araştırıma Bürosu kurulmuştur öğretim yılında Gazi Eğitim Enstitüsünde Pedagoji ve Eğitim bölümlerinin öğretim programında ilk kez Rehberlik dersi açılmıştır. Bu yıllarda rehberlik konusunda yayınların artmaya başladığı görülmüştür yılında altı ilde "Rehberlik ve Araştırma Merkezi" kurulmuştur de Ankara Demirlibahçe ilkokulunda ilk rehberlik merkezi açılmıştır yılından sonra kalkınma planlarında ve Milli Eğitim Şuralarında rehberlik anlayışına ve hizmetlerine yer verilmeye başlandığı görülür. Milli Eğitim Bakanlığı öğretim yılında 24 okulda rehberlik çalışmalarını resmen başlatmıştır öğretim yılında bütün orta dereceli okullarda "yaygın" olarak rehberlik hizmetleri başlatılmıştır. Günümüzde Rehberlik hizmetleri, 1983 yılına kadar daire başkanlığı olan ve daha genel müdürlük olan Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü'nün sorumluluğunda yürütülmektedir. Daha önce açılmış olan Rehberlik ve Araştırma Merkezleri ise sonradan genel müdürlüğe bağlanmıştır.

37 RPD Hizmet Alanları Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık hizmet alanları nelerdir? Rehberlikte hizmet alanları dokuz grupta ele alınabilir. Bu hizmet alanları, hizmetin verildiği kurumun özelliklerine göre değişir. Kurumdaki bireylerin nitelikleri ve ihtiyaçlarına bağlı olarak da değişebilir. Burada, rehberlikteki hizmet alanları, okullarda öğrencilere sunulması beklenen rehberlik hizmetleri kapsamında ele alınmıştır. Rehberlik hizmet alanları bir bütündür, birbirini tamamlar. Rehberlikte hizmet alanlarının merkezinde psikolojik danışma hizmet alanı bulunmaktadır. Her hizmet alanı kısmen birbirini kapsamakla birlikte kendine özgü etkinlikleri de içerir.

38 RPD Hizmet Alanları 1. Psikolojik Danışma 2. Oryantasyon (Duruma alıştırma) 3. Konsültasyon & Müşavirlik 4. Araştırma & Değerlendirme 5. Çevre & Veliyle ilişkiler 6. Bilgi toplama & Yayma 7. Bireyi Tanıma 8. Yönlendirme & Yöneltme 9. İzleme

39 1. Psikolojik danışma: Bireyin, karar verme, problem çözme, gelişim ve uyumunu sürdürme, kendini gerçekleştirmesine yardımcı olmayı amaçlar. Bireyle yüz yüze kurulan psikolojik yardım ilişkisidir. Psikolojik danışma sürecinde yardım alan kişiye danışan, yardım veren kişiye psikolojik danışman denir. Psikolojik danışma hizmetleri, tüm rehberlik hizmetlerinin özünü oluşturur. Diğer rehberlik hizmetlerine göre daha tekniktir ve mutlaka uzman personel gerektirir. Bireysel ve grupla psikolojik danışma şeklinde sunulabilir. Okullarda, öğrenciler her türlü sorun ve planlamalarında destek alabilirler. Öğretmenler ve veliler, hem öğrencilere destek olabilmek, hem de kendi kişisel sorunlarına çözüm bulabilmek amacıyla bu hizmetlerden yararlanabilirler.

40 Okullarda; Gelişmek isteyen, kendini çeşitli yönleriyle tanımak isteyen, çeşitli uyum sorunları olan, karar verme güçlüğü çeken, geleceğe dönük öğrenim, meslek seçme planları bulunan, kişisel ve sosyal problemler yaşayan, okulla, ailesiyle, başkalarıyla ilişki kurma konusunda problemleri olan, başarısızlık, gerginlik ya da zorlanmalar yaşayan öğrenciler, psikolojik danışma hizmetinden yararlanabilirler.

41 2. Oryantasyon Bu hizmetler; eğitim kurumlarında, okula yeni gelen öğrencileri, katıldıkları yeni ortama alıştırmak, okulun kuralları, işleyişi, olanakları hakkında bilgi vermek ve böylece okula uyumlarını kolaylaştırmak amacıyla yapılan çalışmaları kapsar. Çalışan yetişkinlere yönelik olarak da sunulabilir. Örneğin; işe yeni giren bir kişinin iş ortamına, arkadaşlarına alışabilmesi için iş yerinin koşullarıyla sunduğu olanaklar hakkında bilgi verilebilir. Okullarda oryantasyon çalışmasının amacı, öğrencilerin okula uyumlarını kolaylaştırmaktır. Bunun için, okula yeni gelecek öğrencilere yönelik olarak sunacak oryantasyon hizmetleri okul yönetimi, öğretmenler ve okul rehberlik servislerince, daha önceden hazırlık yaparak ve örgütlü bir biçimde sunulmalıdırlar. Bu anlamda, öğrencilere verilecek tanıtıcı bilgiler oryantasyon hizmetleri kapsamında yazılı dokümanlar haline getirilebilir. Bütün bu çalışmaların hazırlık aşamasında öğretmenler hizmetlerin sunulmasında önemli görevler üstlenmektedirler.

42 3. Müşavirlik: Okuldaki yönetici ve öğretmenlerin, daha yeterli ve ortak bir rehberlik anlayışına sahip olmalarını, okulun tüm imkanlarını bu anlayışa uygun olarak kullanmalarını sağlamaktır. Müşavirlik hizmetleri, doğrudan öğrencilere dönük olmayan, ancak, okul yönetici ve öğretmenlerini, rehberlik hizmetleri konusunda bilgilendirip yönlendirerek rehberlik hizmetlerinin etkililiğini artırmaya yardım eden bir hizmettir. Okullarda rehberlik hizmetlerinin gereğine yeterince inanılmadığı gibi, yönetici, öğretmenler ve uzmanların sahip oldukları rehberlik anlayışları arasında da önemli farklar ve yetersizlikler bulunmaktadır. Öğretmen yetiştiren yüksek öğretim programları da öğretmenlere doğru ve yeterli bir rehberlik anlayışı kazandırma amacından uzak görünmektedir. Bu nedenle müşavirlik hizmetlerine okullarda önem verilmesi gerekmektedir.

43 4. Araştırma ve Değerlendirme: Okullarda uygulanan psikolojik danışma ve rehberlik programlarının her yıl geliştirilip yenilenmesi gerekir. Bu programları geliştirme ve yenileme ancak araştırma değerlendirme çalışmalarıyla sağlanabilir. Bu anlamda öğrencilerin ilgi, ihtiyaç durumlarıyla çevresel imkanlar konusunda araştırma inceleme ve değerlendirme çalışmaları yapılması gerekir. Yine psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin; gerçekçi ve etkili olup olmadığı; rehberlik hizmetlerini sunmaya nereden ve nasıl başlanacağı, araştırma ve incelemelerle değerlendirilebilir. Bu nedenle okullarda görev yapan psikolojik danışmanların; araştırma ve değerlendirme konusunda gerekli yeterlikleri kazanmış olmaları; yapılacak araştırma, inceleme ve değerlendirme çalışmalarını bilimsel araştırma yöntem ve tekniklerine göre planlayabilmeleri beklenir. ve

44 5. Çevre ve Veliyle İlişkiler: Okul psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin etkililiğini artırmak için, çevre ve veliyle sağlıklı ilişkilerin kurulması ve sürdürülmesi yerinde olur. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri kapsamında, velilere sistemli olarak; öğrenci kişilik hizmetleri, eğitim programları, okul yönetmelikleri, okuldaki disiplin sorunları anlatılmalı, öğrenci veli ilişkisinin öğrencinin gelişmesi açısından önemi vurgulanmalı, Öğretmen öğrenci ilişkisinin; öğrencilerin ilgi, yetenek, başarı, ihtiyaç, gelişim durumları yönünden önemi hakkında bilgi sunulması gerekir. Bu bilgiler çeşitli toplantılar, yazılı ve basılı materyaller aracılığıyla sunulabilir. Velilerle ilişkilerin amacı, okul aile işbirliğini güçlendirmek ve velilerin kendi çocuklarını sağlıklı biçimde desteklemelerine yardımcı olmaktır. Okul psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri kapsamında, okulun çevresindeki önemli kişi, kurum ve kuruluşlarla da yakın ilişki içinde olunması gereklidir.

45 6. Bilgi Toplama ve Yayma: Okulda rehberlik hizmetleri kapsamında, öğrencilerin gelişmeleri ve kendilerini gerçekleştirmeleri için çevre imkanları hakkında doğru, güncel bilgi sahibi olmalıdırlar. Bu bilgiler ışığında da kendilerini en iyi nasıl geliştirecekleri konusunda doğru karar vermeleri gerekmektedir. İşte, bilgi toplama ve yayma hizmetleri, öğrencinin ihtiyaç duyduğu her türlü bilgiye ulaşması için yapılan çalışmalardır. Günümüz koşullarında, bilgi iletişim teknolojileri sayesinde dünya küçülmüştür. Bununla birlikte bilgiler hızla artmaktadır, değişmektedir. Dolayısıyla öğrenciler, gereksinim duydukları bilgilerin bir kısmına, bilgi iletişim teknolojileri aracılığıyla, doğrudan kendileri ulaşabilirler. Bunun için tüm okullar bilgisayar ve internet olanağına kavuşturulmalıdır. Ulaşamadıkları bilgileriyse okul rehberlik servisinden alabilirler.

46 7. Bireyi Tanıma: Birey tanıma kavramı; bireyin kendisini yine kendisinin tanıması, ayrıca bireyi bir başkasının tanımasını ifade eder. Dünyanın en zor ve en önemli işi birey tanımaktır. Bireyi tanımanın asıl amacı; onun kendisini tanımasına, kendisinin başkalarından olan farklılıklarını görmesine yardım etmektir. Kendisini çeşitli yönleriyle tanıyan birey doğru, gerçekçi kararlar verebilir. Ben nasıl biriyim? Ne olmak istiyorum? Ne olabilirim ya da olamam? sorularına doğru cevaplar bulan birey, daha gerçekçi kararlar alabilir. Kendisini üstün ve zayıf yönleriyle tanır. Zayıf yönlerini geliştirebilir, üstün yanlarını kullanır. Böylece, çağdaş dünyanın çetin hayat koşullarıyla başa çıkabilir ve çevreye etkili biçimde uyum sağlayabilir.

47 8. Yönlendirme ve Yerleştirme: Yönlendirme kavramının yöneltme olarak da kullanılır. Diğer alanlardan farklı olarak, eğitimde yönlendirme ayrı bir öneme sahiptir. Eğitimde yönlendirme, öğrencinin eğitim süreci içinde bireysel ve toplumsal ihtiyaçlar çerçevesinde kendisini tanımasına, meslek gelişimine ilişkin davranışları kazanmasına, kararlar vermesine ve geleceğini plânlamasına yönelik düzenlenen etkinliklerin tümü olarak tanımlanır sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu nda; bireylerin eğitim sürecinde ilgi, istidat ve kabiliyetlerine göre çeşitli programlara ve okullara yönlendirilecekleri, Milli Eğitim sisteminin her bakımdan bu yönlendirmeyi gerçekleştirecek biçimde düzenleneceği, yönlendirmede rehberlik hizmetlerinden ve nesnel ölçme değerlendirme yöntemlerinden yararlanılacağı belirtilmektedir.

48 9. İzleme: Rehberlikte izleme hizmetleri; okul içi programlarda, eğitsel kol ve sosyal etkinliklerde, okulu bitirdikten sonra sürekli bir işe ya da mesleğe yerleşmede, uyum ve gelişim durumları hakkında sürekli bilgi edinmek amacıyla yapılan çalışmalarıdır. İzleme hizmetlerinin amacı, rehberlik hizmeti alan öğrencilerin ; yeni ortamlarına nasıl bir uyum gösterdiklerini, gelişim durumlarını, tercihleri ve yerleştirme hizmetlerinin uygunluğu hakkında bilgi edinmek için sunulan, psikolojik danışma ve rehberlik hizmetinin değerlendirilmesine yönelik, veri toplamaktır. İzleme hizmetlerinin önemli yararlarından birisi de okul psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleriyle okul programlarının, ne ölçüde etkili olduğu konusunda, değerlendirme yapmaya yarayan bilgiler sağlamasıdır.

49 Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık hizmetlerinin sınırlılıkları nelerdir? Rehberlik ve psikolojik danışmanlık her derde deva bir hizmet değil; sınırlılıkları olan bir hizmet bütünüdür. Rehberlik hizmetleri, bu hizmetlerden yararlanmak isteyen kişinin kendisi, ailesi, öğretmeni, yöneticisi ile işbirliği yapılabildiği ölçüde gerçekleştirilir. Öğrenciye, anne-babasına, toplumsal ekonomik koşullarına, öğretmen ve yöneticilerine rağmen, rehberlik hizmeti verilemez. Bu hizmetlerinin temelinde bireye acımak, onu kayırmak, her sıkıntıya düştüğünde ona kanat germek gibi bir anlayış yoktur. Kullanılan bütün yöntemler ve teknikler amaç değil araçtırlar. Test ve anketlerin sonucu öğrenciye dönük olmazsa hiçbir işe yaramaz. RPD yardımı ile öğrencinin davranışları değişebileceği, böylece öğrencilerin daha sağlıklı ve dengeli bir birey olabilmeleri mümkün olmakla birlikte bu mutlak değildir. Bu sayede her türlü sorunu hemen çözebilecek sihirli bir güce sahip değildir. Rehberliğin sağlanabilmesi için bireyin almaya açık olması gerekir. Almaya hazır ve istekli olmayan birey için yardım, sonuç vermeyebilir.

50 RPD Yaralanılan Bilim Dalları Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık diğer bilim alanlarına neden ihtiyaç duyar? Kişinin bireysel ve toplumsal boyutlarla incelenmesini kendisine konu edinmiş olan bilim dalları rehberlikte önemlidir. Bireyin nitelikleri ve davranışları, içinde bulunduğu toplum ve kültürel çevre, rehberliği temelini oluşturan kuram, ilke ve kavramlar, kullanılan yöntem ve teknikler geniş bir konu listesini oluştururlar. Bütün bunları tek başına bir disiplin açıklayamaz. O nedenle Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık etkinliğinde yararlanılan kavram ve teknikler, değişik bilim dallarında alınmıştır. Çünkü, Rehberlik ve psikolojik danışmanlık, disiplinler arası uygulamalı bir alandır. Rehberlik ve psikolojik danışmanlığa katkıda bulunan başlıca bilim dalları; psikoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji, ekonomi, antropoloji ve pedagoji dir.

51 Psikoloji: İnsanın iç dünyasını, davranışlarını inceleyen bir bilim olarak Rehberlik ve psikolojik danışmanlık alanı ile çok yakından ilgilidir. İnsan davranışlarının türlü yönlerini, rehberliğin temel ilke ve kavramlarını psikoloji açıklamaktadır. Zeka, yetenek, ilgi, kişilik yapısı, bireylerin büyüme ve gelişme modellerine kadar RPD alanında kullanılan bilgilerin çoğu kaynağını psikoloji bilimidir. Sosyoloji: Davranış bilimi olarak, insanın toplumsal yaşantı biçimlerini açıklar. RPD sosyoloji bulgularından faydalanmakla, kişiyi daha gerçekçi şekilde ele alır. Bireyin toplum içindeki rollerini, bireylerle olan karşılıklı ilişkilerini inceleyerek bireyin davranışlarını etkileyen toplumsal etmenlerin neler olduğunu ortaya koyar. RPD, bireyin dış dünyası ile ilgili olan bilgilerin kaynağını sosyolojiden alır. Sosyal Psikoloji: Toplum psikolojisi olarak psikoloji, sosyoloji ve antropoloji alanları arası bir disiplindir. İncelediği; toplumsal etki ve uyum, tutumlar, grup yapısı ve dinamizmi, iletişim, toplumsallaşma, kültür ve kişilik, toplumsal değişim ve kültür değişimi gibi konularda RPD hizmetlerine yardımcı olur.

52 Ekonomi: Toplumların insan gücü ihtiyacı, iş ve mesleklerin gerekli bilgiler, gelecekte iş ve meslek alanında ortaya çıkacak yeni gelişmeler ve eğilimler konusunda geçerli bilgiler sağlar. Kişinin eğitiminin, yöneleceği iş ya da mesleğin, yaşam biçiminin en önemli belirleyicisidir. Bu nedenle ekonomi, RPD alanına önemli yaralar sağlayan bir disiplindir. Antropoloji: Toplumların yaşama yollarını, yani kültürlerini inceler. İçinde doğup büyüdüğü kültürel çevrenin, insan kişiliği, benliği üzerinde silinmez izler bıraktığı bilinmektedir. Bu nedenle RPD hizmetleri, kültür ve oluşum süreciyle ilgilenen antropolojiden, önemli yararlar sağlamaktadır. Eğitim Bilimi: Toplumun eğitim sistemine göre oluşturulmuş okul yapısına, programına, amaçlarına, yöntem ve araçlarına ilişkin bilgilerle, RPD hizmetlerine yardımcı olur. Türlü nedenlerle eğitim amaç ve uygulamaların değişmesi, RPD yardımını gerektirir. Yönetimlerde demokratik eğilimler geliştikçe, insan haklarına saygının önemi arttıkça, eğitim de aynı yönde değişme gösterir. Bu değişim ve gelişmeler RPD hizmetlerine ulan ihtiyacı da artırır.

53 İnsanı en çok mutlu eden, "sevmek" ve "yardım etmek" fiilleridir. Teşekkürler