Cumhuriyetin lanından Günümüze Türkiye de Okul Öncesi Eitim ve lköretimde Niceliksel ve Niteliksel Gelimeler

Transkript

1 Cumhuriyetin lanından Günümüze Türkiye de Okul Öncesi Eitim ve lköretimde Niceliksel ve Niteliksel Gelimeler Qualitative and Quantitative Developments and Evaluations in Preschol between the Foundation of the Republic and Today Meral TANER DERMAN * Handan Asûde BAAL ** Özet Bu çalımada cumhuriyetin ilanından günümüze kadar geçen 85 yılda Türkiye de okulöncesi eitim niceliksel ve niteliksel gelimeler ve deiimler tablolar halinde verilerek açıklanmaya çalıılmı ve bu geliim ve deiimleri gerçekletirmede birinci derecede rol oynayan öretmenlerin yetitirilmesindeki gelimeler ele alınmı ve sorunlar ile çözüm önerileri verilmeye çalıılmıtır. Cumhuriyetin ilan edildii 1923 yılında 80 okulöncesi eitimi kurumu, 136 öretmen ve örenci varken; bu sayı öretim yılında kurum, öretmen ve örenci sayısına ulamıtır. Sonuç olarak, Cumhuriyet ten günümüze kadar olan gelimelere bakıldıında okulöncesi eitimde ileriye dönük stratejik kararların alındıı ve nicelik olarak büyük gelimelerin olduu, ancak, özellikle okulöncesi eitimde okullama oranında istenilen düzeye gelinemedii görülmütür. Anahtar Sözcükler: okulöncesi eitim, öretmen yetitirme Abstract In this study, qualitative and quantitative developments and evolutions in preschool, during the 85 years between the foundation of the republic and today, are tried to be explained with charts and the progress in schooling the teachers who play a primary role in the fulfilment of these developments and evolutions are treated, and problems and solution proposals are tried to be given. In 1923, when the republic was founded,when there were 80 preschool education institutions, 136 teachers and students, these numbers reached the point of institutions, teachers ve students in academic year. Consequently, when we look at the developments since the foundation of the republic, we can see that strategic decisions have been taken and there are qualitative developments in preschool education, but, we are still not in the intended point in the rate of building scools especially in preschool education. Key Words: preschool education, teacher education Giri Bu çalıma ile Cumhuriyetin ilanından bugüne dein geçen 85 yıl içinde yani 1923 yılından 2009 yılına kadar Türkiye de, çocukların temel eitime balayıncaya kadar geçirdikleri geliim dönemlerini içine alan 0-6 ya arasını kapsayan okul öncesi eitimde niceliksel ve niteliksel geliim ve deiimler tablolar halinde verilerek açıklanmaya çalıılacak ve bu geliim ve deiimleri gerçekletirmede birinci derecede rol oynayan öretmenlerin yetitirilmesindeki gelimeler ele alınmaya çalıılacak, elde edilen bilgiler tartıılacak, sorunlar ve çözüm önerileri verilmeye çalıılacaktır. Okulöncesi Eitim Erken Çocukluk Eitimi olarak da adlandırılan okulöncesi eitim, çocuun doumundan, ilköretime baladıı güne kadar geçirdii 0-6 yaları kapsamına alan ve çocukların tüm geliimlerini, toplumun kültürel deerleri dorultusunda gerçekletirmeye çalıan, duyguların geliimini ve algılama gücünü arttırarak akıl yürütme sürecinde çocuklara yardımcı olan ve yaratıcılıını gelitiren; çocukların milli, manevi, ahlaki, kültürel ve insani deerlere balılıını salayan; kendini ifade etmesine, öz denetimlerini salayabilmesine ve baımsızlık kazanmasına olanak salayan, sistemli bir eitim sürecidir (Yılmaz, 2003; OÖEGM, 2006). Osmanlı da kurumsal okulöncesi eitimin ilk uygulaması olarak, Fatih Sultan Mehmet zamanında vakıflara balı olarak kurulan Sıbyan Mektepleri gösterilebilir. Sıbyan mekteplerinde, 5-6 ya çocuklarına yazı yazma, Kur an okuma, dua okuma gibi eitimler verilmekteydi. Meslek * Ara. Gör.; Uluda Üniversitesi Eitim Fakültesi lköretim Bölümü ** Prof. Dr.; Uluda Üniversitesi Eitim Fakültesi lköretim Bölümü

2 561 kazandırmaya yönelik kurulan Islahanelerde ise sava ve isyanlar sonucu kimsesiz kalan çocukların Darüleytam-i Osmani ve Darüleytamlarda barınma ihtiyaçları karılanmakta ve eitim verilmekteydi. Ancak o devirde dini bilgileri esas alan bu eitimin Cumhuriyet sonrası modern ve laik anlamda ele alınan okulöncesi eitiminden farklı olduu anlaılmaktadır (Gönen, 1990; Bilir ve ark., 1998; Akyüz, 1996). II. Merutiyet döneminden önce bazı illerde özel ana mektepleri, Balkan Savalarından ( ) sonra ise resmi ana mektepleri açılmıtır (Akyüz, 1996). 6 Ekim 1913 yılında çıkarılan Tedrisatı ptidaiye Kanunu Muvakkati (lköretim Geçici Kanunu) 3, 4 ve 5. maddeleri ile anaokulları, ilkokulların bir basamaı sayılmı ve bu okulların yurdun her yerinde açılması hükmü getirilmitir (Ural, 1986; Akyüz, 1996) yılında da Ana Mektepleri Nizamnamesi yayınlanarak yürürlüe konulmutur. Cumhuriyet dönemindeki ilk yasal düzenleme olarak 1923 te "Gebe Kadınların ve Emzikli Annelerin Çalıtırılması Nizamnamesi" çıkarılmıtır (EACEA, 2010). Cumhuriyetin ilk yıllarında 38 ilde 80 kadar anaokulu bulunuyordu ve bu okullarda toplam olarak 5880 örenci eitilmekteydi (Baal, 1998). Türkiye de okulöncesi eitim ile ilgili önemli gelimeler 1960 yılından sonra dikkati çekmekte ve kurumsal eitim bakımından yava da olsa, kademe kademe önemli hareketlerin baladıı görülmektedir. Uygulamada istenilen seviyeye ulaılamamı olmakla birlikte, çocuun korunmasını ve halkın eitimini zorunlu kılan 1961 Anayasasını takip eden devrede, okulöncesi eitimi konusunda çeitli çalımalar yapılmı, konu çeitli be yıllık kalkınma planlarında ele alınmı, ne var ki istenilen hedeflere tam olarak ulaılamamıtır (Öz, 1983; Gönen, 1990) Ocak 1962 tarihinde toplanan Yedinci Milli Eitim urası, okulöncesi eitimin önemini etkin bir ekilde gündeme getirmi ve bu konuda verilmesi gereken hizmeti belirlemitir. Yedinci Milli Eitim urasından sonra, 16 Haziran 1962 tarihinde ilk Anaokulları ve Anasınıfları Yönetmelii yayınlanmıtır (Ural, 1986). Bu yönetmeliin uygulanmasından sonra Türkiye de resmi ve özel kurulularca, yuva ve anaokulları yaygınlamı ve hizmet verilen çocuk sayılarında önemli bir artı görülmütür (Ouzkan ve Oral, 1983; Akt. Baal, 1998) yılında çıkarılan 1739 sayılı Milli Eitim Temel Kanunu tüm öretim kademelerini bütün olarak ele alan bir kanun olup, bu kanunun 17. maddesinde Milli eitim amaçları yalnız resmi ve özel eitim kurumlarında deil, aynı zamanda evde, çevrede, i yerinde, her yerde ve her fırsatta gerçekletirilmeye çalıılır denilerek Her yerde eitim ilkesi vurgulanmaya çalıılmıtır. Bu kanunda okulöncesi eitim zorunlu öretim çaına gelmemi çocukların eitimi olarak ele alınmı, amaç ve görevleri açıkça belirtilmitir (Bilir ve ark., 1998) yılında ise lköretim Genel Müdürlüü bünyesinde bir Okulöncesi ubesi kurulmu; öncelikle ilkokullar bünyesinde anasınıfları açılması, okulöncesi için öretmen yetitirilmesi ve gerekli araç-gereç hazırlanması çalımaları hızlandırılmıtır yılından itibaren ise, gerek anaokulları gerekse anasınıfları açısından genelde bir artı gözlenmitir. Ülkemizde, okulöncesi eitim için hizmet veren kurumlar bir süre Milli Eitim Gençlik ve Spor Bakanlıı ile Salık ve Sosyal Yardım Bakanlıının denetimi altında olmutur. Bu kurumlar: lkokula balı olarak açılan hazırlık sınıfları; resmi baımsız anaokulları; özel kii ve kurulular tarafından açılan özel anaokulları; kız meslek liseleri; kız teknik yüksek öretmen okulları ve üniversitelerin çocuk geliimi ve eitimi bölümlerine balı olarak açılan uygulama anaokulları; Salık ve Sosyal Yardım Bakanlıı tarafından açılan ve 0 6 ya arasında korunmaya muhtaç çocukların bakım ve eitimini üstlenen çocuk bakım yurtları; Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüü ve Çocuk Esirgeme Kurumu ve benzeri sosyal yardım kurumlarının açtıkları yatılı ve gündüzlü bakım evi ve yuvalar ile kamu ve özel iyerlerinin kendi personelinin çocukları için açmı olduu kre ve yuvalardır (Oktay, 1983; Gönen, 1990) yılında Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, Salık ve Sosyal Yardım Bakanlıı yerine Babakanlıa balanmıtır (Özbey, 1989) yılına kadar, Milli Eitim Bakanlıı nda, Okulöncesi Eitim Hizmetleri; lköretim Genel Müdürlüü, Kız Teknik Öretim Genel Müdürlüü, Özel Öretim Kurumları Genel Müdürlüü ile Özel Eitim ve Rehberlik Dairesi Bakanlıınca yürütülmütür yılında Milli Eitim Bakanlıı nın Tekilat ve Görevleri hakkındaki 3797 sayılı kanunla, Merkez Tekilatı bünyesinde yeni bir birim olarak Okulöncesi Eitimi Genel Müdürlüü kurulmutur (Bilir ve ark., 1998). Günümüzde, okulöncesi

3 562 eitimle ilgili hizmetler; MEB bata olmak üzere deiik bakanlık ve kurulularca bakım ya da eitim amaçlı olarak on yasa, iki tüzük ve on yönetmelik hükümlerine dayanılarak MEB tarafından açılan anaokulu, ana sınıfı, uygulama sınıfları ile dier kurum ve kurulularca açılan kre, yuva, gündüz bakım evi, çocuk bakım evi ve çocuk bakım yurtlarında verilmektedir öretim yılında okulöncesi eitimdeki örenci sayısı , öretmen sayısı ise tir ((DPT, 1993; Akt. Akkutay, 1993) eitim-öretim yılı içinde Millî Eitim Bakanlıı bünyesinde okulöncesi eitim kurumu olarak 506 anaokulu, anasınıfı, 348 uygulama sınıfı, 923 Babakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu na balı kurumlar ile 388 adet maddeye göre açılan kurum bulunmaktaydı. Millî Eitim Bakanlıı bünyesinde 2000 yılı içinde okulöncesi eitim kurumu olarak 68 anaokulu, 533 anasınıfı ile 5 çocuk kulübü ve 2 uygulama sınıfı açılmıtır (MEB, 2000). Bu gelimeler hala ihtiyaca cevap vermekten uzaktır. Türkiye de okulöncesi eitim sistemi gerek nitelik gerekse nicelik açısından gereksinmeyi karılayacak düzeyde deildir. Okulöncesi eitimde okullama oranı yılları arasını kapsayan VI. Be Yıllık Kalkınma Plânında eitimöretim yılında %11.5, yılları arasını kapsayan VIII. Be Yıllık Kalkınma Plânında % 25 olarak belirlenmi olmasına ramen, gelimi ülkelerde okullama oranının % 90 lara ulatıı göz önünde bulunursa bu alandaki çalımalara hız verilmesi gerektii görülmektedir (DPT, 1989; DPT, 2000). Sayısal yetersizliin yanı sıra okulöncesi eitim kurumlarının gerek fizikî kapasite gerekse personelin nicelik ve nitelii, kurumların araç gereç materyal ihtiyacını karılamaktan uzaktır. Özel açılmı bulunan okulöncesi eitim kurumlarında da gerek fiziksel yapı gerekse donanım açısından birbirleriyle kıyaslandıında aralarında uçurumlar bulunmaktadır. Okulöncesi eitim kurumlarında ister resmî ister özel olsun kaliteden ödün vermemek amacıyla asgarî artların salanması için gerekli denetim ve yaptırımların salanması gerekmektedir yılında okulöncesi eitimde örenci baına düen eitim harcamaları Tablo 1 de verilmeye çalıılmıtır. Tablo 1: 2002 Yılı Okulöncesi Eitimde Örenci Baına Düen Eitim Harcamaları Eitim Kademesi Harcama (TL) Harcama ($) Okulöncesi Eitim Resmi Özel lköretim Resmi Özel Kaynak: TÜK, 2002 Tablo 1 de görüldüü gibi, 2002 yılında Türkiye de eitim kademelerine göre örenci baına düen eitim harcamaları; okulöncesi eitimde 171 USD., ilköretimde ise 488 USD. dır. Örenci baına düen eitim harcamaları, sunulan hizmetin kalitesinin tek kriteri olamaz, ancak en önemli kriterlerinden biri olduu da inkâr edilemez. Çeitli ülkelerde okulöncesi eitim ve ilköretimde örenci baına düen eitim harcamaları Tablo 2 de verilmeye çalıılmıtır. Tablo 2. Bazı Ülkelerde Eitim Kademelerine Göre Örenci Baına Düen Eitim Harcamaları (2001) (USD $) Ülkeler Okulöncesi lkokul Almanya ngiltere Portekiz spanya talya Kore OECD Brezilya Malezya Kaynak: OECD: Education at a Glance 2004; Akt. Milli Eitim Plan Rapor Taslaı, 2005.

4 563 Tablo 2 de görüldüü gibi, okulöncesi eitimde örenci baına düen eitim harcamalarında Türkiye, dünya genelinde çok gerilerde yer almaktadır. Hatta özel eitim kurumlarındaki örenci baına düen eitim harcamaları açısından bile bakıldıında birçok ülkenin gerisinde kalınmıtır. OECD ülkeleri ve OECD nin ibirlii yaptıı dier ülkelerin hiçbirinde örenci maliyetleri açısından alt eitim kademeleri aleyhine Türkiye deki gibi oransal bir dengesizlie rastlanmamakta ve en üst ve en alt eitim kademleri arasında örenci maliyeti üç katı geçmemektedir. Bu durum, eitimden beklenen faydayı salayamamamızın balıca sebeplerinden biri olarak görülmektedir (Milli Eitim Plan Rapor Taslaı, 2005) yılında dünyada gelir grupları ve gelimekte olan bölgelere göre okulöncesi eitimde okullama oranları Tablo 3 te verilmeye çalıılmıtır. Tablo Yılında Dünyada Okulöncesi Eitimde Okullama Oranları (%) Gelir Grupları tibariyle Okullama Oranı Gelimekte Olan Bölgeler tibariyle Okullama Oranı Dünya 40 Arap Ülkeleri 16 Yüksek Gelir 90 Orta Ve Dou Avrupa 64 Yüksek Orta Gelir 63 Orta Asya 19 Orta Gelir 40 Dou Asya/Pasifik 47 Alt Orta Gelir 36 Latin Amerika Karayipler 63 Düük Gelir 24 Sub Sahra Afrika 4 TÜRKYE 13.2 Kaynak: World Bank Development Indicators, 2004; Akt. TÜSAD, 2005 Tablo 3 te görüldüü gibi yüksek gelir grubu olan ülkelerde okullama oranları (% 90) daha yüksektir. Gelimekte olan ülkeler içinde ise üç grup dikkat çekmektedir. Eski dou blou ülkelerinin yer aldıı Orta ve Dou Avrupa ülkelerinde okullama oranı (%64) en yüksektir. Bu oran, bu ülkelerde önceki yıllarda daha da yüksek olmasına ramen geçi döneminde gerilemi, ancak tekrar artı sürecine girmitir. Latin Amerika ve Karayip bölgesinde ise bata Brezilya olmak üzere ülkeler son dönemlerde okullama oranını (% 63) yükselten reformlara yönelmilerdir. Dou Asya-Pasifik ülkelerinde okullama oranı ise (% 47) artı trendi içinde bulunmaktadır (TÜSAD, 2005) eitim-öretim yılından eitim-öretim yılına kadar Türkiye de okul öncesi eitim kurumlarının sayısal durumu, okul öncesi eitim kurumlarından yararlanan örenci sayısı ve okul öncesi eitim kurumlarında istihdam edilen öretmen sayıları ile tabloda yer alan bir önceki eitim-öretim yılına göre bu sayılardaki artı oranları Tablo 4 te verilmeye çalıılmıtır. Öretim Yılı Tablo Arası Öretim Yıllarına Göre Okulöncesi Eitimde Sayısal Gelimeler Kurum Örenci Sayısı Öretmen Sayısı Okullam a Oranı Sayı Artı Oranı Sayı Artı Oranı Sayı Artı Oranı , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

5 , , , , , , , , Kaynak: Öz, 1983; Sakaolu, 2003; Akyüz, 2004; MEB, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009; OÖEGM, 2006; 2007 Yılı Yatırım Programı, 2006; TÜBA, 2009; EACEA, Tablo 4 te görüldüü gibi; eitim-öretim yılında okulöncesi eitimdeki okul sayısı 80, bu okullara devam eden örenci sayısı ve istihdam edilen öretmen sayısı 136 iken, eitim-öretim yılında okul sayısı e, okullara devam eden örenci sayısı ve istihdam edilen öretmen sayısı ise ye çıkmıtır. Cumhuriyetin ilan edildii 1923 yılından 2009 yılına kadar geçen sürede, okulöncesi eitimden yararlanan çocuk sayısı, okulöncesi eitim veren kurumların sayısı ve kurumlarda istihdam edilen öretmen sayısında yıllara göre gittikçe artan bir sayısal gelime olmutur. Okulöncesi eitim 1739 sayılı Milli Eitim Temel Kanunun 22. maddesi ile zorunlu eitim kapsamı dıında tutulmutur. Bunun sonucunda da okulöncesi eitimden büyük bir kesim yararlanamamakta, örenmenin en hızlı olduu dönemde alınması gereken ve çocuun ilerideki yaamı için büyük önem tekil eden okulöncesi eitimden okulöncesi ça çocuklarının büyük çounluu yoksun kalmaktadır. Öncelikle ülkemizde okulöncesi eitimin zorunlu eitim kapsamına alınarak ve bu ça çocuklarının tümünün yaamlarının en önemli eitim diliminden yararlanmalarının salanmasının daha uygun olacaı düünülmektedir yılından 1950, 1980, 1995 ve 2009 yılına kadar okulöncesi eitimdeki okul, örenci ve öretmen sayılarındaki artı oranları % olarak Tablo 5 te verilmeye çalıılmıtır. Tablo ten 2009 Yılına Kadar Okulöncesi Eitimdeki Artı Oranları (%) Artı % Okul Sayısı , ,3 Örenci Sayısı , ,5 Öretmen Sayısı ,7 2113,2 7184, Tablo 5 te görüldüü gibi, 1923 yılına göre; 1950 yılındaki anaokulu sayısında % 35 dolayında bir gerileme, okul öncesi eitimden yararlanan çocuk sayısında % 70 dolayında bir gerileme, öretmen sayısında ise % 47,7 dolayında bir gerileme olmutur. Bu durum dönemin siyasal gelimelerinden kaynaklanmaktadır. Tek partili dönemden çok partili yaama geçi döneminde halkın çıkarları göz ardı edilmi ve eitim politikalarında geriye atılan adımlar olmutur yılında 1923 yılına göre, anaokulu sayısında % 2508 dolayında bir artı, okul öncesi eitimden yararlanan çocuk sayısında % 740 dolayında bir artı, öretmen sayısında ise % 2113 dolayında bir artı gözlenmitir yılında 1923 yılına göre, anaokulu sayısında % 7000 dolayında bir artı, okul öncesi eitimden yararlanan çocuk sayısında % dolayında bir artı, öretmen sayısında ise % dolayında bir artı gözlenmitir yılında 1923 yılına göre, anaokulu sayısında % dolayında bir artı, okul öncesi eitimden yararlanan çocuk sayısında % dolayında bir artı, öretmen sayısında ise % dolayında bir artı gözlenmitir. Bu sonuç; özellikle son on yılda okul öncesi eitimin eski yıllara oranla önem kazandıını ve gelimeler kaydettiini de göstermektedir. Tablo 6 da Türkiye de okul öncesi eitiminin öneminin anlaılıp daha fazla yaygınlamaya baladıı yıllar olan eitim-öretim yılından eitim-öretim yılına kadar, geçen sürede ça nüfusuna göre okul öncesi eitimde okullama oranları ve bir önceki eitim-öretim yılına göre artı oranları verilmeye çalıılmıtır. Tablo Arası Eitim-Öretim Yıllarına Göre Okul Öncesi Eitimde Okullama Oranı ve Tabloda Verilen Bir Önceki Döneme Göre Artı Oranları Öretim Yılı Okullama Oranı (%) Artı Oranı (%) , ,2 2, ,1-2, ,3 4, ,6 6, ,9 6, , ,9-3,9

6 ,1 24, ,3 19, ,6 4, ,9 17, ,3 4, , , ,3 0, , ,8 7, ,2 11, ,1 21, ,9 22,4 28,5 29,1 23,6 12,6 27,2 5,3 Kaynak: Yılmaz, 1999; Demiriz ve arkadaları, 2003; TÜSAD, 2005; 2007 Yılı Yatırım Programı, 2006, TÜBA, Tablo 6 da görüldüü gibi Türkiye de okul öncesi eitimde eitim-öretim yılında ça nüfusuna göre okullama oranı % 4.1 iken, eitim-öretim yılında ise ça nüfusuna göre okullama oranı 29,1 e yükselmitir. Ancak, eitim-öretim yılından eitimöretim yılına kadar geçen son 20 yıldaki okullama oranındaki artıın çok az olduu da görülmektedir yılları arasında okulöncesi eitimde kurum sayılarındaki deiim Grafik 1 de gösterilmeye çalıılmıtır Grafik ve 2009 Yılları Arasında Okulöncesi Eitimi Kurum Sayısındaki Deiim Kurum Sayısı yılları arasında okulöncesi eitimde örenci sayılarındaki deiim Grafik 2 de gösterilmeye çalıılmıtır Grafik ve 2009 Yılları Arasında Okulöncesi Eitimde Örenci Sayılarındaki Deiim Örenci Sayısı yılları arasında okulöncesi eitimde öretmen sayılarındaki deiim Grafik 3 te gösterilmeye çalıılmıtır.

7 Grafik ve 2009 Yılları Arasında Okulöncesi Eitimde Öretmen Sayılarındaki Deiim Öretmen Sayısı yılları arasında okulöncesi eitimde okullama oranlarındaki deiim Grafik 4 te gösterilmeye çalıılmıtır Grafik Yılları Arasındaki Okullama Oranları ve Bir Önceki Eitim-Öretim Yılına Göre Artı Oranları Artı Oranı (%) Gelimi ülkelerde okul öncesi eitimdeki okullama oranları % arasında iken, ülkemizde bu oran son verilere göre % 16 lar seviyesindedir (% 16.1) öretim yılında % 5.1 olan okul öncesi eitimdeki okullama oranı APK verilerine göre eitim öretim yılında % 16.1 e yükselmitir. Oysa yıllarını kapsayan VIII. Be Yıllık Kalkınma Plânı sonunda okullama oranı eitim-öretim yılları için % 25 olarak hedeflenmitir. Görüldüü gibi okullama oranı planlanan okullama oranının oldukça aaısında kalmıtır. Özellikle kırsal kesimde ailelerin okul öncesi eitiminin önemli olduunun, pek bilincinde olmaması; ev, mahalle, ehir alt yapısından yoksun semtlerde bulunan çocukların okul öncesi eitimden yeteri düzeyde faydalanamamaları; ça nüfusunun hızlı artıı; genellikle okul öncesi eitimin paralı olması nedeniyle ekonomik gelir düzeyi düük ailelerin çocuklarını okul öncesi eitim kurumlarına gönderememeleri ve okul öncesi eitimin zorunlu eitim kapsamında olmaması gibi etkenler okul öncesi eitimin ülkemiz genelinde her yerde eit oranlarda gelimesini engellemitir. Yukarıda anlatılan mevcut durum, okul öncesi eitimde okullama oranında hala istenilen düzeye ulaılamadıını göstermektedir. Bu durumun giderilmesi için kalkınmada öncelikli bölgelerde devlet, okulöncesi eitime öncelik vermeli bu kurumlar ücretsiz olmalı ve gerekirse bu ailelerin çocuklarına eitim yardımı salamalıdır. Ayrıca kısa vadede özel proje uygulamaları ile çözümler aranmalıdır (Konaklı, 1993). Her okul öncesi eitim kurumunda çocukların okula geli gidi saatlerini salayacak yardımcı ekiplerin olması gerekir. Bu kiiler annebabanın iinin olması durumunda okula getirip götürmekle görevli olmalıdır. Ayrıca, çocuun anaokuluna ulamadıı ya da ailelerin kurumlara ilgisiz kaldıı bölgelerde gezici okul öncesi eitim sistemleri için paket programlar gelitirilebilir. Okulöncesi Eitime Öretmen Yetitirme Okulöncesi eitimi öretmeni, çocuun anababası ve yakın çevresinden sonra karılatıı ilk yetikindir (Baal, 2005). Dolayısıyla, çocukların geliiminde ve eitiminde çok büyük emei ve önemi olan okulöncesi eitimi öretmenlerinin yetitirilmeleri de çok büyük önem taımaktadır.

8 567 Cumhuriyet öncesi Osmanlı mparatorluu döneminde öretim yılında, anaokullarına öretmen yetitirmek amacıyla stanbul da ilk kez Darülmuallimat (Kız Öretmen Okulu) içinde bir Ana Muallime (Ana Öretmenlii) sınıfı açılmıtır. Açıldıı yıl, 15 yatılı ücretsiz Müslüman, 8 gündüzlü ücretsiz Müslüman kız örenci alınmıtır. Öretim süresi bir yıl olan okul, üç yıl mezun vermi ve 370 anaokulu öretmeni yetitirdikten sonra ülkenin içinde bulunduu özel durum nedeniyle 1919 yılında kapatılmıtır (Akyüz, 1996) lı yıllarda okulöncesi eitim kurumlarına artan talep nedeniyle ilkokul öretmenlerinin kısa süreli bir kurstan geçirilmesiyle balayan öretmen yetitirme ii, daha sonra Kız Meslek Liselerinin bünyesinde açılan Çocuk Geliimi Eitimi Bölümlerine bırakılmıtır. Bu bölümlerin kaynaı da Ankara ve Konya da açılan Kız Sanat Yüksek Öretmen Okulları oluturmutur (Oktay, 1991). Yüksek Öretim Yasası ile Kız Sanat Yüksek Öretmen Okulları, Mesleki Teknik Eitim Fakültesi adını almılardır Öretim yılında Ankara Gazi Üniversitesi Mesleki Teknik Eitim Fakültesinde, öretim yılında da Konya Selçuk Üniversitesi Mesleki Teknik Eitim Fakültesinde iki yıllık ön lisans düzeyinde Anaokulu Öretmenlii Bölümleri açılmıtır. Böylece okulöncesi öretmeni yetitirme görevi yükseköretim kapsamına alınmıtır (Ouzkan ve Oral, 1983; Akt. Baal, 2005) yılından itibaren stanbul Marmara Üniversitesi Atatürk Eitim Fakültesine balı Eitim Yüksek Okulunda, Anaokulu Öretmenlii Anabilim Dalı açılarak, okulöncesi eitim kurumlarına öretmen yetitirilmeye çalıılmı (Oktay, 1991) ve böylece ilk defa okulöncesi eitimi öretmeni yetitirme ii Eitim Fakültelerince gerçekletirilmeye çalıılmıtır Öretim yılından itibaren Türkiye de eitim ve öretimin her kademesi için öretmen yetitiren kurumlar dört yıllık lisans eitimi veren kurumlara dönümü ve Okulöncesi Eitimi Öretmenlii Bölümleri bazı üniversitelerin Eitim Fakültelerinde yer almılardır (Baal, 2005) Eylül 1993 tarihinde XIV. Milli Eitim urası toplanmı ve ilköretimle ilgili olarak; Sınıf öretmeni yetitiren Eitim Fakülteleri programlarına okulöncesi eitimi ile ilgili derslerin konulması kararlatırılmıtır (XIV. Milli Eitim urası, 1993; Akt. Çakır, 1999) Eitim-öretim yılından itibaren, 34 üniversitenin 40 Eitim Fakültesi ve Anadolu Üniversitesi Açıköretim Fakültesiyle birlikte toplam 41 Okulöncesi Öretmenlii Eitimi Anabilim Dalı, ayrıca, Selçuk Üniversitesi Mesleki Eitim Fakültesi Anaokulu Öretmenlii Eitimi Anabilim Dalı ile beraber biri Selçuk Üniversitesi Mesleki Eitim Fakültesi dieri ise Gazi Üniversitesi Mesleki Eitim Fakültesinde olmak üzere toplam iki Çocuk Geliimi ve Eitimi Anabilim Dalı bulunmaktadır. Sonuç Türk Milli Eitim Sisteminde okullama oranının en düük olduu kademe okulöncesi eitim kademesi olmasına karın, gelimi ülkeler okulöncesi eitimdeki okullama oranını % 100 e çıkarmaya çalımanın yanı sıra okulöncesi eitimini daha küçük yalarda balatabilme çabası içerisine girmilerdir. Ancak, Türkiye de okulöncesi eitimde okullama oranı ne niceliksel, ne de niteliksel bakımdan yeterli düzeye ulaamamıtır. Okulöncesi eitimi kurumlarında çocukların öz bakımlarıyla birlikte onların doru bir ekilde eitilmeleri gerekmektedir. Ayrıca, farklı okulöncesi kurumlarının bazıları bakım amaçlı olup sadece çocukların bakımları salanmakta, fiziki ihtiyaçları karılanmaktadır; bazı okulöncesi eitim kurumları ise eitim amaçlı olup sadece çocukların bilisel eitimlerine katkıda bulunulmaya çalıılmakta, öz bakımları ise ihmal edilmektedir. Okulöncesi eitim, nicelik olarak artarken sunulan hizmetin kalitesi göz ardı edilmemeli ve çocuk geliimi ve eitimi alanında edinilen yeni bilgiler ııında deimeli ve gelimelidir (Erkan, 2002). Öretmenlerin bu yeni bilimsel ve teknolojik gelimelerden haberdar olmaları için öretmenlere belirli dönemlerde ve sürekli olarak hizmet içi eitimler verilmelidir. Okulöncesi eitimde ve ilköretimde okullama oranlarını % 100 e çıkarma çalımaları devam etmektedir. lköretimde geç kayıtlar ve erken terkler ile kız çocuklarının eitime eriimindeki sorunlar, okullama oranının istenilen düzeyde artmasını engelleyen balıca faktörler arasındadır. Dini, ekonomik, bölgesel ve dier sosyo-kültürel faktörlerle ilgili yerel gelenek ve görenekler kimi bölgelerde genellikle kadınların deil erkeklerin geliimine öncelik verilmesine yol açabilmektedir. Bu ekilde kadınlar geleneksel yapıları korumak için eitimden uzak tutulabilmektedir öretim yılı sonunda ilköretimden mezun olanların içinde kızların oranı Türkiye genelinde yüzde 45,7 iken, bu oran bazı illerde yüzde 25 lere kadar dümektedir Hane halkı Bütçe Anketine göre hiç okula gitmeyen

9 568 çocukların yüzde 72,2 sini kız çocukları oluturmaktadır yılında kabul edilen ve temel eitimi sekiz yıla çıkaran yasa, özellikle kız çocuklarının okullama oranına önemli katkıda bulunmutur. Yasanın yürürlüe girdii tarih olan öretim yılında kız çocukları için % 78,9 olan ilköretimdeki okullama oranı, öretim yılında % 95,7 olarak gerçeklemitir yılında balatılan UNICEF destekli Kız Çocuklarının Okullamasına Destek Kampanyası 53 ilde hayata geçirilmitir. Kampanya sayesinde, 2003 yılında ülke genelinde okul çaında olup da, okula devam etmeyen kız örenci mevcut iken, 2005 yılına kadar bu kızların ünün okula devamı salanmıtır. Bu da okula kayıtlı olmayan kız çocuklarının sayısını % 17,8 oranında düürmütür. Yine bu kampanya çerçevesinde, yoksulluk nedeniyle çocuklarını okula gönderemeyen veya okuldan almak zorunda kalan aileleri desteklemek amacıyla düzenli olarak ekonomik yardım balatılmıtır (Kadının Statüsü Genel Müdürlüü, 2005; 2007 Yılı Yatırım Programı, 2006; DPT, 2006). Yukarıda saptamaya çalıtıımız veriler ııında Türkiye de okulöncesi eitim yaanan sorunlar ve önerileri verilmeye çalıılmıtır. lköretim okulları bünyesinde açılan Anasınıfları, ay ya grubu ile sınırlandırıldıından bu ya grubu dıında kalan okulöncesi eitim çaındaki çocukların okullama oranı düük kalmaktadır. Okulöncesi eitimin önemi konusunda velilerin bilinçlendirilmesi için, sivil toplum kurulularının, örgün ve yaygın eitim kurumlarının ve basın yayın kurulularının ibirliiyle ulusal bir kampanya yapılmalı ve bu ekilde okulöncesi eitim ile ilgili toplumsal bilinç oluturulmalıdır (17. Milli Eitim urası Nevehir li Nihai raporu, 2006). lköretim okulları bünyesinde açılan okulöncesi anasınıflarında nitelikli öretmen sıkıntısı yaanmaktadır. Özellikle, okulöncesi eitimdeki öretmen ihtiyacı konusundaki açıın meslek lisesi mezunu usta öreticiler tarafından kapatılmaya çalıılması eitimin kalitesini düürmektedir. Bu nedenle, Eitim Fakültelerinin okulöncesi eitim bölümü mezunlarına yeterli kontenjan verilerek, eitimdeki kalitenin artırılması salanmalıdır (17. Milli Eitim urası Nevehir li Nihai raporu, 2006). Okullardaki fiziki alanlar nitelik ve nicelik olarak yetersizdir. Yetersizliklerin giderilmesine yönelik olarak sürekli kaynak aktarımı henüz söz konusu deildir. Ülke artları gerei; kaynak aktarımında sürekliliin olmaması, bir yandan mevcut talebi karılama, dier yandan da okul öncesine talep yaratma zorunluluunun karılanamaması sorununu dourmaktadır (17. Milli Eitim urası Ankara li Ön Komisyon Çalıma Raporu, 2006). lköretim okulları bünyesinde bulunan anasınıflarının fiziki yapıları okulöncesi çadaki çocuun geliimine uygun deildir. Okulöncesi eitimde, mümkün olduunca ilköretimden baımsız bir binada eitim yapılması, bu mümkün olmaz ise tek ubeli de olsa anasınıfı, okul veya kre açılması, özel sektörün de bu konuda tevik edilmesi gerekmektedir. lköretim okullarında 2004 yılından itibaren okulun derslik sayısının 1/8 i oranında ana sınıfı açılma zorunluluu getirilmitir. Mevcut yapıda, okulöncesi eitimde okullama oranını arttırmak için mobil eitim, prefabrik eitim vb. farklı modeller uygulanmaktadır (17. Milli Eitim urası Nevehir li Nihai raporu, 2006). Okulöncesi eitim sınıflarında bulunması gereken donatım malzemeleri ve eitim materyalleri yetersizdir. Sınıflarda bulunması gereken donatım malzemeleri ve eitim materyalleri için yeterli kaynak salanmalıdır (17. Milli Eitim urası Nevehir li Nihai raporu, 2006). MEB e balı okul öncesi eitim kurumlarının denetimleri ilköretim müfettileri tarafından gerçekletirilmektedir. Müfettiler alan uzmanı olmadıından, programın uygulanmasına yönelik bilgileri hizmet içi eitim ile salanmaya çalıılmaktadır (17. Milli Eitim urası Ankara li Ön Komisyon Çalıma Raporu, 2006). KAYNAKÇA AKKUTAY, Ü. (1993). Cumhuriyet Döneminde Eitimin Gelimesine Genel Bir Bakı, Eitim Dergisi, 6, AKYÜZ, Y. (1996). Anaokullarının Türkiye de Kurulu ve Geliim Tarihçesi, Millî Eitim Dergisi, Sayı: 132. AKYÜZ, Y. (2004). Türk Eitim Tarihi M.Ö M.S. 2004, 9. Baskı, Ankara: PegemA Yayıncılık. BAAL, H. A. (1998). Okul Öncesi Eitime Giri, Bursa: Uluda Üniversitesi Basımevi. BAAL, H. A. (2005). Okulöncesi Eitimin lke ve Yöntemleri, stanbul: Morpa Kültür Yayınları. BLR,., M. Arı, M. Gönen, E. Üstün, N. Pekçalayan (1998). Okulöncesi Eitimcisinin Rehber Kitabı, Ankara: Aama Ltd. ti.

10 569 ÇAKIR, T. (1999). Cumhuriyet in Yetmi Beinci Yılında Türk Milli Eitiminde lköretim. Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. DEMRZ, S. vd. (2003). Okul Öncesi Eitim Kurumlarında Eitim Ortamı ve Donanım, Ankara: Anı Yayıncılık. DPT (1989). DPT Altıncı Be Yıllık Kalkınma Planı , Ankara: Devlet Planlama Tekilatı Yayınları, Yayın Nu.: 2174, (Eriim Tarihi ). DPT (2000). DPT Uzun Vadeli Strateji ve VIII. Be Yıllık Kalkınma Planı, Ankara: Devlet Planlama Tekilatı Yayınları, (Eriim tarihi ). DPT (2006). Devlet Planlama Tekilatı Bilgi Toplumu Stratejisi Sosyal Dönüüm Mevcut Durum Tespiti Nihai Raporu, 10 Mart 2006, (Eriim tarihi ). EACEA (2010). Türk Eitim Sisteminin Örgütlenmesi. /eurybase_full_reports/tr_tr.pdf ERKAN, S. (2002). Okulöncesi Eitimde Kalite, XI. Eitim Bilimleri Kongresi Özet Kitapçıı, Ekim 2002, Yakın Dou Üniversitesi, Lefkoa. GÖNEN, M. (1990). Çocuun Gelimesinde Okulöncesi Eitimin Önemi, Okulöncesi Eitim Dergisi, 39, Kadının Statüsü Genel Müdürlüü (2005). Nimet Çubukçu'nun Tarihinde stanbul da Türkiye-ab Karma Parlamentosu Toplantısı Konuma Metni, (Eriim tarihi ). KONAKLI, N. (1993). Okulöncesi Eitimin Yaygınlatırılması ve Sorunlar, Mayıs 1993 Ankara, 9. Ya-Pa Okulöncesi Eitimi Yaygınlatırma Semineri nde Sunulmu Bildiri. MEB (2000) Yılı Baında Milli Eitim, Ankara: Milli Eitim Bakanlıı Yayınları. MEB (2005). Milli Eitim statistikleri , Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüü Basımevi. (Eriim tarihi ). Milli Eitim Plan Rapor Taslaı (2005). (Eriim tarihi ) MEB (2006). Türkiye Eitim statistikleri Milli Eitim Bakanlıı Yayınları, Ankara. (Eriim tarihi ). MEB (2007). Türkiye Eitim statistikleri Milli Eitim Bakanlıı Yayınları, Ankara. (Eriim tarihi ). MEB (2008). Türkiye Eitim statistikleri Milli Eitim Bakanlıı Yayınları, Ankara. (Eriim tarihi ). MEB (2009). Türkiye Eitim statistikleri Milli Eitim Bakanlıı Yayınları, Ankara. (Eriim tarihi ). OKTAY, A. (1983). Türkiye de Okulöncesi Eitimin Dünü ve Bugünü, Eitim ve Bilim Dergisi, 7 (42), 3-7. OKTAY, A. (1991). Okulöncesi Öretmen Özellikleri ve Öretmen Yetitirme, 7. Ya-Pa Okulöncesi Eitimi ve Yaygınlatırılması Semineri, s , Eskiehir. OÖEGM (2006). Okulöncesi Eitimde Tarihsel Geliim. (Eriim Tarihi ). ÖZ, F. (1983). Okulöncesi eitim, Cumhuriyet Döneminde Eitim, (Ed.: H. Salam), stanbul: Milli Eitim Basımevi. ÖZBEY, K. (1989). Babakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüü Kurulularında Okulöncesi Eitimi Çalımaları, 6. Ya-Pa Okulöncesi Eitimi ve Yaygınlatırılması Semineri, s , stanbul. SAKAOLU, N. (2003). Osmanlı dan Günümüze Eitim Tarihi, stanbul: stanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. TÜBA (2009). Eitim-Öretim Sancılı Baladı, TÜK (2002). T.C. Babakanlık Türkiye statistik Kurumu Eitim, Kültür ve Spor statistikleri. (Eriim tarihi ) TÜSAD (2005). Doru Balangıç: Türkiye de Okulöncesi Eitim,. stanbul: Graphis Matbaa. (Eriim tarihi ). URAL, M. (1986). Ülkemizde Okulöncesi Eitimin Yeri ve Önemi, stanbul: Ya-Pa Yayınları. YILMAZ, N. (1999). Anaokulu Öretmeninin Rehber Kitabı, stanbul: Ya-Pa Yayıncılık. YILMAZ, N. (2003). Türkiye de Okulöncesi Eitim, (Ed.: Müzeyyen Sevinç), Erken Çocuklukta Geliim ve Eitimde Yeni Yaklaımlar, stanbul: Morpa Kültür Yayınları. 17. Milli Eitim urası Ankara li Ön Komisyon Çalıma Raporu, (2006). Ankara Valilii Milli Eitim Müdürlüü, Haziran 2006, ankara.meb.gov.tr/birim_dosyalar/ankara_genel_birlestirme_rapor%20son.doc (Eriim tarihi ) Yılı Yatırım Programı, (2006). (Eriim tarihi )