TÜRK DIŞ POLİTİKASI YILLIĞI 2012

Transkript

1

2

3 TÜRK DIŞ POLİTİKASI YILLIĞI 2012

4 SETA Yayınları 29 I. Baskı : Aralık 2013 ISBN : Tasarım : Merdiven Sanat Uygulama : Ümare Yazar Kapak: : M. Fuat Er Baskı : Pelin Ofset, Ankara İletişim : SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı Nenehatun Caddesi No: 66 GOP Çankaya Ankara Tel: (312) Faks: (312) info@setav.org

5 TÜRK DIŞ POLİTİKASI YILLIĞI 2012 Editörler BURHANETTIN DURAN KEMAL İNAT UFUK ULUTAŞ

6

7 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 7 TÜRK DIŞ POLİTİKASI ÜZERİNE BAĞIMSIZ MAKALELER AK PARTİ NİN KİMLİK SİYASETİNİ ANLAMAK: ÇOK KATMANLI MEDENİYET SÖYLEMİ VE SINIRLARI 15 Burhanettin Duran KLASİK YAKLAŞIMLARLA AK PARTİ DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASINI ÇALIŞMAK NEDEN ZORDUR? TÜRK DIŞ POLİTİKASI ÇALIŞMALARINDA YENİ PARADİGMALARA DUYULAN İHTİYAÇ 39 Kılıç Buğra Kanat TÜRK DIŞ POLİTİKASI VE STRATEJİK KÜLTÜR 65 Ramazan Erdağ, Tuncay Kardaş YENİ KÜRESEL EKONOMİ POLİTİK DÜZEN, BRICS VE TÜRKİYE 91 Sadık Ünay TÜRK DIŞ POLİTİKASININ 2012 YILI GELİŞMELERİ TÜRKİYE NİN IRAK POLİTİKASI 2012: İKİ IRAK HİKÂYESİ 117 Ali Balcı TÜRKİYE NİN KÖRFEZ ÜLKELERİ VE ÜRDÜN POLİTİKASI Muhittin Ataman, Gülşah Neslihan Akkaya TÜRKİYE NİN MISIR POLİTİKASI İsmail Numan Telci

8 TÜRKİYE NİN İRAN POLİTİKASI Kemal İnat TÜRKIYE NIN İSRAIL-FILISTIN POLITIKASI Ufuk Ulutaş TÜRKIYE NIN SURIYE VE LÜBNAN POLITIKASI 2012: BÖLGESEL SAHIPLENME 229 Nebi Miş TÜRKIYE NIN AVRUPA BIRLIĞI POLITIKASI Ali Resul Usul TÜRKİYE NİN KIBRIS POLİTİKASI Sibel Akgün TÜRKİYE NİN ABD POLİTİKASI 2012: STRATEJİK KONSENSÜS, TAKTİKSEL AYRIŞMA 297 Ramazan Gözen TÜRKIYE NIN RUSYA POLITIKASI Fatih Özbay TÜRKİYE NİN BALKAN POLİTİKASI 2012: YÜKSELEN YUMUŞAK GÜÇ? 357 Nazif Mandacı TÜRKİYE NİN KAFKASYA POLİTİKASI Eldar Hasanov TÜRKIYE NIN ORTA-ASYA POLITIKASI Kılıç Buğra Kanat TÜRKİYE NİN DOĞU ASYA POLİTİKASI Ümit Alperen TÜRKİYE NİN GÜNEYDOĞU ASYA POLİTİKASI Kadir Temiz TÜRKİYE NİN LATİN AMERİKA POLİTİKASI Mustafa Yetim TÜRKİYE NİN SAHRAALTI AFRİKASI POLİTİKASI Mehmet Özkan TÜRKIYE NIN KUZEY AFRIKA POLITIKASI Cenap Çakmak TÜRKİYE NİN AFGANİSTAN VE PAKİSTAN POLİTİKASI Murat Yeşiltaş ve Ahmet Biçer

9 ÖNSÖZ

10

11 Türkiye dış politikasının ilkelerini ve pratiğini daha iyi anlayabilmek/anlamlandırabilmek amacıyla hayata geçirilen Türk Dış Politikası Yıllığı dördüncü kitabına ulaştı. Bu yıllığı yayımlayarak Türkiye Dış Politikası alanında başta akademisyen ve araştırmacılara daha sonra da siyasal karar alıcılara ve konuya ilgi duyan kamuoyuna nitelikli bilgi verme amacımıza büyük oranda ulaştığımıza inanıyoruz. Bunu yaparken ilgili bölgeler üzerine uzmanlaşmış yazarlarımız araştırmalarını, hem kuramsal bağlamlarda ele almaya özen göstermiş, hem de birinci elden bilgilerle donatılmış analizlerle okuyucuya ulaştırmışlardır. Böylece bu yıllık Türkiye de uluslararası ilişkiler ve dış politika literatürünün gelişmesine katkıda bulunan ve Türkiye nin Dış Politikası na dair araştırmalar yapacak olan gelecek nesil araştırmacılarına yardımcı olacak bir kaynak haline gelmiştir. Türkiye 2012 de Arap Baharının ümit vadeden demokratikleştirici etkilerinin yanı sıra iç savaş da dahil olmak üzere istikrarsızlaştırıcı ve bölgesel güçler arasında rekabeti artıcı etkileri ile uğraşmak durumunda kalmıştır. Daha önceki yıllara kıyasla 2012 de daha çetin imtihanlardan geçen Türk Dış Politikası özellikle Ortadoğu daki bazı kritik olaylara ve gelişmelere odaklanmak zorunda kalmıştır. Bunlardan ilki Suriye deki demokrasi mücadelesine Hizbullah ve dolayısıyla İran ın daha doğrudan müdahil olarak Beşar Esad ın devrilmesi yönündeki hareketin görece zayıflamasına neden olmasıdır. 9

12 TÜRK DIŞ POLİTİKASI YILLIĞI 2012 Bu gelişme Ankara yı da kartlarını daha açık oynamaya zorlamış ve özellikle İran ve Türkiye arasında dönemsel gerginlik süreci yaşanmaya başlamıştır. Ankara için Ortadoğu özelinde olumlu sayılabilecek bir gelişme Mısır da Müslüman Kardeşler adayı Muhammed Mursi nin cumhurbaşkanı seçilmesi olmuştur. Erdoğan ve Mursi nin karşılıklı ziyaretlerinde de açık bir şekilde görülen bu durum akıllara iki ülkenin bölgesel politikalara yeni bir ivme kazandırabileceği ihtimalini getirmiştir. Ancak Mısır da Mursi karşıtı muhalefetin güçlü olması ve eski rejimin fırsat kollayan bir tutumda olması İhvan ın işini zorlaştırmıştır. Nitekim 2013 yılının ortalarındaki askeri darbe bölgenin en önemli ülkelerinden olan Mısır ın siyasal bir dönüşüm geçirmesinin kolay olamayacağını göstermiştir. Türkiye nin Avrupa Birliği politikasında son birkaç yıldır yaşanan durgunluk 2012 de de devam etmiştir. Sürecin böyle bir hal alması Türkiye deki karar alıcıların tercihleriyle ilgili olmaktan ziyade AB başkentlerinin ekonomik krizle mücadele etmeleri ve Ankara ya yönelik samimiyetten uzak tavırları ile ilgilidir. AB dönem başkanlarının Türkiye ile müzakerelerde istekli olmaması Ankara nın AB politikasına olumsuz etkide bulunmuştur. Bununla birlikte Türkiye, Avrupa ülkeleri ile ikili ilişkilerini sürdürmüş, karşılıklı ziyaretler trafiği hemen hiç azalmadan devam etmiş ve ticaret verileri de önceki yıllara göre artış göstermiştir. Türkiye nin Afrika açılımı 2012 de de devam etmiş, Uzak ve Doğu Asya ile ilişkilerin geliştirilmesine devam edilmiş, Latin Amerika ya yönelik dış politika süreçleri de derinlik kazanmıştır. Bu bölgelere üst düzey ziyaretler düzenlenmiş, siyasi, ticari ve kültürel işbirlikleri artırılmış, yeni büyükelçilikler açılarak Türkiye nin bu bölgelerdeki varlığı pekiştirilmiş ve bu ülkelerden devlet başkanları ve bakanlar düzeyinde heyetler Ankara da ağırlanmıştır. Önceki yıllıklar gibi 2012 Yıllığı da, biri 2012 yılından bağımsız makalelerin yer aldığı diğeri ise Türkiye nin değişik bölgelere ilişkin politikalarında ilgili yıla ait gelişmelerin ele alındığı iki bölümden oluşmaktadır. Bağımsız makalelerin yer aldığı birinci bölümde, Burhanettin Duran ın AK Parti nin Kimlik Siyasetini Anlamak: Çok 10

13 ÖNSÖZ Katmanlı Medeniyet Söylemi ve Sınırları, Kılıç Buğra Kanat ın Klasik Yaklaşımlarla Ak Parti Dönemi Türk Dış Politikasını Çalışmak Neden Zordur?: Türk Dış Politikası Çalışmalarında Yeni Paradigmalara Duyulan İhtiyaç, Ramazan Erdağ ve Tuncay Kardaş ın Türk Dış Politikası ve Stratejik Kültür ve Sadık Ünay ın Yeni Küresel Ekonomi Politik Düzen, BRICS ve Türkiye başlıklı makaleleri yer almaktadır. İkinci bölümde ise bölgelere göre Türk dış politikasının ele alındığı yazılar yer almıştır. Türkiye nin Ortadoğu politikası Kemal İnat, Ufuk Ulutaş, Nebi Miş, Ali Balcı, Muhittin Ataman, Gülşah Neslihan Akkaya ve İsmail Numan Telci tarafından kaleme alınan altı ayrı makale çerçevesinde incelenmiştir. Mısır ın batısına uzanan Kuzey Afrika ya yönelik politika Cenap Çakmak ve Sahraaltı Afrika ya yönelik politika Mehmet Özkan tarafından yazılan makalelerde ele alınmıştır. Türkiye nin Avrupa Birliği politikası Ali Resul Usul, Kıbrıs politikası Sibel Akgün, ABD ye yönelik politikası Ramazan Gözen, Rusya politikası Fatih Özbay, Balkan politikası Nazif Mandacı, Kafkasya politikası Eldar Hasanov tarafından yazılmıştır. Türk dış politikasının Orta Asya boyutunu Kılıç Buğra Kanat, Doğu Asya boyutunu Ümit Alperen, Güneydoğu Asya boyutunu Kadir Temiz, Latin Amerika boyutunu Mustafa Yetim, Afganistan ve Pakistan boyutunu Murat Yeşiltaş ve Ahmet Biçer kaleme almıştır. Böylesi bir eserin ortaya çıkabilmesinde en büyük pay şüphesiz yazarlarımıza aittir. Türkiye nin Dış Politikası nın böylesi geniş bir coğrafya bağlamında ele alınması ve irdelenmesi ancak kolektif bir çaba ile mümkün olabilirdi. Bu anlamda zaman ve emek harcayarak araştırmalarını bizlerle paylaşan yazarlarımıza teşekkürü borç biliriz. Ayrıca kitabın yayına hazırlanması sürecindeki emekleri için de SETA ekibine teşekkür ediyoruz. Burhanettin Duran Kemal İnat Ufuk Ulutaş 11

14

15 KATKIDA BULUNANLAR Sibel Akgün Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, İİBF, Uluslararası İlişkiler Bölümü. Gülşah Neslihan Akkaya Araştırma Asistanı, SETA, Ankara. Ümit Alperen Arş. Gör., Süleyman Demirel Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Muhittin Ataman Prof.Dr., Araştırmacı, SETA, Ankara & Abant İzzet Baysal Üniversitesi. Ali Balcı Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Merkezi. Ahmet Biçer Yüksek Lisans Öğrencisi, Sakarya Universitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü. Cenap Çakmak Doç. Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Burhanettin Duran Prof. Dr., Genel Koordinatör, SETA, İstanbul & İstanbul Şehir Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü Ramazan Erdağ Yrd. Doç. Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, İİBF, Uluslararası İlişkiler Bölümü. Ramazan Gözen Prof.Dr., Yıldırım Beyazıt Üniversitesi SBF Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi ve Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Müdürü. Eldar Hasanov Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi Kemal İnat Prof.Dr., Araştırmacı, SETA, İstanbul & Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Merkezi. Kılıç Buğra Kanat Araştırmacı, SETA, Washington DC & Penn State University, Erie Tuncay Kardaş Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, İİBF, Uluslararası İlişkiler Bölümü. Nazif Mandacı Yaşar Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Nebi Miş Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Merkezi. Fatih Özbay İstanbul Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Bölümü Mehmet Özkan Dr., Araştırmacı, SETA, Ankara İsmail Numan Telci Doktora Adayı, Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Merkezi ve Misafir Araştırmacı, Medeniyet Çalışmaları ve Kültürlerin Diyaloğu Merkezi, Kahire Üniversitesi. Kadir Temiz Araştırma Görevlisi, Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Enstitüsü Ufuk Ulutaş Dış Politika Direktörü, SETA, Ankara Ali Resul Usul İstanbul Ticaret Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü. Sadık Ünay Doç. Dr., Araştırmacı, SETA, İstanbul & Kıdemli Danışman, İslam İşbirliği Teşkilatı. Murat Yeşiltaş Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Merkezi. Mustafa Yetim Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi, Doktora adayı

16