ENFEKSİYON ETKENLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ. Öğr. Gör. Blm. Uzm. F. Özlem ÖZTÜRK

Transkript

1 ENFEKSİYON ETKENLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ Öğr. Gör. Blm. Uzm. F. Özlem ÖZTÜRK

2 ENFEKSİYON ETKENLERİ Bakteriler Virüsler Mantarlar Protozoonlar Helmintler

3 Enfeksiyon Etkeninin Özellikleri Enfektivite: Etkenin konakçıya ulaşabilme ve dokulara yerleşip üreyebilme özelliğidir. Virulans: Patojen organizmanın hastalık oluşturabilme yeteneğidir. Patojenite: Etkenin konakçının vücudundaki dokularda oluşturabildiği patolojik reaksiyonlardır. Klinik hastalık şiddetidir.

4

5 Enfeksiyon Etkenleri Enfeksiyon hastalıklarının oluşabilmesi için gerekli olan en önemli faktörlerden biri enfeksiyon etkenleridir. Bakteriler Virüsler Mantarlar Protozoonlar Helmintler AHE 206 Enfeksiyon Hastalıkları Hemşireliği

6 Bakteriler Gram boyası ile boyanıp boyanmamalarına göre; Gram pozitif (+) Gram negatif (-) Mikroskop altında görünüşlerine göre; Koklar, spiroketleri basiller, vibriolar Örn; Tifo, Tüberküloz, Pnömoni AHE 206 Enfeksiyon Hastalıkları Hemşireliği

7 Bakteriler Vücut yüzeyinde ve mukozada normal flora denilen mikroorganizmalar yer alır. Bu mikroorganizmalar konağa zarar vermez. Örneğin; deride stafilokoklar, barsaklarda kolifrom basili, vajinada laktobasil kalıcı normal floradır. Bu mikroorganizmalar, bulundukları alanın dışından vücuda girdiklerinde hastalığa neden olurlar. Örneğin; stafilokoklar cerrahi yara enfeksiyonlarından, koliformlar idrar yolu enfeksiyonundan sorumludur.

8 Bakterilerin yaşama ve gelişmeleri için uygun çevre koşulları gerekir. Bunlar; Besi maddeleri Nem Oksijen Asit ya da Alkali Ortam Isı AHE 206 Enfeksiyon Hastalıkları Hemşireliği

9 Virüsler Elektron mikroskobu ile görülebilen, yaşamaları için kesinlikle canlı dokuya ihtiyaç duyan bakterilerden çok daha küçük mo lardır. Kızamık, suçiçeği, kızamıkçık, herpes zona, kabakulak, AIDS, kuduz, hepatit gibi birçok hastalığın etkeni virüstür. AHE 206 Enfeksiyon Hastalıkları Hemşireliği

10 Mantarlar Bir konakçıdan diğerine çoğu zaman doğrudan temas ve ağız yolu ile girer. Çevre koşulları iyi olmayan, sosyoekonomik, kültürel düzeyi düşük olan toplumlarda sık görülür, kontrol altına alınmaları zordur. Örn; kandidiazis. AHE 206 Enfeksiyon Hastalıkları Hemşireliği

11 Protozoonlar Tek hücreli, doğada yaygın, Adi mikroskopla görülebilir. İnsanlarda hastalık yapan başlıca protozoonlar; Plasmodiumlar- Sıtmaya, Antemebo hystolika - Amipli Dizanteriye, Trichomonas Vaginalis - Vulva Vajinite neden olur.

12 Helmintler Çok hücreli canlılardır. Adi mikroskopta ve çoğu kez çıplak gözle görülebilir. Sindirim yolu ile vücuda girerler. Çoğunlukla anemiye neden olurlar. En sık hastalık yapan türleri; askaris, oksiyür, ve tenya gibi barsak parazitleridir.

13 ENFEKSİYON ZİNCİRİ

14 ENFEKSİYON ZİNCİRİ 6 DUYARLI KONAK İmmün durumu, Beslenme, Kronik Hast., İmmünsüpresif ilaç kullanma, travma 5 YENİ KONAKÇIYA GİRİŞ KAPISI Solunum Yolu GI yol Deri ve mukozalar vs. 1 ETKEN Bakteri Virüs Fungus 4 TAŞINMA (BULAŞMA) Doğrudan Temasla Dolaylı (Gıda, eller, araç gereçler vs) 2 KAYNAK İnsanlar Hayvanlar Böcekler vs. 3 KAYNAKTAN ÇIKIŞ Solunum Yolu GI Yol Genitoüriner Yol

15

16 Enfeksiyon zincirini oluşturan altı halkadan biri engellendiği takdirde enfeksiyon oluşamaz. Bu zinciri iyi bilir ve gerekli önlemler alınırsa, bulaşıcı hastalıklardan korunmak mümkündür.

17 Enfeksiyon oluşmaması için zinciri nasıl kırabiliriz? Enfeksiyonlu kişiler, bulaştırıcılık süresi boyunca izole edilebilir. El yıkama, Kişisel solunumsal korunma, Aşılama, Ortam dezenfeksiyonu, İnvaziv girişimlerde tek kullanımlık malzemeler kullanma gibi girişimlerle enfeksiyonlardan korunabiliriz.

18 1. Enfeksiyon Etkenleri Enfeksiyon hastalıklarının oluşabilmesi için gerekli olan en önemli faktörlerden biri enfeksiyon etkenleridir. Bakteriler Virüsler Mantarlar Protozoonlar Helmintler AHE 206 Enfeksiyon Hastalıkları Hemşireliği

19 Etkenin enfeksiyon oluşturabilmesi için bazı özellikleri olması gerekir. Bunlar; 1 Etken insan için patojen olmalı (Gonore ve sifiliz etkeni insan için patojen fakat hayvanlar için değildir) Etkenin enfeksiyon hastalığını meydana getireceği doku ya da organ (Kolon basilleri barsakta saprofit olarak bulunur, barsak delinmesi sonucu peritona geçtiği zaman peritonit yapar)

20 Etkenin enfeksiyon oluşturabilmesi için bazı özellikleri olması gerekir. Bunlar; 2 Etken enfeksiyon hastalığını oluşturacak serotipte olmalı Örn; Pnömokokların 30 a yakın serotipi var. Bunların çoğu insanda saprofit olarak bulunurken Tip I ve Tip III pnömoni yapar.

21 Etkenin enfeksiyon oluşturabilmesi için bazı özellikleri olması gerekir. Bunlar; 3 Etkenin patojenitesi yüksek olmalı (Örn; Difteri gravis ağır hastalık tablosu Difteri mitis hafif hastalık tablosu) Etkenin invazyon gücü yüksek olmalı Etken sayısı fazla olmalı

22 2. KAYNAK (Rezervuar, Konakçı) Enfeksiyonlu hastalar Klinik hast. Olan, subklinik enf. geçiren ya da taşıyıcı kişiler. Hayvanlar Böcekler 1. Endojen Kaynak: Deri ve mukoza yüzeyindeki mo lar. 2. Eksojen Kaynak: İnsanlar, hayvanlar, IV sıvılar vb.

23 Kaynağı hayvan olan etkenlerle meydana gelen enfeksiyon hastalıklarına zoonozlar denir. Enfeksiyon Kaynağı Vertebralı Hayvanlar Sığırlar Domuzlar Köpekler Kediler Hastalık Brusella, tüberküloz, şarbon, salmonella gıda zehirlenmeleri, şap, tenya saginata. Ruam, Tetanoz Köpekler Kuduz, kist hidatik Mantar enfeksiyonları, toksoplazma

24 3. KAYNAKTAN ÇIKIŞ En önemli çıkış yolu oral ya da solunum yolu. Kontrolü zordur. Örn; kızamık, suçiçeği vb. hast. toplu yaşanan yerlerde salgınlar oluşturabilir.

25 4

26 Doğrudan bulaşma Enfekte kişinin, duyarlı kişi (konakçı) ile doğrudan teması sonucu oluşan bulaşma şeklidir. Cinsel ilişki, öpüşme, kan nakli doğrudan temas ile bulaşmaya örnektir. Bu yolla; AIDS, HBV, frengi (bel soğukluğu), sifiliz, vd. hastalıklar bulaşmaktadır.

27 Dolaylı bulaşma Mikroorganizmanın, konakçıya bir aracı kullanarak girmesidir. Hava Yolu İle Bulaşma: Uzun süre açıkta canlı kalabilen mikroorganizmalar hava, toz veya damlacıkla duyarlı konakçıya ulaşırlaşabilirler. Damlacıkla yayılma; öksürme-aksırma, tükürük, balgam, burun, gözyaşı sıvılarının damlacıklar halinde yayılmasıdır. TB (tüberküloz, verem), grip, soğuk algınlığı, çocuk hastalıklarının çoğunluğu bu yolla yayılmaktadır. Araçlarla Bulaşma: Kontamine olmuş nesnelerle oluşan bulaşmalardır.

28 5. YENİ KONAKÇIYA GİRİŞ Solunum yolu, sindirim yolu (ağız), deri ve mukoza çatlakları, parenteral enj., plasenta Etken, konakçıda girdiği yere göre hastalık yapabilir. Örn; veba etkeni deriden girdiğinde bubonik veba, solunum yolu ile girdiğinde pnömonik veba. Bazı etkenler, konakçıya nereden girerse girsin her zaman aynı organa gidip yerleşir. Örn; kuduz etkeni.

29 Konakçının Bulaşıcı Hastalıklara Karşı Savunması Nonspesifik (Doğal) Doğal Engeller Deri ve mukoza bütünlüğü Vücut sıvısındaki bakterisidal maddeler Normal vücut floraları Kompleman Lökositlerin aktivasyonu Fibronektin Fagositoz Polimorf nüveli lökositler Monositler, makrofajlar Spesifik (Adaptif) Hücresel immün yanıt Humoral yanıt

30 6.DUYARLI KONAKÇI Yaş: Çocuklar ve çok yaşlı hastalar, diğer kişilere oranla enfeksiyon hastalıklarına daha duyarlıdır. Annede bağışıklık varsa, plasenta yolu ile geçen bazı antikorlar süt çocuklarını 4-6 ay gibi bir süre bazı enfeksiyon hastalıklarına karşı korur. (Örn; kızamık gibi)

31 6.DUYARLI KONAKÇI Cinsiyet: Bazı enfeksiyon hastalıkları, erkek ya da kadınlarda daha sık görülür. Örn; boğmaca kız çocuklarında daha fazla görülür. Meningokok enf. 45 yaşa kadar erkeklerde daha fazla görülür.

32 6.DUYARLI KONAKÇI Beslenme: Kötü ve yetersiz beslenme konağın direncini kırar. Örn; protein alımı yetersiz ise antikor yapımı engellenerek enfeksiyona yakalanma riski artar. Ayrıca; aşırı yorgunluk, uzun süre sıcakta ya da soğukta kalma, uykusuzluk, aşırı alkol alımı gibi immün sistemi olumsuz etkileyen durumlar enfeksiyon oluşumu için risk faktörleridir

33 ENFEKSİYON HASTALIKLARINDA SÜREÇ 1. KULUÇKA DÖNEMİ: Etkenin vücuda girişi ile ilk semptomların ortaya çıktığı süreyi içerir. 2. AKUT HASTALIK DÖNEMİ: Hastalığın tüm şiddetiyle oluştuğu dönemdir. 3. NEKAHAT DÖNEMİ: Hastalık belirtilerinin gerilemeye başlaması ile karakterizedir.

34

35 ENFEKSİYON TİPLERİ Lokal Enfeksiyon Sistemik Enfeksiyon Akut enfeksiyon Kronik Enfeksiyon

36 ENFEKSİYON TİPLERİ Primer Enfeksiyon Sekonder Enfeksiyon Bakteriyemi Septisemi

37 ENFEKSİYONUN KLİNİK ÖZELLİKLERİ Kuluçka döneminde enfeksiyon semptomları geneldir ve baş ağrısı, halsizlik şeklinde görülür. Akut dönemde ise; Ateş Taşikardi, Takipne İştahsızlık Bulantı, kusma Baş ağrısı, yorgunluk Dil paslı, kurudur. Lokal enf. İse klasik belirtiler görülür. Hastalıklara özgü belirtiler de görülebilir.

38 ENFEKSİYON TANISINDA KULLANILAN BAŞLICA TESTLER Lökosit Sayımı Eritrosit sedimantasyon hızı Etkenin doğrudan mikroskopla incelenmesi, kültür yapılması Antikor testleri Deri testleri vb.