ÇATILAR. Çatılar, bir yapının üzerini örten, bitişini sağlayan ve yapıyı biçimlendiren yapı elemanıdır.

Transkript

1 ÇATILAR Çatılar, bir yapının üzerini örten, bitişini sağlayan ve yapıyı biçimlendiren yapı elemanıdır. Amacı yapıyı üst taraftan atmosfer etkilerine karşı korumak olan çatıların şekli, örtü malzemelerinin rengi ve dokusu, yapının genel görünümünü etkiler. Çatılar, dış şekillerine, eğimlerine, konstrüksiyonlarına, örtü malzemelerine, konstrüksiyon malzemesine ve ısı yalıtım uygulama biçimlerine göre sınıflandırılabilirler ve buna göre adlandırılabilirler.

2 ÇATILAR - sınıflandırma Dış Şekillerine Göre Çatılar 1- Tek eğimli (rahle) 2-Beşik 3-Kırma 4-Çadır örtüsü (topuz) 5-Haç biçimli 6- İçe kırma (içe eğimli) - Kelebek 7-Mansard 8-Kule (sivri) 9-Kubbe 10-Tonoz 11 -Şed 12-Katlanmış plak 13-Düz (ya da teras) 14 - Çift eğrili (çeşitli biçimde) çatılar, şeklinde adlandırılabilirler.

3

4 Gambrel çatı

5 Mansard çatı

6 Saltbox çatı

7

8 ÇATILAR - sınıflandırma

9 DÜZ ÇATILAR TERAS ÇATILAR Bu tür çatıların seçiminde öncelikli etken mimari anlayıştır. Düz diye anılsalar da, suyun akabilmesi için az da olsa eğimli yapılırlar. Dolayısıyla yoğun ve uzun süreli kar yağışı olan bölgelerde, kar yükünün fazla olması nedeniyle tercih edilmemelidir. «Üzerinde yürünebilen» ya da «yürünmeyen» biçiminde düzenlenebilirler. Üzerinde yürünebilen teras çatılarda eğim % 1,5' in, yürünmeyenlerde ise % 5' in üzerine çıkmamalıdır. Eğimin az olması nedeniyle en önemli sorun sızdırmazlıktır. Parçalı su yalıtım örtülerinde birleşim yerleri en sorunlu noktalardır. Çatı örtüsü eksiz olmalı ya da ek yerlerinde su geçirimsizlik kesinlikle sağlanmalıdır.

10 Teras çatılarda yağış suyunun en kısa yoldan ve dolaştırılmadan yapı dışına atılması sağlanmalıdır. Dolayısıyla, öncelikle, sudan arınım planlarının doğru yapılması gereklidir. Sudan arınım planı yapılırken, dilatasyon derzlerinin eğimin en üst kısmına gelmesine, suyun dilatasyona yönelmemesine dikkat edilmelidir. Ayrıca, paratoner, anten v.b. tesisat elemanlarının yalıtım tabakalarını delmemesine özen gösterilmelidir.

11

12 TERAS ÇATI KATMANLARI A. GELENEKSEL TERAS ÇATI Düz çatılarda, çatı malzeme katmanlarının yapı fiziği kurallarına uygun olarak sıralanması esastır. Isı yalıtım malzemesinin yerine göre; iki türlü yapım sistemi söz konusudur: 1) Geleneksel, (konvansiyonel), (klasik) teras çatı sistemi Üzerinde yürünemeyen geleneksel teras çatı (sıcak çatı-tek kabuk) 2) Ters teras çatı sistemi Üzerinde yürünen geleneksel teras çatı

13 Geleneksel Teras Çatıda Detaylar

14 B. TERS TERAS ÇATI Geleneksel çatıda su yalıtım malzemesi, hem üzerinde bulunan koruyucu katmanının mekanik etkileri, hem de büyük sıcaklık dalgalanmalarının etkisiyle kısa sürede bozulabilir; birleşim yerlerinde ayrılmalar ortaya çıkabilir. Ayrıca, su yalıtımının alt tarafında yoğuşma ve hava kabarcıkları oluşumunu önlemek için eğim betonu ve ısı tutucu arasına buhar kesici gerektirir. Bu da sistemi karmaşık hale getirir, detay çözümlerini zorlaştırır, malzeme ve işçilik maliyetini artırır, uygulama süresini uzatır.

15 B. TERS TERAS ÇATI - devam Bu sorunlara çözüm olarak, ısı yalıtımının su yalıtımı üzerine uygulanması ile «ters teras çatı sistemi» ortaya çıkmıştır. Böylece su yalıtım tabakası, bina iç sıcaklığına yakın bir sıcaklıkta tutulabileceğinden ısısal gerilimlerden ve iç yoğuşmalardan korunur; buhar kesiciye gerek kalmaz. Ancak bu sistemde kullanılan ısı yalıtım malzemesinin bünyesine su kabul etmemesi, yani kapilaritesinin sıfır olması, yüksek yoğunlukta ve sert, mekanik etkilere karşı dayanıklı olması gibi özellikleri taşıması gerekir. Bu özellikleri taşıyan eksrude polistren sert köpük (EPS) ısı tutucuların uygulamada bu amaçla kullanımları yaygındır.

16 Üzerinde yürünemeyen teraslarda ters çatı uygulaması Üzerinde yürünen teraslarda ters çatı uygulaması Bahçe çatılarda ters çatı uygulaması

17 Ters Teras Çatıda Detaylar

18 Yürünebilen ters teras çatı Yürünemeyen ters teras çatı

19 TERS ÇATILAR -devam Ters çatılarda ısı yalıtım tabakaları yapıştırılmadan, serbest olarak yerleştirilir. Dolayısıyla malzeme kolayca kaldırılabilir, çatı kontrol ve bakımı kolaylıkla yapılabilir; kat ilavesi gerektiğinde tekrar kullanılabilir. Isı yalıtım tabakalarının yüzmemesi ya da rüzgarda hareket etmemesi için üzerlerine en az yalıtım tabakası kalınlığında ağırlık tabakası (çakıl - Ø16-32 mm) getirilir. Diğer yandan, yalıtım tabakasını altına geçen bir miktar su, döşemeden ısı kaybına neden olabilir. Ancak bu ısı kaybı göz ardı edilebilecek düzeyde olup ısı yalıtım kalınlığının bir miktar artırılmasıyla telafi edilebilir. Bu tür çatılar, az yağış alan bölgeler için daha uygundur.

20 EĞİMLİ ÇATILAR Genel olarak 10 den fazla eğimi olan çatılar, eğimli çatı olarak nitelendirilirler. Çatının eğimi yapının biçimini etkiler. Eğimi % 25' den az olanlar az eğimli, % 70' ten fazla olanlar dik, ikisi arasında olanlar ise orta derecede eğimli olarak adlandırılabilir. Eğimin derecesi çatı örtü malzemesi (kiremit, metal vb.) ile ilgilidir. Eğimli çatılarda taşıyıcı konstrüksiyon; Ahşap Çelik Eğimli dökülen betonarme plak, olabilir.

21 AHŞAP ÇATI KONSTRÜKSİYONLAR Konstrüksiyonu ahşaptan yapılan, üzerine gelen yükleri ve kendi ağırlığını ana taşıyıcıya ileten çatılardır. Yük iletme biçimlerine göre: Oturtma Çatılar Asma Çatılar Ahşap Kafes Sistemler Tutkallı Lamine (tabakalı) ahşap kirişli çatılar Kutu kirişler Kontrplak dolgulu I Kesitli kirişler Ahşap dolgulu putrel kirişler, şeklinde ele alınabilirler.

22 1. AHŞAP OTURTMA ÇATILAR Çatı yüklerinin, alttaki taşıyıcı elemanlara dikmelerle aktarıldığı ahşap çatı türüdür. Bu tür çatılarda, çatının yükünü alan dikmelerin alttaki taşıyıcıya (taşıyıcı duvar, betonarme döşeme, kolon, kiriş vb.) en uygun biçimde oturtulması gerekir. Oturtma ahşap çatı esas olarak, en üstte çatı örtüsünün altlığını oluşturan kaplama, kaplamanın altında mertekler, merteklerin oturduğu aşıklar ve aşıkların oturduğu dikmelerle oluşur. Dikme, aşık ve mertekler, kuşaklamalar aracılığı ile birbirine bağlanarak üçgen biçiminde çatı makasları oluşturulur.

23 Ahşap Oturtma Çatılar - devam Bu makaslar çatının ana taşıyıcısı olup, seçilen aşık kesiti ile geçilebilecek aralıkta tekrarlanır. Ayrıca, aşıklara alttan destek veren göğüslemeler ve dikmeler arasına çapraz atılan rüzgar bağlantıları ile stabilite artırılır. Makaslar, çatı genişliğine bağlı olarak 1 (tek), 2,3,4... dikmeli olarak düzenlenir.

24 Ahşap Oturtma Çatılar - devam

25 Ahşap Oturtma Çatılar - devam

26 Betonarme Taşıyıcı Döşeme Üzerine Oturtma Çatı Uygulaması: Önce makas yerleri belirlenir. Daha sonra makastaki aşık aralarının belirlenmesi ile başlanır. Damlalık aşıkları yerleştirildikten sonra ara aşık ve mahya izdüşüm çizgileri çatı uygulanacak düzlem üzerinde belirlenir. Bu izdüşüm üzerinde aşıkların altına gelecek olan dikme yerleri saptanır. Çatının yükünü betonarme döşemeye ileten dikmeler olabildiğince kirişlerin üzerine ya da yakınına getirilmeye çalışılır. Dikmelerin betonarme altlıkla bağlantısını sağlayan yastıklar dikme altlarına konulur. Dikmeler ve üzerlerine aşıklar yerleştirildikten sonra, öncelikli olarak dikmeler üzerine rastlayan bağlama mertekleri getirilir. (Makası oluşturan mertekler) Kuşaklamalar aracılığı ile dikmeler birbirlerine, aşıklara ve aynı doğrultudaki merteğe bağlanarak üçgen makaslar oluşturulur. Göğüslemelerle aşıklar alttan desteklenir. Daha sonra, makasların arasındaki ara mertekler yerleştirilir. Dikmeler ayrıca mahyalar yönünde birbirlerine rüzgar bağlantıları ile bağlanarak stabilite artırılır.

27 Kaplama üzerine su yalıtmı serilir. DİKME

28 Makasların arasındaki mesafe önemlidir. 2.5 m yi aşmaması önerilir.

29 MERTEKLERİN MAHYADA BİRLEŞİMİ ZIVANA GEÇME MERTEKLERİN MAHYADA BİRLEŞİMİ BİNDİRME ¼ oranında yiv açılır. MERTEKLERİN MAHYADA BİRLEŞİMİ YARIM GEÇME

30 (Aşıkların boyunu uzatmak için) NEDEN?

31 Mahya birleşimi Eğik mahya diagonal birleştirilir. Köşede kırlangıç kuyruğu birleşim yapılır.

32

33 2. AHŞAP ASMA ÇATILAR Çatıyı taşıyabilecek mesnetler arasındaki açıklık, oturtma çatı ile çözülemeyecek kadar büyük ise ( > 4 m.), asma makas konstrüksiyonlarından yararlanılır. Asma makaslar, mahyaların geçebileceği açıklıklarda düzenlenir ve mahyalar bu makaslara taşıtılır. Asma çatı makaslarında babalar (mesnede oturmayan dikmeler) ve payandalar, yükleri alttaki kirişin uçlarına, dolayısıyla da kirişin oturtulduğu mesnetlere aktarırlar. Baba sayısı açıklığa bağlı olarak değişir ve makaslar 'bir babalı', 'iki babalı', 'üç babalı makas diye anılırlar.

34

35 Asma çatıda, mesnetlerde moment oluşmamalı, çubuklar eğilmeye ve burulmaya değil, çekme ve basınca çalışmalı, çekme ve basınç yoluyla yükleri taşıyıcı sisteme aktarmalıdır. Bu tür çatılarda prensip olarak makaslar, deforme olmayan biçim olan, üçgenlerden oluşturulur. Makaslarda yanlamalar basınca, baba ve gergi çekmeye çalışır. Asma makaslarda mesnetler hiçbir zaman yatay kuvvet etkisiyle karşılaşmazlar; yatay kuvveti gergi alır. Yanlamaların eğimi arttıkça, Yanlama ve gergilere gelen kuvvetler azalır. Dolayısıyla yanlamaların dik olması tercih edilir.

36 Yanlamaların düğüm noktalarında kullanılan ahşap babaların görevleri: İki yanlamanın konstruktiv bağlantısı kolayca oluşturulabilir, Aşığa göğüsleme yapabilme olanağı sağlanabilir, Tavan, babalara asılarak taşıtılabilir.

37

38

39

40 Karma Çatılar Taban: Hem yastık hem de gergi görevi görüyor.

41

42

43

44 3. AHŞAP KAFES SİSTEMLER Açıklığın fazla olması durumunda, basınç ve çekme elemanlarından oluşan çeşitli ahşap kafes sistemlerin yapılması yoluna gidilebilir. Kafes sistemler, doğru eksenli çubukların eklemli birleşimi ile oluşur. Düğüm noktası olarak anılan birleşimlerde geçmeler yapılabilir, çivi, bulon, özel yapılmış metal bağlantı levhaları ve tutkal kullanılır. Ahşap kafes sistemlerde; Fazladan eğilme gerilmelerine neden olmamaları için, çatı yüklerinin (aşıkların) düğüm noktalarına gelmesine özen gösterilir, Eleman boyutları, geçilen açıklığa, seçilen makas çeşidine, yüklerin dağılım biçimine, kullanılan ahşabın niteliğine ve türüne bağlı olarak hesapla belirlenir, Gerektiğinde yatay yüklere karşı makasların alt ve üst başlıklarına (kafes kiriş düzlemine) dik yönde çapraz bağlama yapılır.

45 Diyagonaller dışa doğru Diyagonaller içe doğru Üst başlıkta, alt başlığın 2 katı sayıda düğüm noktası var. Dikmeler yok, sadece diyagonaller var

46

47 Aşıklar düğüm noktalarına getirilmelidir.

48

49

50

51

52

53

54

55

56 4. TUTKALLI LAMİNE KİRİŞLER

57

58

59

60

61 5. KUTU KESİTLİ KİRİŞLER

62 6. I KESİTLİ KİRİŞLER

63 Ahşap - Çelik Bileşik (kompozit) taşıyıcı konstrüksiyonlar Ahşap ve çeliğin bir arada kullanıldığı konstrüksiyonlardır. Bağlantı noktalarında ve çekmeye çalışan kısımlarda çelik kullanılarak modern konstrüksiyonlar elde edilir.

64 ÇELİK ÇATI KONSTRÜKSİYONLAR Büyük açıklıklar geçilmesi gereken atölye, fabrika, depo, toplantı ve spor salonları, yüzme havuzları vb. binaların çatılarında genellikle çelik konstrüksiyonlar tercih edilir. Nedeni, çelik konstrüksiyonların büyük açıklıklarda ekonomik olması, hafiflik sağlaması ya da başka sistemlere göre daha kolay uygulanabilir olmasıdır. Çeşitli biçimlerde düzenlenebilen çelik çatı konstrüksiyonlarında değişik biçim, boyut ve mukavemette çelik profiller, levhalar kullanılır. Bağlantılar kaynak, bulon ya da perçinle yapılır. Çelik çatı konstrüksiyon uygulamaları aşağıdaki gibi sıralanabilir: Çelik profil çatılar Düzlem kafes kirişler Uzay kafes kirişler Uzay kafes (uzaysal) sistemler

65 1. ÇELİK PROFİL ÇATILAR Çelik profiller belirli açıklıklar üzerine, aralıklı olarak yerleştirilerek çatının esas taşıyıcı konstrüksiyonu oluşturulabilir. Profil kirişler düz, eğimli ya da kemer biçiminde yapılabilir. Bu dolu gövdeli taşıyıcılar üzerine aşıklar getirilir. Kirişler mahyaların geçebileceği aralıklarda yerleştirilir. aşık PETEK KİRİŞ

66 Çelik profil çatılar

67 Çelik profil çatılar

68

69

70 Basınç ve çekmeye çalışan çubukların, aynı düzlemde, üçgen çerçeve oluşturacak biçimde bir araya getirilmesi ile elde edilirler. 2. ÇELİK DÜZLEM KAFES KİRİŞLER Makasların yapımında eleman olarak, genellikle strüktürel köşebentler (L), T ve U profiller kullanılır. Birleşim yerleri, düğüm noktası olarak anılır. Makası oluşturan elemanların ince olması nedeniyle, birleşimlerde genellikle bağ levhaları kullanılır. Bağlantılar en çok kaynak ve bulonla yapılır. ŞEKİL 329. Düzlem çelik kafes kiriş şema örnekleri.

71

72

73

74 Düzlem kafes kirişler

75

76 Farklı düzlemlerdeki boyuna doğrultuda çekme ve basınç kuvvetleri alan çubukların bir düğüm noktasında birleşmesi ile oluşan üç boyutlu kirişlerdir. 3. ÇELİK UZAY KAFES KİRİŞLER 'Uzay' sözcüğü, çubukların tümünün, düzlem kafes kirişlerde olduğu gibi tek bir düzlemde değil, birbirini kesen fazla düzlemde bulunması nedeniyle oluşan üçüncü boyutu anlatmaktadır. Bu kirişlerin belirli aralıklarda, yerleştirilmesi ile taşıyıcı çatı konstrüksiyonu oluşturulur, Kirişler eğrisel (yay, yarım daire gibi) de yapılabilir ve böylece mukavemetleri artırılabilir.

77

78 Uzay kafes kiriş

79 Uzay kafesle yapılmış kolon

80 4. ÇELİK UZAY KAFES (UZAYSAL) TAŞIYICI SİSTEM Üç ayrı düzlemde bulunan ve basit çekme ve basınca çalışan doğrusal çubuk elemanların bir düğüm noktasında birleştirilmesinden oluşan modüler bir sistemdir. Sistem, üçgen biçiminin rijitliğine dayanır. Farklı düzlemlerdeki çubukların bir araya gelmesiyle oluşan ağ sistemi, aslında üç boyutlu bir plak strüktürdür ve diğer sistemlere göre daha hafiftir. Bu sistem XX. Yüzyılın başlarında geliştirilmiştir. 1950' li yıllardan bu yana mimarlık alanında çok geniş açıklıkların geçilmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Uzay kafes strüktürlerin en basit uzaysal birimi, altı çubuk ve dört düğüm noktasından oluşan dörtyüzlüdür. Böyle bir dörtyüzlü, her biri farklı düzlemlerde bulunan üç çubukla kolayca büyütülebilmektedir. Sistemin modül ızgara planı değişik geometrik şekillerden oluşturulabilir. Örneğin üçgen, kare ya da altıgen gibi. En yaygın olanı kare modüldür.

81

82 Yatay, eğik ve düşey olarak kullanılabilen uzay kafes sistemler oldukça geniş biçimsel olanaklar sağlarlar. Sistem düz, çok ya da az eğimli, iki yöne kırık, değişik eğimli, silindir (tonoz), yay, küresel kabuk (kubbe) olarak uygulanabilir

83 Sistem esas olarak çubuklar, düğüm noktaları ve mesnetlerden oluşur. Konstrüksiyon üzerine uygun çatı örtü malzemesi getirilir.çelik çubuk elemanlar, sisteme göre, boru, T, I, L, U profillerden olabilir. En yaygın kullanılanı çelik borulardır. Piramitlerin tepe noktalarını birleştiren çubuklar üst başlık diye anılırlar ve genellikle basınca çalışacak biçimde düzenlenirler. Alt başlık ise genellikle çekmeye çalışacak biçimde düzenlenen ve piramitlerin alt noktalarını birleştiren çubuklardır. Dikme ve diyagonaller, yükleri düğüm noktalarına ileten, basınca ve gerektiğinde çekmeye çalışan çubuklardır

84 uzay kafes sistem

85 Düğüm noktaları, çubukların birleşim noktalarıdır ve sistemin bir bütün olarak çalışmasını sağlarlar. Sisteme gelen tüm dış yüklerin ilk etkilediği elemandır. Düğüm noktasını oluşturan bağlantı parçaları küre, biçimlendirilmiş çelik levhalar olabilir. Çubuklarla düğüm noktası bağlantısında kaynak, bulon, perçin veya özel olarak üretilen, sökülüp takılabilen parçalarlar kullanılır. En güvenli olanı kaynakla yapılanıdır; ancak şantiyede yapımı zordur.

86 Düğüm noktalarında çelik küreler kullanılan, çubukları çelik borularla oluşturulan, birleşimleri cıvata ile yapılan sistem en yaygınıdır. Sistemde boruların uçlarına konik parçalar kaynaklanır. Bu parçalara bağlı cıvatalar aracılığı ile kuvvetler düğüm noktalarındaki, yine hazır yapım çelik kürelere iletilir.

87 Uzay kafes sistemin taşıyıcı yapı ile bağlantıları

88 Uzay kafes sistemin taşıyıcı yapı İle bağlantıları (Çatı örtüsünün şekline dikkat ediniz.)

89 Mesnetler, sistemi doğrudan zemine ya da kolon duvar gibi taşıyıcı konstrüksiyona bağlar. Sabit, doğrusal ve radyal hareketli olarak düzenlenebilirler. Strüktürün mesnetlere bağlantısı sadece düğüm noktalarından yapılabilir. Mesnet (kolon, kiriş, duvar) bağlantısı Asma tavan bağlantısı Tesisat kanalı bağlantısı Bölme duvar bağlantısı

90 Üst başlık, kaplama taşıyıcısı bağlantısı

91 Derenin yerine dikkat ediniz Derenin yerine dikkat ediniz

92 Uzay kafes-b.a. strüktür bağlantısı

93 ÇATI ÖRTÜLERİ

94

95 ÇATI ÖRTÜSÜ HANGİ MALZEMEDEN YAPILACAKSA, EĞİM ONA GÖRE BELİRLENMELİDİR.

96

97 SOĞUK ÇATI SOĞUK ÇATI Sıcak dönemde

98 Soğuk dönemde, havalandırma yapılmayan çatı arasındaki sıcaklık yine dış hava sıcaklığının üzerine çıkar. Özellikle karlı bölgelerde çatının üzerindeki karın erimesi ve eriyen kar suyunun saçak kısımlarında tekrar donması sonucunda oluşan engelin önünde, yer yer su birikmesi ve bu suyun örtü malzemesi ek yerlerinden çatı içine akması sorunu ortaya çıkar. Soğuk dönemde

99 Bu sorunlar göz önüne alındığında, çatı arası boşluğundaki hava sıcaklığının her dönemde dış sıcaklık düzeyinde tutulması zorunluluğu ortaya çıkar. Bunun çözümü, çatı arasında doğal havalandırmanın sağlanması; yani soğuk çatı uygulanmasıdır. Çatı arasında hava dolaşımının diğer önemli yararı da, yapı içerisinden gelebilecek su buharının dışarıya atılması, dolayısıyla çatı arasına uygulanan ısı yalıtımının sürekli kuru kalmasının sağlanmasıdır. Havalandırma giriş delikleri, çatı boşluğunun en alt, çıkış delikleri ise en üst noktalarında düzenlenir. Giriş delikleri toplam alanı: A= 1/500 çatı yatay alanı, Çıkış delikleri toplam alanı: B = 1,5-2 x giriş delikleri toplam alanı olmalıdır. Prensip olarak çatının eğimi azaldıkça hava giriş ve çıkış delik alanları arttırılır. Yüzme havuzları ve çok geniş yüzeyleri örten çatılarda, yukarıda değinilen giriş - çıkış delik alanları % 50 arttırılmalıdır.

100 ÇATI ÖRTÜLERİ 1. KİREMİT Kiremitler kil, çimento, metal, bitüm emdirilmiş organik elyaf ve reçineden üretilebilir. Alaturka, Marsilya (makine), Alman (düz), Flaman, Roma gibi farklı tipleri vardır. Alaturka kiremit dışındaki kiremitler gerek eğim ve gerekse eğime dik olan doğrultuda (iki yönde) birbirine geçmelidir. Kullanımı en yaygın olanı kil esaslı Marsilya tipi kiremitlerdir. Alaturka Marsilya Flaman

101 Alaturka / Oluklu Kiremit

102

103 Metal kiremit

104 Bitüm emdirilmiş Organik Elyaf Çatı Örtüleri «Ondüline» Elyaf ve özel bir reçinenin karşımı ile oluşur. En düşük çatı eğimi %9 dur. Özel bir yöntemle levhanın bünyesinde emdirilen boya, onduline renklerinin sabit kalmasını sağlar.

105 Asfalt kiremit (shingle) Bitüm örtülerde olduğu gibi, uygun bir taşıyıcının asfalt kaplanması suretiyle oluşturulan 3-5 mm kalınlıkta ve cm boyutlarında üst yüzü değişik renk ve dokularda rekleftif mineral kaplı çeşitli modellerde profillendirilmiş bir çatı kaplama malzemesidir. «Okside Bitüm» ve güçlü fibrocam taşıyıcıdan üretilmektedir. Üretim hatlarında fibrocam taşıyıcı ile birleştirilen shingle gerekli kalınlık elde edildikten sonra üst yüzeyine renkli granül uygulanır. Aynı zamanda alt yüzeyine de ince kum kaplanır Salumo alevi ile uygulanır. En düşük çatı eğimi %20 dir. KATMANLAR Asfalt kiremit (shingle) Su yalıtmı OSB Ahşap çıta (5x5 cm) Isı yalıtımı Kaplama tahtası/osb Mertek

106 Kiremitler en alt kısımdan (saçak kenarından) başlayarak yerleştirilir. Kiremit, alt yüzeyinde bulunan bağlantı çıkıntısından galvanizli telle, eğime bağlı olarak, birkaç sırada ya da her sırada bir çatı kaplamasına (ya da çıtalara) bağlanır. Eğim genellikle % 33 alınır. Bu eğimde bağlantı bir sıra atlayarak yapılır.

107 KATMANLAR Marsilya tipi kiremit Ahşap çıta (5x5 cm) Isı yalıtımı Su yalıtımı Kaplama tahtası/osb Mertek Mahyada kullanılan mahya kiremidi çimento harcı ile yerine oturtulur.

108

109 Şekillerde yaygın kullanım alanı olması nedeniyle, Marsilya tipi kiremitle ilgili ayrıntılar verilmektedir. Anılan detaylar, soğuk çatı olarak tasarlanmıştır. (A-KAPLAMA TAHTASINA BAĞLI BAĞLANTI, B-LATALARA BAĞLI BAĞLANTI)

110 Havalandırma kiremiti Kiremit altı latalar (çıtalar)

111 Metal çatıda havalandırmalar

112 GİZLİ ÇATI DETAYI (Çok önemli)

113 Isı yalıtımına dikkat ediniz. Isı yalıtımı Isı yalıtımı EĞİK BETON PLAK

114

115

116 ÇATI ÖRTÜLERİ 2. OLUKLU LEVHA Çatı örtüsü olarak kullanılan oluklu levhalar çimento, plastik, bitüm, metal gibi malzemelerden üretilebilirler. Bu tür levhalar, birbirine bindirilerek yan yana getirilir. Bindirmelerde hakim rüzgar yönü dikkate alınır; bileşim yerleri rüzgara ters yöne getirilir. Su akış yönünde birbiri üzerine bindirmelerde bindirme payı eğime göre değişir. Az eğimlerde iki levha arasına, rüzgar basıncı ile suyun girmesini engellemek amacıyla, fitil, macun v.b malzemeler getirilir. Oluklu levhaların beton veya ahşap yüzeylerle, aşık, lata ve profillere bağlantısında özel vida ya da tirfon kullanılır. Bağlantı oluğun üst tarafından yapılır. Enine ve boyuna bindirmelerin birleştiği yerde 4 levha üst üste geldiğinden kalınlık yapar. Kalınlığı ortadan kaldırmak için köşeleri uç uça gelen karşılıklı iki levha köşelerinden kesilir (Şekil 348. C ve B levhaları). Üretici firmalar detay çözümleri için mahya, şed, sıva dibi, kenar elemanları gibi özel parçalar üretmektedir

117

118

119 Alüminyum trapez levha

120 Alüminyum trapez levha Alüminyum sandviç panel Taşyünü dolgulu EPS/ Polistren/Poliüretan dolgulu

121 Titanyum çinko kaplama

122 Çinko yağmur oluğu

123

124

125 Alüminyum harpuşta, etek

126

127 Baca dibi uygulamaları

128 ÇATI ÖRTÜLERİ 3. METAL LEVHA Çatı örtüsü olarak en çok bakır, çinko, alüminyum, kurşun ve galvanizli sac levhalar kullanılmaktadır. Bunlardan kurşun, günümüzde daha çok tarihi binaların restorasyonlarında kullanılır. Diğer yapılarda ise, daha çok çatıda, uygulamada zorluk çıkaran birleşimlerde kullanılır.

129 Metal örtüler pahalıdır ve iyi işçilik gerektirirler. Isıl genleşme sorunları nedeniyle birbirlerine lehimlenemezler. Dolayısıyla serbest genleşmeyi sağlamak için birleşimler kenetlerle yapılır. Kenetler çıtalı ya da dik kıvrımlı uygulanır. Yıllık 100 C ısı farkında (kış sıcaklığı -20 C, yaz sıcaklığı +80 C) çatı örtüsü olarak kullanılan metallerin genleşme katsayıları şöyledir: Galvanize sac Bakır Alüminyum Çinko 1.2 mm 1.7 mm 2.4 mm 2.9 mm Eğime dik yönde kenetlenme mesafeleri belirlenirken bu değerler göz önüne alınmalıdır.

130 Metal çatı uygulamalarında aşağıdaki noktaların göz önünde tutulması gerekir : Asit, tuzlu su buharı, kireç, çimento ve alçı harçları metal örtülere zarar verir. Nemli ortamda elektrolitik etkilerin oluşabilmesi nedeniyle, farklı metaller birlikte kullanılamaz. Ancak kurşun diğer metallerden etkilenmez, elektrolit olarak nötr bir metaldir. Galvanik Aşınma

131 Metal çatı uygulamalarında aşağıdaki noktaların göz önünde tutulması gerekir : Metal örtülerin altındaki ahşap kaplama, lamba-zıvana geçmeli yapılır. Çünkü geçmesiz kaplama, yaylanma ve burulma etkilerine açıktır. Dolayısıyla kaplama çalışarak çıkıntı oluşturur çivi başları yükselerek örtüye zarar verir. Kaplama tahtasının lamba-zıvanalı yapılması, çivi başlarının tamamen gizlenmesine olanak verir.

132 Metal çatı uygulamalarında aşağıdaki noktaların göz önünde tutulması gerekir : Metal örtü ile ahşap kaplama arasına ruberoit vb. su yalıtım malzemesi getirilir. Bu uygulama, metal örtü alt yüzeyinde oluşabilecek yoğuşma suyunun ahşap kaplamaya geçerek zarar vermesini önler. Ayrıca, kaplamanın hatalı birleşimlerini örter, yağmur nedeniyle oluşabilecek gürültüyü de azaltır. Metal örtülerin uygulamalarında, soğuk çatı sistemi tercih edilmelidir. (NEDEN?)

133

134

135

136

137

138 KIRMA ÇATIDA SUDAN ARINIM Kırma çatılarda çatı, binanın tüm yüzeylerine doğru aynı açı ile eğimlendirilir; saçak ya da bina bitimleri aynı düzlemdedir. Oluklar aynı yükseklikte, binayı çepeçevre dolaşır. Kırma çatı sudan arınım planları için değişik yöntemler kullanılabilir. 1. Saçaklara Paraleller Çizilerek Sudan Arınım Planı Yapılması Kırma çatılarda eğimler her yönde aynı olduğuna ve saçak ya da bina bitimleri aynı düzlemde bulunduğuna göre, tüm saçak ya da bina bitim çizgilerine bina iç tarafına doğru paraleller çizilirse, giderek küçülen çatı planları benzer şekilleri elde edilir; tüm kenarlara eşit eğimi olan çatının üst görünüşü belirir. Bu işlem, başka bir anlatımla, çatının yatay düzlemlerle kesilmesi ve bunların izdüşümlerinin plan düzleminde belirlenmesidir. Ortaya çıkan şekil, çatının topoğrafik haritası gibidir. Bu çizgilerin kesiştikleri yerler bir çizgi ile birleştirildiğinde, sudan arınım planı elde edilir. Yöntem her tür çatıya uygulanabilir

139

140 2. Dış Kenarları Dik Açıyla Kesişen Yapılarda Kırma çatı Sudan Arınım Planı Çözümü İçin Bir Yöntem Bu yöntemde;.iç bahçeli kütlelerden en dar kütlenin orta hattı, mahya hattı başlangıcı olarak alınır (Şekil 359. a -1 nolu hat).,. İç bahçesi bulunmayan kütlelerde ise öncelikle en dar olan kenara ait iki köşenin açıortaylarının (Şekil 359. b ve c de,1 ve 2 nolu hatlar) kesiştiği noktadan komşu kenarlara paralel çizilerek ilk mahya hattı belirlenir.,. İç köşelerden çizilen açıortaylarının mahya hattını kesmesi durumunda, mahya hattı iç köşe tarafına 45 açı ile yaklaşarak, dış köşelerden çizilen açıortaylarının mahya hattını kesmesi halinde ise mahya hattı dış köşe tarafından 45 açı ile uzaklaşarak çizim sürdürülür.,. Köşe açıortaylarının mahya hattını kesmemesi durumunda (Şekil a da 29, b de 24 nolu hat) yeniden başka bir mahya hattı belirlenir; işleme bu hattan devam edilir.,. İki iç köşeden gelen açıortayların 90 ile düğüm noktası oluşturması durumunda da (Şekil 359. b-4 ve 5 nolu hat) yeni bir mahya hattı belirlenerek işleme bu hattan yeniden başlanır.,. İç ve dış köşeden gelen açıortayların mahyayı aynı noktada kesmesi yani aynı doğru üzerinde olması durumunda mahya 90 iç köşeye doğru kırılır (Şekil 359. b de 20,21 ve 22 nolu hatlar).

141 3. Dış Kenarları Dik Açıyla Kesişmeyen Yapılarda Uygulanabilecek Bir Kırmaçatı Sudan Arınım Planı Çözümü Bu tür yapılarda da çözüme planın en kısa kenarından başlanır (Şekil 360. AB kenarları). Bu kenar ele alınırsa (A) ile (B) köşe açıortaylarının (F) kesişme noktası, çatının (BC) ve (AE) kenarlarından geçen arakesitin başlangıcıdır. Mahyanın doğrultusu, bu kesişen yüzeylerin (CGE) açısının açıortayı doğrultusunda olacaktır. Bu doğrultunun bitimini, köşelerden çizilen açıortayları ile ilk kesişme noktası belirler (örneğin Şekil C köşesi açıortayı). Mahyanın bu noktadan itibaren yönü (ALC) açısının açıortayı doğrultusundadır ve (E) ve (D) köşelerine ait açıortaylarının kesişme noktalarında son bulur.