BASİT USULE TABİ MÜKELLEFLERDE KAZANÇ İNDİRİMİ VE GENÇ GİRİŞİMCİLERE TANINAN KAZANÇ İSTİSNASI

Transkript

1 BASİT USULE TABİ MÜKELLEFLERDE KAZANÇ İNDİRİMİ VE GENÇ GİRİŞİMCİLERE TANINAN KAZANÇ İSTİSNASI Ahmet GÜNDÜZ* 40 * ÖZ 193 sayılı gelir vergisi kanununun 1 ve 2 nci maddelerinde, gerçek kişilerin bir takvim yılı içinde elde etmiş oldukları kazançların unsurları ile vergilendirilmesi hususu yer almaktadır. Aynı kanunun 46 ncı maddesiyle de Basit Usulde Ticari Kazancın tespiti ve usulleri hüküm altına alınmıştır. Bur çalışmada, ticari kazancın basit usulde tespiti ve vergilendirme esasları hakkında bilgi verilecek ve 2016 ve müteakip vergilendirme dönemlerine uygulanmak üzere Basit Usulde Vergilendirilen mükelleflere uygulanmak üzere çıkarılan 292 Seri No lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile getirilen Kazanç İndirimi esası ile 29 yaşını doldurmamış genç girişimcilere tanınan en faza üç vergilendirme dönemi ile sınırlı olan Kazanç İstisnası nın hangi koşullarda uygulandığı ve Basit Usulde Vergilendirilen mükelleflerin de bu istisnadan yararlanıp yararlanmadığı hususu anlatılacaktır. Ayrıca söz konusu kazanç indirimi ve kazanç istisnasının vergi mükellefleri ile devletin vergi gelirleri açısından değerlendirilmesi yapılacaktır. Gelir İdaresi Başkanlığının 2016 Faaliyet Raporuna göre halen basit usule tabi faal mükellefin olduğu ve bu mükelleflerin de önemli bir kısmının Basit Usulde Vergilendirilen mükellef gruplarında yer alan dolmuş ve taksici mükellef oldukları dikkate alındığında TL tutarındaki kazanç indiriminin vergisel açıdan önemi vurgulanacaktır. Basit Usule Tabi mükelleflerin belge düzeninin, vergi kayıp kaçağın önlenmesi açısından alınması gereken tedbirler karşısındaki durumu değerlendirilerek görüş ve önerilerde bulunulacaktır. 1. GİRİŞ 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanununun 1. maddesinde; gerçek kişilerin elde ettikleri gelirleri gelir vergisine tabidir. Gelir ise, bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. Burada dikkat edilmesi gereken husus, gelirin şahsiliği ile yıllık ve safi olma özelliğidir. Gelir vergisi sadece gerçek kişilerin bir yıl içinde elde ettiği safi kazançlarına uygulanır. Söz konusu kazancın bir yıldan az süreyi * 40 * Gelir Uzmanı Makale Geliş Tarihi: Yayın Kurulu Kabul Tarihi:

2 kapsaması yıllık olma özelliğini ortadan kaldırmaz. Aynı kanunun 2. maddesinde; 1- Ticari Kazançlar 2- Zirai Kazançlar 3- Ücretler 4- Serbest Meslek Kazançları 5- Gayri Menkul Sermaye İratları 6- Menkul Sermaye İratları 7- Diğer Kazanç Ve İratlar dan oluşan kazançların gelir vergisinin unsurlarını oluşturduğu belirtilmektedir. Bu unsurların vergilendirmesinde ve beyanında; 1- Gerçek Usulde vergilendirme 2- Basit Usulde Vergilendirme olmak üzere iki usul belirlenmiştir. Basit usulde vergilendirilen mükelleflerde ticari kazanç; bir hesap dönemi içinde elde edilen hasılat ile giderler ve satın alınan malların satış bedelleri arasındaki müspet farktan ibarettir. Bu fark zarar çıkar ise vergi hesaplanmaz iken kar çıkması halinde artan oranlı olarak vergilendirilir. Ancak; 292 sayılı gelir vergisi genel tebliği ile karın TL si kazanç indirimi kapsamında, ayrıca mükellefin 29 yaş ve altında olması halinde TL si kazanç istisnası kapsamında olması sebebiyle vergi dışı bırakılmaktadır. Genç girişimcilere tanınan bu istisna önemli bir teşvik olup olumlu bir uygulama olmakla birlikte, diğer basit usul mükelleflere tanınan TL kazanç indirimi kamu adına vergi kaybına sebep verdiği kanaatindeyim. Özellikle taksici ve dolmuşçuluk faaliyeti ile iştigal eden mükelleflerin basit usulden istifade ettirilmiş olmaları ve kazançlarının da TL sinin vergi dışı bırakılması elde edilmesi muhtemel bir vergi gelirinden vazgeçilmiş olması anlamı taşımaktadır. Kayıt dışı ekonomi ile mücadelede önemli bir yer tutan vergi kayıp ve kaçakların önlenmesi çalışmalarında, bu tür istisna kapsamındaki mükellef gruplarının kazançların kayıt altına alınması düzenli bir şekilde takip edilmesi ve otokontrol mekanizmaları oluşturularak her daim takibi sağlanmalıdır. Zira basit usule tabi mükellefler; - Defter tutmazlar - Tevkifat yapmazlar, muhtasar beyanname vermezler. - Teslim ve hizmetlerinde KDV hesaplamazlar KDV ve Geçici Vergi beyanı vermezler. 228 EYLÜL - EKİM

3 - Ticari kazancın tespitinde amortismana tabi iktisadi kıymetler alışları ve satışları dikkate alınmaz. - Alınan belgelerin muhafazası bağlı oldukları meslek odalarında veya kendileri tarafından muhafaza edilir. Kayıtlarını kendileri tutabileceği gibi meslek mensuplarına da tutturabilirler. - Ticari kazançlarının TL si indirilerek vergilendirilirler. - Engelli indiriminden faydalanabilirler. Ancak, fatura almak ve düzenlemek mecburiyetindedirler. Hasılatları ile ilgili perakende satış fişi de düzenleyebilirler. Belge vermedikleri (fatura, perakende satış fişi v.s.) gün için toplu fatura düzenleyebilirler. Ödeme kaydedici cihaz kullanma mecburiyetleri yoktur. Gider pusulası, müstahsil makbuzu düzenleyebilirler. Vergi levhası alma ve bulundurma zorunlulukları vardır. Basit usulde vergilendirilen mükellefler, yanında çalıştırdıkları ücretliler diğer ücret kapsamında vergilendirilirler. (G.V. Kanunu madde 64) Bu çalışanlara tahakkuk ettirilen verginin tahakkuku ve ödenmesinden sorumludurlar. (V.U.K. madde 251) Bu derece avantajlara sahip bu mükelleflerin iyi takip edilmesi gerekmektedir. Kayıtlarının meslek mensupları tarafından takibi ve kontrolünün zorunlu olmaması, belge düzeni ve muhafazası açısından daha bilinçli hareket etmede aksaklıklara sebep olabileceği hususu gözardı edilmemelidir. İnisiyatif devlete ait olmalıdır. 2. BASİT USULDE VERGİLENDİRMEDE TİCARİ KAZANCIN TESPİTİ Gelir Vergisi kanununun 47 nci maddesinde yazılı genel şartalar ile 48.inci maddesinde yazılı özel şartları topluca taşıyanların ticari kazançları basit usulde tespit edilir. Basit usulde ticari kazancın tespitinde; bir hesap dönemi içinde elde edilen hasılat ile giderler ve satılan malların alış bedelleri arasındaki müspet fark dikkate alınır. Bu fark ise yapılan faaliyetle ilgili olarak Vergi Usul Kanununda belirtilen ve verilmesi alınması ve muhafazası zorunlu olan alış ve giderlere ilişkin belgeler ile düzenlenen belgelerde yer alan hasılatlara hesaplanır. Böylece tespit edilen fark müspet ise vergilendirilecek kazanç ortaya çıkar. Kazanç oluşmaması halinde vergi hesaplanmaz. Basit usulde vergilendirilen mükellefler defter tutma yükümlülükleri hariç, bildirme, muhafaza, ibraz, ve diğer yükümlülükleri ile ceza hükümleri bu kanun ve diğer kanunlarda yer alan ikinci sınıf tüccarlar hakkındaki hükümlere tabidir. 229

4 Basit usule tabi mükellefler, faaliyetlerine ilişkin mal alış ve giderleri ile ilgili hasılatlarına ilişkin düzenledikleri belgeleri ayrı ayrı dosyalamak suretiyle saklamak zorundadır. Dosyalama ve saklama işlemi ödevlinin kendisi tarafından yapılabileceği gibi meslek mensuplarınca da saklanabilir. Ya da mükellefin bağlı bulunduğu meslek odalarınca oluşturulan bürolarda tutulabilir. Bu surette oluşturulan bürolarda, 3568 sayılı kanuna göre yetki almış yeterli sayıda meslek mensubunun çalıştırılması zorunludur. Basit usulde vergilendirilen mükelleflerin sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge kullanmaları veya düzenlemeleri ve bu hususun tespiti ve kendilerine tebliği tarihini takip eden ay başından itibaren basit usul mükellefiyetleri sona erer ve ikinci sınıf mükellef olarak tescil ettirilirler ve bir daha basit usulden hiçbir surette yararlandırılmazlar. Basit usule tabi olmanın şartlarından herhangi birini takvim yılı içinde kaybedenler ertesi takvim yılından itibaren gerçek usulde vergilendirilirler. Ya da bu usulden yararlanma şartlarını taşıdıkları halde kendi istekleri ile gerçek usule geçmek isteyenler bu taleplerini yazılı dilekçe ile bildirmek koşulu ile dilekçede belirtmiş oldukları tarihten veya izleyen takvim yılı başından itibaren gerçek usulde vergilendirilirler. Ayrıca, gerçek usule tabi mükellefler ile basit usule tabi olmanın şartlarını kaybeden mükellefler; işyerlerini terk etmeleri veya eş ve çocuklarına devretmeleri halinde terk veya devir tarihini takip eden yılbaşından itibaren iki yıl geçmedikçe basit usulden yararlanmaları mümkün değildir. (G.V. Kanunu 283 Seri No lu Genel Tebliğ) Yine Gelir Vergisi Kanununun 46. maddesinde...herhangi bir şekilde gerçek usulde vergilendirilen mükellefler, bir daha hiçbir şekilde basit usule dönemezler. Bu kişilerin aynı türden iş yapan eş ve çocukları da bu faaliyetleri nedeniylebasit usulden yararlanamaz. hükmü 6322 sayılı kanun ile kaldırılmıştır. Buna göre gerçek usulde vergilendirilen kişilerin eş ve çocuklarının aynı türden faaliyette bulunmaları halinde şartları taşımaları kaydıyla basit usulden faydalanabilirler Basit Usulde Ticari Kazancın Tespitinde Genel Şartlar (G.V. Kanunu madde 47) 1) Kendi işinde bilfiil çalışmak veya bulunmak (işinde yardımcı işçi, çırak kullanmak, seyahat, hastalık, ihtiyarlık, askerlik tutukluluk ve hükümlülük gibi zaruri ayrılmalar dolayısıyla geçici olarak bilfiil işinin başında bulunamamak bu şartı bozmaz. Ölüm halinde iş sahibinin dul eşi veya küçük 230 EYLÜL - EKİM

5 çocukları namına işe devam olunması halinde bunların işin bilfiil bulunup bulunulmadığına bakılmaz.) 2) İşyeri mülkiyetinin kendisine ait olması halinde emsal kira bedeli, işyerinin başkasından kiralanmış olması halinde yıllık kira bedelinin her yıl belirlenen (296 Seri No lu Gelir.Vergisi. Genel Tebliği ile 2017 yılı için büyükşehir sınırları içinde yıllık TL diğer iller içinde bulunan işyerleri için yıllık TL) yıllık kira bedelini aşmamak. 3) Ticari, zirai ve mesleki faaliyetleri dolayısıyla gerçek usulde gelir vergisine tabi olmamak. 2 ve 3 numaralı bentlerde belirtilen şartlar, öteden beri işe devam edenler için takvim yılı başından itibaren, yeni işe başlayanlarda ise işe başlama tarihindeki duruma göre uygulanır Basit Usulde Ticari Kazancın Tespitinde Özel Şartlar ( G.V. Kanunu madde 48) 1) Satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satanların yıllık alım ve satışları (296 Seri No lu Gelir.Vergisi. Genel Tebliği göre 2017 yılı toplam alımları TL, 2017 yılı toplam satışları TL) her yıl belirlenen tutarları aşmamak 2) 1 numaralı bentte yazılı olanların dışındaki işleri yapanların bir yıl içinde elde etmiş oldukları kazanları toplamı (2017 yılı için TL) her yıl belirlenen tutarları aşmamak. 3) 1ve 2 numaralı bentlerde yazılı işleri birlikte yapanlar bir yıl içinde elde ettikleri yıllık satış tutarı ile iş hasılatının toplamı (2017 yılı için TL) her yıl belirlenen tutarları aşmamak. Milli Piyango bileti, akaryakıt, şeker ve bunlar gibi kar hadleri emsallerine göre düşük olan emtialar için 1 ve 3 numaralı bentlerde yazılı olan hadler yerine Bakanlıkların görüşü alınmak suretiyle Maliye Bakanlığının belirdiği hadler uygulanır. Aynı işte ortak olarak çalışanlar hakkında 47. ve 48.inci maddelerde belirtilen kira ve iş hacimleri toplu olarak dikkate alınır ve diğer şartlar ortakların her biri için ayrı ayrı dikkate alınarak hesaplanır. Ortaklardan biri gerçek usulde vergilendirilmiş ise diğer ortakların da kazancı gerçek usulde vergilendirilir, basit usulden yararlanamazlar. Milli Piyango bileti, akaryakıt, şeker ve bunlar gibi kar hadleri emsallerine göre düşük olan emtialar için 1 ve 3 üncü bentlerdeki hadler yerine 231

6 bakanlıklıkların görüşü alınarak Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen alım satım hadleri uygulanır Basit Usulde Yararlanamayacak Olanlar ( G.V. Kanunu madde 51) Aşağıda belirtilen faaliyetler ile iştigal edenlerin kazançları hiçbir şekilde basit usulde tespit edilemez. 1) Kollektif şirket ortakları ile komandit şirketlerin komandite ortakları, 2) İkrazat işleri ile uğraşanlar (ödünç para verme), 3) Sarraflar, kıymetli maden ve mücevherat alım satımı ile uğraşanlar, 4) G.V. kanununun 94. maddesinin 1. fıkrasında sayılan kişi ve kurumlara (Kamu idare ve müesseseleri,iktisadi kamu müesseseleri, sair kurumlar, ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadi işletmeleri, kooperatifler, yatırım fonu yönetenler, gerçek usule tabi zirai,ticari ve serbest meslek erbabı) karşı inşaat ve onarma işini taahhüt edenler ile bu mükelleflere karşı derece derece taahhütte bulunanlar, 5) Sigorta prodüktörleri, 6) Her türlü ilan ve reklam işleriyle uğraşanlar veya bu işlere tavassut (aracılık) edenler, 7) Gayrimenkul ve gemi alım satımı ile uğraşanlar, 8) Tavassut işe yapanlar (dayıbaşılar hariç), 9) Maden işletmeleri, taş ocakları, kum ve çakıl üretim yerleri, tuğla ve kiremit harmanları işletenler, 10) Şehirler arası yük ve yolcu taşımacılığı yapanlar ile treyler, çekici ve benzerlerinin sahip ve işleticileri, (Yapısı itibariyle sürücüsünden başka ondört ve daha aşağı oturma yeri olan ve insan taşımaya mahsus motorlu kara taşıtları ile yolcu taşıyanlar hariç) 11) Maliye Bakanlığınca teklif edilen ve Bakanlar Kurulu kararı ile belirlenen iş grupları ve sektörler, il ve ilçeler, büyükşehir belediyeleri dahil olmak üzere il ve ilçelerin belediye sınırları (mücavir alanlar dahil) belediyelerin nufusları yöreler itibariyle veya sabit bir işyerinde faaliyette bulunulup bulunulmadığına göre gerçek usulde vergilendirilmesi gerekli görülenler. Buna istinaden çıkarılan 8/5521 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile; zirai mahsul satın alarak bu mahsulleri kısmen veya tamamen tüketici dışında kalanlara satan ticaret erbapları basit usulden yararlanamazlar. Canlı hayvan alım satımı yapanlar bu kararnameye dahil iken, zirai mahsulün toptancı hallerinden 232 EYLÜL - EKİM

7 veya ticari faaliyette bulunan sebze komisyoncularından sonraki teslimleri bu kararname kapsamının dışında bırakılmıştır. 92/2683 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile, her türlü televizyon, video, radyo, teyp, müzik seti, disk-çalar,kamera, bilgisayar, soğutucu, çamaşır ve bulaşık makinesi, elektrikli süpürge, elektronik müzik aletleri, elektrikli dikiş makinesi, ile elektrik ile çalışan benzeri eşyaların alım satımı ve üretimi ile uğraşanlar basit usulden yararlanamazlar. Burada belirtilen emtiaların eski veya yeni olması kapsamı değiştirmez. Yine 95/6430 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile de ; büyükşehir belediyesi olan illerin(erzurum,diyarbakır, Sakarya ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu ile büyükşehir belediyesi sınırları içerisinde alınan yerlerden, yeni bağlanan mahallelerle birlikte 2000 yılı genel nufus sayımına göre nufusu dan az olan yerler ile 6360 sayılı Ondört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmiyedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik yapılmasına Dair Kanun kapsamında büyükşehir belediyesi kurulan ve büyükşehir belediyesi sınırları içerisinde alınan yerler hariç) mücavir alan sınırları dahil olmak üzere büyükşehir belediye sınırları içinde aşağıda belirtilen faaliyetleri yapanlan basit usulden yararlanamazlar. a- Her türlü emtia imalatı ile uğraşanlar b- Her türlü emtia alım satımı ile uğraşanlar c- İnşaat ile ilgili hertürlü işlerle uğraşanlar d- Motorlu taşıtların hertürlü bakım ve onarım işleri ile uğraşanlar e- Lokanta ve benzeri hizmet işletmelerini işletenler f- Eğlence istirahat yerlerini işletenler Ancak, G.V. Kanunun 9 maddesi kapsamında esnaf muaflığına ilişkin şartları topluca taşıyanlar 95/6430 sayılı kararname kapsamına girmezler. Esnaf muafiyetinden yararlanmaya devam ederler Basit Usule Tabi Mükelleflerde Kazanç İndirimi Kazançları basit usulde vergilendirilen mükellefler, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan tarihli 6663 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 2 inci maddesi ile yapılan düzenlemeye istinaden ticari kazançları basit usulde tespit edilen mükelleflerin tarihinden itibaren elde ettikleri kazançların TL sine kadar olan kısmı vergiden istisna edilmiş olup uygulamaya ilişkin 292 seri nolu Gelir Vergisi Genel Tebliği tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 233

8 Kazanç indiriminden yararlanan basit usule tabi mükelleflerin; - Beyan ettikleri ticari kazançlara herhangi bir süre sınırlaması olmaksızın uygulanır. - Kazanç indirimi, tarihi itibariyle elde edilecek ticari kazançlara uygulanır. - Kazanç indirimi, sadece ticari kazançlara uygulanır. Diğer gelir unsurlarından olan gayrimenkul sermaye iradı, menkul sermaye iradı geliri, serbest meslek kazancı, ücret, zirai kazanç ve diğer kazanç ve iratlara uygulanmaz. - Elde edilen ticari kazanç TL nin altında kalması halinde indirilemeyen kısım ertesi yıla devredilemez. - Genç girişimcilere tanınan kazanç istisnasından yararlanılması halinde ayrıca kazanç indiriminden yararlanılamaz ve hangi istisnadan yararlanılacağı mükellefin kendisi tarafından belirlenir. - Basit usule tabi mükelleflerin bir şekilde yıl içerisinde gerçek usule geçmeleri halinde kazanç istisnasından yararlanamazlar Genç Girişimcilerde Kazanç İstisnası Yasal Düzenleme Ticari zirai ve mesleki kazançları nedeniyle ilk defa mükellef olan ve mükellefiyet başlangıç tarih itibariyle yirmidokuz yaşını doldurmamış olan tam mükellef gerçek kişilerin faaliyete başladıkları takvim yılından itibaren üç vergilendirme dönemi boyunca elde ettikleri kazançlarının TL si, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan tarihli 6663 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 1 inci maddesi ile yapılan düzenlemeye istinaden vergiden müstesnadır. İstisnadan, 6663 Sayılı Kanunun Resmi Gazetede yayımlandığı tarih olan tarihinden itibaren ticari, zirai veya mesleki faaliyet nedeniyle adlarına ilk defa gelir vergisi mükellefi olanlardan bu kanunda belirtilen şartları taşıyanlar yararlanabilir. Dolayısıyla bu tarihten önce işe başlayanlar bu istisnadan yararlanamazlar. İstisna, her vergilendirme dönemi ile ilişkin kazanç ile sınırlı olup, istisnadan yararlanılamayan tutar ertesi yıla devredilemez. 234 EYLÜL - EKİM

9 İstisnadan Faydalanma Koşulları a) Ticari, zirai veya serbest meslek faaliyeti nedeniyle ilk defa gelir vergisi mükellefi olmalı, b) Mükellefiyet başlangıç tarihi itibariyle yirmidokuz yaşı dolmamış olmalı, c) İşe başlamanın kanuni süresi içerisinde yapılmış olması. (V.U.K madde 153: gerçek kişilerde işe başlama bildirimleri, işe başlama tarihinden itibaren 10 gündür.) d) Mükellefin kendi işinde bilfiil çalışması yada kendisi tarafından sevk ve idare edilmesi, (mükellefin faaliyetinin kendisi tarafından sevk idaresi koşulu ile, çırak, kalfa veya yardımcı çalıştırması, seyahat hastalık, askerlik, tutukluluk ve hükümlülük gibi zaruri ayrılmalar istisna koşulunu ihlal sayılmaz.) e) Faaliyetin, adi ortaklık veya şahıs şirketi kurulması suretiyle yapılması halinde, ortaklar ayrı ayrı istisnadan yararlanırlar. Ancak bu durumda tüm ortakların ayrı ayrı istisna koşullarını taşıması gerekmektedir. Ortaklardan herhangi birinin istisna koşullarını taşımaması halinde diğer ortaklar da istisnadan yararlanamazlar. d) Bir işletmenin veya mesleki faaliyetin devren alınması halinde istisnadan yararlanılabilmesi için işletmenin veya mesleki faaliyetin, devralındığı kişinin eş veya üçüncü dereceye kadar (bu derece dahil) kan veya kayın hısımlarından olmaması gerekmektedir. f) Ölüm nedeniyle eş veya çocuklar tarafından işletmenin veya mesleki faaliyetin devralınması halinde, devralan eş veya çocuklar istisnaya ilişkin şartların tamamını taşımaları koşulu ile vefat eden kişinin istisnadan yararlanıp yararlanmadığına bakılmaksızın devralan eş veya çocuklar üç vergilendirme dönemi istisnadan yararlanırlar. g) Mevcut işletmeye veya mesleki faaliyete sonradan ortak olunması halinde ortakların tümü tüm koşulları taşısalar bile istisnadan yararlanamazlar. h) İstisna koşullarını taşıyan mükellefler, daha sonra faaliyetlerine son vermiş olmaları halinde, terk tarihine kadar ki faaliyetlerinden dolayı istisnadan yararlanırlar. Ancak terkten sonra tekrar istisna kapsamında faaliyete başlamaları halinde, ilk defa mükellefiyet şartı ihlal edilmiş olacağından istisnadan yararlanılamaz. Örneğin; tarihinde işe başlayan ve istisna koşullarını taşıyan mükellef faaliyetine tarihinde son vermiştir. Aynı mükellef tarihinde faaliyetine tekrar 235

10 başlamıştır. Bu durumda mükellef sadece 2016 takvim yılı için istisnadan yararlanabilecektir takvim yılı dahil müteakip dönemler için istisnadan yararlanamazlar. i) İstisnadan yararlananların, yararlanma süresi içerisinde faaliyetlerini ticari, zirai veya mesleki faaliyet olarak değiştirmeleri halinde, istisnadan kalan süre kadar yararlanılması mümkün olacaktır. j) İstisna tutarı, her bir vergilendirme dönemi için (toplam üç vergilendirme dönemi) TL olup, istisna tutarının altında bir kazanç beyan edilmesi halinde kazanç kadar istisnadan yararlanılır ve kalan istisna tutarı ertesi yıla devredilemez. Kıst dönem faaliyetleri bir takvim yılı olarak değerlendirilir ve istisna tam olarak uygulanır. İstisna koşullarını taşımak koşullarını taşıyanlar, ticari, zirai veya mesleki faaliyetlerinden bir kaçın aynı anda yapmış olmaları istisnadan yararlanılmasına engel teşkil etmez. Bu durumda istisna toplam gelir uygulanır. İstisna uygulaması ilk defa mükellefiyet koşuluna bağlı olması sebebiyle, yararlanma süresi içerisinde ek olarak yeni faaliyetlere başlanılmış olması istisna süresini uzatmaz. Üç dönemlik istisna süresi, ilk faaliyete başlama tarihi ile sınırlıdır. k) Söz konusu kazanç istisnasının altında gelir elde edilmesi veya zarar nedeniyle kazanç oluşmaması gelir vergisi Beyannamesi verilmemesi anlamı taşımaz. Zira; Gelir Vergisi Kanununun mükerrer 20 nci maddesinin ikinci fıkrası istisna kapsamındaki faaliyetlerinden dolayı kazanç elde edilmemesi veya istisnaden haddinin altında kazanç elde edilmesi hallerinde dahi yıllık gelir vergisi beyannamesi verilir. hükmü gereğince yıllık gelir vergisi beyannamesi verilir ve istisnaya konu teşkil eden kazancın elde edilmesi esnasında tevkif edilen vergilerin tamamı beyanname üzerinden hesaplanan vergiden mahsup edilir. İstisnadan yararlanan ticari, zirai veya serbest meslek erbabı (geçici vergi beyan zorunlulukları olmaması sebebiyle,basit usulden yararlananlar ile noterler hariç.) geçici vergi hesabında söz konusu istisnayı dikkate alacaktır. 3. SONUÇ Kazançları Basit Usule Tabi mükellefler, yukarıda açıklanan genel ve özel şartlar dikkate alındığında kazançları itibariyle düşük gelirli mükellef grupları içerisinde yer aldıkları görülecektir. Bu tür mükellef gruplarına sağlanan imkanlar doğrultusunda amaçlanan, onlara bu ekonomik koşullarda ticaret yapma imkanı vermek, yaşamlarını idame ettirmek ve her halükarda 236 EYLÜL - EKİM

11 ekonomiye katkı sağlamasının önünü açmaktır. Yanlarında yardımcı çalıştırmaları ise küçükte olsa istihdama katkı sağladığını göz ardı etmemek gerekir. Hepsi bir yana bu tür mükelleflerin iş yerinde bilfiil çalışma zorunluluğu bile tek başına istihdam anlamına gelmektedir. Dolayısıyla basit usule tabi mükelleflerin birtakım istisnalarla korunması hakkaniyetli bir uygulamadır. Zira Anayasanın 73. maddesi herkesi; Kamu giderlerinin karşılanabilmesi ve kamu hizmetlerinin yerine getirilebilmesi için mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlü kıldığından, usule uygun çıkarılmış yasalarla getirilen vergi mükellefiyetini kabullenmek bir vatandaşlık görevidir. Bu tür mükellefleri de vergi ödemekle yükümlü kılmak anayasal bir zorunluluk olduğuna göre vergiyi mali gücüne göre almakta bir anayasal zorunluluktur. Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı maliye politikasının sosyal amacıdır. Konuyu Vergi Hukuku açısından ele aldığımızda, belli kamu hizmetlerinin yürütme ödevini üstlenen devletin, bu hizmetlerin finansmanını sağlaması da bir görevdir. Bireyler açısından ise kamu hizmetlerinin finansmanına, kamu ekonomisi ilkeleri uyarınca vergiler aracılığıyla katılmak hem teknik bir zorunluluk hemde anayasalarla bireylere yüklenen bir ödevdir. Bu hususların gözardı edilmemesi gerekir. İstisna kapsamları ve uygulama alanları günün ekonomik koşullarına göre ayarlanmalı ve gerekli tedbirler alınmalıdır. Koşullar ve istisnalar genişletilebileceği gibi daraltılabilmelidir. Kazanç grupları çok iyi analiz edilmelidir. Bazı kazanç gruplarının iyi takip edilmesi halinde bu usulden yararlanma imkanı daha kısıtlı hale gelebilecektir. Özellikle taksici ve dolmuşçu gibi mükellef guruplarının basit usulde vergilendirilmesinde, faaliyet bölgesi, bulunduğu il, ilçe, semt, nüfus yoğunluğu, iş sahası vb. faktörler dikkate alınarak değerlendirme yapılmalıdır. Kanaatimce en fazla vergi kayıp ve kaçağının bu mükellef gruplarında ortaya çıkması muhtemeldir. Belge düzeni tam yerleşmiş görünmemektedir. 215 Seri Nolu G.V. Genel Tebliği ile dolmuşçular gün sonu tek fatura ile toplam günlük hasılat faturası düzenlemekte diğer basit usule tabi mükellefler ise talep edilmesi halinde belge düzenlemekte, düzenlenmeyen belgeler için ise gün sonunda tek ve toplu fatura düzenleme imkanına sahiptirler. Bu da gerçek kazancın belgelendirilmesinin suistimale açık olması ihtimal dahilindedir. Bu nedenle bir takım otokontrol mekanizmaları işletilmelidir. Örneğin; araçların tükettikleri yakıtlar, çalıştırdıkları elemanlara ödenen ücretler, tamir bakım giderleri, şahsi giderleri ve edinimleri, yaşam standartları, vb. giderler ile belgelendirdikleri ve beyan ettikleri kazançlarının orantılı olup olmadığı 237

12 hususu yetkili birimlerce iyi takip edilmedir. Bilindiği üzere Taksici ve Dolmuş ücretler tarifeleri her yıl bağlı oldukları Odalar tarafından belirlenmekte ve bu tarifenin altında veya üstünde ücret talep edilmesi mümkün bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu ücret tarifeleri de dikkate alınarak mükellefin muhtemel ticari kazanç tespiti yapılabilir. Diğer basit usule tabi mükelleflerinde kira, elektrik, telefon, ücret, işyerinin konumu, çevresel faktörler, yapılan sair giderler, şahsi edinimleri, şahsi giderleri, yaşam standartları ile kazançları bir bütün olarak değerlendirilmelidir. Bu tür mükelleflerin yetkililerce periyodik takibinin yasal düzenlemesi yapılmalıdır. Belge düzeninin takibi mükellefin inisiyatifine bırakılmamalıdır. Basit usule tabi tüm mükelleflerin belge düzenleme zorunluluğu teslimin veya hizmetin ifası anında yapılması zorunlu hale getirilmesinin de yararlı olacağını düşünmekteyim. 215 Seri Nolu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile getirilen belge vermedikleri günlük hasılatları için gün sonunda tek bir fatura düzenleme hususunun her yıl yeni tebliğler ile uzatılmaması gerektiğine inanmaktayım. ( 296 Seri Nolu G.V. Genel Tebliği ile bu süre sonuna kadar uzatılmıştır.) Zira yukarıda da açıklandığı üzere basit usule tabi mükellefler, defter tutma yükümlülüğü haricinde diğer tüm yükümlükleri ve ceza hükümleri açısından ikinci sınıf tacirlere uygulanan esaslara tabidir. Gelir - gider belgelerinin sadece bir zarf içerisinde zamanaşımı süresince muhafazası ve kaybolma riskine karşı pek güvenli bir yöntem gibi görünmemektedir. Defter tutma yükümlülüğü getirilmeli, kayıt ve takibi yetki belgesi almış muhasebeciler vasıtasıyla yapılması zorunlu hale getirilmelidir. Tüm belgelerin tek bir defterde kayıt altına alınması ve bu şekilde muhafazası ile yetkililerce istenildiğinde ibrazı daha güvenli olacaktır. Bu suretle basit usule tabi mükelleflerin kontrolü ve kazanç takibi suretiyle vergilendirilmesi daha kolay olacaktır. Aksi halde bu tür mükelleflere tanınan istisnalar gerçek kazancın ortaya çıkmasına engel olabilecektir. İstisna altında kalabilmek için bazı gelirlerin gizlenmesi, giderlerin ise belgesiz yapılmasına sebebiyet verebileceği gibi mal ve hizmet satın aldıkları diğer mükelleflere de belgesiz mal ve hizmet sunmanın önünü açabilecektir. Bu da vergi kayıp ve kaçakla mücadelede sıkıntılara yol açabilecektir. Zira Gelir İdaresi Başkanlığı verilerine göre faal basit usul mükelleflere tanınan TL lik kazanç istisnası (8.000x%15) TL verginin alınmaması anlamına gelmektedir ki, toplamda vazgeçilmesi muhtemel vergi miktarının dikkate değer olması pek tabiidir. 238 EYLÜL - EKİM

13 KAYNAKÇA Basit Usule Tabi Mükellefler İçin Vergi Rehberi. Ankara : Gelir İdaresi Başkanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı 2016 Yılı Faaliyet Raporu Kırbaş, Sadık (2006) Vergi Hukuku-Temel Kavramlar, İlkeler ve Kurumlar. [y.y.] : Siyasal Kitapevi. Maliye Bakanlığı( ) 292 Seri No lu Gelir Vergisi Genel Tebliği. Ankara:Resmi Gazete (29703 sayılı) Maliye Bakanlığı( ) 215 Seri No lu Gelir Vergisi Genel Tebliği (Ankara:Resmi Gazete (23545 sayılı) Maliye Bakanlığı( ) 296 Seri No lu Gelir Vergisi Genel Tebliği (Ankara:Resmi Gazete (29931 sayılı) Öncel, M.- Kumrulu ve A. - Çağan N. (2011, s. 20) Vergi Hukuku. [y.y.] : Turhan Yayınevi. T.C. Yasalar( ) 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu. Ankara:Resmi Gazete (10705 sayılı) T.C. Yasalar( ) 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu. Ankara:Resmi Gazete (10700 sayılı) 239