PROJEKSİYON ÖDEMELER DENGESİ GÖSTERGELER. Yıllık cari açık artmaya devam ediyor (Milyon dolar) Mayıs Ocak-Mayıs Yıllıklandırılmış

Transkript

1 Alaattin AKTAŞ l ala.aktas@gmail.com PROJEKSİYON ÖDEMELER DENGESİ Ödemeler dengesinde hem cari açığın artışı yönüyle sorun var, hem de bu açığın finansmanına dönük kalemlerde. Bir kere cari açık hızla artıyor. İlk beş aylık dönemlerdeki açık 17.5 milyar dolardan 27.7 milyar dolara çıktı. Mayıs itibarıyla geçen yıl 36.3 milyar dolar olan yıllık açık da bu yıl 57.6 milyara yükseldi. Açık verdiğimize göre mutlaka bu açığı finanse ediyoruz, aksi halde zaten açık veremezdik. Ama finansman kalemlerinde sıkıntı var. Örneğin geçen yılın mayıs ayında doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları ve diğer yatırımlar kalemlerindeki net döviz girişi 6.4 milyar dolar düzeyindeyken, bu yıl giriş olmadığı gibi 331 milyon dolar çıkış var (Tablodaki eksi ve artılar yanıltmasın, tablonun dip notunda bu durum izah ediliyor). İlk beş ay ve son bir yılın verileri de para girişine ilişkin kalemler arasında önemli kaymalar olduğunu ve borçlanarak kaynak yarattığımızı ortaya koyuyor. Geçen yıl beş ayda portföy girişi yoluyla 13 milyar dolar elde etmişiz, bu yılki tutar yalnızca 1 milyar dolar. Son bir yılda doğrudan yatırım girişi 6.5 milyar dolar olmuş, önceki bir yılda 11 milyar dolar. Buna karşılık son bir yıldaki borçlanma 20 milyar dolar, önceki bir yılda yaklaşık 3 milyar dolar. Son bir yılda doğrudan yatırımlarla borçlanmayla elde edilen kaynaklar adeta yer değiştirmiş. Bu hiç hayra alamet bir gelişme değil. Sıkıntılı bir dönemdeyiz. Üstelik bu veriler ilk beş aya ait. Biliyoruz ki mayıstan sonraki dönemde sorunlar biraz daha büyüdü. İçinde bulunduğumuz günlerde döviz kurlarında yaşanan hareket, önümüzdeki dönemin verilerinin nasıl oluşacağına ilişkin bir öncü gösterge niteliğinde. Bu göstergeler de ne yazık ki pek hoş şeyler söylemiyor bize. Yıllık cari açık artmaya devam ediyor (Milyon dolar) Mayıs Ocak-Mayıs Yıllıklandırılmış A- Cari işlemler hesabı B- Sermaye hesabı C- Finans hesabı (net) (a+b) a- Finans hesabı (brüt)(*) Doğrudan yatırımlar Portföy yatırımları Diğer yatırımlar b- Rezerv varlıklar(**) D- Net hata ve noksan (*) Döviz girişi yükümlülük artışı anlamına geldiği için negatif, çıkış ise yükümlülük azalışını gösterdiği için pozitif işaret alıyor. (**) Eksi, rezervden kullanımı, artı rezerve ekleme yapıldığını gösteriyor. Cari açıkta çanak eğrisi 2014 ün mart ayı. Cari işlemler dengesi son bir yılda 58.4 milyar dolar açık vermiş. Yıllıklandırılmış açık bu tarihten sonra hızla gerilemeye başlamış ve açık yaklaşık iki yıl sonra 2016 nın mayıs ayında 27.7 milyar dolara inmiş. Cari açığı oraya çekmiş, ama o düzeylerde tutamamışız. Açık 2016 nın ortasından itibaren yeniden artmaya başlamış. Aradan yine iki yıllık bir zaman geçmiş ve gelmişiz bu yılın mayıs ayına. Yıllıklandırılmış cari açık 57.6 milyar dolar düzeyine 2014 Mart 2016 Mayıs 2018 Mayıs yükselmiş. Yani bir anlamda dört yıl önceki düzeye geri dönmüş durumdayız. Yıllık cari açık dört yıl önce 58.4 milyar dolardı, şimdi 57.6 milyar dolar. Hani açık hep 50 milyarlar dolayında seyretmiş olsa... Bir ara açığı yarı yarıya azaltmış ve 30 milyar doların altına çekmişiz; ama daha sonra yeniden artmasını önleyememişiz. Bir yerde hata olmalı... Türkiye ekonomisi yüksek düzeyde cari açık üretmeye başladığına göre bir yerde hata var demektir, bazı şeyler yanlış yapılıyor demektir. Üstelik şimdi dış kaynak bulmakta da çok zorlandığımız bir dönem. Belki bir süre sonra içinde bulunduğumuz koşulları bile arar hale geleceğiz. Tüm dünyada paranın giderek pahalandığı, kaynakların bizim gibi gelişmekte olan ülkelerden çekildiği bir sürece girmek üzereyiz. Bu süreç tüm etkisini hissettirdiğinde belki bizi daha zor günler bekliyor olacak. 123

2 ENFLASYON Enflasyonda rekor üstüne rekor kıra kıra ilerliyoruz. Özellikle yıllık enflasyona ilişkin grafikteki tırmanış ne kadar da dikkat çekici. Yüzde 15 i aştık. Yazımızda döneminin ortalamasını irdeliyoruz. Bu dönemdeki yıllık artışa bakıyoruz, yüzde 8.71; oysa biz daha yılın ilk yarısını geride bırakmışız, altı ayda bu düzeyi aşmış yüzde 9.17 yi bulmuşuz. Geçmiş yıllar artık ne kadar ölçü alınabilir tartışılır ama tahmin yapmak için de eldeki en somut dayanak bu oranlar. Geçmiş yıllardaki eğilimi bu yıla uyguladık, karşımıza yüzde 20 lik bir yıllık oran çıktı. Yüzde 19.9! Dayanak verilerimiz yine TÜİK in 2003 bazlı TÜFE serisi. Buna göre ortalaması bize ilk altı aylık dönemlerde yüzde 4.12 fiyat artışı yaşandığını gösteriyor ortalamasında ilk yarılardaki yüzde 4.12 lik artıştan sonra ikinci yarılarda yüzde 4.40 lık bir artış ortalaması oluşmuş. Yani ilk yarının az da olsa üstünde bir gerçekleşme var. İkinci yarıların ortalama oranı olan yüzde 4.40 ı bu yıla uygulamanın pek anlamı yok. Ama bu oranın gerçekleşebileceğini varsaysak bile yıllık TÜFE yüzde 14 olacak. Biz yüzde 4.40 ı değil de, ikinci yarıdaki bu oranla ilk yarıdaki yüzde 4.12 arasında oluşan dengeyi dikkate almayı tercih ettik. Yüzde 4.12 den yüzde 4.40 a çıkıştaki değişimi bu yılın ilk yarı oranı olan yüzde 9.17 ye uyguladığımızda ikinci yarı için yüzde 9.80 lik bir oran elde ediyoruz. Buna göre de yıllık TÜFE yüzde 19.9 u buluyor. Merkez Bankası da kaygılı Merkez Bankası da haziran ayının fiyat gelişmelerini değerlendirirken enflasyondaki artışın alt gruplar geneline yayıldığına dikkat çekiyor. Merkez Bankası nın değerlendirmesinde dövizin etkisi konusunda şu görüşler dile getiriyor: Bu dönemde enerji enflasyonundaki yukarı yönlü seyir sürmüştür. Döviz kuru gelişmelerine bağlı olarak başta beyaz eşya ve otomobil olmak üzere dayanıklı tüketim mallarında yüksek oranlı fiyat artışları kaydedilmiştir. Türk Lirası ndaki değer kaybı, ithal içeriği yüksek diğer temel malların yanı sıra bazı hizmet gruplarını da olumsuz etkilemiştir. Bu dönemde TÜFE geçmiş yıllara fark atıyor (Yüzde) Aylık hizmet enflasyonunda genele yayılan artışlar izlenmiştir. Birikimli ortalaması ortalaması Ocak 1,02 1,31(*) 1,02 1,13(*) Şubat 0,73 0,58 1,76 1,71 Mart 0,99 0,79 2,77 2,51 Nisan 1,87 0,99 4,69 3,53 Mayıs 1,62 0,72 6,39 4,28 Haziran 2,61-0,15 9,17 4,12 Temmuz 0,11 4,24 Ağustos 0,21 4,46 Eylül 0,81 5,30 Ekim 1,92 7,33 Kasım 0,96 8,36 Aralık 0,33 8,71 (*) Ocak ayı ortalaması Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kas. Ara ,46 0,81 1,02 1,31 0,45-0,27 0,15 0,52 0,65 2,08 1,49 0, ,02 0,73 0,99 1,87 1,62 2,61 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kas. Ara ,22 10,13 11,29 11,87 11,72 10,90 9,79 10,68 11,20 11,90 12,98 11, ,35 10,26 10,23 10,85 12,15 15,39 124

3 Bir bakışta üç yılın ekonomik göstergeleri TÜFE (Aylık) (% değ.) Yİ-ÜFE (Aylık) (% değ.) İhracat (Aylık) İthalat (Aylık) Cari denge İç borç stoku (milyar ) Sabit faizli iç borçlanmanın ortalama maliyeti (%) Bütçe geliri (Aylık) (milyon ) Bütçe gideri (Aylık) (milyon ) Reel kur end. (TÜFE ye göre) (2003=100) Aylık Ort. $ ( ) Aylık Ort.Euro ( ) Mevduat DTH (Milyar $) Kredi Tük.kredileri Kredi kartları San.ür.ende.değ. (%) (Arındırılmamış endekse göre) San.ür.ende.değ. (%) (Arındırılmış endekse göre) Protestolu senet (Milyon ) Dış borç öde. (Milyon $) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aralık ,82-0,02-0,04 0,78 0,58 0,47 1,16-0,29 0,18 1,44 0,52 1, ,46 0,81 1,02 1,31 0,45-0,27 0,15 0,52 0,65 2,08 1,49 0, ,02 0,73 0,99 1,87 1,62 2, ,55-0,20 0,40 0,52 1,48 0,41 0,21 0,08 0,29 0,84 2,00 2, ,98 1,26 1,04 0,76 0,52 0,07 0,72 0,85 0,24 1,71 2,02 1, ,99 2,68 1,54 2,6 3,79 3, ,1 444,1 448,2 449,4 452,3 453,3 455,3 458,4 463,1 465,0 468,2 468, ,5 478,6 483,3 486,9 490,2 495,3 504,6 513,3 523,5 530,5 534,5 535, ,8 543,9 550,4 553,1 556, ,14 10,95 10,13 9,56 9,63 9,32 9,11 9,73 9,25 9,66 10,66 11, ,33 11,10 11,42 10,92 11,23 10,79 11,00 11,03 11,10 11,96 13,22 13, ,83 12,67 13,35 13,43 16,27 18, ,36 99,76 100,77 101,73 99,01 100,11 100,77 99,44 99,63 98,16 94,84 91, ,68 89,09 89,72 90,59 91,86 91,76 89,60 89,69 90,47 88,16 84,38 85, ,85 85,19 83,86 81,98 78,23 77, ,0070 2,9407 2,8917 2,8347 2,9266 2,9170 2,9576 2,9629 2,9601 3,0679 3,2675 3, ,7349 3,6724 3,6659 3,6538 3,5639 3,5190 3,5599 3,5125 3,4680 3,6623 3,8791 3, ,7723 3,7780 3,8809 4,0540 4,4141 4, ,2669 3,2628 3,2063 3,2134 3,3147 3,2774 3,2710 3,3207 3,3165 3,3866 3,5344 3, ,9655 3,9110 3,9158 3,9101 3,9324 3,9487 4,0914 4,1436 4,1377 4,3083 4,5496 4, ,5880 4,6732 4,7855 4,9838 5,2223 5, ,3 681,1 678,2 679,3 710,9 715,3 733,3 744,7 759,1 773,5 779,2 786, ,5 766,3 783,1 787,3 816,6 819,2 836,3 834,8 852,7 892,2 879,7 886, ,5 886,5 914,3 943,2 932,9 932, ,1 144,8 151,4 154,0 146,8 149,5 138,6 142,4 137,9 135,8 135,9 137, ,9 140,7 144,3 151,2 152,6 153,9 151,3 155,6 154,6 149,7 150,5 154, ,7 158,4 153,7 155,3 153,8 150, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,4 291,5 293,1 295,6 297,6 300,1 300,7 302,3 306,2 310,9 315,9 322, ,9 328,8 336,1 341,4 345,7 351,1 356,7 362,7 368,2 371,4 376,3 380, ,9 384,6 389,8 392,2 395,2 401, ,4 91,4 91,2 93,5 94,0 95,1 95,5 97,0 99,2 98,3 98,4 100, ,7 100,3 101,6 100,6 101,8 103,7 105,1 110,0 109,5 108,9 112,1 112, ,3 114,7 116,0 117,6 118,4 121, ,3 13,8 6,8 3,5 8,4 2,7-8,6 3,9-3,7 4,0 5,8 0, ,0 0,3 6,5 7,1 6,0-2,3 29,3 7,8 18,0 11,3 9,7 10, ,9 10,2 6,9 5,2 7, ,2 10,0 3,8 3,7 5,5 2,8-2,0 2,3-1,6 6,3 2,9 1, ,3 3,8 6,5 8,7 5,1 6,7 14,8 9,6 14,4 8,7 9,7 13, ,0 10,2 7,7 6,3 6, ,0 739,9 815,5 881,7 883,5 916, ,6 995, , , , , ,8 906,9 892, ,9 926,2 929, , , , , , , ,3 968, , , ,

4 GSYH (% değişim) (2009 bazlı yeni seriye göre) Birinci çeyrek 7,4 5,4 4,8 3,6 İkinci çeyrek 5,4 4,9 7,2 Üçüncü çeyrek 11,3-0,8 5,8 Dördüncü çeyrek 7,3 4,2 7,5 Yıllık 7,4 3,2 6,1 Fiyatlar (% değişim) TÜFE Yİ-ÜFE Haziran 2,61-0,27.Haziran 3,03 0,07.Ocak - Haziran 9,17 5,89.Ocak - Haziran 15,52 7,82.Yıllık 15,39 10,90.Yıllık 23,71 14,87.Yıllık ortalama 11,49 9,36.Yıllık ortalama 16,57 9,98 Dış Ticaret (Milyon $) Mayıs. İhracat ,33. İthalat ,46. Açık ,69.İhracat/ithalat (%) 64,8 64,9 Ocak-Mayıs. İhracat ,87. İthalat ,23. Açık ,39.İhracat/ithalat (%) 66,3 72,1 Yıllık (Mayıs itibarıyla). İhracat ,45. İthalat ,03. Açık ,36.İhracat/ithalat (%) 65,0 71,3 Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) (Ocak-Mayıs) Cari işlemler dengesi ,6 Döviz geliri ,5. İhracat ,6. Seyahat ,1. Faiz ,0. Diğer ,5 Döviz gideri ,2. İthalat ,3. Seyahat ,0. Faiz ,2. Diğer ,0 Cari işlemler dengesi (Milyon $ Mayıs itibarıyla yıllık) ,0 Merkez Bankası Döviz Rezervi (Milyon $) 06/07/18 07/07/17 Değişim (%) TOPLAM ,22.Döviz rezervi ,23.Altın ,80 Reel Kur Endeksi (2003=100) (TÜFE ye göre) Haziran ,00 Haziran 15 98,13 Haziran ,03 Haziran ,11 Haziran ,00 Haziran 17 91,76 Haziran ,10 Haziran 18 77,10 Merkezi Yönetim Bütçesi (Milyon ) (Ocak-Haziran). Gelir ,18. Harcama ,20. Denge ,64. Faiz dışı denge İç Borç Stoku.Mayıs 556,4 490,2 13,50 Yurtiçindekilerin Toplam Mevduatı (Bin ) Toplam ,66. Vadesiz ,41. Vadeli ,24 Yurtiçi Yerleşiklere Ait DTH (Milyon $). Toplam ,23. ABD Doları ,65. Euro (Dolar karşılığı) ,41. Diğer dövizler (dolar karşılığı) ,08. Kıymetli madenler depo hesapları (dolar karşılığı) ,82 Mevduatın Vade Dağılımı (Bin ) 29/06/18 30/06/17 Değ. (%) a- mevduat ,51. Vadesiz ve yedi gün ihbarlı ,88. Bir ay ,91. Üç ay ,80. Altı ay ,86 ve daha uzun ,14 b-yabancı para mevduat ,98. Vadesiz ve yedi gün ihbarlı ,45. Bir ay ,76. Üç ay ,42. Altı ay ,28 ve daha uzun ,91 Mevduat Bankaları Kredileri (Bin ) Toplam ,69 Yurtiçi krediler ,33. krediler ,97.Yabancı para krediler ,00 Yurtdışı krediler ,41 Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları (Bin ) 06/07/18 07/07/17 Değ.(%) Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları ,18. Tüketici kredileri ,41 Konut ,56 Taşıt ,64 Diğer ,46.Kredi kartları ,79 Tasfiye olunacak. Tüketici kredileri ,92. Kredi kartları ,94 Repo Hacmi (Bin ) 13/07/18 13/07/17 Değ. (%). Müşterilerle yapılan ,27. Mali kuruluşlar arasında yapılan ,81 Ağırlıklı Ortalama Mevduat Faiz Oranları (Akım) ( ) TL mevduata. Bir yıl ve daha uzun vade. Tüm vadeler ortalaması 14,91 16,99 17,75 17,76 14,71 15,99 ABD Doları mevduata 2,61 3,67 3,64 3,27 3,62 3,24 Euro mevduata 1,04 1,63 1,79 1,36 1,56 1,38 126

5 Para Arzı (Bin ) M ,88 DOLAŞIMDAKİ PARA ,85 Dolaşıma Çıkan Banknot + Madeni Para ,25 Banka Kasaları (-) ,32 VADESİZ MEVDUAT (TL) ,84 Mevduat Bankaları ,24 Katılım Bankaları ,18 TCMB ,42 VADESİZ MEVDUAT (YP) ,58 Mevduat Bankaları ,23 Katılım Bankaları ,30 TCMB ,97 M ,82 VADELİ MEVDUAT (TL) ,51 Mevduat Bankaları ,50 Katılım Bankaları ,64 TCMB - - VADELİ MEVDUAT (YP) ,92 Mevduat Bankaları ,40 Katılım Bankaları ,45 TCMB - - M ,08 REPO ,59 PARA PİYASASI FONLARI (B TİPİ LİKİT FONLAR) ,32 İHRAÇ EDİLEN MENKUL DEĞERLER ,20 İşsizlik Verileri (Nisan 2018 itibarıyla) Toplam Erkek Kadın. 15 ve daha yukarı yaşta nüfus (Bin kişi) İşgücü (Bin kişi) İstihdam (Bin kişi) İşsiz (Bin kişi) İşsizlik oranı (%) 9,6 8,3 12,3. Tarım dışı işsizlik oranı (%) 11,4 9,5 15,8. Genç nüfusta (15-24 yaş) işsizlik oranı (%) 16,9 14,1 22,0 Tüketici Güven Endeksi* Haziran 18 Mayıs 18 Değ.(%) Tüketici Güven Endeksi 70,3 69,9 0,6.Hanenin maddi durum beklentisi 89,1 89,0 0,1.Genel ekonomik durum beklentisi 92,1 90,8 1,4.İşsiz sayısı beklentisi (**) 75,4 72,9 3,4.Tasarruf etme ihtimali 24,6 26,8-8,2 (*)Beklentiler gelecek 12 aylık dönem için sorgulanıyor. (**)Söz konusu endeksin artması, işsiz sayısı beklentisinde azalışı, azalması ise işsiz sayısı beklentisinde artışı gösteriyor. İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (%) Haziran 78,3 79,0 Sanayi Üretimi Değişimi (%) Mayıs 2018 Mayıs 2017.Arındırılmamış endekse göre (yıllık) 7,0 6,0.Takvim etkisinden arındırılmış endekse göre (yıllık) 6,4 5,1.Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış endekse göre (bir önceki aya göre) -1,6-1,4 Yatırım Teşvikleri Belgeleri (Milyon ) (Ocak-Mayıs).Enerji ,5.Hizmetler ,3.İmalat ,1.Madencilik ,9 Toplam ,8 Şirket Kuruluşları (Ocak-Mayıs) Değ. (%). Kurulan ,26. Kapanan ,09 İnşaat Ruhsatı ve Yapı Kullanma İzin Belgesi Daire sayısı (Ocak-Mart). Ruhsat ,85. Yapı kullanma izin belgesi ,44 Protestolu Senetler (Ocak - Mayıs). Adet ,42. Tutar (Bin TL) ,28 Turist Sayısı Ocak - Mayıs ,81 Dış Borç Anapara ve Faiz Ödemesi (Milyon $) (Ocak-Mayıs) Toplam ,06. Kamu ,48. Merkez Bankası ,29 DIŞ BORÇ STOKU (Milyon $) Ç Kısa Uzun Kamu sektörü Kısa Uzun TCMB Kısa Uzun Özel sektör Kısa Uzun ÖNCEKİ DÖNEME GÖRE FARK (Milyon Dolar) Kısa Uzun Kamu sektörü Kısa Uzun TCMB Kısa Uzun Özel sektör Kısa Uzun ÖNCEKİ DÖNEME GÖRE DEĞİŞİM (Yüzde) 2,72 11,15 2,25-1,38 3,32 Kısa 3,73 16,21-3,74-22,03 1,40 Uzun 2,37 9,48 4,39 8,95 4,31 Kamu sektörü 3,24 10,69 5,68-3,82 1,96 Kısa 8,72 12,12 9,17-15,77 4,13 Uzun 2,18 10,42 5,04-1,25 1,51 TCMB -2,06-18,84-38,14-46,56-52,55 Kısa -2,11-13,64-37,50-48,54-58,94 Uzun -2,05-19,65-38,24-46,24-51,34 Özel sektör 2,51 11,44 1,02 0,07 5,02 Kısa 2,58 17,23-6,35-23,14 1,35 Uzun 2,48 9,11 4,32 15,71 7,65 127