Transkript

1

2 1.Su 2.Sağlık kurumlarında su kaynaklı enfeksiyonlar 3.Gıda güvenirliliği 4.Su ve gıda ile bulaşan hastalıklar Besin zehirlenmeleri (botulismus dahil) Tifo Kolera Viral hepatit A Bruselloz (malta humması) Poliomiyelit (çocuk felci) 5.Sağlık kurumlarında alınabilecek önlemler

3 Bilinen tüm yaşam biçimleri için gerekli ve vazgeçilmez olan tatsız ve kokusuz bir maddedir. Su, canlıların yaşaması için hayati bir öneme sahiptir. Küçük miktarlarda çıplak gözle bakıldığında renksizdir. Dünya üzerinde farklı şekillerde bol miktarda bulunur.

4 İçme Temizlik (sebze, meyve, bulaşık/çamaşır) Banyo Yüzme Bahçelerin sulanması

5 Hastane ortamında su kaynaklı enfeksiyonların bulaş yolları; Doğrudan temas (örneğin hidroterapi) Su içimi (örneğin kirli buz tüketimi) Dolaylı temas Su kaynaklarından yayılan aerosoller Kontamine olmuş aspirasyon suları

6 Su kaynaklı patojenlerin el ile geçişini önlemek için bariyer önlemler (eldiven) kullanılır ve el hijyeni sağlanır. Kirli su veya cihaz solüsyonları gibi sıvılar ortamdan uzaklaştırılır. Hasta bakım alanlarına dekoratif çeşme ve balık havuzları yerleştirmekten kaçınılır.

7 Endoskop ve bronkoskoplarda: Su bazlı mikroorganizmalarla istenmeden oluşabilecek kontaminasyonu önlemek için; bilimsel literatür ve üretici firma talimatlarına göre temizlik, dezenfeksiyon ve bakımları yapılır. Durulamada en yüksek kalite de su kullanılır. Temizlik ve dezenfeksiyonu yapılan iç kanalları kurutulur.

8 Buz makineleri, buz direk ellenmez, buz almadan önce eller yıkanır. Buz almak için yüzeyi düzgün bir kürek kullanılır. Tüketim amaçlı buzlar üzerine ilaç veya tıbbi solüsyonlar kullanılmaz. Buz deposunun düzenli olarak temizlik ve dezenfeksiyonu yapılır.

9 Hidroterapi kazanları ve havuzlar: Her hastanın kullanımından sonra boşaltılır ve üretici firma talimatına uygun olarak dezenfekte edilir. Büyük hidroterapi havuzu kullanım öncesi hastanın yaraları, fekal inkontinans durumu sorgulanır. Bu havuzların ph ve klor kalıntı seviyelerine bakılmalıdır.

10 Besleyici değerini kaybetmemiş, fiziksel, kimyasal ve biyolojik tehlikeler açısından temiz ve bozulmamış gıdalardır. Çiftlikten çatala kadar geçen tüm aşamalarda gıdalar farklı kaynaklardan çeşitli zararlı unsurlarla bulaşabilmektedir.

11 1. Temizlik 2. Çiğ Gıdalarla Pişmiş Gıdaların Ayrılması 3. Uygun Pişirme 4. Gıdaların Güvenli Sıcaklıkta Saklanması 5. Hammadde Kullanımı

12

13 1. Temizlik: Gıdalar hazırlamaya başlamadan önceki kişisel temizliğe dikkat edilmelidir. Gıdalar hazırlanmadan önce ellerin yıkanması ve hazırlama ve hazırlama esnasında da yıkama işlemi tekrarlanması gerekir.

14 2. Çiğ Gıdalarla Pişmiş Gıdaların Ayrılması: Gıdaların hazırlanma aşamasında taze et, kanatlı hayvan eti ve deniz ürünlerinin diğer gıdalardan ayrılması gerekir. Özelikle çiğ gıdaların hazırlanmasında kullanılan bıçak ve kesim tahtalarının mutlaka ayrı olması, hazırlanmış gıdalar ile çiğ gıdaların birbirinden ayrılacak şekilde kapalı kaplarda saklanması gerekmektedir.

15 3. Uygun Pişirme: Gıdaların kaynatılmasında en az 75 dereceye ulaşılması, et ve kanatlı hayvan etlerinin sularının pembe değil, berrak olmasına dikkat edilmesi gerekir. Uygun pişirme yöntemi tehlikeli mikroorganizmaları öldürür.

16 4. Gıdaların Güvenli Sıcaklıkta Saklanması: Pişmiş gıdaların iki saatten fazla oda sıcaklığında bırakılmaması, pişmiş ve hassas gıdaların 5 derecenin altında soğutulması; servis sırasında ise pişmiş gıdaların 60 derecenin üzerinde ısıtılması gerekir. Gıdaların çok uzun süre buzdolabında saklanmaması, donmuş ürünlerin oda sıcaklığında değil, buzdolabının alt rafında çözülmeye bırakılması uygundur.

17 5. Hammadde Kullanımı: Taze ve sağlıklı gıda seçmeye özen göstermek, gıdaların hazırlanmasında temiz su kullanmak özelikle taze yenecek meyve ve sebzeleri akan su altında yıkamak gerekir.

18 Gıda işlemi için güvenli gıda seçin Gıdalarınızı tam olarak pişirin Pişmiş gıdaları vakit geçirmeden hemen yiyin Pişmiş gıdaları dikkatli saklayın Pişmiş gıdaları bütünü ile ısıtma işlemine tabi tutun Pişmiş gıdalar ile çiğ gıdaların temasını önleyin Kişisel temizlik kurallarına uyun Tüm mutfak yüzeylerini temiz tutun Gıdaları böcekler, kemirgen ve diğer hayvanlardan koruyun Temiz su kullanın

19

20 Besin zehirlenmeleri (botulismus dahil) Tifo Kolera Viral hepatit A Bruselloz (malta humması) Poliomiyelit (çocuk felci) Toksoplazmoz Bağırsak veremi Tularemi

21 2017 yılında su ve gıda ile bulaşan hastalıkların Türkiye İstatistik Kurumu'nun ölüm verileri; Enfeksiyon ve parazit hastalıklar, İshal ve gastroenterit, enfeksiyoz, 345 Tüberküloz, 469 Septisemi, Viral hepatitler, 559

22 Besin zehirlenmesi; herhangi bir yiyecek ya da içeceğin tüketimi sonucu meydana gelen enfeksiyon veya intoksikasyon durumuna verilen genel isimdir. Besin enfeksiyonları, zararlı bakterilerin ürediği yiyeceğin tüketilmesi sonucu oluşan besin zehirlenmeleridir. Besin intoksikasyonu ise toksin (zehir) üreten bazı bakterilerin ürettiği toksinli yiyeceğin yenmesi ile oluşan besin zehirlenmeleridir.

23 Etkeni: Bakteriler, virüsler, parazitler Bulaşma yolu: Ağız yoluyla kirli (kontamine) su ve gıdaların alınması sonucu bulaşır. Kişisel temizlik kurallarına uyulmaması ve özellikle el temizliğine dikkat edilmemesi, bulaşmada çok önemlidir.

24 Belirtileri: Besin zehirlenmeleri, farklı belirtilerle seyreden çok sayıda hastalığı kapsar. Bu hastalıklarda en sık görülen belirti diyare ve gastroenteritdir. Karın ağrısı, bulantı ve kusma eşlik edebilir. Yaz aylarında daha sık karşılaşılır. Temiz su ve gıda temini ile önlenebilir olması en önemli özelliğidir.

25 Korunmada; Besinleri, özellikle potansiyel riskli besinleri uygun süre ve sıcaklıkta pişirin. Mümkünse sıcaklığı bir yemek termometresi ile kontrol edin! Pastörize edilmemiş süt ve süt ürünlerini kullanmayın. Sebze ve meyveleri bol akan su altında iyice yıkayın.

26 Kıymadan yapılan besinlerin iyice piştiğine emin olun. İçme suyunuzu güvenilir kaynaklardan temin edin, güvenilirliğinden emin değilseniz kaynatın ya da mümkünse eczanelerden satın alacağınız klor tabletlerini kullanım talimatına uygun olarak kullanın. Özellikle tuvalet sonrası el temizliğine dikkat edin.

27 Etkeni: Bakteriler Bulaşma yolu: Ağız yoluyla kirli (kontamine) su ve gıdaların alınması sonucu bulaşır. Belirtileri: Baş ağrısı İştahsızlık, kusma, ishal ya da kabızlık Su kaybı (dehidratasyon) Yüksek ateş (40 dereceye kadar) Kol ve bacak ağrısı Dalgınlık Ayrıca karın ve göğüs cildinde döküntüler görülebilir

28 İnkubasyon periyodu: ortalama (7-21) gün Önemi: Salgınlara neden olur Özellikle yaz aylarında görülür Tedavi edilmediği takdirde bağırsak delinmesi ve kanama gibi ciddi sorunlara neden olabilir. Mutlaka hekim kontrolünde tedavi edilmelidir.

29 Komplikasyonlar: Bağırsak kanaması, perforasyonu, kolesistit, kolanjit, perikardit, miyokardit, arterit, osteomiyelit, yumuşak doku enfeksiyonları, karaciğer ve dalak apseleri Bağırsak taşıyıcılığı: Enfeksiyonu geçirenlerde 3 ay içinde oran %7-20, kronik taşıyıcılık %2-5, yaş arası kadınlarda sık görülmektedir.

30 Korunma; İçme ve kullanma sularının gerekli arıtma sistemlerinden geçirilmesi. Tifolu hastaların Sağlık Müdürlüklerine ihbarı zorunludur. Tifolu hastaların tuvaletlerinin dezenfekte edilmesi. Aşılama(1896 yılından itibaren aşı mevcut). Hastane ortamında izolasyon-el hijyeni sağlanması. İş yerlerinde mutfak çalışanlarının salmonella açısında araştırılması gerekmektedir.

31 Etkeni: Vibrio cholerae isimli bakteridir. Bulaşma Yolu: Genellikle kontamine su ve gıdaların ağız yolu ile alınması sonucu bulaşır. Daha çok fekal- oral yol ile bulaşır.

32 İnkübasyon süresi; birkaç saatten 5 güne kadar değişir. Ağır öldürücü tablolara kadar gitmektedir. Belirtileri; İlk bağırsak hareketlerinin artması ile başlar bulantı-kusma ile devam eder. Yoğun sıvı kaybıyla genelde son bulur. Hastalık, daha çok yaz ve sonbahar mevsiminde ve her yaşta görülür, salgınlar yapar.

33 Korunma; Hastaların AÇT takibi yapılması, dehidratasyonun değerlendirilmesi gerekmektedir. Diyare bitene kadar kaybedilen sıvının yerine konması hesaplanmalıdır. Atıkların ayrıştırılması gerekmektedir. İçme ve kullanma sularının temizliği ve su örneklerinin belirli periyotlarla alınması gerekmektedir. Salgın durumunda Sağlık Müdürlüğü Bulaşıcı Hastalıklar Şubesi'ne bildirilmesi zorunludur.

34 Aşı: Her ne kadar bazı ülkelerde kolera aşıları mevcut olsa ve uygulansa da (Dukoral, Mutacol vs.), bu aşıların hastalığa karşı güçlü bir bağışıklık geliştirdikleri söylenemez.

35 Belirtileri: İştahsızlık, Hâlsizlik, Bulantı, Kusma, Koyu renkli idrar çıkarma, Sarılık görülür.

36 ttp:// Risk altındaki bireyler: Sağlık koşullarının yetersiz olduğu ortamlarda toplu yaşayanlar Askeri birlikler, kreşler, öğrenci yurtları Gelişmiş ülkelerden endemik alanlara seyahat edenler Damar içi ilaç kullanıcıları İnsan atıkları ile doğrudan temasta olan kanalizasyon işçileri

37 Korunmada; en önemli nokta genel hijyenik koşullara uyulmasıdır. El yıkama İnfeksiyöz dışkıların ve kontamine maddelerin dezenfeksiyonu, uygun şekilde yok edilmesi Alt yapı koşullarının düzeltilmesi Suların temizliği çok önemlidir, yeterli klorlama veya 10 dakika kaynama ile sağlanır.

38 Pasif immunizasyon Virusla temastan sonra erken inkübasyon periyodu sırasında immun serum globulin ml/kg intramüsküler tek doz yapılabilir ( % ) oranında 2-6 ay koruyucudur. Aktif immunizasyon İnfeksiyöz virus veya komponentleri insana verilerek aktif immun cevabın uyarılması ile antikor üretimi oluşturulmaya çalışılır. Aşı iki ya da üç dozda yapılır. İlk doz ve ikinci doz arasında altı ay süre önerilir. %95 ten fazla oranda bağışıklık oluşturur. Etkinliği en az 20 yıl sürer.

39 Bulaş kaynağı; Enfekte hayvanların Eti Sütü Salyaları İdrarı Dışkısı Atık yavruları Bulaş yolu; Sindirim sistemi İnhalasyon Kontamine ürünlere ve materyallere çıplak elle temas ttps://

40 Hayvan bakıcıları, çobanlar, mezbaha çalışanları, sütçüler, suni tohumlama yapan teknisyenler ve veteriner hekimlerin, enfekte hayvan dokuları, deri ve yünleri gibi hayvansal materyallerle devamlı temas riski vardır. Bu meslek grupları, brusellozis, bulaşma yolları ve önlemler hakkında devamlı bilgilendirilmelidir.

41 Mezbahaların uygun yapılandırılması, periyodik temizlik ve dezenfeksiyon işlemlerinin yapılması, çevre temizliği ve kontamine atıkların uygun şekilde yok edilmesi için gerekli önlemler alınmalıdır.

42 Etken; Virüsler Bulaş yolu; Fekal-oral yolla bulaşır. Belirtileri; Ateş, Halsizlik, Bulantı, Baş ağrısı, Burun tıkanıklığı, Boğaz ağrısı, Öksürük

43 Korunma; Güvenli gıdalar ve içecek tüketilmelidir. Eller sık sık su ve sabun ile yıkanmalı veya el dezenfektanı kullanılmalıdır. Ellerin temiz olduğuna emin olunmadığında gözlere, buruna veya ağıza dokunulmamalıdır. Öksürme veya hapşırma anında ağız ve burun kol ile (elle değil) kapatılmalıdır. Öpüşme, sarılma veya yemek kapların paylaşılmasından kaçınarak hasta insanlarla yakın temas önlenmelidir. En etkili korunma aşılamadır.

44 tarihli bu fotoğraf aslında büyük bir trajediyi göstermekte. Poliomyelityani çocuk felci o yıllara kadar bir çok çocuğun ölmesine, kurtulabilenlerin ise ciddi düzeylerde sakatlıklara mahkum olmasına sebebiyet veren bir hastalıktı de Dr. Salk aşıyı bulana kadar ise fotoğraftaki tedavi yöntemi uygulanmaktaydı. Çocuk felcine neden olan virüs bazı şansız hastalarda beyin sapına yerleşerek buradaki solunum merkezini felç ediyor ve hastayı nefes alamaz hale getiriyordu. Buna engel olmak için yapılan bu ekmek fırını benzeri alet mekanik bir akciğer olup, çocukların nefes alıp vermesine yardımcı olmaya çalışsa da bu makinede aylarca yaşayan çocukların hemen hepsi hayatını kaybetmiştir.

45 Mutfakta kullanılan aletlerde dikkat edilecek hususlar; Paslanmaz olmalıdır. Zehirli malzeme içermeyen olmalıdır. Emici olmayan malzemeler kullanılmalıdır. Dayanıklı malzemeler olmalıdır. Tahta kullanılmamalı çünkü emicidir.

46 Mutfak ve yemek yenen yerlerde uygun bir havalandırma yapılmalı Mutfak içinde böceklerin üreyebileceği ölü noktaların iyice görülebilmesi ve temizlenebilmesi için gerekli aydınlatma sağlanmalı Mutfak zemini en az günde bir defa dezenfektan içeren deterjanla yıkanmalı Duvarlar belli periyotlarda yıkanmalı Tuvaletlerin yeterli sayı ve uygun nitelikte olmasına dikkat edilmeli

47 Sağlık çalışanlarının eğitimi verilmelidir; 1. Kişisel hijyen; işyeri çalışanları günlük giysileri ile işyerine girmemeli, iş giysileri giymeli ve bunları her gün veya daha sık değiştirmelidir. 2. Saç; Saçta yüksek miktarda bakteri vardır. 1 kişi günde ortalama 100 tel saç düşürür ve bu şekilde bakteri yayılabilir.

48 3. Ağız, burun ve kulak Yiyeceklerin üstüne öksürmeyin ve hapşırmayın Yiyeceklerin tadına parmaklarınızla bakmayın Tırnaklarınızı ısırmayın Tükürmeyin Sakız çiğnemeyin Sigara içmeyin

49 4. Cilt; Bütün ciltlerin üzerinde çok sayıda bakteri yaşar. Sivilceler cildin içindeki bakterilerden oluşur. Terlemedeki kötü koku, terin içindeki yaşamış olan bakterinin kokusudur. Cildinizi ve sivilcenizi yemek olan yerde kaşımayın çünkü ellerinize bakteri bulaşır. 5. Takılar, makyaj ve parfüm; Takılar iş ortamında takılmamalıdır bunlarda bakteri bulunmaktadır ve aynı zamanda takılar her an yiyeceklerin içine düşebilir. Fazla makyaj veya güçlü parfümler yiyeceklerin kokmasına neden olur.

50 İşveren sorumlulukları; 1. Gaita kültürü ( Salmonella ve shigella yönünden, 6 ayda bir) 2. Gaitanın mikroskobik incelenmesi ( Entamoeba hisolytika kistleri, giardia lamblia kistleri ve helmint yumurtaları yönünden, 6 ayda bir) 3. Burun ve boğaz kültürü; (Staphylococcus aureus yönünden; 6 ayda bir) 4. Akciğer grafisi Tüberküloz yönünden; yılda bir yapılması yer almaktadır.

51 Hijyenik kurallara uyma ve bunu bir alışkanlık haline getirmek için çaba sarf etmelidir. Soğuk algınlığı, bronşit vb. hastalıklara yakalandığı anlaşılır anlaşılmaz bunu yöneticilere bildirmelidir. Personel temizlik konusunda kurallara uyarak dikkat etmelidir.

52

53 1. Topçu W. A, Söylemir G, Doğanay M. Enfeksiyon Hastalıkları ve Mikrobiyolojisi 1, Nobel Kitabevleri, İstanbul, 2008: Bilici S, Uyar F. M, Beyhan Y, Sağlam F. Besin Zehirlenmeleri, Nedenleri ve Korunma Yolları, Klasmet Matbaacılık, Hacettepe Üniversitesi - Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü Ankara, 2008: Erişim Tarihi:27/05/ Koç S, Serbest Ş, Şengöz B, Arpa Y, Çakır Ş. Hastanelerde Enfeksiyon Önleme ve Kontrol Uygulamaları, Acıbadem Sağlık Grubu Yayınları, İstanbul, 2015: Tarihi:27/05/ Irmak H. Sularla İlişkili Hastalıklar, Klasmet Matbaacılık, Ankara, 2008: tarihi 27/05/ Kutluay T, Beyhan Y, Ciğerim N, Sağlam F, Tayfur M, Baş M, Dağ A. Toplu Beslenme Yapılan Kurumlarda Çalışan Personel İçin Sanitasyon/Hijyen Rehberi, Hatipoğlu Yayınevi, Ankara,2000: