DİŞLER; Diş Profili, çalışma sırasında iki çark arasındaki oranı sabit tutacak şekilde biçimlendirilir. Dişli profillerinde en çok kullanılan ve bu

Transkript

1

2 KAVRAMLAR Dişli Çarklar, eksenleri birbirine yakın veya birbirini kesen miller arasında hareket ve güç ileten makine elemanlarıdır. Çevrelerine diş açılmış iki dişli çark bir dişli çiftini oluştururlar ve bunlardan biri diğerini çevirir. Hareket ve kuvveti aktaran dişliye ÇEVİREN, diğerine de ÇEVRİLEN denir. Dişli çarklar biçimlerine ve takıldıkları millerin konumlarına göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılırlar.

3 DİŞLER; Diş Profili, çalışma sırasında iki çark arasındaki oranı sabit tutacak şekilde biçimlendirilir. Dişli profillerinde en çok kullanılan ve bu özelliği sağlayan eğri EVOLVENT eğrisidir. Evolvent, bir çember üzerinde kaymadan yuvarlanan bir doğru parçası üzerindeki bir noktanın çizdiği eğri olarak tanımlanmaktadır. Evolvent eğrisi, temel daire (base circle) olarak adlandırılan çember üzerinden başlar.

4 Dişli Çark Terimleri: Adım (t): Taksimat dairesi üzerinde bir diş kalınlığı ile ona komşu diş boşluğu arasındaki uzunluğa adım denir. Düz dişlilerde diş kalınlığı ile diş boşluğu mesafesi birbirine eşittir. Modül (m): Bir dişli çiftinde sabit bir orandır ve yuvarlanma dairesi çapının diş sayısına bölünmesi ile (m= D 0 /Z) veya Adım ın sayısına bölünmesi ile, m= t/ elde edilir. Amerikan standartlarında ise modül yerine «Diametral Pitch» ve «Circular pitch» kavramları geçerlidir ve Dp ve Cp ile gösterilirler. modül= 1 (inç) / Diametral pitch ve Modül= Circular pitch / Örnek ; Dp=10 ise modül = 25.4 / 10 m= 2.54 mm olur. Dişli çarklarda modül değerleri standartlaştırılmıştır. Dayanım hesapları uygulanarak bulunan modül, tablodan seçilerek uygulanır. Modülün diş profiline ve büyüklüğüne etkisi vardır. Dişli çarklar istenen diş profiline uygun modül kesicisi, azdırma gibi takımlar kullanılarak talaş kaldırma yöntemiyle üretilirler.

5 Dişli Çark Terimleri: Taksimat dairesi (Do): Dişli çarkların birbirleri üzerinde yuvarlandığı dairedir ve dişler bu daire üzerinde oluşturulur. Do= m *Z (modül*diş sayısı) Diş üstü dairesi (Da): Dişli çarkın en dış çapıdır. Bu çap değeri yuvarlanma dairesi çapından 2 modül fazladır. (Da= Do+2m) Diş Dibi Dairesi (Di): Diş üstü dairesinden 2 diş yüksekliği kadar küçüktür. Diş yüksekliği, yuvarlanma dairesinden diş üstü dairesine doğru 1 modül, diş dibi dairesine doğru 1.25 modül olmak üzere 2.25 modül yüksekliğindedir ve bu durumda diş dibi dairesi; Dİ = Do -2*1.25* m olarak hesaplanır.

6 DİŞLİ ÇARK ÇEŞİTLERİ Düz dişli çarklar; Kullanılacakları yere ve işleve göre; hareket dişlileri ve kuvvet dişlileri olarak iki kısımda incelenirler. Helisel dişli Çarklar; Yüksek hızlarda sessiz çalışması gereken yerlerde kullanılır. Bu dişlilerde dişlerin konumu dişli ekseni ile bir açı oluşturur. Teorik olarak dişlilerin eksen etrafında dönen bir helis meydana getirmesi gerekirse de pratikte düz olarak yapılmaktadır. Diğer dişli sistemlerine göre tercih edilen özelliği, kavramanın yavaş olması nedeniyle sessiz çalışmaları ve karışık eksen açılarındaki büyük kuvvetleri iletebilmeleridir.

7 Konik Dişli Çarklar; Konik dişliler, eksenleri birbirine paralel olmayan bir milden diğer bir mile hareket ve kuvvet iletmekte kullanılırlar. Torna tezgahında genel parça geometrisi işlendikten sonra Freze tezgahında dişler açılır.

8 Sonsuz vidalı dişli çark Yüksek devir oranları düşürülerek, yükün ağır ve hız oranının küçük olduğu yerlerde az bir kuvvet harcayarak çok iş görme sağlanır. Dişli çifti, sonsuz vida ve karşılık dişlisinden oluşmuştur. Sonsuz vida; dişler, dişli mili etrafında helisel bir yörünge üzerindedir. Vida kenar yüzleri 30 kremayer şeklindedir. Karşılık dişlisinin dış tarafında çalışır. Çalışma durumlarına göre sağ veya sol helis olarak yapılmakta olup 1,2,3,4 ve daha çok ağızlı olabilirler. Hesaplar sonsuz vidaya göre yapılır. Vida tek ağızlı ise düz dişliler gibi hesap edilirler, 2 ve daha çok ağızlı olduklarında helisel dişli gibi hesaplanırlar.

9 Dişli Çark İmalat Çizimleri: Dişli çarkların imalat çizimlerinde normalde dişler gösterilmez. Diş üstü dairesi ana çizgi ile, yuvarlanma dairesi eksen çizgisi ile gösterilir. Ayrıca kesit resimlerde diş dibi çapı ve diğer çaplar gösterilerek ölçülendirme ve gerekli imalat verileri (yüzey kalite, tolerans) eklenir. Dişlerin imalatına ilişkin veriler bir tablo halinde resmin uygun bir yerinde gösterilir. Bilgisayar Destekli Çizim olanakları dişli çarkların dişlerinin evolvent fonksiyonu kullanılarak modellenmesine olanak sağlar. Bu durum CNC tezgahları ile üretimi mümkün kılar.

10 KAVRAMA AÇISI

11 KAVRAMA AÇISI Taksimat dairesi d = m. z Temel daire

12