Kamu Finansmanı ve Borç Göstergeleri

Transkript

1 Kamu Finansmanı ve Borç Göstergeleri HAZIRLAYAN.1.14 RAPOR Doç.Dr.Binhan Elif YILMAZ Arş.Gör.Sinan ATAER 1. KAMU FİNANSMANI 13 yılının on aylık döneminde merkezi yönetim bütçe dengesi milyon TL lik açık vermiştir. Bu düzey 12 yılının Ocak-Ekim aralığında milyon TL dir. Bütçe emanetleri ve avanslar dikkate alınarak hesaplanan merkezi yönetim nakit dengesi, 13 yılının ilk on ayında milyon TL olarak gerçekleşirken aynı zamanda bu tutar, merkezi yönetim finansmanını oluşturmuştur. 12 yılına kıyasla azalan finansman ihtiyacına rağmen 13 yılı Ekim ayına kadar kamu finansmanına yönelik net borçlanma tutarı, milyon TL olup, 12 Ocak-Ekim dönemindeki net borçlanma tutarı olan milyon TL ye yaklaşmıştır milyon TL lik net borçlanmanın içerisinde dış borçlanmanın kullanım tutarı, Ocak, Nisan ve Ekim aylarında 2.5 milyon TL seviyelerini aşarak 12.5 milyon TL ye ulaşmıştır. Yıl boyunca gerçekleştirilen ödemeler dikkate alındığında net kullanım 4.98 milyon TL düzeyine inmiştir. Ancak dış borçlanmada Ocak-Ekim 13 aralığında ulaşılan bu seviye, Ocak-Ekim 12 aralığındaki milyon TL. lik seviyenin yüzde 3 fazlasına işaret etmektedir. TABLO 1. KAMU FİNANSMANI (Milyon TL) 12 (Ocak-Ekim) 13 (Ocak-Ekim) Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi Bütçe Emanetleri Diğer Emanetler Avanslar Merkezi Yönetim Nakit Dengesi Merkezi Yönetim Finansmanı Borçlanma (Net) Dış Borçlanma (net) Kullanım Ödeme İç Borçlanma (net) Sayfa 1 / 8

2 milyon TL lik net borçlanmanın içinde iç borçlanmanın kullanımı ise.346 milyon TL ye ulaşmıştır. Bir başka deyişle 13 yılı on aylık iç borçlanma gelişimine göre Hazine.346 milyon TL tutarında iç borçlanmaya imza atmıştır. 12 yılının aynı döneminde söz konusu tutar, milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Ancak 13 yılının son iki aylık verileri açıklandığında iç borçlanmanın ulaşacağı düzeye göre, 13 hedefinin aşılıp-aşılmayacağı belli olacaktır. İç borç stokundaki artışa iç borçlanma rakamlarının eşlik ettiği görülmektedir ve bu durum borcun çevrilebilirliği yönündeki kaygıları kuvvetlendirmektedir. 2. MERKEZİ YÖNETİM TOPLAM BORÇ STOKU Merkezi Yönetim, 518 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu na ekli (I), (II) ve (III) sayılı cetvellerde yer alan kamu idarelerinden oluşmaktadır. Merkezi Yönetim İç borç Stoku; Hazine Müsteşarlığı tarafından yurt içinde ihraç edilen DİBS kapsamında ve senede bağlı olup olmadığına bakılmaksızın yurt içinde Müsteşarlıkça üstlenilen tüm mali yükümlülüklerin toplamı, Merkezi Yönetim Dış Borç Stoku da, Merkezi Yönetim kapsamındaki kurum ve kuruluşların herhangi bir dış finansman kaynağından sağlamış oldukları her türlü mali yükümlülüklerin toplamıdır. Merkezi Yönetim Toplam Borç Stoku ise merkezi yönetim iç ve dış borç stokunun toplamıdır. Merkezi Yönetim İç Borç Stoku, 11 yılında milyon TL, 12 yılında milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Bir başka deyişle yılları arası iç borç stokunda yaklaşık yüzde 7 lik artış ortaya çıkmıştır. 13 yılının on aylık iç borç stoku da milyon TL yi aşmış olup, 12 yılından 13 yılı on aylık gerçekleşmeye dek bu kez artış oranı yüzde u geçmiştir. Merkezi Yönetim Dış Borç Stoku, 11 yılında milyon TL, 12 yılında milyon TL, 13 yılı Ekim ayı itibariyle milyon TL ye tırmanmıştır. Buna göre 12 yılından bu yana artış oranı 13 tamamlanmadan, yüzde 16 civarındadır. Merkezi Yönetim Toplam Borç Stoku 12 yılında milyon TL olarak gerçekleşirken, 13 yılının ilk on aylık dönemindeki gerçekleşme, milyon TL düzeyindedir. TABLO 2. MERKEZİ YÖNETİM TOPLAM BORÇ STOKU (Milyon TL) (Ocak-Ekim) Toplam Borç Stoku İç Borç Stoku Dış Borç Stoku BORÇ STOKUNUN UNSURLARI : İÇ BORÇ STOKU VE DIŞ BORÇ STOKU Merkezi Yönetim Toplam borç stokunun iç ve dış borç açısından dağılımında, iç borçların belirgin bir şekilde dış borçlardan fazla olduğu dikkat çekmektedir. 13 yılının Ocak-Ekim döneminde toplam borç stoku içinde iç borç stokunun payı geçmiş yıllara göre artış göstermiştir. Sayfa 2 / 8

3 GRAFİK 1. MERKEZİ YÖNETİM TOPLAM BORÇ STOKUNUN UNSURLARI (Ocak- Ekim) İç Borç Stoku (%) Dış Borç Stoku (%) 2.1. İÇ BORÇ STOKU İÇ BORÇ STOKUNUN ALACAKLILARA GÖRE DAĞILIMI İç borç stokunun alacaklıları arasında en önemli pay, bankacılık kesimine aittir. 2 yılından bu yana piyasa yapıcılığı sisteminin hayata geçmesiyle devlet iç borçlanma senetlerinin satışında aracılık edecek kuruluşlar, sektörün önde gelen bankalarından seçilmektedir. Ancak 9 yılından bu yana bankacılık kesiminin payı, belirgin şekilde azalmıştır. Söz konusu azalış, yurtdışı yerleşiklerin payında yaşanan artış ile telafi edilmiştir. TABLO 3. İÇ BORÇLANMANIN ALACAKLILARA GÖRE DAĞILIMI Ocak Ekim 13 Bankacılık Kesimi 63,4 62,9 56,7 5,5 48,9 Gerçek Kişiler 2,9 1,5 1,6,7,6 Tüzel Kişiler 18, ,7 19,8,1 Menkul Kıymet Yatırım Fonları 4,2 4,1 3,8 3,9 4,37 TCMB (*) 2, ,9 1,91 Yurtdışı Yerleşikler 8,6 12,5 17,3 23,2 24,1 (*)Nakit dışı DİBS'ler ile açık piyasa işlemlerinden kaynaklanan tutarları kapsamaktadır. Sayfa 3 / 8

4 GRAFİK 2. İÇ BORÇLANMANIN ALACAKLILARA GÖRE DAĞILIMI (Ocak-Ekim 13) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kamu Bankaları Özel Bankalar Yabancı Bankalar Kalkınma ve Yatırım Bankaları Gerçek Kişiler Tüzel Kişiler Menkul Kıymet Yatırım Fonları 13 yılının on aylık döneminde iç borçlanma araçlarının alacaklıları arasında kamu bankalarının payı yüzde 19,6 dan,4 e çıkarken, özel bankaların pay yüzde 22,8 den 21,9 a gerilemiştir. Aynı dönem içerisinde yurtdışı yerleşiklerin DİBS sahipliği yüzde 24,2 den 23 e inmiştir. Bu alanda bir başka gelişme ise DİBS sahipliğinde yüzde 1 lik artışın görüldüğü menkul kıymet yatırım fonlarında ortaya çıkmıştır İÇ BORÇLAMANIN DÖVİZ-FAİZ YAPISI 4 yılından bu yana Hazine nin borçlanma risk ve maliyetini minimize etmesi ve daha rantabl, verimli borçlanabilmesi için geliştirdiği stratejik ölçüt uygulaması ile nakit iç borçlanmanın, daha çok sabit getirili ve TL cinsinden gerçekleştirilmesi ve vadenin uzatılması hedeflenmektedir. Hazine, borçlanma ihtiyacını karşılarken çeşitli risklerle karşı karşıya kalmaktadır. İç borçlanma ile özellikle faiz riskini yüklenen Hazine, piyasa faiz oranlarının yüksekliği karşısında vadeyi kısaltarak, uzun vadeli maliyetlerinde bir düşüş gerçekleştirmeye çalışmaktadır. Hazine nin borcunun vadesini sabit faizli tahviller ile uzatması durumunda, tahviller üzerindeki faiz riski yatırımcı üzerinde kalmaktadır. Borcun itfasına kadar geçen sürede faiz oranlarının yükselmesi halinde, alıcılar zarara uğramakta, faiz oranlarının düştüğü durumlarda alıcılar kâr elde edebilmektedir. Hazine açısından ise tersi bir durum ortaya çıkmaktadır. Sabit faizli tahviller ile vadeyi uzatan Hazine nin, faiz oranları düştüğünde reel maliyetlerinde artış olurken, faiz oranları yükseldiğinde reel maliyetlerinde bir azalma olmaktadır. Sayfa 4 / 8

5 GRAFİK 3. İÇ BORÇLANMA ARAÇLARININ ENSTRÜMANLARI (Ocak Ekim 13) Sabit Kuponlu 6% TÜFE'ye Endeksli % Kuponsuz 8% Değişken Faizli 12% Hazine nin uyguladığı stratejik ölçütlere göre nakit iç borçlanmada dövize endeksli iç borçlanma yapılmaması ve döviz cinsinden iç borçlanmanın sınırlandırılması hedeflenmektedir. Bu şekilde Hazine döviz kurundaki hareketliliğin maliyetinden kurtulmuş olmaktadır. 12 yılı ilk on aylık stratejik ölçüt uygulaması ile beraber döviz cinsi (gerek sabit faizli, gerekse değişken faizli) iç borçlanma sıfırlanmış, bu alandaki aynı gelişim 13 yılının ilk on aylık döneminde de gözlenmiştir. Bunun yanında 12 yılının Ocak-Ekim döneminde ve 13 yılının aynı döneminde iç borçlanma tamamen TL cinsinden gerçekleşmiştir DIŞ BORÇ STOKU DIŞ BORÇ STOKUNUN UNSURLARI : KAMU VE ÖZEL SEKTÖR BORCU Kamu sektörü dış borç stoku, iç borç stokuna oranla daha düşük hızla artmaktadır. Dış borçlanma ise son yıllarda özellikle yüksek reel faiz ve düşük kur uygulamasında özel sektöre kaymaktadır. Sayfa 5 / 8

6 TABLO 4. BRÜT DIŞ BORÇ STOKUNUN UNSURLARI (Milyon ABD Doları) KAMU SEKÖRÜ DIŞ BORÇ STOKU (1) TCMB DIŞ BORÇ STOKU (2) ÖZEL SEKTÖR DIŞ BORÇ STOKU (3) TOPLAM DIŞ BORÇ STOKU (1+2+3) Ç Ç Ç ÖZEL SEKTÖR DIŞ BORÇ STOKU Ülkemizde uzun yıllar toplam dış borç stokunun önemli bir kısmı, son yıllarda payı düşmekle beraber kamu veya kamuya ait kuruluşların borçlarından oluşmuştur. Türkiye nin toplam borçluluğu göz önüne alındığında, aslında kamu sektörünün dışarıdan borçlanmak yerine, daha çok iç borçlanma yoluna gittiği anlaşılmaktadır. GRAFİK 4. DIŞ BORÇLARIN BORÇLULARA GÖRE DAĞILIMI Ç1 13 Ç2 13 Ç3 Özel Sektör Kamu Sektörü Sayfa 6 / 8

7 Ülkemizde dış kaynak kullanımı daha önce kamu açıkları ya da kamu kesiminin tasarruf açığının kapatılması için kullanılırken son yıllarda yoğun bir şekilde özel sektör tasarruf açığının kapatılması için kullanılabilir hale gelmiştir. Bu durum toplam borç stokunun içerisinde kamu sektörü yerine özel sektör dış borçlarının artmasına neden olmaktadır ÖZEL SEKTÖR DIŞ BORÇ STOKUNUN VADE YAPISI Özel sektör dış borç stokunun içerisinde 9 yılı ile beraber kısa vadeli dış borçların payı artarken, uzun vadeli dış borçların payı azalmaya başlamıştır. Bu gelişme 13 yılında da devam etmiş, 11 yılından bu yana genel seyir, özel sektör dış borçlarında vadelerin kısalması şeklini almıştır. Kamu sektörü dış borç stokunda görülen uzun vade eğilimi, özel sektör dış borçları için artık geçerliliğini yitirmekte olup, günümüzde toplam özel sektör dış borçlarının yüzde 42 lik payı uzun, yüzde 58 lik payı ise kısa vadeli hale gelmiştir. GRAFİK 5. ÖZEL SEKTÖR DIŞ BORÇ STOKUNUN VADE YAPISI Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Ç1 Ç2 Ç UZUN VADELİ BORÇLAR KISA VADELİ BORÇLAR 3. BORÇ SERVİSİ Borç servisi, borç anapara taksiti ve borç faiz ödemesini kapsamaktadır. Borç faiz ödemeleri, iç ve dış faize ilişkin yapılan ödemelerden oluşmaktadır. Faiz ödemelerinin gerçekleştirildiği kaynak, bütçe gelirlerinin en önemli ve temel gelir kalemi olan vergi gelirleridir. 13 yılının on aylık döneminde vergi gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 17,7 oranında artarak 266,3 milyar TL ye ulaşmıştır. Aynı dönemde faiz giderleri de geçen yılın aynı döneminde göre yüzde 7 oranında artmıştır. 12 Ocak-Ekim döneminde faiz giderlerinin vergi gelirlerine oranı yüzde,3, 13 Ocak-Ekim döneminde ise yüzde 17,4 olarak gerçekleşmiştir. Sayfa 7 / 8

8 GRAFİK 6. FAİZ GİDERLERİ / VERGİ GELİRLERİ 15 5 Ocak - Ekim 12 Ocak-Ekim 13 Faiz Giderleri/Vergi Gelirleri 13 yılının on aylık döneminde bütçe giderleri geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık yüzde 14 oranında artarak 327,8 milyar TL ye ulaşmıştır. Bir bütçe gideri kalemi olan faiz giderlerinin bütçe giderlerine oranlanması ile bulunan, faiz giderlerinin bütçede yarattığı yük, 12 yılının on aylık döneminde yüzde 15, 13 yılının aynı döneminde yüzde 14,1 olarak gerçekleşmiştir. GRAFİK 7. FAİZ GİDERLERİ / BÜTÇE GİDERLERİ 15 5 Ocak - Ekim 12 Ocak-Ekim 13 Faiz Giderleri/Bütçe Giderleri Sayfa 8 / 8