Editörler Mustafa Kırlı & Hakan Seldüz. Maliyet Muhasebesi

Transkript

1 Editörler Mustafa Kırlı & Hakan Seldüz Maliyet Muhasebesi Yazarlar C. Yunus Özkurt Cengizhan Karaca Mehmet Akif Ayarlıoğlu Muhammed Ardıç Nurcan Günce Süleymen Dönertaş Ümmehan Erdil Şahin

2 Editörler Doç.Dr.Mustafa Kırlı - Yrd.Doç.Dr.Hakan Seldüz Maliyet Muhasebesi ISBN: Kitapta yer alan bölümlerin sorumluluğu yazarlarına aittir 1.Baskı 2018 Bu kitabın basım,yayın ve satış hakları Lisans Yayıncılık Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti.'ne aittir. Her hakkı saklıdır. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz ve dağıtılamaz. Gözde Matbaa Lisans Yayıncılık Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. Tahtakale Mah. Hicret Sokak No:8/A Avcılar-İSTANBUL e-posta : lisans@lisansyayincilik.com.tr

3 ÖNSÖZ Kamu kurumları ile diğer kar amacı gütmeyen işletmeler maliyet etkin faaliyet göstererek hizmet kalitelerini artırmayı ve özel sektör işletmeleri de maliyet odaklı rekabetçi avantaj sağlamayı hedeflerler. İşletmelerin, günümüz koşullarında faaliyetlerini sürdürebilmeleri büyük ölçüde maliyetlerini yönetebilmelerine bağlıdır. Bu ise maliyetlerin ancak doğru bir şekilde hesaplanmaları, kaydedilmeleri ve yorumlanmaları ile mümkün olabilir. Dolayısıyla, maliyetlerin anlaşılması ve hesaplanarak kaydedilmesi aşamalarını kapsayan maliyet muhasebesinin büyük önem arz ettiği ileri sürülebilir. Bu kitabın amacı; ön lisans ve lisans seviyelerinde okutulan Maliyet Muhasebesi derslerine bir kaynak teşkil etmesi ve piyasada ara eleman ile alt ve orta kademe yönetici pozisyonlarında çalışanların güncel temel bilgi ihtiyaçlarının giderilebilmesi şeklinde belirlenmiştir. Kapsamı ve içeriği bu doğrultuda tespit edilerek, farklı üniversitelerimizde görev yapan akademisyenlerimizle bir grup çalışması yürütülerek kitap hazırlanmıştır. Çalışma yedi bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde maliyet muhasebesinin kavramsal çerçevesi özetlenerek bir giriş yapılmıştır. Üretim maliyetlerinin bileşenleri olan direkt ilk madde-malzeme, işçilik ve genel üretim giderleri ise sırasıyla iki, üç ve dördüncü bölümlerde ele alınmıştır. Beşinci bölümde hizmet üretim maliyeti ve diğer giderler işlenmiş; altıncı bölümde maliyet hesaplama yöntemleri açıklanmıştır. Yedinci ve son bölümde ise maliyetlerin analiz edilip yönetsel kararlarda kullanımı özetlenerek kitap tamamlanmıştır. Teorik bilgilerin pekiştirilmesi amacıyla; her bölüm içerisinde ilgili alt başlık dâhilinde anlatılmakta olan konuya ait çözümlü örneklere ve bazı bölümlerin sonunda ise bölüm konusuna dair bütünleşik uygulama örneklerine yer verilmiştir. Uyumlu ve titiz çalışmalarından dolayı bölüm yazarlarımıza, fedakârlıkta bulunarak onlara çalışma ortamı ve destek sağlayan ailelerine ve kitabın planlanmasından baskısına kadar her aşamasını özveri ile sürdüren Lisans Yayıncılık personeline teşekkür eder; çalışmamızın öğrencilere ve diğer tüm kullanıcılara yararlı olmasını dileriz. İstanbul, 2018 Editörler Doç. Dr. Mustafa Kırlı Yrd. Doç. Dr. Hakan Seldüz III

4 IV

5 İÇİNDEKİLER Önsöz III Bölüm 1 MALİYET MUHASEBESİ İLE İLGİLİ KAVRAMSAL ÇERÇEVE 1.1. Bazı Temel Kavramlar 1.2. Maliyetin Bölümlenmesi 1.3. Maliyetlerin Sınıflandırılması Maliyetlerin İşletme Fonksiyonlarına Göre Sınıflandırması Maliyetlerin Çeşitlerine Göre Sınıflandırması Maliyetlerin Gider Yerleri Açısından Sınıflandırması Maliyetlerin Ürünlere ve Gider Yerlerine Yüklenmesine Göre Sınıflandırılması 1.4. Maliyet Muhasebesinin Amaçları 1.5.Tekdüzen Hesap Planında Maliyet Seçenekleri /A Seçeneğinde Maliyet Hesapları /B Seçeneğinde Maliyet Hesapları 1.6. Maliyet Hesaplarının İşleyişine İlişkin Uygulama Bölüm 2 ÜRETİM MALİYETLERİ DİREKT İLK MADDE VE MALZEME MALİYETLERİ 2.1. İlk Madde ve Malzeme Maliyetleri İlk Madde ve Malzeme Giderlerinin Unsurları İlk Madde Yardımcı Madde İşletme Malzemesi İlk Madde ve Malzeme Giderlerinin Üretilen Mamullerle İlişkisi ve Sınıflandırılması V

6 Ürünlerin Maliyetlerine Yüklenmelerine Göre Giderler Faaliyet(üretim) Hacmiyle İlişkilerine Göre Giderler 2.2. İlk Madde Malzemenin Kullanımına İlişkin Muhasebe Kayıtları ve Hesapların İşleyişi /A Seçeneği /B seçeneği 2.3. İlk Madde ve Malzeme Hareketlerinde Kullanılan Belgeler Stok Planlaması ve Stok Kontrolü Yöntemleri Gözle Kontrol Yöntemi En Düşük En Yüksek Yöntemi Çift Depo Yöntemi Sabit Sipariş Yöntemi ABC Yöntemi Barkod (Çizgi İmi) Yöntemi Radyo Frekansı ve Tanımlaması Yöntemi (RFIT) Tam Zamanında Yöntemi (TZÜ)(Just In Time-JIT) Kurumsal Kaynak Planlaması (ERP) 2.5. Stok Değerleme Yöntemleri Gerçek Stok Partileri Yöntemi (Has Maliyet) Ortalama Maliyet Yöntemi Basit Ortalama Maliyet Yöntemi Ağırlıklı (Tartılı) Ortalama Maliyet Yöntemi Hareketli Ortalama Maliyet Yöntemi İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi (FİFO) Son Giren İlk Çıkar Yöntemi (LİFO) Standart Maliyet Yöntemi Piyasa Fiyatı (Yenileme Maliyeti) Yöntemi Piyasa Fiyatı ile Alış Maliyetinden Düşük Olanıyla Değerleme Yöntemi 2.6. Stok Değerleme Yöntemlerine İlişkin Örnek Uygulamalar Bölüm 3 İŞÇİLİK GİDERLERİ 3.1. Ücret Kavramı Çeşitli Ücret Kavramları Ücret Üzerinden Yapılan Kesintiler VI

7 Vergi kesintileri Sosyal güvenlik primleri Diğer kesintiler Ücret ile İlgili Diğer Durumlar 3.2. İşçilik Takibi 3.3. İşçilik Unsurları 3.4. Ücret Hesaplama Sistemleri İş Kanununda Belirtilen Ücretler Genel Ücret Hesaplama Sistemleri Süre Esasında Ücret Sistemi Parça Başına (Akord) Ücret Sistemi Primli Ücret Sistemleri 3.5. Hizmet Üretim İşletmelerinde İşçilik Giderleri 3.6. İşçilik Giderleri ve Özel Durumlar 3.7. Bütçelenmiş İşçilik Giderleri Bölüm 4 ÜRETİM MALİYETLERİ: GENEL ÜRETİM GİDERLERİ 4.1. Gider Yeri (Maliyet Merkezi) Kavramı 4.2. Gider Yeri Ayrımının Nedenleri 4.3. Gider Yerlerinin Sınıflandırılması 4.4. Genel Üretim Giderleri Genel Üretim Giderlerinin Bütçelenmesi Faaliyet Hacminin Tahmini Maliyet Hacim İlişkilerinin Tahmini Genel Üretim Giderlerinin Yüklenmesinde Kullanılan Faaliyet Ölçülerinin Seçimi Genel Üretim Giderleri Yükleme Oranını Hesaplama Genel Üretim Gideri Farklarının Kapatılması Farklı Yükleme Oranlarının Kullanılması 4.5. Genel Üretim Giderlerinin Gider Yerlerine Dağıtımı Birinci Dağıtım: Giderlerin Gider Yerlerine Dağıtımı İkinci Dağıtım: Yardımcı Üretim ve Yardımcı Hizmet Gider Yerlerinde Toplanan Giderlerin, Esas Üretim Gider Yerlerine Dağıtımı Basit (Doğrudan) Dağıtım Yöntemi Kademeli Dağıtım Yöntemi VII

8 Matematiksel Dağıtım Yöntemi Üçüncü Dağıtım: Esas Üretim Gider Yerlerinden Mamullere Dağıtım Bölüm 5 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ VE DİĞER GİDERLER 5.1. Hizmet Kavramı 5.2. Hizmet Üretiminde Maliyetlerin Yapısı /A Seçeneğine Göre Hizmet Üretim Maliyetleri /B Seçeneğine Göre Hizmet Üretim Maliyetleri 5.3. Finansman Giderleri 5.4. Faaliyet Giderleri 5.5. Bağımsız Örnekler 5.6. Bütünleşik Uygulama Örnekleri Bölüm 6 MALİYET HESAPLAMA YÖNTEMLERİ 6.1. Sipariş Maliyet Yöntemi Sipariş Maliyet Yönteminin İşleyişi Sipariş Maliyetinin Hesaplanması Sipariş Maliyet Yönteminin Avantaj ve Dezavantajları Sipariş Maliyet Yöntemi Uygulama Örnekleri 6.2.Safha Maliyet Yöntemi Safha Maliyet Yönteminin Uygulama Aşamaları Safhaların Oluşturulması Miktar Akışının Belirlenmesi Eşdeğer Birimlerin Hesaplanması Eşdeğer Birim Maliyetinin Hesaplanması Mamul ve Yarı Mamul Maliyetinin Hesaplanması Maliyet Kontrolünün Yapılması Safha Maliyet Yönetiminin Avantaj ve Dezavantajları Safha Maliyet Yöntemi Uygulama Örnekleri 6.3.Fiili Maliyet Yöntemi 6.4.Standart Maliyet Yöntemi VIII

9 Standart Maliyet Yönteminin İşleyişi Standartların Belirlenmesi Genel Üretim Giderlerinin Bütçelenmesi Standart Maliyet Kartı Standart Maliyet Yönteminin Avantaj ve Dezavantajları Fark (Sapma) Analizleri Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri Farkları Direkt İşçilik Gideri Farkları Genel Üretim Giderleri Farkları 6.5.Birleşik İmalat ve Maliyetleme Birleşik Maliyetin Dağıtımı Üretim Miktarı Yöntemi Piyasa Değeri Yöntemi Net Satış Hasılatı Yöntemi Katsayı Yöntemi Yan Mamullerin Maliyetinin Hesaplanması 6.6.Fire Kavramı ve Maliyeti Üretim Kayıpları Bozuk Mamul Kusurlu Mamuller Artıklar ve Atıklar Fireler Sipariş Maliyet Yönteminde Fire Maliyetleri Safha Maliyet Yöntemine Göre Fire Maliyeti 6.7. Hizmet İşletmelerinde Maliyet Hesaplama Sipariş Maliyet Yöntemine Göre Hizmet maliyeti Safha Maliyet Yöntemine Göre Hizmet Maliyeti Bölüm 7 MALİYET ANALİZLERİ VE MALİYETLERİN YÖNETİM KARARLARINDA KULLANILMASI 7.1. Faaliyet Hacmiyle Giderler Arasındaki İlişki Sabit Giderler Değişken Giderler Karma Giderler 7.2. Toplam ve Birim Maliyet Fonksiyonlarının Belirlenmesi 7.3. Gider Faaliyet Hacmi İlişkilerinin Belirlenmesinde Kullanılan Yöntemler IX

10 Yargıya Dayalı Yöntemler Analitik Yöntem Muhasebe Yöntemi Matematik ve İstatistik Yöntemler En Düşük En Yüksek Noktalar Yöntemi Çifte Ortalamalar Yöntemi Grafik Yöntemi En Küçük Kareler (Regresyon) Yöntemi 7.4. Maliyet Hacim Kar İlişkileri Ve Kar Planlaması Maliyet Hacim Kar Analizi Kar Fonksiyonu Başabaş Noktası X