COĞRAFYA. kpss SORU. Lise ve Ön Lisans. Önce biz sorduk. Güncellenmiş Yeni Baskı. Genel Yetenek Genel Kültür. 120 Soruda

Transkript

1 Önce biz sorduk kpss Soruda 85 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Genel Yetenek Genel Kültür Lise ve Ön Lisans COĞRAFYA Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

2 Önder Cengiz KPSS LİSE VE ÖN LİSANS COĞRAFYA KONU ANLATIMLI ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 18. Baskı: 2018, Ankara Yayın-Proje: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 SUNU Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Lise ve Ön Lisans Genel Kültür Testinde önemli bir yer tutan Coğrafya kapsamındaki 18 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Türkiye nin Coğrafi Konumu, Türkiye nin Yer Şekilleri ve Özellikleri, Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü, Türkiye de Nüfus ve Yerleşme, Türkiye de Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık, Türkiye de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi, Türkiye de Ulaşım, Ticaret ve Turizm ve Türkiye nin Bölgesel Coğrafyası bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla somutlaştırılmasına, kavram haritaları, tablolar ve grafikler akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, cevaplı testler ve çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerimize teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Pegem Akademi Genel Merkezi Coğrafya Zümre Başkanı Önder Cengiz 2016 KPSS de Yer Alan 18 Coğrafya Sorusunun Oransal Dağılışı KONULAR Türkiye nin Fiziki Coğrafyası Türkiye nin Beşeri Coğrafyası Türkiye nin Ekonomik Coğrafyası YAKLAŞIK AĞIRLIK %39 (7 soru) %17 (3 soru) %44 (8 soru)

4

5 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Türkiye nin Coğrafi Konumu Mutlak Konum...1 Özel Tarihlerde Türkiye...5 Türkiye nin Mutlak Konumu ve Sonuçları...7 Türkiye nin Göreceli Konumu ve Sonuçları...9 Türkiye nin Jeopolitiği...12 Cevaplı Test BÖLÜM Türkiye nin Yerşekilleri Türkiye nin Yer Şekillerinin Genel Özellikleri...17 Fiziki Haritalar...17 Türkiye nin Jeolojik Geçmişi...18 Türkiye nin Şekillenmesinde Etkili Olan İç Kuvvetler...19 Türkiye nin Platoları ve Ovaları...23 Türkiye de Dış Kuvvetlerin Oluşturduğu Yer Şekilleri...25 Türkiye nin Kıyı Tipleri...34 Türkiye de Toprak Oluşumu ve Tipleri...35 Türkiye nin Su Varlığı...38 Türkiye de Doğal Afetler...44 Cevaplı Test...51 Çıkmış Sorular...54

6 vi 3. BÖLÜM Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü Türkiye nin İklimi...59 Türkiye de Sıcaklık...59 Türkiye de Basınç ve Rüzgârlar...62 Türkiye de Nemlilik ve Yağış...64 Türkiye de İklim Tipleri...67 Türkiye nin Bitki Örtüsü...69 Türkiye nin İklim Tipleri ve Bitki Örtüsü...74 Cevaplı Test...75 Çıkmış Sorular BÖLÜM Türkiye de Nüfus ve Yerleşme Türkiye nin Nüfus Özellikleri...81 Türkiye de Nüfusun Dağılışı ve Nüfus Yoğunluğu...83 Türkiye nin Nüfusu ve Nüfus Sayımları...87 Türkiye nin Nüfus Politikaları...87 Türkiye de Nüfus Projeksiyonları: Türkiye Nüfusunun Geleceği...88 Türkiye de Göçler...88 Türkiye de Yerleşme...91 Türkiye de Mesken Tipleri...96 Cevaplı Test...97 Çıkmış Sorular...100

7 vii 5. BÖLÜM Türkiye de Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık Anadolu Uygarlıkları Türkiye de Arazi Kullanımı Türkiye Ekonomisinin Sektörel Dağılımı Türkiye Ekonomisini Etkileyen Faktörler Türkiye de Tarım Türkiye de Hayvancılık Türkiye de Ormancılık Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Türkiye de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi Türkiye de Madenler Türkiye de Enerji Kaynakları Türkiye de Sanayi Cevaplı Test Çıkmış Sorular...158

8 viii 7. BÖLÜM Türkiye de Ulaşım, Ticaret ve Turizm Türkiye de Ulaşım Türkiye de Ticaret Türkiye de Turizm Türkiye nin 2023 Turizm Stratejisi Türkiye nin Millî Parkları Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Türkiye nin Coğrafi Bölgeleri Türkiye de Bölge Sınıflandırması Türkiye nin Bölgesel Kalkınma Projeleri Türkiye nin Coğrafi Bölgeleri Karadeniz Bölgesi Marmara Bölgesi Cevaplı Test Ege Bölgesi Akdeniz Bölgesi Cevaplı Test İç Anadolu Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi Cevaplı Test Çıkmış Sorular...235

9 1 1. BÖLÜM TÜRKİYE NİN COĞRAFİ KONUMU Not Türkiye den geçen en uzun paralel dairesi 36 o K (Hatay dan geçer.) dir. Türkiye den geçen en kısa paralel dairesi 42 o K (Sinop tan geçer.) dir. Paraleller Ekvator a ve birbirine 1 o aralıklarla çizilen hayali çemberlere paralel denir. Bir bölgenin Dünya üzerindeki yerine coğrafi konum denir. İki şekilde ifade edilir: Paralellerin başlıca özellikleri şunlardır: COĞRAFİ KONUM Mutlak Konum Göreceli Konum MUTLAK KONUM Başlangıç paraleli ve en uzun paralel dairesi Ekvator dur. Ekvator Oğlak Dönencesi Not Türkiye nin en kuzeyi ile en güneyi arasında 666 km lik kuş uçuşu uzaklık bulunmaktadır = = 666 km Dünya üzerindeki herhangi bir yerin başlangıç paraleli olan Ekvator a ve başlangıç meridyeni olan Greenwich e uzaklığının derece cinsinden ifadesine Mutlak Konum denir. Türkiye, Kuzey Paralelleri ile Doğu Meridyenleri arasında yer almaktadır. Ekvator dan kutuplara doğru boyları kısalır. Kutuplarda nokta hâlini alır. Ekvator, kutup noktalarına eşit uzaklıkta olan ve Dünya yı iki eşit yarım küreye ayıran en büyük paraleldir. Ekvator un kuzeyindeki alanlara Kuzey Yarım Küre, güneyindeki alanlara Güney Yarım Küre denir.

10 Kuzey Ekvator Ekvator Güney 90 tane Kuzey Yarım Küre'de, 90 tane Güney Yarım Küre'de olmak üzere toplam 180 tane paralel bulunur. Paraleller birer derece aralıklarla çizilmişlerdir. Aynı boylam üzerinde iki paralel arası kuş uçuşu uzaklık dünyanın her yerinde 111 km dir. Başlangıç meridyeni olarak İngiltere nin Greenwich kasabasından geçen meridyen kabul edilmiştir (1884 yılında Uluslararası Meridyen Konferansı). Meridyenlerin boyları birbirine eşittir. Meridyenler yarım dairedir. Aralarındaki kuş uçuşu uzaklık yalnızca Ekvator da 111 km dir. Bu mesafe kutuplara doğru gidildikçe daralır. Not Paralel ile enlem birbirine benzeyen ifadelerdir. Enlem bir noktanın Ekvator a uzaklığının açı (derece, dakika, saniye) cinsinden ifadesidir. Enlem, bir yerdeki sıcaklığı, bitki örtüsünü, nüfus ve yerleşmeyi etkiler. 111 km Daralır 0 Daralır Enlem: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın Ekvator a olan uzaklığının açı (derece, dakika, saniye) cinsinden ifadesidir. Açı Not Ardışık iki meridyen arası mesafenin en dar olduğu il Sinop tur. Ardışık iki meridyen arası mesafenin en geniş olduğu il Hatay dır. Enlem 0 Ardışık iki meridyen arası, güney-kuzey yönünde Dünya nın her yerinde mesafe olarak değişse de süre olarak her yerde 4 dakikadır. Meridyenler Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına 1 o aralıklarla çizilen hayali yarım dairelere meridyen denir. Meridyenlerin başlıca özellikleri şunlardır: Ülkemizde aynı meridyen yayı üzerinde yer alan kentlerin başlangıç meridyenine olan kuş uçuşu uzaklıkları eşit değildir. Başlangıç meridyeni ile yerel saat farkları eşittir. Başlangıç meridyeninin doğusunda kalan alanlara Doğu Yarım Küre (180 meridyenine kadar), batısında kalan alanlara Batı Yarım Küre denir.

11 3 Meridyenler 180 tane doğuda, 180 tane batıda olmak üzere toplam 360 tanedir. Not Türkiye nin herhangi iki ilinden geçen meridyen uzunlukları birbirine eşittir. Yerel Saat Hesaplamaları Verilen iki merkez arasındaki boylam farkı bulunur. (Aynı yarım kürede yer alıyorsa D-D, B-B çıkarılır. Farklı yarım kürede yer alıyorsa D+B, B+D toplanır.) 26 D 29 D 30 D 31 D 32 D A x B Greenwich Greenwich B - A = x (Boylam farkı) Verilen iki merkez arasında bulunan boylam farkı iki meridyen arasındaki sabit zaman aralığı olan 4 dakika ile çarpılır ve iki merkez arasındaki yerel saat farkı bulunur. x.4 = Yerel saat farkı Batı Doğu Meridyenler birer derece aralıklarla çizilmişlerdir. Dünya batıdan-doğuya doğru döndüğü için doğuda Güneş erken doğar, erken batar, dolayısıyla doğunun yerel saati daima ileridir. Yerel saati istenen merkez daha doğuda ise, verilen saate bulunan yerel saat farkı eklenir. Not Meridyen ile boylam birbirine benzeyen ifadelerdir. Boylam bir noktanın başlangıç meridyenine uzaklığının açı cinsinden ifadesidir. Boylam: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden ifadesidir. Açı B nin yerel saati = A nın yerel saati + (x.4) Yerel saati istenen merkez daha batıda ise, verilen saatten bulunan yerel saat farkı çıkarılır. A nın yerel saati = B nin yerel saati - (x.4) Not Dünya üzerindeki bir nokta (Boylam) Güneş in tam karşısına geldiği anda o noktada yerel saat 12:00 dir, öğle vaktidir, Güneş ışınları gün içerisinde en büyük açıyla düşer ve gölge boyu gün içerisindeki en kısa hâlini alır. Boylam 0 30 o Doğu Boylamı nda yer alan İzmit te yerel saat 11:30 iken aynı anda 36 o Doğu Boylamı nda bulunan Şanlıurfa da yerel saat kaçtır? Yerel saat: Dünya üzerindeki herhangi bir yerin Güneş in ufuk düzlemindeki konumuna göre belirlenen saatidir (Dinen kullanırız: namaz, sahur, iftar saatleri) 30 D İzmit 11:30 36 D Şanlıurfa? Not Aynı boylam üzerindeki noktalarda yerel saatler yıl boyunca aynıdır = 6 = (Boylam farkı) 6 4 = 24 = (Yerel saat farkı) = (Şanlıurfa nın yerel saati) Şanlıurfa İzmit e göre doğuda olduğu için toplama yapılır.

12 4 45 o Doğu Boylamı nda yer alan Iğdır da yerel saat iken, 33 o Doğu Boylamı nda yer alan Ankara da yerel saat kaçtır? 33 D 45 D Not Sabah Öğlen Güneş in ufuk düzlemindeki yükseltisi artar. Sıcaklıklar artar. Gölge boyları kısalır. Gölgeler batıya düşer. Ankara? Iğdır = 12 = (Boylam farkı) 12 4 = 48 = (Yerel saat farkı) = (Ankara nın yerel saati) Ankara Iğdır a göre batıda olduğu için çıkarma yapılır. Not Öğlen Akşam Güneş in ufuk düzlemindeki yükseltisi azalır. Sıcaklıklar azalır. Gölge boyları uzar. Gölgeler doğuya düşer. Güneş Hesaplamaları Dünya batıdan doğuya doğru hareket ettiği için, doğuda Güneş erken doğar, erken batar; batıda geç doğar, geç batar. 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde aynı boylam üzerinde bulunan tüm merkezlerde Güneş aynı anda doğar ve aynı anda batar. Ulusal (Ortak) Saat: Ulaşım, ticaret, haberleşme ve sosyal hizmetlerin daha düzenli yapılabilmesi için ülke içerisinde ortak saat belirlenir ve tüm merkezlerin saatleri bu zamana göre ayarlanır. Türkiye nin Doğu-Batı genişliği fazla olmadığı için aynı anda bir tek ortak saat kullanılır. 30 D 45 D 15:00 18:00 B Öğleden sonra 12:00 Öğleden önce 9: :00 D Kış mevsiminde İzmit (Geri saat dilimi) Yaz mevsiminde Iğdır (İleri saat dilimi) Aşağıda ekinoks tarihlerinde Türkiye'de bulunan dört farklı merkezde Güneş in konumunu inceleyelim. Not Türkiye de gün ışığından daha fazla faydalanabilmek için yaz mevsiminde 45 o Doğu (Iğdır) boylamının, kış mevsiminde 30 o Doğu (İzmit) boylamının yerel saatini ulusal (ortak) saat olarak kullanılırdı. Eylül 2016 da kış saati (geri saat) uygulaması kaldırılarak, yıl boyunca ileri saat uygulaması kullanılmaya başlanmıştır. (45 D Iğdır - 3. saat dilimi)

13 5 ÖZEL TARİHLERDE TÜRKİYE 21 Haziran (Yaz Gün Dönümü) 21 Aralık (Kış Gün Dönümü) 21 Mart - 23 Eylül (Ekinoks) Kuzey Kutup Dairesi Kuzey Kutup Dairesi Kuzey Kutup Dairesi Yengeç Dönencesi Ekvator Oğlak Dönencesi Yengeç Dönencesi Ekvator Oğlak Dönencesi Yengeç Dönencesi Ekvator Oğlak Dönencesi Güney Kutup Dairesi Güney Kutup Dairesi Güney Kutup Dairesi Güneş ışınları Yengeç Dönencesine öğle vakti dik (90 ) düşer. Kuzey Yarım Küre de yaz mevsimi yaşanır. Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer. Kuzey Yarım Küre de en uzun gündüz, en kısa gece süresi yaşanır. Türkiye için: Güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en büyük açıyla alır (Hatay 77 - Sinop 71 ). Yaz mevsimi yaşanır. Gölge boylarının yıl içerisinde en kısa olduğu tarihtir. Bu tarihten sonra gölge boyları uzamaya başlar (21 Aralık a kadar). En uzun gündüz, en kısa gece süresi yaşanır. Bu tarihten sonra gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya başlar (21 Aralık a kadar). Türkiye nin güneyinden kuzeyine doğru gidildikçe gündüz sürelerinin daha da uzun olduğu görülür (En uzun gündüz, en kısa gece Sinop ta yaşanır.) Güneş ışınları Oğlak Dönencesi ne öğlen vakti dik (90 ) düşer. Kuzey Yarım Küre de kış mevsimi yaşanır. Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer. Kuzey Yarım Küre de en uzun gece, en kısa gündüz süresi yaşanır. Türkiye için: Güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en küçük açı ile alır (Hatay 31 - Sinop 25 ). Kış mevsimi yaşanır. Gölge boylarının yıl içerisinde en uzun olduğu tarihtir. Bu tarihten sonra gölge boyları kısalmaya başlar (21 Haziran a kadar). En uzun gece, en kısa gündüz süresi yaşanır. Bu tarihten sonra geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar (21 Haziran a kadar). Türkiye nin güneyinden kuzeyine doğru gidildikçe gece sürelerinin daha da uzun yaşandığı gözlenir (En uzun gece, en kısa gündüz Sinop ta yaşanır.). Güneş ışınları Ekvator a öğlen vakti dik (90 ) düşer. Dünya nın her yerinde gece-gündüz eşitliği yaşanır. Aynı boylam üzerindeki tüm merkezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer. Türkiye için: 21 MART İlkbahar mevsimi yaşanır. Aynı boylam üzerindeki merkezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. Türkiye nin bütün merkezlerinde 12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır. Bu tarihten sonra gündüz süreleri gece sürelerinden daha uzun olmaya başlar (23 Eylül e kadar). 23 EYLÜL Sonbahar mevsimi yaşanır. Aynı boylam üzerindeki merkezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. Türkiye nin bütün merkezlerinde 12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır. Bu tarihten sonra geceler gündüzlerden daha uzun olmaya başlar (21 Mart a kadar).

14 Önce biz sorduk kpss Soruda 85 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Genel Yetenek Genel Kültür Lise ve Ön Lisans MATEMATİK SAYISAL MANTIK GEOMETRİ Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

15 Editörler: Kenan Osmanoğlu / Kerem Köker KPSS LİSE VE ÖN LİSANS MATEMATİK - SAYISAL MANTIK - GEOMETRİ KONU ANLATIMLI ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 18. Baskı: 2018, Ankara Yayın-Proje: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

16 SUNU Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Lise ve Önlisans Genel Yetenek Testinde önemli bir yer tutan "Matematik, "Sayısal Mantık" ve "Geometri" kapsamındaki 30 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiştir. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, - çıkmış sorulara ve - cevaplı testlere yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen tüm meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Editörler: Kenan Osmanoğlu Kerem Köker

17

18 İÇİNDEKİLER Matematik TEMEL KAVRAMLAR Küme...1 Kümenin Elemanı ve Eleman Sayısı...1 Kümelerin Gösterilişi...1 Boş Küme...2 Sayı Kümeleri...2 Tek - Çift Tamsayılar...3 Tam Sayılarda İşlemler...3 İşlem Önceliği...6 Rasyonel Sayılar...6 Rasyonel Sayılarda İşlemler...6 Harfli İfadeler...7 Denklemler...8 Çözüm Kümesi Bulma...8 İkili...10 Sıralama...10 Eşitsizlik Oran Orantı Ortak Paranteze Alma...12 Cevaplı Test Cevaplı Test SAYILAR Rakam...17 Sayı...17 Doğal Sayılar...18 Tam Sayılar...21 Tek ve Çift Tam Sayılar...23 Pozitif ve Negatif Sayılar...25 Ardışık Sayılar...27 Basamak Analizi...32 Çözümleme...38 Asal Sayı...41 Aralarında Asal Sayılar...42 Faktöriyel...43 Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular...59 BÖLME-BÖLÜNEBİLME KURALLARI Bölme...60 Bölünebilme Kuralları ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme ile Bölünebilme...69 Cevaplı Test Cevaplı Test ASAL ÇARPANLARA AYIRMA EBOB EKOK Asal Çarpanlara Ayırma...75 Bir Tam Sayının Bölenleri...76 Bir Tam Sayının Bölenleri Toplamı...78 En Büyük Ortak Bölen (EBOB)...79 En Küçük Ortak Kat (EKOK)...82 Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular...93 DENKLEMLER Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemler Birinci Dereceden İki Bilinmeyenli Denklemler Denklem Sistemi...97 a. Yok Etme Metodu...97 b. Yerine Koyma Metodu...98 Özel Denklemler...99 Cevaplı Test Cevaplı Test v

19 İçindekiler RASYONEL SAYILAR Rasyonel Sayılar Kesir ve Kesir Türleri Kesir Basit Kesir Bileşik Kesir Tam Sayılı Kesir Sabit Kesir Denk Kesir Rasyonel Sayılarda Dört İşlem Toplama İşlemi Çıkarma İşlemi Çarpma İşlemi Bölme İşlemi Kuvvet Alma İşlem Önceliği Ondalık Kesirler Ondalık Sayılarda Dört İşlem Devirli Ondalık Açılımlar Devirli Ondalık Sayıyı Rasyonel Sayıya Çevirme Rasyonel Sayılarda Sıralama İki Rasyonel Sayı Arasındaki Sayıları Yazma Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular EŞİTSİZLİKLER Basit Eşitsizlikler Özellikleri Reel (Gerçel) Sayı Aralıkları Kapalı Aralık Yarı Açık Aralık Açık Aralık Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Eşitsizlikler Eşitsizlikler ve İşaret İncelemesi Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular MUTLAK DEĞER Mutlak Değer Özellikleri Cevaplı Test Çıkmış Sorular ÜSTLÜ SAYILAR Özellikleri Üstlü Sayılarda Dört İşlem Toplama Çıkarma Çarpma Bölme Üstlü Sayılarda Denklemler Üstlü Sayılarda Eşitsizlikler ve Sıralama Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular KÖKLÜ SAYILAR Köklü Sayılar Köklü Sayıların Özellikleri Köklü Sayılarda Dört İşlem Toplama-Çıkarma Çarpma Kök Kuvvetli Aynı Olan Köklü İfadelerin Çarpılması Bölme Kök Kuvvetleri Farklı Olan Köklü İfadelerin Bölünmesi Kök Dışındaki Bir Sayının Kök İçine Alınması Eşlenik İç İçe Sonlu Kökler İç İçe Sonsuz Kökler A 2 B Ifadesinin Kök Dışına Çıkarılması Köklü Sayılarda Sıralama Köklü Sayılarda Denklem Çözme Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular vi

20 İçindekiler ÇARPANLARA AYIRMA Çarpanlara Ayırma Ortak Parantez Yöntemi Gruplandırma Yöntemi ax 2 +bx+c İfadesinin Çarpanlara Ayrılması Özdeşlikler İki Kare Farkı Tam Kare İfadeler III. Dereceden Özdeşlikler Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular ORAN ORANTI Oran Orantı Orantının Özellikleri Orantı Türleri Doğru Orantı Ters Orantılı Çokluklar Bileşik Orantı Ortalamalar Aritmetik Ortalama Geometrik Ortalama Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular PROBLEMLER Denklem Kurma Problemleri Yaş Problemleri Yüzde Problemleri Faiz Problemleri Kâr Zarar Problemleri Karışım Problemleri İşçi Problemleri Havuz Problemleri Hareket Problemleri KÜMELER Küme Kümelerin Elemanı ve Eleman Sayısı Kümelerin Gösterimi Küme Çeşitleri Kümelerde İşlem Özellikleri Alt Küme Küme Problemleri Cevaplı Test Çıkmış Sorular FONKSİYON - İŞLEM MODÜLER ARİTMETİK Bağıntı Fonksiyon Test Fonksiyon Bileşke Fonksiyon İşlem İşlem Tabloları İşlemin Özellikleri Modüler Aritmetik Modüler Aritmetiğin Özellikleri Modüler Aritmetikte Denklem Çözümü Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular vii

21 İçindekiler PERMÜTASYON KOMBİNASYON OLASILIK Saymanın Temel Kuralları Toplama Kuralı Çarpma Yolu ile Sayma Saymanın Temel İlkesi Permütasyon (Sıralama) Tekrarlı Permütasyon Dairesel Permütasyon Kombinasyon (Gruplama) Olasılık Olasılık Fonksiyonu Eş Olumlu Örnek Uzay Olasılık Hesabı Koşullu Olasılık Bağımsız ve Bağımlı Olasılık Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular TABLO VE GRAFİKLER Tablo ve Yorumlama Grafik ve Yorumlama Çizgi Grafik Sütun Grafiği Daire Grafiği Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular SAYISAL MANTIK Sayısal Mantık Problemleri Sayı Örüntüleri Sayı Dizileri Tablo ve Şekil Soruları Akıl Yürütme ve Mantık Soruları Görsel Yetenek Cevaplı Test Cevaplı Test Cevaplı Test Çıkmış Sorular geometri GEOMETRİK KAVRAMLAR VE DOĞRUDA AÇILAR Geometrik Kavramlar Tanımsız Kavramlar Açılar Açının Ölçüsü Açının Düzlemde Ayırdığı Bölgeler Açı Ölçü Birimleri Derecenin Alt Birimleri Açı Çeşitleri Dar Açı Dik Açı Geniş Açı Doğru Açı Tam Açı Komşu Açılar Açıortay Tümler Açılar Bütünler Açılar Ters Açılar Paralel İki Doğrunun Bir Kesen ile Yaptığı Açılar Paralel İki Doğrunun Birden Çok Kesen ile Meydana Getirdiği Açılar Kenarları Paralel Açılar Kenarları Dik Açılar Üçgenler Üçgen Çeşitleri Açılarına Göre Üçgenler viii

22 İçindekiler Kenarlarına Göre Üçgenler Üçgende Temel ve Yardımcı Elemanlar i. Yükseklik ii. Açıortay iii. Kenarortay Üçgende Açılar ile İlgili Özellikler Dik Üçgen Pisagor Teoremi Öklid Bağıntıları Kenarlarına Göre Özel Dik Üçgenler Açılarına Göre Özel Dik Üçgenler Üçgende Açıortay Teoremleri İç Açıortay Teoremi Dış Açıortay Teoremi Üçgende Kenarortay Teoremleri Ağırlık Merkezi Kenarortay Bağıntıları Özel Üçgenler İkizkenar Üçgen Eşkenar Üçgen Üçgende Alan Üçgende Benzerlik Açı Açı Açı Benzerlik Kuralı Tales Teoremi Temel Orantı Teoremi Çapraz Tales Teoremi Kenar Açı Kenar Benzerlik Kuralı Kenar Kenar Kenar Benzerlik Kuralı Üçgende Açı Kenar Bağıntıları Üçgen Eşitsizliği Cevaplı Test (Geometrik Kavramlar) Cevaplı Test (Üçgende Açılar) Cevaplı Test (Dik Üçgen) Cevaplı Test (Üçgende Açıortay Teoremleri) Cevaplı Test (Üçgende Kenarortay Teoremleri) Cevaplı Test (Özel Üçgenler-1) Cevaplı Test (Özel Üçgenler-2) Cevaplı Test (Üçgende Alan-1) Cevaplı Test (Üçgende Alan-2) Cevaplı Test (Üçgende Benzerlik-1) Cevaplı Test (Üçgende Benzerlik-2) Cevaplı Test (Üçgende Benzerlik-3) Cevaplı Test (Üçgende Açı-Kenar Bağıntıları) ÇOKGENLER VE DÖRTGENLER Çokgenler Dışbükey ve İçbükey Çokgenler Düzgün Çokgen Dörtgenler Dörtgenlerde Alan Parelelkenar-Eşkenar Dörtgen Paralelkenar Paralelkenarda Alan Paralelkenarın Alan Özellikleri Paralelkenarda Uzunluk İle İlgili Özellikler Eşkenar Dörtgen Dikdörtgen - Kare Dikdörtgen Kare Yamuk Deltoid Yamuk İkizkenar Yamuk Dik Yamuk Deltoid Cevaplı Test (Çokgenler) Cevaplı Test (Dörtgenler) Cevaplı Test (Paralelkenar-Eşkanar-Dörtgen) Cevaplı Test (Dikdörtgen-Kare) Cevaplı Test (Yamuk-Deltoid) ix

23 İçindekiler ÇEMBER VE DAİRE Çemberde Açı Çemberde Yardımcı Elemanlar Çemberde Yay ve Açı Özellikleri Merkez Açı Çevre Açı Teğet Kiriş Açı İç Açı Dış Açı Çemberde Kiriş Yay Özellikleri Kirişler Dörtgeni Çemberde Uzunluk Bir Noktanın Bir Çembere Göre Kuvveti Kuvvet Ekseni İki Çemberin Ortak Teğetleri İki Çemberin Birbirine Göre Durumları Üçgenin Çemberleri Üçgenin İç Teğet Çemberi Üçgenin Dış Teğet Çemberi Teğetler Dörtgeni Dairede Alan Dairenin Alanı ve Çevresi Daire Diliminin Alanı Çember Yayının Uzunluğu Daire Kesmesinin Alanı Daire Halkasının Alanı Çemberde Benzerlik Cevaplı Test (Çemberde Açı) Cevaplı Test (Çemberde Uzunluk) Cevaplı Test (Dairede Alan) ANALİTİK GEOMETRİ Noktanın Analitik İncelenmesi Analitik Düzlem İki Nokta Arasındaki Uzaklık Doğrusal Noktalar Doğrusal Olmayan Noktalar Doğrunun Analitik İncelenmesi Doğrunun Eğim Açısı ve Eğimi Doğrunun Grafiğinin Çizimi Doğrunun Denklemleri Özel Doğrular İki Doğrunun Birbirine Göre Durumları (Paralelliği ve Dikliği) Doğru Demeti Simetriler Noktanın Simetriği Doğrunun Simetriği Eşitsizlikler Cevaplı Test KATI CİSİMLER Prizma Dikdörtgenler Prizması Küp Silindir Dönel Silindir Piramit Düzgün Piramit Kesik Piramit Koni Küre Cevaplı Test Cevaplı Test Geometri Çıkmış Sorular x

24 Temel Kavramlar Bu bölümde yer verdiğimiz başlıkların bir kısmı KPSS de direkt olarak sorulan konulara dair değildir. Buradaki amacımız diğer konuların daha iyi anlaşılabilmesi için bazı temel bilgileri hatırlatmak ve işlem yeteneğinin gelişmesini sağlamaktır. Değindiğimiz konuların bir kısmı ilerleyen bölümlerde daha detaylı bir şekilde işlenecektir. Bu bölüm daha çok sözel bölümlerden mezun olan arkadaşlarımıza yönelik hazırlanmıştır. KÜME Net olarak tanımlanmış canlı veya cansız varlıkların oluşturduğu topluluğa küme denir. Kümeler A, B, C, D, E, gibi büyük harflerle isimlendirilir. Örnek: Pegem kelimesinin harfleri bir küme oluşturur. Örnek: Haftanın bazı günleri cümlesi bir küme oluşturmaz. Çünkü kümeyi oluşturacak günler net olarak söylenmemiştir. KÜMENİN ELEMANI VE ELEMAN SAYISI Kümeyi oluşturan canlı ve cansız varlıklara kümenin elemanları denir. Kümenin elemanı olan nesneler! sembolü ile kümenin elemanı olmayan nesneler ise g sembolü ile gösterilir. Bir kümeyi oluşturan nesne veya varlıkların sayısına kümenin eleman sayısı denir. Bir A kümesinin n tane elemanı varsa s(a) = n şeklinde gösterilir. Örnek: 1 sayısı A kümesinin elemanı ise 1! A 2 sayısı A kümesinin elemanı değil ise 2 g A şeklinde gösterilir. KÜMELERİN GÖSTERİLİŞİ 1) Liste Yöntemi Kümenin elemanlarının aralarına, konarak { } parantezi içine yazılmasına kümelerin liste biçiminde gösterilişi denir. Liste yönteminde virgülle ayrılan her nesne kümenin bir elemanıdır. ÖRNEK A = {a, b, {c}, {d, e}, f} kümesinin eleman sayısı kaçtır? A) 6 B) 5 C) 4 D) 3 E) 2 Çözüm: A kümesinin elemanlarını yazacak olursak a! A, b! A, " c,! A, " de,,! A, f! A olmak üzere A kümesinin eleman sayısı 5 dir. Dolayısıyla s(a) = 5 bulunur. UYARI Bir küme yazılırken eğer yazılan elemanlar arasında aynı olanlar varsa bu elemanlar kümeye bir kez yazılır. ÖRNEK PEGEM kelimesinin harflerinin oluşturduğu kümenin eleman sayısı kaçtır? A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 Çözüm: PEGEM kelimesinin oluşturduğu küme A kümesi olsun. Küme yazılırken ortak olan elemanlar bir kez yazılacağından A = {P, E, G, M} olur. Dolayısıyla sa ( ) = 4 bulunur. ÖRNEK A = " Kerem, kümesinin eleman sayısı kaçtır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 Çözüm: Liste yönteminde elemanlar virgüllerle ayrılır. Kümeyi inceleyecek olursak virgülle ayrılan eleman olmadığı için kümenin eleman sayısı s(a) = 1 bulunur. 1

25 Temel Kavramlar 2) Ortak Özellik Yöntemi Kümenin elemanlarının taşıdıkları ortak özellikler belirtilerek { } parantezi içine yazılmasına kümenin ortak özellik yöntemi ile gösterilişi denir. TEMEL KAVRAMLAR RAKAM 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 gibi tek haneli sembollere rakam denir. Örnek: Yüzden küçük doğal sayıların kümesi A = {x x < 100 ve x N} şeklinde gösterilir. SAYI Rakamların tek başlarına veya bir çokluk oluşturacak şekilde bir araya gelmesiyle oluşan ifadelere sayı denir. 3) Venn Şeması Kümenin elemanlarının yanlarına konarak kapalı bir şeklin içine yazılmasına kümenin venn şeması ile gösterilişi denir. Örnek: A = {a, b, c, d} kümesini venn şeması ile gösterilişi şekildeki gibidir. Örnek: 3 hem rakam hem de bir sayıdır. 16 iki rakamdan oluşan bir sayıdır. 348 üç rakamdan oluşan bir sayıdır dört rakamdan oluşan negatif bir sayıdır. a b c d SAYI KÜMELERİ 1) Sayma Sayıları Kümesi " 123,,,..., kümesine sayma sayıları kümesi ve bu kümenin her bir elemanına bir sayma sayısı denir. Sayma sayıları kümesi " N + " sembolü ile gösterilir. BOŞ KÜME Elemanı olmayan içi boş olan kümeye boş küme denir. Boş küme Q veya { } sembolleri ile gösterilir. 2) Doğal Sayılar Kümesi " 0123,,,,..., kümesine doğal sayılar kümesi ve bu kümenin her bir elemanına bir doğal sayı denir. Doğal sayılar kümesi IN sembolü ile gösterilir. Örnek: Yılın S harfi ile başlayan ayları cümlesinin oluşturduğu küme boş kümedir. NOT Bir kümenin elemanlarının yerlerinin değişmesi kümeyi değiştirmez. Yani kümenin elemanları farklı şekillerde sıralanabilir. Örnek: A = {a, b, c} kümesinin elemanlarının yerleri değiştirilirse A kümesi değişmez. A = " a, bc,, = " bac,,, = " cab,,, =... gibi. 3) Tam Sayılar Kümesi "...,-3,-2,- 1, 0123,,,,..., kümesine tam sayılar kümesi ve bu kümenin her bir elemanına bir tam sayı denir. Tam sayılar kümesi Z sembolü ile gösterilir. Tam sayılar kümesi üç kümenin birleşimi olarak ifade edilir. Bu alt kümeleri inceleyecek olursak; a) Negatif Tam Sayılar Kümesi Sayı doğrusu üzerinde sıfırın solunda olan yani sıfırdan küçük sayılara negatif tam sayılar bu sayıların oluşturduğu kümeye negatif tam sayılar kümesi denir. Negatif tam sayılar kümesi " Z - " sembolü ile gösterilir. - Z = "...,-3,-2,-1, dir. 2

26 Temel Kavramlar NOT Negatif tam sayılar sıfıra yaklaştıkça büyürler. Dolayısıyla en büyük negatif tam sayı 1 dir. b) Pozitif Tam Sayılar Kümesi Sayı doğrusu üzerinde sıfırın sağında olan yani sıfırdan büyük sayılara pozitif tam sayılar bu sayıların oluşturduğu kümeye pozitif tam sayılar kümesi denir. Pozitif tam sayılar kümesi " Z + " sembolü ile gösterilir. + Z = " 1, 23,,..., dir. NOT TEK VE ÇİFT TAM SAYILAR a) Tek tam sayılar İki ile tam bölünemeyen sayılara tek tam sayılar denir. Tek tam sayılar kümesi "...-5,-3,- 1, 135,,,..., şeklinde gösterilir. Tek tam sayıların genel formülü n bir tam sayı olmak üzere 2n 1 dir. b) Çift tam sayılar İki ile tam bölünen sayılara çift tam sayılar denir. Çift tam sayılar kümesi "...-4,-2, 024,,,..., şeklinde gösterilir. Çift tam sayıların genel formülü n bir tam sayı olmak üzere 2n dir. Pozitif tam sayılar sıfıra yaklaştıkça küçülürler. Dolayısıyla en küçük pozitif tam sayı 1 dir. c) Sıfır bir tam sayıdır, fakat işaretsizdir. Yani pozitif ya da negatif tam sayı değildir. 4) Rasyonel Sayılar Kümesi a ve b birer tam sayı ve b! 0 olsun. İki tam sayının bölümü şeklinde yazılabilen sayılara rasyonel sayı denir. Rasyonel sayılar kümesi " Q " sembolü ile gösterilir. Q = " b a : a, b Z ve b 0- şeklinde yazılır. Örnek: , -,, 14, - 1,... birer rasyonel sayıdır ) İrrasyonel Sayılar Kümesi Rasyonel olmayan sayılara yani iki tam sayının bölümü şeklinde yazılamayan sayılara irrasyonel sayılar denir. İrrasyonel sayılar kümesi Qʹ sembolü ile gösterilir. Örnek:, 5, 7 5 2, 1 -, g birer irrasyonel sayıdır ) Reel (Gerçel, Gerçek) Sayılar Kümesi Rasyonel sayılar kümesi ile irrasyonel sayılar kümesinin birleşim kümesine Reel sayılar kümesi denir. Reel sayılar kümesi R ile gösterilir. R = Q, Q ı şeklinde ifade edilir. UYARI Çift tam sayılar pozitifte olabilir, negatifte olabilir, sıfırda olabilir. Tek tam sayılar pozitifte olabilir, negatifte olabilir. TAM SAYILARDA İŞLEMLER Toplama işlemi a) Aynı işaretli sayıların toplanması İşaretleri aynı olan tam sayılar toplanırken önce sayı değerleri toplanır. Sonra toplama sayıların ortak işareti verilir. Örnek: işleminde Sayılarının hepsi pozitif ( + ) olduğundan sayı değerleri toplanır. Bulunan toplamın işareti + olur. Buradan = 75 bulunur. Örnek: işleminde Sayıların hepsi negatif (-) olduğundan sayı değerleri toplanır. Bulunan toplamın işareti "- " olur. Buradan =- ( ) =-129 bulunur. 3

27 Temel Kavramlar b) Zıt İşaretli Sayıların Toplanması (Çıkarma İşlemi) İşareti farklı olan tam sayılar toplanırken sayı değeri büyük olandan sayı değeri küçük olan çıkarılır. Bulunan toplama, sayı değeri büyük olan sayının işareti verilir. Çarpma İşlemi Tam sayılarda çarpma işlemi yapılırken önce işaretler çarpılıp çarpımın işareti bulunur. Sonra sayı değerleri çarpılır. UYARI Örnek: işleminde Sayıların biri ( ) diğeri (+) işaretli olduğundan sayı değeri büyük olandan yani 93 den sayı değeri küçük olan yani 65 çıkarılır. Bulunan toplamın sonucu 93 ün işareti yani (+) olur. Buradan = 28 bulunur. Aynı işaretli sayıların çarpımı daima pozitiftir. Yani ( + ) $ ( + ) =+ (-) $ (-) =+ Zıt işaretli sayıların çarpımı daima negatiftir. Yani ( - ) $ ( + ) =- ( + ) $ (-) =- Örnek: işleminde Sayılar zıt işaretli ve 175 > 124 olduğundan 175 den 124 çıkarılır. Bulunan toplama, 175 in işareti yani (-) işareti verilir. Buradan =- 51 bulunur. Örnek: (-5) $ (- 23) = 115 (- 12) $ ( 11) =-132 ( 18) $ ( 12) = 216 NOT NOT Toplama işleminde sayıların yerlerini değiştirmek işlemin sonucunu değiştirmez. Yani a- b =- b+ a dır. Örnek: işleminde sayıların yerlerinin değişmesi işlemin sonucunu değiştirmez. Buradan = =- 159 bulunur. Parantez dışındaki bir işlem parantez içerisine dağıtılırken işaretler çarpılır. Bölme İşlemi Tam sayılarda bölme işlemi yapılırken önce işaretleri bölünüp bölümün işareti bulunur. Sonra sayı değerleri bölünür. UYARI NOT İşlemde birkaç sayı varsa önce işareti aynı olanlar kendi aralarında toplanarak ifade düzenlenir. Örnek: Aynı işaretli sayıların bölümü daima pozitiftir. Yani ( + ) :( + ) =+ (-) :(-) =+ Zıt işaretli sayıların bölümü daima negatiftir. Yani (-) :( + ) =- ( + ) :(-) = işleminde iki tane pozitif ( + ), iki tane negatif (-) sayı olduğundan önce bu sayılar kendi aralarında toplanarak işlem düzenlenir. Sonra bulunan zıt işaretli sayılar toplanır = = =- 69 bulunur. Örnek: (- 68) :( 17) = : 12 = 10 (- 111) :( 37) =-3 (-180) :(- 15) = 12 4

28 Temel Kavramlar UYARI Eğer sayılar tam olarak bölünmüyorsa kesir olarak yazılır ve ifade sadeleştirilir. Örnek: ( 2) 7 işleminde kuvveti 7 tek sayı olduğundan sonucu negatif olur. 7 7 (- 2) =- 2 =- 2$ 2$ 2$ 2$ 2$ 2$ 2 =-128 Örnek: (- 84) :( 16) = - = - (pay ve payda 4 ile sadeleştiri lirse) (-100) :(- 35) = = (pay ve payda 5 ile sade leştirilirse) Kuvvet Alma Tabanda yazılan sayı kuvveti (üstü) kadar yan yana yazılıp çarpılır. Yani a n sayısında a taban, n kuvvet olmak üzere a n = a a a a şeklinde yazılabilir. n tane Örnek: 2 4 sayısının değeri hesaplanırken tabandaki 2 sayısı kuvvetinde 4 yazılı olduğundan 4 kez yan yana yazılıp çarpılır. Buradan 2 4 = = 16 bulunur. 4 tane Örnek: (-3) 3 sayısının değeri hesaplanırken tabandaki -3 sayısı kuvvetinde 3 yazılı olduğundan 3 kez yan yana yazılıp çarpılır. Buradan (-3) 3 = (-3) (-3) (-3) = -27 bulunur. NOT 3 tane 1) Pozitif sayıların bütün kuvvetleri pozitiftir. 2) Negatif sayıların çift kuvvetleri pozitif, tek kuvvetleri negatiftir. Örnek: (- 4) + (-7) -(- 5) işleminde negatif sayıların çift kuvvetleri pozitif, tek kuvvetleri negatiftir. Buradan (- 4) + (-7) -(- 5) = (- 64) + ( 49) -- ( 125) UYARI = = = 110 bulunur. Bir sayının kuvveti (üstü) negatif ise önce tabandaki sayı ters çevrilerek kuvveti pozitif hale getirilir. Sonra işlem yapılır. Yani 1 n n 1 a, a n b n - - = c m = b l = c m gibi ^a! 0, b! 0h a n a b a Örnek: ( 4) = c m 4 = 3 = 4 4$ 4$ 4 = (- 2) = c- m = = =- 2 5 (- 2) ( - 2)( - 2)( - 2)( - 2)( - 2) (- 5) = c m = = = 5 2 (- 5) ( - 5)( - 5) 25 NOT 1) Sıfırdan farklı bütün sayıların sıfırıncı kuvveti 1 dir. 2) Bütün tam sayıların birinci kuvveti sayısının kendisidir Örnek: Örnek: ( 5) 4 işleminde kuvveti 4 yani çift sayı olduğundan sonucu pozitif olur. 4 4 (- 5) = 5 = 5$ 5$ 5$ 5 = ( 8) = 1,( - 27) = 1, ( 2009) = 1, c m = = 3,( - 5) =-5, c- m =

29 Önce biz sorduk kpss Soruda 85 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Genel Yetenek Genel Kültür Lise ve Ön Lisans TARİH Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

30 Serkan Aksoy KPSS LİSE VE ÖN LİSANS TARİH KONU ANLATIMLI ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 18. Baskı: 2018, Ankara Yayın-Proje: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

31 SUNU Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Lise ve Ön Lisans Genel Kültür Testi'nde önemli bir yer tutan Tarih kapsamındaki 27 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; İslamiyet Öncesi Türk Tarihi, Türk-İslam Tarihi, Osmanlı Tarihi, Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri, Avrupa da Yaşanan Gelişmeler ve Bu Gelişmelerin Türk-İslam Dünyasına Etkileri, XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti, Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi, Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi, Cumhuriyet Dönemi, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla somutlaştırılmasına, kavram haritaları, tablolar, grafik ve etkinliklerle akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, cevaplı testler ve çıkmış sorulara yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarıma, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerime teşekkürü bir borç bilirim. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da artıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Serkan Aksoy

32 iv İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Türk Adının Anlamı, Türklerin Ana Yurdu ve Türk Göçleri...1 İslamiyet Öncesi Türk Devletleri...2 İskitler (Sakalar) (MÖ VII. yy.)...2 Büyük Hun İmparatorluğu (Asya Hunları)...2 Kavimler Göçü (375)...2 Avrupa Hunları ( )...3 Göktürk (I. Köktürk) Devleti ( )...3 II. Göktürk-Köktürk (Kutluk) Devleti ( )...4 Uygur Devleti ( )...4 Diğer Türk Devletleri ve Toplulukları Kırgızlar Sabirler (Sibirler-Sabarlar) Akhunlar (Eftalitler) Hazarlar Türgişler Karluklar Avarlar Bulgarlar Macarlar Peçenekler Kıpçaklar (Kumanlar) Oğuzlar (Uzlar)...7 İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet...7 A. Devlet Yönetimi...7 B. Ordu (Sü)...8 C. Din ve İnanış...9 D. Hukuk...10 E. Sosyal ve Ekonomik Hayat...10 F. Yazı, Dil ve Edebiyat...11 G. Bilim ve Sanat...12 H. Müzik...12 Cevaplı Test...13 Çıkmış Sorular...16

33 v 2. BÖLÜM Türk - İslam Tarihi Türklerin İslamiyet i Kabulü Talas Savaşı (751) İlk Türk - İslam Devletleri Karahanlılar ( ) Gazneliler ( ) Büyük Selçuklu Devleti ( ) Harzemşahlar ( ) Mısır'da Hâkimiyet Kuran Türk-İslam Devletleri Tolunoğulları ( ) Akşitler (İhşidler) ( ) Eyyûbiler ( ) Memlûkler ( ) İlk Türk - İslam Devletlerinde Kültür ve Medeniyet A. Devlet Yönetimi B. Ordu C. Toprak Yönetimi D. Ekonomik Yapı E. Sosyal Hayat ve Hukuk F. Bilim, Dil ve Edebiyat G. Sanat ve Mimari Türkiye Tarihi Malazgirt Savaşı ndan Sonra Anadolu da Kurulan İlk Türk Beylikleri Saltuklular ( ) Mengücekliler ( ) Danişmentliler ( ) Artuklular ( ) Çaka Beyliği ( ) Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti ( ) Uçlar ve Anadolu Beylikleri Kösedağ Savaşı Sonucunda Kurulan Beylikler Karamanoğulları ( ) Hamitoğulları ( ) Eşrefoğulları ( ) Dulkadiroğulları ( ) Ramazanoğulları ( ) Germiyanoğulları ( ) Saruhanoğulları ( ) Aydınoğulları ( ) Menteşeoğulları ( ) Osmanoğulları ( ) Karesioğulları ( ) Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) ( ) Pervaneoğulları ( ) Taceddinoğulları (Canik Beyliği) ( ) İnançoğulları ( ) Sahip Ataoğulları ( ) Eretna Devleti ( ) Kadı Burhaneddin Devleti ( )... 30

34 vi Anadolu Selçuklu Devleti ve Beylikler Döneminde Kültür ve Medeniyet A. Devlet Yönetimi B. Ordu C. Toprak Yönetimi D. Ekonomik ve Sosyal Hayat E. Hukuk F. Din ve İnanış G. Fikir, Dil ve Edebiyat H. Bilim, Sanat ve Mimari Orta Asya ve Yakın Doğu da Kurulan Devletler Fatımîler ( ) Moğollar ( ) Timur Devleti ( ) Babür Devleti ( ) Karakoyunlular ( ) Akkoyunlular ( ) Safeviler ( ) Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Osmanlı Tarihi Kuruluş Dönemi (Beylikten Devlete) ( ) Yükselme Dönemi (Dünya Gücü: Osmanlı Devleti) ( ) Osmanlı Devleti Kültür ve Medeniyeti A. Devlet Anlayışı B. Merkez Teşkilatı C. Taşra ve Eyalet Teşkilatı D. Toprak Sistemi E. Ordu ve Donanma F. Ekonomik Hayat G. Sosyal Hayat H. Hukuk I. Eğitim J. Dil ve Edebiyat K. Bilim Dünyası ve Fikir Hayatı L. Basın - Yayın M. Mimari N. Güzel Sanatlar Cevaplı Test Çıkmış Sorular... 75

35 vii 4. BÖLÜM Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri Duraklama Dönemi (Arayış Yılları) (17. Yüzyıl) ( )...77 XVII. Yüzyıl Islahatları (Duraklama Dönemi)...80 Gerileme Dönemi (18. Yüzyıl) ( )...82 XVIII. Yüzyıl (Gerileme Dönemi) Islahatları...85 Dağılma Dönemi (En Uzun Yüzyıl) (19. Yüzyıl) ( )...87 XIX. Yüzyıl Islahatları (Dağılma Dönemi)...92 II. Mahmut Dönemi Islahatları ( )...93 Tanzimat Dönemi Islahatları ( )...95 II. Abdülhamit Dönemi Islahatları...97 Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Avrupa da Yaşanan Gelişmeler ve Bu Gelişmelerin Türk-İslam Dünyasına Etkileri Orta Çağ'da Avrupa A. Kilise ve Papalık B. Feodalite (Derebeylik) C. Haçlı Seferleri D. Magna Carta (Büyük Şart) (1215) E. Yüzyıl Savaşları ( ) Yeni Çağ'da Avrupa A. Coğrafi Keşifler B. Rönesans C. Reform D. Aydınlanma Çağı E. Otuz Yıl Savaşları (Mezhep Savaşları) ( ) F. Yedi Yıl Savaşları ( ) G. Amerika Birleşik Devletleri nin Kurulması (1787) Yakın Çağ'da Avrupa A. Fransız İhtilali (1789) B. Sanayi İnkılabı Sanayi İnkılabı ve Osmanlı Devleti C İhtilalleri D İhtilalleri E. İtalya ve Almanya nın Siyasi Birliklerini Kurmaları Cevaplı Test

36 viii 6. BÖLÜM XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti Trablusgarp Savaşı ( ) Balkan Savaşları ( ) I. Balkan Savaşı II. Balkan Savaşı (1913) Osmanlı Devleti nin Balkan Devletleri ile İmzaladığı Antlaşmalar I. Dünya Savaşı ( ) I. Dünya Savaşı nda Osmanlı Devleti Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919) Mondros Ateşkes Anlaşması ve Cemiyetler Mondros Ateşkes Anlaşması (30 Ekim 1918) İzmir in İşgali ve Kuvayimillîye İzmir in İşgali (15 Mayıs 1919) Kuvayimillîye nin Kurulması Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi Genelgeler ve Kongreler Dönemi Mustafa Kemal in Samsun a Çıkışı Samsun Raporu Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919) Amasya Genelgesi (Tamimi) (22 Haziran 1919) Erzurum Kongresi (23 Temmuz 7 Ağustos 1919) II. Balıkesir Kongresi (26-30 Temmuz 1919) Alaşehir Kongresi (16-25 Ağustos 1919) Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919) Amasya Görüşmeleri (Protokolü) (20-22 Ekim 1919) Temsil Heyetinin Ankara ya Gelişi (27 Aralık 1919) Son Osmanlı Mebusan Meclisinin Toplanması (12 Ocak 1920) Misakımillî Kararları (28 Ocak 1920) İstanbul un Resmen İşgali (16 Mart 1920) I. TBMM Dönemi Bilecik Görüşmesi (5 Aralık 1920) Millî Mücadele Dönemi Basın Yayın TBMM ye Karşı Yapılan Ayaklanmalar Düzenli Ordunun Kurulması (Kasım-Aralık 1920) Cevaplı Test Çıkmış Sorular