SAĞLIK HUKUKU VE MEVZUATI. Ders 1. Temel Hukuk Kavramları. Öğr. Gör. Hüseyin ARI

Transkript

1 SAĞLIK HUKUKU VE MEVZUATI Ders 1 Temel Hukuk Kavramları

2 Temel Hukuk Kavramları: Kural Davranışlarımıza yön veren, uyulması gereken ilkelere kural denir. Toplum içinde sürdürülen yaşam, çeşitli kurallara muhatap olma anlamına gelir. Bu davranış kuralları bir takım emirler ve yasaklamalardan oluşmaktadır. Bir şeyi yapmayı veya yapmamayı içerirler İçinde yaşanılan toplumun ahlaki yargıları, gelenekleri, siyasi iktidarın koyduğu kurallar toplum içindeki daha küçük grupların çeşitli insan davranışlarına yönelik kurallar; örneğin görgü kuralları, meslek kuralları, din kuralları vs. insan eylemlerinin tümüne yön vermektedir. Bunlardan birisi de hukuk kurallarıdır. 2

3 Temel Hukuk Kavramları: Sosyal Düzen Kuralları Ahlak Kuralları Din Kuralları Örf ve Adet Kuralları Hukuk Kuralları 3

4 Sosyal Düzen Kuralları: Ahlak Kuralları Değerler sistemi içinde, insan davranışları hakkında «doğru» veya «yanlış» bulma açısından yapılan değerlendirmelerin bütününü ifade eder (Özekes, 2015). Ahlak kuralları objektif ve subjektif ahlak olmak üzere ikiye ayrılır. Objektif ahlak, insanların diğer insanlara karşı olan ödevlerini içerir. Örneğin; fakirlere yardım etmek, alınan emanete sadık kalmak, hırsızlık yapmamak, verilen sözü tutmak gibi... Subjektif ahlak, kişinin kendi şahsı ve iç dünyasına karşı ödevlerini ifade etmektedir. Örneğin; başkaları hakkında kötü düşünmemek, yalan söylememek gibi... Ahlak zaman, yer ve topluma göre değişebilmektedir. Ahlak kurallarına uymamanın maddi yaptırımı yoktur. Ahlak kurallarına uymayanlara dışlanma, ayıplama gibi manevi yaptırımlar uygulanır. 4

5 Sosyal Düzen Kuralları: Örf ve Adet Kuralları Örf ve adet kuralları, gündelik ilişkilerde şekillenen, kaynağı belli olmayan belli başlı davranış kalıplarıdır. Söz konusu kurallar için «doğru» veya «yanlış» olarak nitelendirme yapılamaz. Örf ve adet kuralları, aynı zamanda görgü kuralları olarak bilinir. Konuşurken dinlemek, el öpmek, selam vermek, misafir ağırlamak bu kurallara örnektir. Örf ve adet kurallarına uyulmamasının manevi yaptırımı vardır. Örf ve adet kurallarına uymayanlar manevi yaptırım olarak ayıplanır, kaba, saygısız veya görgüsüz olarak kabul edilir. 5

6 Sosyal Düzen Kuralları: Din Kuralları Antropoloji ve sosyolojik çalışmalar insanlığın tarihsel gelişimi boyunca din ve inançların sosyal düzeni sağlamada önemli bir rolü olduğunu göstermektedir. Bazı dönemlerde ve halen bazı ülkelerde devlet yönetimleri de din kurallarına göre hukuk kurallarını oluşturmuşlardır. Bu devletlere teokratik devlet denir. Bu bakımdan din kuralları yaratıcı olarak kabul edilen gücün (Allah, Yehova, Tengri, Evren) emir ve yasaklarını içeren kurallar bütünüdür. Din kuralları dogmatik ve statiktir. Devletlerin laikleşmesi, din kurallarının aynı zamanda hukuk kuralları çerçevesinde maddi yaptırımına maruz bırakmayı engeller. 6

7 Sosyal Düzen Kuralları: Hukuk Kuralları Hukuk kuralları maddi yaptırımı olan en önemli sosyal düzen kuralıdır. Toplumsal yaşamı düzenlemek, barış ve huzuru tesis etmek gibi roller üstlenir. Hukuk kurallarına uyulmaması halinde uygulanacak olan maddi yaptırım kamu gücü (devlet) aracılıyla tatbik edilir. Yani hukuk kuralları devletin zorlayıcı gücü ile desteklenir. Çoğunlukla toplumdaki egemen güç (iktidar) tarafından şekillendirilir. Kişilerin dışa yansıyan davranışları hakkındaki kuralları içerir. 7

8 Sosyal Düzen Kuralları: Hukuk Kuralları Her hukuk kuralı şu üç ögeyi içinde barındırır; Konu: Hukuki olay, hukuki eylem veya hukuki işlem hakkında olabilir. İrade: Hukuka konu olan olay, eylem ve işlem hakkında yasaklayıcı veya serbest bırakıcı tutumun olması. Yaptırım: Yasaklanan veya yerine getirilmesi beklenen yükümlülüklerin ifa edilmemesi halinde ceza, tazminat, cebri icra, geçersizlik veya iptal gibi yaptırımların öngörülmesidir. Türk Medeni Kanunu madde 308 e göre «Evlat edinilenin, evlat edinenden en az onsekiz yaş küçük olması şarttır.» kuralında, Konu: evlat edinme durumu İrade: evlatlığın evlat edinenden en az onsekiz yaş küçük olma şartının aranması Yaptırım: aksi halde evlat edinme gerçekleşmez; geçersizlik; kesin hükümsüzlük 8

9 Sosyal Düzen Kuralları: Hukuk Kuralları Hukuk kurallarının temelinde adaletin sağlanması yatmaktadır. Dağıtıcı Adalet: Herkese yetenek ve becerilerine veya gösterdikleri performansına göre hak edilenin pay edilmesidir. Denkleştirici Adalet: Kişilerin özel durumlarını veya yeteneklerini göz önünde bulundurmadan eşit bir şekilde değerlerin paylaştırılmasıdır. 9

10 Sosyal Düzen Kuralları: Hukukta Yaptırım Yaptırım, hukuk kurallarına uyulmaması halinde maddi gücün devlet eliyle uygulanmasıdır. Hukuktaki yaptırım türleri aşağıdaki gibidir; Ceza Tazminat Cebri İcra Geçersizlik Yokluk Hükümsüzlük (Mutlak Butlan) Nisbi Butlan Kısmi Butlan İptal 10

11 Sosyal Düzen Kuralları: Hukukta Normlar Hiyerarşisi 11

12 Sosyal Düzen Kuralları: Hukukta Kuralları Türleri Hukuk Kuralları Türleri; Emredici Hukuk Kuralı Tamamlayıcı Hukuk Kuralı Yorumlayıcı Hukuk Kuralı Tanımlayıcı Hukuk Kuralı İlga Edici Hukuku Kuralı Yetki Verici Hukuk Kuralı 12

13 Sosyal Düzen Kuralları: Hukukta Kuralları Türleri Emredici Hukuk Kuralı Alacağın devrinin geçerliliği, yazılı şekilde yapılmış olmasına bağlıdır. (TBK 184) Ödeme süresi bir yıldan daha uzun veya belirsiz olan sözleşmelerde alıcı, ödemeleri sözleşmede belirtilen bir bankada kendi adına açılacak gelir getiren bir tasarruf veya yatırım hesabına yatırmakla yükümlüdür. (TBK 265) Kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür. (TBK 84) 13

14 Sosyal Düzen Kuralları: Hukukta Kuralları Türleri Yorumlayıcı Hukuk Kuralı Ay olarak veya yıl, yarıyıl ve yılın dörtte biri gibi birden çok ayı içeren bir zaman olarak belirlenmiş süre, sözleşmenin kurulduğu gün ayın kaçıncı günü ise, son ayın bunu karşılayan gününde dolmuş olur. Son ayda bunu karşılayan gün yoksa süre, bu ayın son günü dolmuş sayılır. (TBK 92) İfa zamanı veya sürenin son günü, kanunlarda tatil olarak kabul edilen bir güne rastlarsa, kendiliğinden bu günü izleyen ve tatil olmayan ilk güne geçer. (TBK 93) Ortaya konan hukuk kuralının yanlış yorumlamasını önlemek amacıyla daha açıklayıcı hukuk kuralının koyulmasıdır. 14

15 Sosyal Düzen Kuralları: Hukukta Kuralları Türleri Tanımlayıcı Hukuk Kuralı Taşınır satışı, Türk Medenî Kanunu uyarınca taşınmaz sayılanlar dışında kalan ve diğer kanunlarda taşınır olarak belirtilen şeylerin satışıdır. (TBK 207) Nişanlanma, evlenme vaadiyle olur. (TMK 118) Açık artırma yoluyla satış; yeri, zamanı ve koşulları önceden belirlenerek, hazır olanlar arasından en yüksek bedeli öneren ile yapılan satıştır. (TBK 274) Edinilmiş mal, her eşin bu mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı değerleridir. (TMK 219) Bahsi geçen kavram veya hususun neyi ifade ettiğini belirtir hukuk kurallarıdır. 15

16 Sosyal Düzen Kuralları: Hukukta Kuralları Türleri Tamamlayıcı Hukuk Kuralları Durum ve koşullara göre belirlenmesi mümkün olan bedel, kararlaştırılmış bedel hükmündedir. (TBK 207) Eşler arasında edinilmiş mallara katılma rejiminin uygulanması asıldır. (TMK 202) Serbest irade ile belirlenebilecek hukuk kuralının taraflarca belirlenmemesi halinde varsayılan hukuk kurallarıdır. Hukuki boşlukların doldurulması amacıyla yasalaştırılırlar. 16

17 Sosyal Düzen Kuralları: Hukukta Kuralları Türleri İlga Edici Hukuk Kuralı (Yürürlükten Kaldırıcı) ve Yetki Verici Hukuk Kuralı 475 sayılı İş Kanunu yürürlükten kaldırılmıştır. (İK 120). Tazminat istemeye hakkı olan tarafın ana ve babası veya onlar gibi davranan kimseler de, aynı koşullar altında yaptıkları harcamalar için uygun bir tazminat isteyebilirler. (TMK 120). 17

18 Bu sunumdakiler sadece ders notu amaçlı hazırlanmıştır; akademik makalelere kaynak olarak gösterilemez. 18