Devrim MEMİŞ İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Yetiştiricilik Bölümü

Transkript

1 ÇİFTLİK BALIKLARI ÇEVREYE ZARAR VERİYOR MU? TOPLUMDA OLUŞAN ALGI VE GERÇEKLER Devrim MEMİŞ İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Yetiştiricilik Bölümü Uluslararası Katılımlı Ulusal Su ve Sağlık Kongresi Ekim 2015-Antalya

2 Su ürünleri yetiştiriciliği veya kültür balıkçılığı avcılığın aksine; normlar, kurallar ve kanunlar bütününe dayanarak hareket eder. Bu sektör, yasal düzenlemelerin oluşturduğu, karmaşık bir yapı ile karşı karşıyadır. Mal ve Arazi Hukuku Planlama Hukuku Çevre Hukuku Hayvan Sağlığı ve Hayvan hastalıkları AKUAKÜLTÜR Halk Sağlığı Vergi ve Mali Düzenlemeler İthalat/İhracat Hukuku Kesikli çizgiler = dolaylı etkileyen hukuk kolları

3 KANUNLAR Zararlı Kimyasal Madde ve Ürünlerin Kontrolü Yönetmeliği Çevre Kanunu, Toprak Kirliliğinin Kontrolü Su Ürünleri Kanunu Yönetmeliği Yeraltı Suları Hakkında Kanun Tarım Arazilerinin Korunması ve Kullanılmasına Dair Yönetmelik Umumi Hıfzıssıhha Kanunu Sulak Alanların Korunması Milli Parklar Kanunu, Kültürel ve Doğal Yönetmeliği Varlıkların Korunması Kanunu Nesli Tükenmekte Olan Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Sit Alanları Kanunu, Kıyı Kanunu Ticaretin uygulanması konusundaki yönetmelikler Orman Kanunu, İmar Kanunu Yaban Hayatı Koruma ve Yaban Turizme Teşvik Kanunu Hayatı Geliştirme Sahaları ile İlgili Yönetmelik Yönetmelikler İşyeri Açma ve Çalışma Çevresel Etki Değerlendirmesi Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik Yönetmeliği İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Çevre Sağlığı Denetimi ve Denetçileri Hakkında Yönetmelik Su Ürünleri Yönetmeliği Tebliğler... BAKANLIKLAR: Gıda Tarım ve Hayvancılık, Orman ve Su İşleri, Çevre ve Şehircilik, Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme, Sağlık Bakanlıkları gibi

4 AKUAKÜLTÜR ÜN EKONOMİK ÖNEMİ Su ürünleri sektörü, dünyada ve ülkemizde en hızlı büyüyen sektörlerinden biridir. İnsan beslenmesine olan katkısından dolayı her geçen yıl önemi daha da artmaktadır. Türkiye deniz balıkları üretiminde dünyada 10. sıraya yükseldi. İhracatta sorunsuz tek gıda ürünümüz.

5 (Toplam üretim: ton) SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ, %44 (TÜİK 2014) Alabalık ton 48,07% Levrek ton 31,60% avcılık; ; 56% yetiricilik; ; 44% Diğer 5014 ton 2,12% Çipura ton 17,73%

6 SON 10 YILDAKİ SU ÜRÜNLERİ TİCARETİ (ton) İhracat İthalat yılı su ürünleri ihracat miktarı ton, ithalat miktarı ise tondur.

7 SU ÜRÜNLERİ TEİSLERİNİN MEVCUT DURUMU (1 Temmuz 2015 ) İşletme Tipi Sayı Kapasite (ton/yıl) İçsu Deniz TOTAL Kaynak: TÜİK (ÜRETİLEN: ton)

8

9

10 Çevreyle Uyumlu Kapalı Devre Akuakültür Sistemleri ozon (Protein skimmer)

11 YUMURTADAN SOFRAMIZA BALIK

12 KULUÇKAHANE (NURSERY)

13 HASSAS KONU 1-YEM

14 HASSAS KONU 2-HASTALIK TEDAVİSİ

15 HASAT

16 PAKETLEME PAZARLAMA (AB Standartlarına uygun)

17 Çevre Açısından SULARIMIZA ETKİSİ OLAN FAALİYETLER 1. Kentsel Yerleşim (kanalizasyon atıkları, organik, zehirli, radyoaktif, kimyasal vs. tümü tek sistemle denizlere ulaşıyor), 2. Endüstriyel faaliyetler (tüm fabrika atıkları), 3. Zirai Faaliyetler (tarımsal faaliyetler sonucu akarsulara karışan pestisit ve gübre gibi kimyasal atıklar denizlere ulaşmaktadır), 4. Turizm Faaliyetleri (yatlar ve limanları, tatil köyleri, yazları aşırı artan nüfusu ile tatil beldeleri ve yetersiz altyapı), 5. Deniz trafiği (gemiler ve diğer deniz araçlarından oluşan kirlilik; petrol, yağ atıkları, zehirli sıvılar, pis sular, çöpler vb.), 6. Ulusal veya uluslararası enerji dağıtımı, doğal gaz boru hattı atıkları vs. 7. Askeri tatbikatlar (uluslararası nükleer denemeler, savaşlar havadan ve karadan yapılan bombardımanlar...), 8. Madencilik faaliyetleri (altın, kömür arama gibi...), 9. Radyoaktif atıkların denizlere terk edilmesi, 10. Nehirlerden ve denizlerden kum alınması, 11. Avcılık (balık avcılığı ile uğraşan endüstriyel balıkçı tekneleri...) 12. Kültür balıkçılığı

18

19 Yetiştiriciliğin Bazı Çevresel Etkileri

20 Yoğun yetiştiricilikten kaynaklanan yem ve dışkının sudaki durumu

21 Uygun teknoloji ve belirli kurallar ile işletilmediğinde balık çiftlikleri denizin yada göllerin doğal dengesinde olumsuz etkisi olasıdır. Kafes veya havuzlardaki stok yoğunluğu, derinlik ve akıntı hızı doğru tespit edilmeli üretimde biyoteknolojik gelişmeler mutlaka kullanılmalıdır. Doğru yem ve yemleme ile doğru üretilecek türe uygun yer seçimi yapılmalıdır.

22

23 BAZI ÖNEMLİ NOTLAR ve ALGI Ülkemizde kişi başına düşen yıllık balık tüketimi 3-8 kg arasında değişmektedir; AVRUPA kg arasındadır. Bu miktar kalp ve damar hastalıklarının en az görüldüğü JAPONYA kg dır. SU ÜRÜNLERİNİ TÜKETMEK NEDEN ÖNEMLİ??? ÇÜNKÜ BALIK: Doğanın süper gıdası

24 Oysa Çiftlik balıklarındaki besin değerinin güvenilir olmadığı söyleniyor, haklılar mı? Doğal veya Çiftlik balığı besin değeri Balığın beslenme rejimi, genetik faktörler veya balığın hareketlilik durumu, etin bazı yapısal özellikleri ve et kalitesindeki farklılıkları belirlemektedir. Kültür ve deniz balıklarının besin kompozisyonu, beslenme rejimleri ile ilişkili olup farklılıklar gösterebilmektedir. Çiftlik levreği veya çipurasının yağ içeriği, deniz çipurası ve levreğine göre daha yüksek, nem içeriği daha düşüktür. Ancak protein miktarında önemli bir fark bulunmamaktadır. Kısaca besin değeri açısından çok büyük değişiklikler arz etmemektedir.

25 LEZZET Bazı serbest yağ asitleri (glutamik asit, aspartik asit, alanin, glisin) balığın karakteristik lezzeti ile ilişkili olup, bunlar kültür balıklarında daha fazla olabilmektedir. Bir diğer görüş ise deniz balığının etinin kültür balığına göre daha hoş kabul edildiğidir. DOKU Deniz levreğinde kastaki lif yoğunluğu, kültür levreğine göre daha fazladır. Dolayısıyla dokusu daha sıkı olup bunun nedeni denizde hareket kabiliyetinin daha fazla olması ve düşük yağ içeriğidir. RENK Deri rengi bakımından deniz ve kültür levreği arasında belirgin bir fark bildirilmemiştir. Ancak çipuranın açlık durumuna göre deri renginin açıldığı bilinmektedir. Et rengi de balığın beslenme koşulları ile ilişkilidir.

26 HANGİ BALIK NE ZAMAN YENİR? Üreme Dönemi Hariç Her Zaman Yenir Öncesi ve sonrası lezzetsiz olabilir HAMSİ kış aylarında LÜFER Eylül ayından itibaren lezzetli ve yağlı, av sezonu boyunca ocak ayına kadar PALAMUT Eylül ve Kasım ayları olmakla aylarında MEZGİT av sezonu boyunca TEKİR yaz sonu ve sonbahar ayları İSTAVRİT her mevsim tüketilebilir, kış aylarında daha çok SARDALYA yaz aylarında ÇİPURA çiftliklerden dolayı her mevsim bulunabilmekte KALKAN Kasım, Aralık, Ocak, Şubat ayları LEVREK Çiftliklerden düzenli her mevsim MERCAN Nisan ve Mayıs ayları MİNEKOP Eylül ve Ekim ayları USKUMRU Dondurulmuş olarak her mevsim bulunmakta DİL kış aylarında ZARGANA Mart ve Nisan aylarında

27 Çiftlik balıkları GDO lu Balık Üretiyor mu? Balık yemlerinde GDO lu bitkisel ürünler ithal soya ve mısır unundan kaynaklanabilir. GDO lu mısır ve soya günümüzde insanları en çok rahatsız eden konuların başında gelmektedir. Farkında dahi olmadan, yediğimiz makarna, bisküvi, hazır çorba ve benzeri ürünlerle GDO lu ürünler zaten tüketmekteyiz. Önemli olan ilgili yönetmelikte GDO lu ürün yasal sınır olan % 0,9un altında olmalıdır. Yem veya yemlik madde olarak kullanımına izin verilen GDO'lu yemler de yem mevzuatında yönetmelikte belirtilen şekilde etikette oran belirtilmelidir. Buna göre, gıda veya yem GDO'lardan biri ya da birkaçını içerirse orana bakılmadan GDO'lu olarak kabul edilir. Gıda veya yem izin verilmeyen GDO içermesi halinde ithalatına, işlenmesine, nakline, dağıtımına ve satışına izin verilmez??????????

28 Balık yemlerinde hormon kullanılır mı? Balık yemlerinde hormon kullanımı dünyada ve Türkiye de yasaktır. Hormonlar besleme ile sindirim sistemine verilemeyeceği için enjeksiyon yöntemi ile verilmek zorundadır. Bu işlem milyonlarca balığa uygulanmak için oldukça sorunludur. Hastalıklar için bir kez yapılan aşılamalardan farklı olarak hormon uygulamaları süreklilik gerektirmektedir. Balıkların sürekli sudan çıkarılarak enjeksiyona tabi tutulması mortaliteyi arttıracağından hormon uygulamaları balık yetiştiriciliğinde yapılması mantıklı ve mümkün değildir.

29 Balık çiftliklerinde balık unu kullanılması doğadaki canlıların aç kalmasına neden oluyor mu? Balık unu, tüm balıklardan elde edilebilecek bir üründür. Genel olarak çok kemikli ve insan tüketimi için uygun görülmeyen türlerden veya av miktarı çok yüksek türlerden elde edilmektedir. Türkiye'de hamsi ve dünya genelinde Peru-Şili kıyılarında yakalanan ve hamsiye benzeyen türler balık unu üretiminde en çok kullanılan türlerdir. Doğal stoklar kontrollü bir şekilde avlanmaz ve alternatif protein kaynakları araştırılmaz ise besin zincirinin herhangi bir halkasının kopmasına böylece diğer türlerin azalması yada yok olmasına neden olacaktır.

30 Balık çiftliklerinden kaçan balıklar ekolojiye tehdit oluşturuyor mu? Türkiye'de yetiştirilmekte olan başlıca balık türler çipura, levrek ve alabalık tır. Bu türlerden çipura ve levrek, doğal sularımızda da bulunan balıklardır. Ayrıca tartışılan havuz veya kafeslerden kaçan balıkların doğada genetik kirlilik konusunda daha çok bilimsel çalışmalarla kanıtlanmaya ihtiyaç vardır. Zaten işletme sahipleri koruyucu ağlar ile doğaya balık kaçışını önlemek zorundadır.

31 Çiftlik balıkları genelde hastalık taşıyorlar ve bu deniz canlılarına da bulaşıyor mu? Çiftlik balıkları üretilen ortamdaki suda mevcut olan her türlü hastalık etkenine (mantar, bakteri, parazit vb.) maruz kalabilmektedir. Dolayısı ile hastalıklar doğal ortamdan çiftlik balıklarına bulaşmaktadır. Bu nedenle temiz çevre balık üretiminde önemlidir. Kültür balıkları zaten sağlıksız bir çevrede yetiştirilemez.

32 Balıklar üretilirken aşırı antibiyotik kullanılıyor mu? Balıklar hastalandıklarında aşı yapılmamış ise antibiyotikle tedavi edilir. Bu tedavi bakteri türüne göre sadece birkaç günlük (7-10 gün) uygulanır. Antibiyotik tedavisi uygulanan balıklar 2 ay süre ile satışa çıkartılamaz. Bu durum kanunlarla belirlenmiştir. Balıklar hasat edilmeden önce bakanlık yetkililerinin kafeslerden rastgele aldığı balık örnekleri yine bakanlığın laboratuvarlarında incelenir ve antibiyotik kalıntısı olmayan kafeslerdeki balıkların satışına izin verilir.

33 BALIK HAKKINDA DOĞRU BİLDİĞİMİZ YANLIŞLAR Balıkla yoğurt bir arada tüketilmez? Konserve balık zararlıdır? Dondurulmuş balık zararlıdır? Lakerda, çiroz, marinat gibi ürünler çiğ olduğu için zararlıdır? Midye ve diğer kabuklular zararlıdır? Balık yemek hamileler için zararlıdır? Istakoz, kerevit, böcek canlı pişirilmelidir? Ahtapot yumuşatma-dövme işlemi canlıyken yapılmalıdır? Canlı alabalık yavrusu yutmak bazı hastalıkları önlüyor?

34 Azalan ve kirlenen su kaynakları Su ürünlerine olan artan talep AKUAKÜLTÜR Bilime dayalı sürdürülebilir balık üretimi TEŞEKKÜRLER