Meme ve Over Kanserlerinde Laboratuvar: Klinisyenin Laboratuvardan Beklentisi

Transkript

1 Meme ve Over Kanserlerinde Laboratuvar: Klinisyenin Laboratuvardan Beklentisi Dr. Handan Onur XXI. Düzen Klinik Laboratuvar Günleri, Ankara, 23 Ekim 2011

2 MEME KANSERİ

3 Meme Kanseri Sıklıkla meme başına sütün iletilmesini sağlayan süt kanallarından (duktal) ve daha az oranda sütü oluşturan meme bezlerinden (lobüler) kaynaklanan malign tümördür. En erken devrede Duktus ve Lobül içinde sınırlı kalanlar DCIS ve LCIS olarak adlandırılır. Yayılma özelliği taşımaz. Duktus ve Lobül boyunca ve çevresindeki meme dokusuna uzanım gösterenler ise İnvaziv Duktal Karsinom ve İnvaziv Lobüler Karsinom olarak adlandırılır. Vücutta yayılma özelliği taşır.

4 Meme Kanseri Kadınlarda en sık görülen kanser türüdür. A.B.D. de kadın kanserlerinin %30 u Türkiye de kadın kanserlerinin %26.28 i Bir kadında yaşamı boyunca meme kanseri gelişme riski % ya da 1:8-1:10 dur.

5 Meme Kanseri Primer tümöre yakın ve uzak lenf bezlerine metastazlarsık oranda görülür. Meme kanserinin en sık görülen hematojen metastaz yerleri: Kemik (% 70), Akciğer ve plevra (% 20), Karaciğer (% 20), SSS (beyin ve meninksler) (% 8) dir. Daha az oranda kemik iliği, periton, sürrenal gibi organlara yayılır. Başlangıçta metastazlı olarak tanı konulma oranı % 3 6 dır. Erken evrede tanı konulanların % i daha sonra metastazlar ile gelir. 5 yıllık sağkalımerken evrede % iken metastatik olgularda % 23 oranındadır. Olgular tedavi edilmezse medyan Sağkalım9 12 aydır.

6 Meme Kanserinde Laboratuvar Testleri Amaca göre: Tanısal: Sitoloji ve/veya Histopatoloji, Bilateral Mammografi ± Meme US Tedavi seçimi: HER 2/neu gen amplifikasyonu (c Erb B2) ile estrojen ve progesteron reseptör durumu (ER ve PR) Tedavi yanıtı ve rekürrens durumu: CEA, CA15 3 ve CA Yüksek risli bireylerde genetik riski belirlemek: BRCA 1 ve BRCA2 Evrelendirme

7 Sitoloji- Patoloji Histolojik tip Tümör boyutu Lenf Nodu tutulumu Grade Lenfovasküler invazyon ER, PR, c-erb B2 Ki-67

8 tam kan sayımı Evrelendirme tetkikleri kan biyokimyası (AST, ALT, GGT, AF, T/D Bilirubin, BFT, Kalsiyum) abdomen USG tüm vücut kemik sintigrafisi akciğer grafisi Şüpheli durumlarda toraks/abdomen BT görüntülemeleri de yapılmalıdır PET-CT

9 tam kan sayımı Serilerde azalma veya artma: Kİ baskılanması, Kİ metastazı, Paraneoplastik G-CSF kullanımı Anemi: Kronik hastalık anemisi, Demir eksikliği anemisi, B12 vitamin eksikliği, otoimmun hemolitik anemi Trombositopeni DIC İmmun trombositopeni

10 Biyokimya Testleri Kemik Metastazları: Osteolitik: Kalsiyum Osteoblastik: Alkalen Fosfataz Karaciğer Metastazları: GGT, Alkalen Fosfataz, T/D Bilirubin

11 Meme Kanserinde Kullanılan Tümör Belirteçleri CEA: Genel olarak bir Adenokanser belirteçidir. Metastatik hastalıkta tedavi yanıtının değerlendirilmesinde özellikle CA 15-3 or CA un yükselmediği durumlarda klinik öykü, muayene bulguları ve de görüntüleme yöntemleri ile birlikte kullanılabilir (ASCO, 2007) CA 15-3: Metastatik hastalıkta klinik öykü, muayene bulguları ve de görüntüleme yöntemleri ile birlikte tanıda ve tedavi yanıtının değerlendirilmesinde kullanılabilir. Tek başına anlamlı değildir. CA 27-29: Daha önce tedavi görmüş metastatik hastalıkta klinik öykü, muayene bulguları ve de görüntüleme yöntemleri ile birlikte tedavi yanıtının değerlendirilmesinde kullanılabilir. Tek başına anlamlı değildir ve çok yaygın kullanılmamaktadır. Nüks takibinde CA 15-3 ve CA in rolü literatürde kesin olarak gösterilememistir (ASCO, 2007).

12 Meme kanseri ile ilgili Tümör Belirlteçleri olan CA 15-3 ve CEA nın spesifite ve sensitivitesi hastalığın evresinden etkilenmektedir. Spesifite ve sensitivite: CEA CA 15-3 Evre I meme ca % % 5-30 Evre IV meme ca % % Bu nedenle rutin kullanımda, bazı metastatik hastalığı olan hastalarda tedavi yanıtının izlenmesi dışında yeri yoktur. Tarama veya tanı testi olarak kullanılmamalıdır. Prognozu belirlemede ve nükslerin saptanmasında herhangi bir katkısı gösterilememiştir.

13 BRCA1 ve/veya BRCA2 gen taraması yapılması gerekli kişiler The US Preventive Services Task Force (USPSTF) kriterlerine göre Askanazi Musevisi olmayan ailelerde : 2 tane 1. derece akrabada (anne, kızkardeşler, kız çocukları) Meme Kanseri tanısı olması, bunlardan en az birinin 50 yaşından önce kanser tanısı alması 3 veya fazla 1. ve 2. derece akrabada (anneanne, babaanne, teyze ve halalar dahil) Meme Kanseri tanısı olması (tanı yaşı önemsiz) 1. ve 2. derece akrabalarda hem Meme Kanseri hem de Over Kanseri tanılarının birlikte varlığı (iki ayrı primer tümör olarak) 1. Dereceden bir akrabada Bilateral Meme Kanseri tanısının varlığı 2 veya daha çok sayıda 1. ve 2. derece akrabada Over Kanseri tanısının varlığı 1. ve 2. derecede birkaç akrabada Meme Kanseri veya Over Kanseri tanısının varlığı Erkek akrabada Meme Kanseri tanısının varlığı

14 Genetik Testler

15 BRCA 1 genindeki mutasyonlar 17. kromozomda yer alır. 45 yaşından itibaren %50 ve yaşam boyunca %85 risk artışı ile ilişkilidir. BRCA 1 geni taşıyanlarda ikinci primer meme kanseri gelişme riski %65 dir. BRCA 1 geni, over kanseri riski ile de ilişkilidir. BRCA 1 geni taşıyan erkeklerde ise prostat kanseri riski artar. Yüksek riskli ailelerde 80 den fazla farklı BRCA 1 mutasyonları gösterilmiştir.

16 BRCA 2 geni 13. kromozomda yer alır ve erken başlayan meme kanseri ile ilişkilidir. BRCA 2 genindeki mutasyonların meme kanseri oluşturma riski BRCA 1 de olduğu gibidir. BRCA 2 over kanseri ile ilişkili değildir. BRCA 2 geni, erkeklerdeki meme kanseri riskini artırır.

17 OVER KANSERLERİ

18 OVER KANSERLERİ Tüm dünyada kadın kanserlerinin ilk 5 i içindedir. En çok ölüme yol açan jinekolojik kanserdir. Risk Faktörleri: Gelişmiş toplumlarda daha sık. Spesifik karsinojen bilinmiyor %5-10 u Herediter Meme, endometrium ve kolon kanseri ile birliktelik (bireyde veya akrabalarda) Nullipar olmak

19 Over Kanserleri Epitelyal Tümörler: % 85-90, postmenopozal, 50 yaş üzeri kadınlarda Germ Hücreli Tümörler: % 3-5, adolesan ve genç erişkinlerde Stromal Tümörler: % 5-8

20 Over Kanserinde Tümör Belirteçleri Epitelial tümörler : CA 125 CEA BRCA-1 ve BRCA-2 : Ailevi over kanseri öyküsü veya hem meme hem de over kanseri öyküsü olan bireylerde Germ hücreli tümörler: AFP h-hcg Stromal tümörler: Inhibin α and β ; total inhibin yüksek oranda sensitif

21 CA 125 Primer tanı için kullanılmamalıdır. Tedavi yanıtını değerlendirmek için uygundur. Tarama testi olarak kullanılmaya uygun değildir. Özellikle postmenopozal kadınlardaki benign ve malign pelvik kitlelerin ayırıcı tanısında yardımcı olabilir. Yüksek riskli olgularda (BRCA1 ve BRCA2 mutasyonu olan) erken tanı için yararlı olabilir.

22 CA 125 CA125 test pozitivitesi Evre I over kanseri %50 Evre II-IV over kanseri %80 %20 olguda hiç yükselme görülmez CA 125 Sensitivitesi %61-96 ve Spesifitesi % Over kanserli kadınların 1/3 ünde CA 125 düzeyleri tanıdan 18 ay önce yükselir.

23 CA 125 False pozitivite: endometriosis, benign over kisti, gebeliğin ilk trimestri, PID. Siroz, pankreas kanseri ve bazı diğer kanserlerde yüksek düzeyler görülebilir. Premenopozal kadınlarda spesifitesi daha düşüktür.

24 Over Kanserlerinde Değerlendirme Jinekolojik muayene Tam kan sayımı Biyokimya Abdominopelvik US ve/veya Bilgisayarlı Tomografi PET-CT