Tezkire-i Şeyh Safî (İnceleme-Metin-Dizin) Cilt I

Transkript

1 Tezkire-i Şeyh Safî (İnceleme-Metin-Dizin) Cilt I Yazar Feyza Tokat ISBN: Takım Numarası: (Tk) Cilt I: (1.c) 1. Baskı Nisan, 2017 / Ankara 100 Adet Yayınları Yayın No: 225 Web: grafikeryayin.com Kapak ve Sayfa Tasarımı Baskı ve Cilt Grafik-Ofset Matbaacılık Reklamcılık Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. 1. Cadde Sokak No: (Oğuzlar Mahallesi) Balgat-ANKARA Tel : Pbx Faks : grafiker@grafiker.com.tr Web : grafiker.com.tr

2 İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ...5 SİMGE VE KISALTMALAR...7 ÇEVİRİ YAZI İŞARETLERİ İBN-İ BEZZÂZ ve SAFVETÜ S- SAFÂ NEŞÂTÎ VE KİTÂB-I TEZKİRE-İ ŞEYH SAFÎ-İ TÜRKÎ TEZKİRE-İ ŞEYH SAFÎ TEZKİRE-İ ŞEYH SAFÎ NİN DİLİ SES BİLGİSİ BAKIMINDAN TEZKİRE-İ ŞEYH SAFÎ Eski Anadolu Türkçesinin Ses Düzeyinde Etkisi Çağatay Türkçesinin Ses Düzeyinde Etkisi ŞEKİL BİLGİSİ BAKIMINDAN TEZKİRE-İ ŞEYH SAFÎ Eski Anadolu Türkçesinin Ek Düzeyinde Etkisi Azerbaycan Türkçesinin Ek Düzeyinde Etkisi Çağatay Türkçesinin Ek Düzeyinde İzleri KELİME BİLGİSİ BAKIMINDAN TEZKİRE-İ ŞEYH SAFÎ Eski Anadolu Türkçesinin Kelime Düzeyinde Etkisi Azerbaycan Türkçesinin Kelime Düzeyinde Etkisi TEZKİRE-İ ŞEYH SAFÎ NİN SES ÖZELLİKLERİ Kapalı e (ė) sesi t-d sesi Ünlüler ve Ses Olayları Ünlü uyumları Ünlü Değişmeleri Ünsüzler ve Ses Olayları Ünsüz Yumuşaması Ünsüz Değişmeleri Ünsüz Düşmesi Ünsüz Türemesi Ünsüz İkizleşmesi

3 9. TEZKİRE-İ ŞEYH SAFÎ NİN İMLA ÖZELLİKLERİ Ünlüler ve Yazılışları Ünsüzler ve Yazılışları Yabancı Kelimelerin İmlası Arapça Kelime ve Tamlamaların İmlası Farsça Kelime ve Tamlamaların İmlası METİN DİZİN YÖNTEMİ DİZİN SONUÇ KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ EKLER

4 ÖN SÖZ XV. yüzyıl göz önüne alındığında Doğu da Çağataycanın, Batı da ise Oğuzcanın, egemenlikleri ve etkileri altındaki bölgelerde yaşayan bütün Türk halklarının yazı dili durumunda olduğu, Türk dili üzerine çalışan pek çok bilim insanının ortak görüşüdür. XV. yüzyılda Batı da divan edebiyatı kuruluş aşamasını tamamlayarak, Doğu da ise Çağatay edebiyatı Ali Şir Nevâî ile en güzel örneklerini vererek klasikleşmiştir. Her iki edebî sahaya ait yazmalar üzerine yapılmış çok sayıda araştırma bulunmaktadır. Ancak bu araştırmalarda yazmalar genellikle ait olduğu edebî sahanın karakteristik özellikleri açısından betimleyici bir şekilde ele alınmış, Oğuz lehçelerinin kendi arasındaki ve diğer Türk lehçeleriyle ilişkileri yeterince incelenmemiştir. Oysa bir yazma eserin metin ve söz varlığını ortaya koymak kadar, hangi lehçe, ağız ve alt-ağız özelliklerini gösterdiğinin tespit edilmesi ve incelenmesi de dil tarihi çalışmaları için anlamlıdır. Bu kitap çalışması ile amaçlanan Neşâtî tarafından XVI. yüzyılda Kızılbaş Aleviliğinin temel yazılı kaynaklarından biri olan İbn-i Bezzâz ın Safvetü s-safâ adlı Farsça eserinden Türkçeye çevrilen Kitâb-ı Tezkire-i Şeyh Safî-i Türkî nin Britanya Müzesi Add No. lu nüshasının yeniden bilim dünyasına kazandırılmasıdır. Bu eser konu bakımından dinî ve tarihî çok önemli bilgilere sahip olması yanında, Çağatayca ile Oğuzcanın dil içi ilişkilerinin aydınlatılması bakımından da önemli ipuçları taşımaktadır. 5 Çalışmamız İbn-i Bezzâz ve Safvetü s-safâ, Neşâtî ve Kitâb-ı Tezkire-i Şeyh Safî-i Türkî, Tezkire-i Şeyh Safî nin Dili, Dil İçi İlişkiler Bakımından Tezkire-i Şeyh Safî, İmla, Metin, Dizin, Sonuç ve Kaynakça bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde İbn-i Bezzâz ve onun eseri Safvetü s-safâ ile bu eseri Türkçeye çeviren Neşâtî nin hayatı, eserleri üzerinde durulmuştur. Ayrıca Tezkire-i Şeyh Safî nin nüshaları hakkında bilgi verilmişitir. Dil İçi İlişkiler Bakımından Tezkire-i Şeyh Safî bölümünde Tezkire-i Şeyh Safî nin lehçeler arasındaki ilişkileri ses, yapı ve sözcük düzeyinde betimleyici bir yöntemle ele alınmıştır. Ses Bilgisi bölümünde eserde meydana gelen ses değişimleri üzerinde durulmuştur.

5 FEYZA TOKAT Metin bölümünde Tezkire-i Şeyh Safî, çeviri yazı alfabesiyle Latin harflerine aktarılmıştır. Her sayfanın başlangıcına sayfa numaraları, her satırın başına satır numaraları konulmuştur. Az sayıda olmasına rağmen yazma eserde zamanın etkisi ile oluşan silinmeler veya mürekkep dağılmaları yüzünden bazı kelimeler okunamamıştır. Bu kelimelerin okunması için Tezkire-i Şeyh Safî nin Nağısoylu vd. (2010) tarafından yayımlanan nüshasına başvurulmuştur. Düzeltme yapılan kelimeler metinde dipnotla belirtilmiştir. Anlam gereği yapılan tamirler ise parantez içinde gösterilmiştir. Yazma eserde konu başlığı olup koyu yazılan bölümler, kitabımızın Metin bölümünde de koyu yazı tipi ile yazılmıştır. Dizin bölümünde hata oranını en aza indirmek için özel bir dizin programı olan TürkSözDiz Yazılımı kullanılmıştır. Çalışmamızın Dizin bölümünde eserde geçen kelimeler, şahıs adları, eser ve yer adları gramatikal dizin şeklinde gösterilmiştir. Dizin yapımında uyulan esaslar Dizin Yöntemi kısmında ayrıntılı olarak açıklanmıştır. 6 Kaynakça bölümünde araştırmada yararlanılan tüm kaynaklara yer verilmiştir. Kaynaklar genel olarak ilk bölümlerde bulunduğu için metin içinde gönderme yapılan yerden kaynaklara kolay ulaşımı sağlamak amacıyla dipnot ile de kaynak gösterimi tercih edilmiştir. Uzun çalışma dönemim boyunca bilgi ve kitaplarından çokça yararlandığım Prof.Dr. Bedri SARICA ya, kıymetli zamanını ayırarak çalışmamı inceleyen Prof.Dr. Ceyhun Vedat UYGUR a teşekkürü borç bilirim. Ayrıca sevgili aileme, eşime ve oğullarıma gösterdikleri sabır, sağladıkları sevgi dolu ortam için sonsuz teşekkür ederim. Çalışmam ile ilgili öneri ve katkılarınız benim için oldukça değerlidir. Kitapla ilgili yorum ve önerilerinizi ftokat@pau.edu.tr elektronik posta adresine gönderebilirsiniz. Feyza Tokat Denizli, 2017