İş Sağlığı ve Güvenliği

Transkript

1 Editörler Ebru Gökmeşe & Hicran Yıldız İş Sağlığı ve Güvenliği Yazarlar Belkız Adıgüzel Ebru Gökmeşe Ediz Güripek Emre Gümüş Hakan Kendir Hicran Yıldız İpek Özenir Kübra İncirkuş Mehmet Yılmaz Naci Ömer Alayunt Özge Tuçe Gökalp Sacide Yıldızeli Topçu

2 Editörler Doç.Dr.Ebru Gökmeşe & Doç.Dr. Hicran Yıldız İş Sağlığı ve Güvenliği ISBN: Kitapta yer alan bölümlerin sorumluluğu yazarlarına aittir 1.Baskı 2018 Bu kitabın basım,yayın ve satış hakları Lisans Yayıncılığa aittir.anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik,elektronik veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz basılamaz ve dağıtılamaz. Gözde Matbaa Lisans Yayıncılık Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. Tahtakale Mah. Hicret Sokak No:8/A Avcılar-İSTANBUL e-posta : lisans@lisansyayincilik.com.tr

3 ÖNSÖZ İş sağlığı ve güvenliği konusu son yıllarda önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Çeşitli alanlarda ihtiyaçları karşılamak için yapılan çalışmalar, var olan problemlerin yanı sıra karşılaşılan yeni problemlerin de çözümüne yönelik olmuştur. Değişen ve gelişen dünyada, iş sağlığı ve güvenliği konusu farkında olmadan hayatımızın her alanında yer almıştır. Problemlerin çözüme ulaşması ile insan hayatını kolaylaştıran, güvenliğini sağlayan, sağlık faktörlerini olumlu yönde etkileyen durumlar olmuştur. İşkollarında devamlı olarak çalışma şartları ile ilgili olarak değişiklikler olmaktadır. İş kollarındaki bu değişme ve gelişmeler, bu alan ile ilgili olarak işkollarına yetişmiş işgücü hazırlayan meslek yüksekokullarında birçok bölümde böyle bir dersin varlığına ihtiyaç oluşmuştur. Daha bilinçli, daha duyarlı kişilerin yetişmesi ve öğrendiklerini uygulamaya geçirmesi hayati bir konudur. kişilerin eğitim yılları ne kadar bilinçli geçerse, elbette her alanda o kadar olumlu sonuçlar alıır. Kitabın hazırlanması için ilgili çerçevesi çizilirken yukarıdaki görüşe göre hareket edilmiştir. İş sağlığı ve güvenliği alanında her bir bölümü alanında uzman olan öğretim elemanları tarafından kaleme alınan on bölümden oluşmaktadır. Çalışmada sırasıyla İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin temel kavramlar, işçi sağlığı ve güvenliğinin hukuki yönü ve meslek hastalıkları ile iş kazaları, yaralanmalar ve ilk yardıma ilişkin bilgilere yer verilmiştir. Çalışmanın diğer bölümlerinde Fiziksel, Kimyasal, Biyolojik ve Psikolojik risk etmenleri, ergonomi, çalışma ortamı ve iş hijyeni,işyerlerinde risk değerlendirme çalışmaları,çeşitli iş kollarında iş sağlığı ve güvenliği ve çalışma hayatında genel olarak etik ile acil durum yönetimi konularına değinilmiştir. İş sağlığı ve güvenliği kitabı, öncelikli olarak üniversitele- rimizde hayata hazırlanan gençlerimizin iş hayatlarında yol gösterici temel kaynak olması amaçlanmaktadır. Bu kitabın oluşmasındaki emeklerinden dolayı tüm meslektaşlarım ve Lisans Yayıncılık çalışanlarına en derin duygularla teşekkürlerimizi sunarız. İş sağlığı ve güvenliği konularını içeren bu eserin öğrencilerimiz faydalı olmasını dileriz. İstanbul, 2017 Editörler Doç.Dr.Ebru Gökmeşe Doç.Dr.Hicran Yıldız III

4 IV

5 İÇİNDEKİLER Önsöz III Bölüm 1 TEMEL KAVRAMLAR 1.1. Tarihsel Gelişim Dünyada İş Sağlığı ve Güvenliğinin Gelişimi Ülkemizde İş Sağlığı ve Güvenliğinin Gelişimi Cumhuriyet Öncesi Cumhuriyet Dönemi ve Sonrası 1.2. İş Sağlığı ve Güvenliği ile İlgili Kuruluşlar Ulusal Kuruluşlar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB) İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü İş Sağlığı ve Güvenliği Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü Başkanlığı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi İş Teftiş Kurulu Başkanlığı Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) İşçi Sendikaları Uluslararası Kuruluşlar Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Avrupa Birliği İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (EU-OSHA) 1.3. Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Renklerin Anlamları İşaret Levhaları V

6 Yasaklayıcı İşaretler Uyarıcı İşaretler Emredici İşaretler Acil Çıkış ve İlkyardım İşaretleri Yangınla Mücadele İşaretleri El-Kol İşaretleri 1.4. Temel İlkeler İş Kazası ve Meslek Hastalıklarında Görünen ve Görünmeyen Maliyetler Heinrich İlkeleri Terimler Bölüm 2 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN HUKUKİ YÖNÜ 2.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı Anayasa İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu İş Kanunu Türk Borçlar Kanunu Umumi Hıfzıssıhha Kanunu Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Yönetmelikler İş Sözleşmesi- Toplu İş Sözleşmesi İşyeri İç Yönetmeliği 2.2. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun Uygulama Alanı Kişi Bakımından Uygulama Alanı Yer Bakımından Uygulama Alanı Zaman Bakımından Uygulama 2.3. Yükümlülükler İş Sağlığına ve Güvenliğine İlişkin İşverenin Yükümlülükleri İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Çalışanın Yükümlülükleri 1.4. Yükümlülüklere Aykırılığın Sonuçları İşveren Açısından Özel Hukuk Yaptırımları İşveren Açısından Kamu Hukuku Yaptırımları VI

7 Çalışan Açısından Yaptırımları 2.5. İş Kazası İş Kazasının Sebepleri Bildirim Yükümlülüğü Bildirim Süresine Uymamanın Yaptırımı İş Kazası Sonucu Kurum Tarafından İşçiye ve Hak Sahiplerine Yapılan Yardımlar İş kazalarının Sebep Olduğu Ekonomik Yük Türkiye de İş Kazaları 2.6. İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından Çalışma Yasakları Bölüm 3 MESLEK HASTALIKLARI 3.1. Meslek Hastalıklarının Tanımı 3.2. Meslek Hastalıklarının Tarihçesi 3.3. Meslek Hastalıklarının Görülme Sıklığı 3.4. Meslek Hastalıkları Sınıflaması 3.5. Meslek Hastalıklarına Neden Olan Etkenler 3.6. Meslek Hastalıklarının Tanı ve Tedavi Süreci Meslek Hastalıklarında Tanılama Süreci Öykü Alma Fizik Muayene 3.7. Meslek Hastalıklarında Tedavi 3.8. Meslek Hastalıklarında Korunma 3.9. Sık Görülen Meslek Hastalıkları Mesleki Solunum Sistemi Hastalıkları Mesleki Kanserler Mesleki Kan Hastalıkları Mesleki Dolaşım Sistemi Hastalıkları Mesleki Kas-İskelet Sistemi Hastalıkları Mesleki Cilt Hastalıkları Mesleki Sinir Sistemi Hastalıkları Mesleki Sindirim Sistemi Hastalıkları Üriner Sistemi Hastalıkları Üreme Sistemi Hastalıkları Mesleki Enfeksiyon Hastalıkları VII

8 Mesleki Psikolojik Hastalıklar Mesleki İşitme Kayıpları Meslek Hastalıklarının Bildirimi Maddi Yardımlar Sigortalının Kendisine Yapılan Maddi Yardımlar Geçici İş Göremezlik Ödeneği Sürekli İş Göremezlik Geliri Hak Sahiplerine Yapılan Yardımlar Bölüm 4 İŞ KAZALARI, YARALANMALAR VE İLK YARDIM 4.1. İş Kazası Tanımı ve Kapsamı 4.2. İş Kazası Nedenleri 4.3. İş Kazaları Oluşum Teorileri 4.4. İş Kazalarının Sınıflandırılması 4.5. İş Kazalarının Dünya daki, Türkiye deki Durumu ve Sıklığı 4.6. İş Kazalarında İlkyardım İş Kazalarında İlkyardımın Amacı ve Önemi İş Kazalarında İlkyardımcı ve Özellikleri İş Kazalarında İlkyardım Uygulamaları Olay Yeri ve Yaralının Değerlendirilmesi Yaralanmalar 4.7. İşyerinde Yangın ve Yönetimi Yangından Korunma Önlemleri Bölüm 5 FİZİKSEL, KİMYASAL, BİYOLOJİK VE PSİKOSOSYAL RİSK ETMENLERİ 5.1. Fiziksel Risk Etmenleri Gürültü Gürültü ile İlgili Sınır Değerler Gürültünün Etkileri Gürültüyü Azaltmak için Alınabilecek Önlemler VIII

9 Titreşim Titreşim ile İlgili Sınır Değerler Titreşimin Zararlarından Korunma Yolları Titreşim Etkisiyle Ortaya Çıkan Sağlık Sorunları Termal Konfor Isı ve Hava Sıcaklığı Nem Hava Akım Hızı Termal Radyasyon Aydınlatma Radyasyon ve Radyasyon Çeşitleri Basınç 5.2. Kimyasal Risk Etmenleri Kimyasal Risk Etmenleri ile Mücadele Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Alınması Gereken Önlemler Kimyasalların Sınıflandırılması Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Alınması Gereken Önlemler Kimyasalların Sınıflandırılması 5.3. Biyolojik Risk Etmenleri Mikroorganizmalar Biyolojik Etkenlerin Sınıflandırılması Biyolojik Risklerle Mücadele 5.4. Psikososyal Risk Etmenleri Psikososyal Risk Etmenlerinin Sınıflandırılması İş Stresi İşyerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bölüm 6 ERGONOMİ, ÇALIŞMA ORTAMI VE İŞ HİJYENİ 6.1. Ergonomi ve Çalışma Ortamı Ergo nominin Tanımı Ergonomide Temel Bilimler Fiziksel Etmenler ve Ergonomi IX

10 Termal Konfor Şartları Çalışma Ortamında Gürültü ve Titreşim Çalışma Ortamında Aydınlatma Basınç Kimyasal Etmenler ve Ergonomi Ergonomik Koşulların İş Kazaları Açısından Önemi Ergonomi ve Verimlilik S Kavramı ve Ergonomi Ergonomi ve Kas İskelet Sistemi Hastalıkları Ergonomi ile İlgili Yönetmelikler 6.2. İş Hijyeni Hijyen ve İş Hijyeni İş Hijyenin Tarihsel Gelişimi Çalışma Ortamında İş Hijyenini Etkileyen Faktörler Fiziksel Tehlikeler Kimyasal Tehlikeler Biyolojik Tehlikeler Ergonomik Tehlikeler İş Hijyeni Uygulamaları ve İşyeri Organizasyonu İş Hijyeni ve 5S Kavramı İş Hijyeni ile İlgili Yönetmelikler Bölüm 7 İŞYERLERİNDE RİSK DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 7.1. Risk Değerlendirmesi 7.2. Genel Tanımlar 7.3. Risk Değerlendirme Aşamaları Tehlikelerin Tanımlanması Risklerin Belirlenmesi ve Analizi Risk Analiz Yöntemleri Risk Kontrol Tedbirlerinin Kararlaştırılması Dokümantasyon Yapılan Çalışmaların Güncellenmesi ve Gerektiğinde Yenilenmesi X

11 Bölüm 8 ÇEŞİTLİ İŞ KOLLARINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ 8.1. İş Sağlığı ve Güvenliği 8.2. Kişisel Koruyucu Donanımlar 8.3. Kişisel Koruyucu Donanımların Özellikleri 8.4. Kişisel Koruyucu Donanım Kullanımı Solunum Sisteminin Korunması Temiz Hava Sağlayan Solunum Cihazları Ortamdaki Havayı Temizleyen Solunum Cihazları Vücudun Korunması 8.5. Farklı Alanlarda İş Sağlığı ve Güvenliği Bakım ve Onarım İşleri Kaldırma ve Taşıma Araçları Motorlu Araçlar Kaynak İşleri İnşaat İşleri Makine ve Basınçlı Kaplar Kapalı Alanlarda Tasarım ve İmalat Gıda İşletmeleri Elektrik Riskleri ve Önlemleri El Aletlerinin Güvenli Kullanımı Maden İş Yerleri Yapı İşleri Bölüm 9 ÇALIŞMA HAYATINDA GENEL OLARAK ETİK 9.1. İş Etiği Kavramı ve Türleri Örgütsel Etik İşletme Etiği Mesleki Etik Yönetsel Etik 9.2. Çalışma Hayatında Etik Kavramına Yönelik Örnek Olay XI

12 Bölüm 10 ACİL DURUM YÖNETİMİ Genel Bilgiler Acil Durum Yönetim Aşamaları Azaltma Hazırlıklı Olma Yanıt Kurtarma Risklerin Belirlenmesi İşyerlerinde Acil Durum İşyerlerinde Acil Durum Oluşturacak İş Kazaları İşyerlerinde Acil Durum Halleri İşyerlerinde Acil Durumlarda Görevlendirilecek Çalışanların Belirlenmesi Acil Durum Tatbikatları Acil Durum Planları Hazırlanması Acil Durumların Önlenmesi veya Etkilerinin Sınırlandırılması Eğitim ve Bilgilendirme XII