GELİŞTİRMENİN KURAMSAL TEMELLERİ PROGRAM GELİŞTİRMENİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ. Temel Kavramlar. Temel Kavramlar. Program Geliştirme ve Psikoloji

Transkript

1 PROGRAM GELİŞTİRMENİN KURAMSAL TEMELLERİ PROGRAM GELİŞTİRMENİN KURAMSAL TEMELLERİ Program Geliştirmenin Tarihi Temelleri Program Geliştirmenin Felsefi Temelleri Program Geliştirmenin Psikolojik Temelleri Program Geliştirmenin Toplumsal Temelleri Temel Kavramlar Psikoloji ; insanların gözlenebilen hareketlerini ve bu hareketlerin çevresindeki dış olaylarla insan organizmasının içinde geçen ve gözlenemeyen fiziki ve zihni sürelerle olan ilişkisini sistematik bir biçimde inceleyip açıklayan bir bilimdir. Temel Kavramlar Eğitim Psikolojisi; İnsanların gelişim özelliklerini ve öğrenme ilkelerini inceleyerek, eğitim ortamlarını etkili bir şekilde düzenlediği ve öğretme yoluyla öğrenmeyi verimli bir biçimde gerçekleştirmeyi amaç edinen uygulamalı bir bilim dalıdır. Program Geliştirme ve Psikoloji Geliştirilecek olan programda; hedeflerin belirlenmesi aşamasında, hedefleri eğitimle oluşturulabilirlik ve ulaşılabilirlik açısından belirlemeye çalıştığımızda psikolojik bilgilerden yararlanırız. Geliştirilecek olan programın; bedensel ve zihinsel gelişim özelliklerine uygunluğu açısından da psikolojik bulgulardan yararlanırız. PROGRAM GELİŞTİRMENİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ Davranışçı Kuramlar Bilişsel Alan Kuramcıları Hümanist Psikoloji 1

2 DAVRANIŞÇI KURAMLAR Uyarıcı-tepki kuramı olarak da bilinmektedir. Davranışçılar, şartlanma davranışı ve istenen tepki için çevreyi değiştirmeyi savunmuşlardır. Bağlaşımcılık-Bitişiklik Kuramı Klasik Koşullanma Edimsel Koşullanma Programlı Öğrenme Bağlaşımcılık-Bitişiklik Kuramı Thorndike öğrenmeyi alışkanlık oluşturma veya alışkanlığı geliştirme olarak ele alır (Demirel,2004) Thorndike a göre tepkiden elde edilen doyum, davranışın tekrar edilme sıklığını artırır ( ). Bağlaşımcılık ilkesi iki uyarıcının aynı anda tekrar tekrar ortaya çıkmasıyla iki uyarıcının bitişik duruma gelmesi ve birinin diğerini hatırlatmasıdır Bitişiklik ilkesi Gutherie ye göre bir uyarıcı durumu ile birlikte bulunan bir hareketin; aynı uyarıcı ile karşılaşıldığında yeniden görülmesi olarak açıklanabilir ( Klasik Koşullanma Öğrenme alanında en eski ve klasik çalışmaları ifade ettiği için bu ismi almıştır (Yeşilyaprak,2003). Genelleme: Organizmanın bir uyarıcı karşısında gösterdiği koşullu tepkiyi benzer durumlarda da göstermesidir ( ). Transfer: Bir problemin çözümünde kullanılan ilkenin benzer başka problemin çözümünde de kullanılmasıdır (Senemoğlu,1998). Ayırtetme: Organizmanın farklılıklara yönelik tepki örüntüsüdür (Aydın,2004). Sönme: Öğrenilmiş tepkilere bir süre uyarıcı verilmediğinde sönme gerçekleşir. Edimsel Koşullanma Edimsel koşullanma, klasik koşullanmadan farklı olarak bilinçli ve kasıtlı hareketlerimizle ilgilidir. Davranışların sonuçlarına bakarak yeni davranışlar kazanma sürecidir. Edimsel davranıştan sonra pekiştireç gelmezse davranış devam etmez Pekiştireç: Bir davranımı kuvvetlendiren yada zayıflatan uyarıcıların genel adıdır.ödül olumlu, ceza ise olumsuz pekiştireçtir (Aydın,2004). Programlı Öğrenme Programlı öğrenme yoluyla öğrencinin eğitim programlarında belirlenen hedef ve davranışlara kendi algı hızıyla bireysel bir çalışmayla ulaşması beklenir Programlı Öğrenme İlkeleri: Küçük adımlar Etkin katılım Anında düzeltme Kademeli ilerleme Bireysel hız Davranışçılık ve Eğitim Programları Eğitim programlarında yer alan hedeflerin davranışa dönüştürülmesi ve her davranış için test modellerinin hazırlanarak programın başarısı hakkında bilgi toplama anlayışının temelinde davranışçı kuramların etkisi olduğu söylenir. Bir eğitim programının niteliği öğrencilerde geliştirilecek istendik davranışlarla ölçülmekte ve eğitim durumları da bu sonuca göre düzenlenmektedir. 2

3 Robert Glasser;.günümüzde okullarda uygulanan psikoloji kuramlarının çoğu, daha önceki davranışçı yaklaşımları yansıtmaktadır. Hedef davranışlar yada davranış oluşturma kavramları günümüzde eğitimin her aşamasında kullanılmaktadır. diyor Kuramın Uygulama Alanları Eğitim programlarının hedef ve davranışlarını yazarken, Öğrenme öğretme süreci ile değerlendirme boyutlarını ölçerken, Bireyselleştirilmiş öğretim ve tam öğrenmeyi uygularken, Program ve öğretim tasarımlarını desenlerken, Eğitim teknolojisi ile ilgili çalışmaları planlarken, Program değerlendirme çalışmalarını yaparken, davranış kuramlarının ortaya attığı öğrenme kuram ve ilkelerinden yararlanılır. Bilişsel Alan Kuramcıları Öğrenmenin, çevredeki olay ve durumlara anlam verme sonucunda oluştuğuna ve bunun için bütün zihinsel araçların kullanıldığına inanmaktadırlar. Piaget nin Bilişsel Gelişim Kuramı Ralph Tyler ın Program Geliştirme Çabası Gagne nin Öğretim Durumları Modeli Guilford un Zihinsel Becerileri Sınıflaması Piaget nin Bilişsel Gelişim Kuramı Duyusal-Motor Dönem (0-2 yaş) İşlem Öncesi Dönem (2-7 yaş) Somut İşlemler Dönemi (7-11 yaş) Soyut İşlemler Dönemi (11 yaş ve sonrası) Ralph Tyler ın Program Geliştirme Çabasında öne sürdüğü ilkeler: Süreklilik İlkesi: Öğrenme yaşantılarını düzenlerken aşamalı tekrara yer verilmelidir. Sıralama İlkesi: Eğitim programlarında öğrenme yaşantılarının düzenlenmesi sıralı bir gelişim içermelidir. Bütünleştirme İlkesi: Eğitim programlarında yer alan öğrenme yaşantıları diğer öğelerle ilişkili olmalıdır Gagne nin Öğretim Durumları Modeli İşaret öğrenme Uyarıcı Davranım Öğrenme Zincirleme Öğrenme Sözel Bağlaşım Öğrenme Çoklu Ayırt Etmeyi Öğrenme Kavram Öğrenme İlke Öğrenme Problem Çözme 3

4 Guilford un Zihinsel Becerileri Sınıflaması İşlemler Ürünler İçerik Bilişsel Alan Kuramları ve Eğitim Programları Program geliştirmede genellikle bilişsel alan kuramları yaklaşımı izlenmektedir.bunun nedenleri: Mantıksal bir yol izlemeye imkan sağlar Geleneksel konu alanı yaklaşımını temel alır. Kolay anlaşılır ve eğitim bilimciler bu alanda daha eğitimlidir Bu kuram program hedeflerine ulaşmada ve öğrenci başarısını yükseltmede önemli bir etken olarak değerlendirilir Gestalt Kuramı Hümanist Psikoloji Gestalt Kuramı Maslow un İhtiyaç Kuramı Rogers in Teröpatik Öğrenme Kuramı Gestalt sözcüğü yapı, biçim, örüntü anlamına gelmektedir. Buna göre bir bütünü oluşturan parçalar arasındaki ilişkiler algılama açısından çok önemlidir (Ulusoy,2002). İçgörü, durumlar arasındaki ilişkilerin ani olarak keşfedilmesi ve böylece öğrenmeğe yönelik problem çözümünün gerçekleştirilmesidir (Özbay,2004,s.172). Gestalt Kuramı na göre öğrenme, insanın karşı karşıya bulunduğu bir durumu yada sorunu, bütünüyle görüp kavramasıdır (Başaran,1998). Maslow un İhtiyaç Kuramı İnsanın güdülenmesinin temelinde gereksinimler vardır.her insan sırayla gereksinimlerini doyurmaya çalışır. Alt basamak gereksinimleri tatmin olmadan bir üst basamağa özel durumlar dışında geçilemez ( ) Estetik Yaratıcılık Merakını Giderme Bilme ve Anlama Kendini Gerçekleştirme Statü Kazanma Kendine Saygı Duyma Bir Gruba Ait Olma,Sevme-Sevilme Güvenlikte Olmak Fizyolojik-Bedensel Üst Düzey Gereksinimler Temel Gereksinimler 4

5 Kendini Gerçekleştiren İnsan Özellikleri Rogers in Teröpatik Öğrenme Kuramı Kendini başkalarını ve doğayı olduğu gibi kabul eder. İçinde bulunduğu ortama uyum sağlar. Kişiler arası derin ilişkiler kurabilirler. Yaşamdan doyum alır, coşku dolu anlar yaşar. Özerktir, çevreden bağımsızdır. Yaratıcıdır, doğal davranırlar, mizah anlayışına sahiptirler. Demokratiktir. Yalnız kalabilme gücüne sahiptir Rogers a göre terapi bir çeşit öğrenme yöntemidir ve gerçek, öğrencilerin algılarına dayanır.bu gerçeklik kişilerin bireysel farklılıklarını ortaya koyar. Program geliştirme; Süreçle Kişisel ihtiyaçlarla Psikolojik anlamlarla Değişen çevresel faktörlerle ilgili olmalıdır Hümanist Psikoloji ve Eğitim Programı Hümanist psikolojide bireysel özgürlük önemlidir. Özgürlük öğrencilerin araştırdıkları konuyu daha iyi anlamalarını sağlar. Bireylerin ihtiyaçları farklı olduğundan herkes için ayrı bir eğitim programı hazırlanmalıdır. Öğrenci merkeze alınmalıdır ve öğrenciöğretmen ilişkisi üzerinde durulmalıdır PROGRAM GELİŞTİRMENİN TOPLUMSAL TEMELLERİ Program geliştirilirken ve planlanırken toplumsal temelleri kullanmak ve dikkate almak gerekir. Toplumsal güçler informal olsa da insanların ilişkilerini ve özelliklerini etkiler.bu toplumsal etkide öğrencinin durumu okulun sorumluluğundadır (Firth,Kimpston;1973). Kültürel değerlerin aktarımı bir toplumda eğitim sisteminin temel işlevi olmalıdır. Eğitim programları öğrencilerin sosyalleşmelerinde ve şekillenmelerinde önemli rol oynar. Program geliştirmeden önce ihtiyaç analizi,problem envanteri çıkartılmalı, toplumdaki problemler tespit edilmelidir. Toplumda varolan iş olanakları program üzerinde etkilidir, bu sebeple toplumdaki yönelimler belirlenmelidir (Demirel,20004). Okul Toplum İlişkilerinin Düzenlenmesi Okul çevre koşullarının etkisinde kalır ve toplumun özellikleri öğrencileri özellikle ergenlik çağında etkiler. Düzenlemeyi sağlayacak teknikler: Okulun kendini topluma tanıtması ve toplumu tanıması, Okul aile işbirliğinin sağlanması, Okulun toplum merkezi haline gelmesi, Eğitim faaliyetlerinde toplum kaynaklarından faydalanılması, Okulun öğrenci ihtiyaçlarını ne ölçüde karşıladığının incelenmesi Eğitimde Değişikliklerin Planlanması Eğitimin hedef ve öncelikleri toplumdan topluma sürekli değişiklik göstermektedir. Eğitimin hedefleri; Döneme ait, tutarlı ve ulusal düzeyde olmalıdır. Planlı denemecilik yaklaşımına yer verilmelidir Eğitim programlarının toplumsal temellerinde Atatürk ün ilkeleri,anayasa,yasalar,hükümet programları ve kalkınma programları göz önünde bulundurulur. Milli Eğitim Şura kararları ve bilimsel araştırma sonuçları programın belirleyicisidir 5

6 KAYNAKÇA Aydın A., 2004, Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi, Tek Ağaç Eylül Yayınları, Ankara Başaran, İ.E., 1998, Eğitim Psikolojisi, Aydan Web Tesisleri Yayınları, Ankara Demirel,Ö,2004,Eğitimde Program Geliştirme,PegemA Yayıncılık,Ankara Ertürk,S.,1998,Eğitimde Program Geliştirme,Meteksan Matbaacılık,Ankara Firth,G.R., Kimpston,R.D.,1973,The Curricular Continuum in Perspective, F.E. Peacock Publishing, Itasca Karakaya, Ş.,2004, Eğitimde Program Gelştirme Çalışmaları ve Yeni Yönelimler, Asil Yayın, Ankara Özbay, Y., 2004, Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi, Pegem A Yayınları, Ankara Senemoğlu, N., 1998, Gelişim Öğrenme ve Öğretme, Özsen Matbaa, Ankara Sönmez,V., 1985,Program Geliştirmede Öğretmen El Kitabı, Öğretmen Yayınları, Ankara Ulusoy, A. (Ed.), 2002, Gelişim ve Öğrenme, Anı Yayınları,Ankara Yeşilyaprak, B.,2003, Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi, Pegem Yayınları, Ankara