Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 70, Mayıs 2018, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 70, Mayıs 2018, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Öğr. Gör. Yüksel DOĞDU Sinop Üniversitesi, Gerze MYO, Tekstil, Giyim, Ayakkabı ve Deri yukseldogdu@sinop.edu.tr GAZİANTEP ŞAHİNBEY SAVAŞ MÜZESİNDE BULUNAN ERKEK İÇLİK ÖRNEKLERİ Öz Derin bir tarih ve kültür geçmişiyle Anadolu, giyim tarihi açısından pek çok giysi örneğiyle doludur. Kültürel değerler içinde ayrı bir yeri olan geleneksel giyim ve giysi örnekleri geçmişle bugünü bağlayan köprü görevi görmektedir. Pek çok sanat dalının iş birliği ile geçmişten günümüze ulaşabilen giysi örnekleri ait olduğu zaman, coğrafya, kültür, din ve sosyolojik yapı hakkında bilgiler vermektedir. Çalışma konusunun geçtiği Gaziantep ili konumu itibariyle en eski medeniyet merkezlerinin izlerini taşımaktadır. Pek çok kültüre ev sahipliği yapmış olmasından dolayı çok zengin giyim kuşam arşivine sahiptir. Kültürel yaşamdaki zengin birikim giysilere de yansımıştır. Bölgede yapılan dokumacılık ve el işçiliği ağırlıklı işlemeler giysilere ayrı bir anlam katmıştır. Arşivlenebilen giysi örnekleri incelendiğinde el emeği eserler bunu kanıtlar niteliktedir. Bölgede yer alan müzelerde daha ziyade geleneksel kadın giysi örneklerine rastlanmış olsa da erkek giyim örneklerinin sayısı da oldukça fazladır. Bu çalışma kapsamında incelenen geleneksel erkek giyim örneklerinden içlikler Gaziantep Şahinbey Savaş Müzesinde bulunmaktadır. Çalışmada ulaşılan 5 adet erkek içlik oluşturulan gözlem fişleri doğrultusunda; kullanılan malzeme, renk, model, kesim, dikim, süsleme ve boyut özellikleri açısından incelenmiştir. Anahtar kelimeler: Geleneksel giyim, erkek giyim, içlik, Gaziantep giyim

2 SAMPLES OF MEN UNDERWEARS IN GAZİANTEP ŞAHİNBEY WAR MUSEUM Abstract Along with its deep hıstory and cultural background, Anatolia is full of many clothing samples. Having a special place at cultural values traditional garment and clothing samples are the bridges between past and today. Clothing samples being able to reach today, give information on the social structure, religion, culture, geography and time, which they belong at in corporation with many art branches. Gaziantep city which is the subject of the study carrries the marks of the oldest civilizations because of its location. It has a very rich archive of clothıng as it has hosted many cultures in its boundaries. These rich guests leave their peculiar marks on the clothıng along with the culture. The knıttıng and mostly handmade decorations gave a separate meanıng to the clothıng in the regıon. When the archived garments are examıned, the handmade works seem to prove effect of this rich culture. Although traditional women clothıng samples seem to be rich in the regıon there are plenty of men clothıng samples ın the museums of the regıon. The men clothıng samples of the study are from the samples among the Gaziantep Şahinbey War Museum. The 5 men underwear samples used ın the study, are examıned ın terms of materials used, colour, modal, cuttıng, sewing, decoration and size features. 369 Keywords: Traditional clothıng, men wearıng, underwear, Gaziantep clothes 1.Giriş Giyim, insan vücudunu; topluma, tabiat şartlarına, kişinin yapısına, yer ve zamana göre şekillendiren giysilerin bütünüdür( Çağlayan, 1978:1). Milletleri sağlam temellere oturtan en önemli değerlerden birisi de giyinme kültürüdür. Bir milletin giyim kültüründen bahsederken yüzyıllar boyu süregelen kültürel yapısı, giyimde kullanılan aksesuarlar ile bir bütündür( Sevin, 1973: 1-4). Giyinme milletlerin kültür ve uygarlık alanında yaşadıkları ile şekillenmiştir. Türk giyim tarihine bakıldığında dönem dönem çeşitli etkilerle değişikliğe uğradığı görülmektedir ( Erden ve diğerleri, 1999:2). Zengin bir giyim kültürüne sahip olan Türk toplumunun bu konudaki ihtişamı giyinme biçimlerinde olduğu kadar giysi malzemelerinde de kendini gösterir. Anadolu da geçirdiği çeşitli dönemler, uzun tarihsel geçmişi, Orta Asya etkisi, farklı kültürlerle teması giyim çeşitliliğinde ve zenginliğinde önemli rol oynamıştır( Tezcan, 1983: 259). Sosyal yaşamda sürekli bir değişime uğrayan giyinme ihtiyacı hayat boyu devam eden bir süreçtir. Önceleri basit tabii renkleriyle ortaya koyulan giyim- kuşam malzemelerinin, zamanla coğrafi bölgeye, iklime, gelenek ve göreneklere göre renklendiği görülmektedir (Gülensoy, 1996:202). Bu değişikliklerde kişilerin din, dil farklılıkları, yaşadıkları ve etkileşimde bulundukları toplumlar, medeniyetleri, yaşları, ekonomik durumlar ve sosyal faktörlerin etkisi büyüktür. Bu değişiklikler bölgelerarası giyim farklılıklarının oluşmasına neden olmuştur. Gaziantep geleneksel giysi bakımından incelik ve becerinin tüm güzelliklerini yansıtan el emeği, göz nuru etnografik eserlerle doludur. Kumaş ve nakışların uyumu geleneksel kıyafetlerin bir

3 kültür mirası olduğunu göstermektedir. Gaziantep te kullanılan erkek giysileri yörenin kültür renkliliğini yansıtacak ölçüde çeşitlilik göstermektedir. Kullanılan giysiler ve aksesuarlar giyinmenin ne kadar önemsendiğini kanıtlar niteliktedir. Gaziantep te giyilen erkek giyimleri şöyle sıralanabilir: Göynek, Aba, İçlik, Cepken, Yelek, Cübbe, Zıbın, Don (Tuman), Şalvar ve diğer aksesuarlar ( puşu, terlik, sarık, kuşak v.b.) Bu giysilerden çalışmada incelenen içlikler farklı bölgelerde farklı kumaşlar ile giyilmiştir. İç Anadolu da içlik yakası açık, yakada sim kordon işlemesi olan, kol altında parçası olan ve pamuklu kumaştan yapılan geniş giysi şeklinde tanımlanmıştır( Komisyon,1972: 20-). Gaziantep te giyilen içlikler ise hâkim yakalı ve uzun kollu giysilerdir. İçliğin boyu genellikle göbek hizasına kadardır. Ulaşılan giysiler incelendiğinde pamuklu keten, patiska ve kahke bezinden dikildiği görülmektedir. Kolda kuş parçaları bulunur ve özellikle geniş dikilen giysilerdir. Yaka kısımlarında süslemeler bulunur (Altuntaş, 1997: 17). Yapılan yüz yüze görüşmelerden edinilen bilgiler doğrultusunda Gaziantep erkek giyim örneklerinin en az kadın giyimleri kadar özenli olduğu görülmüştür. Giysilere uygulanan işlemeler hem iç giyim örneklerinde hem de dış giyim örneklerinde oldukça zengin kullanılmıştır. Tüm bu bilgiler sonucu Gaziantep erkeklerinin, kadın giyimleri kadar özenli, süslü olduğu sonucu çıkarılabilir. 2.Yöntem Araştırmanın evrenini Gaziantep yöresine ait geleneksel erkek giysileri oluşturmaktadır. Evren içerisinden seçilen 5 adet içlik araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Araştırmanın konusunu oluşturan içlikler ile ilgili bilgiler literatür taraması ve görüşme tekniği ile edinilen bilgiler doğrultusunda yorumlanmıştır. Çalışma kapsamındaki giysi örnekleri oluşturulan gözlem fişleri doğrultusunda incelenmiştir. Bu gözlem fişlerinde, giyside kullanılan malzemeler ve renkleri, giysinin modeli, kesimi, dikimi ve süslemesi ile ilgili bilgiler, kalıp özellikleri ve boyutları belirlenmiştir. 3.Bulgular (İçlik Örnekleri) Örnek No:1 370 Fotoğraf No 1: Gaziantep Şahinbey Savaş Müzesi nde Bulunan Geleneksel Erkek İçliği. İnceleme Tarihi: Müzesi. İlgili Koleksiyon: Gaziantep Şahinbey Savaş

4 Giyside Kullanılan Malzeme ve Renkler Giyside, krem renk pamuk ve ipek karışımı (Helali) kumaş kullanılmıştır. Süsleme dokuma sırasında Sarı metal renkli sim ile yapılmıştır. Yardımcı malzemede, krem renk pamuklu dikiş ipliği ve yeşil renkli iplikle hazırlanan püsküller kullanılmıştır. Giysinin Modeli ve Kesimi ile İlgili Teknik Bilgiler Giysinin arkası kapalı, önü açık çalışılmıştır. Giysinin yanları ve omuzlar dikişlidir. Dokuma bütün olarak yapılmıştır. Beden kol evi düz kesimlidir. Giysinin boyu basendedir. Giyside yaka oyuntusu yoktur, yaka çalışılmamıştır. Giyside kol çalışılmamıştır. Giysinin Dikimi ve Süslemesi ile İlgili Teknik Bilgiler Giysinin yanları ve omuzları düz makine dikişi ile birleştirilmiştir. Etek ucu elde baskı tekniği ile bastırılmıştır. Giyside kol oyuntusu bulunmamaktadır. Giyside kol formu verilmiş açıklığın etrafına kumaşta dokuma sırasında sarı metal renkli sim ile desen verilmiştir. Giysi kumaş dokumasının süslenmesinde konu olarak geometrik ve nesneli bezeme seçilmiştir. Ön ortasında ve yan dikişte düz hatlı sarı metal renkli dokuma görülmektedir. Arka bedende ise tüm bedene bezenmiş üçgen, düz hatlar, püsküller ve üzeri yuvarlak desenler ile oluşturulmuş sarı metal renkli dokuma görülmektedir. Ön bedende, ön ortasından 8 cm içeride yan dikişe doğru çubuk görünümlü 1,5 cm genişliğinde sarı metal renkli düz hatlar görülmektedir. Yan dikişte ise dikişin hemen kenarında yer alan düz hatlı ve uçları püskül görünümlü sarı metal renkli desen görülmektedir. Arka bedende, tüm bedende yer alan sarı metal renkli V şeklini andıran üçgen motifler, düz hatlardan oluşan ve bunu tamamlayan püskülü andıran motiflerin oluşturduğu bir kompozisyon görülmektedir. Giysinin kol çevresi sarı metal renkli dokuma ile düz sıralar şeklinde kol oyuntusu formu verilerek tamamlanmıştır. Giysinin yakasında ise elde hazırlanan yeşil ipek ip ile yapılmış püsküller elde çırpma dikişi ile tutturulmuştur. 371 Boyutlar: Şekil 1. İçlik Kalıbı

5 Örnek No:2 Fotoğraf No 2: Gaziantep Şahinbey Savaş Müzesi nde Bulunan Geleneksel Erkek İçliği. İnceleme Tarihi: İlgili Koleksiyon: Gaziantep Şahinbey Savaş Müzesi. Giyside Kullanılan Malzeme ve Renkler Giyside, beyaz renk pamuklu kumaş kullanılmıştır. Yardımcı malzemede, beyaz renk pamuklu dikiş ipliği ve beyaz renk nakış ipliği kullanılmıştır. Giysinin Modeli ve Kesimi ile İlgili Teknik Bilgiler Giysinin arkası kapalı, önü açık ve ön ortasına yırtmaç çalışılmıştır. Beden kol evi düz kesimlidir. Giysinin boyu basendedir. Giysiye 0 yaka oyuntusu üzerine dik (hâkim) yaka çalışılmıştır. Kol, düz takma kol olup, kol boyu bileğe kadar uzundur. Kol, kol ağzı ve kol oyuntusu birbirine eşit bir dikdörtgen parçadan oluşmaktadır. Giysinin Dikimi ve Süslemesi ile İlgili Teknik Bilgiler Giysinin yanları, omuzlar, kol ve kol altının bedene dikişinde düz makine dikiş tekniği uygulanmıştır. Giyside dik (hâkim) yaka çalışılmıştır. Yakada çalışılan açık yırtmacın çevresi 7 mm düz dikiş ile pekiştirilmiştir. Yaka çevresi ayrıca beyaz renk nakış ipliği ile elde yapılmış iğne oyası ile süslenmiştir. Kol düz makine dikişi ile birleştirilmiştir. Kol ve yan dikişle birleşen kuş parçası da düz makine dikişi ile birleştirilerek, kol ucu 0,5 cm makine dikişi ile temizlenmiştir. Giyside, süsleme yaka çevresinde beyaz renk nakış ipliği ile elde yapılan küçük tohum şeklinde motiflerle tamamlanmıştır. 372

6 Boyutlar: Şekil 2. İçlik Kalıbı Örnek No:3 373 Fotoğraf No 3: Gaziantep Şahinbey Savaş Müzesi nde Bulunan Geleneksel Erkek İçliği Önden Görünümü. İnceleme Tarihi: Giyside Kullanılan Malzeme ve Renkler İlgili Koleksiyon: Gaziantep Şahinbey Savaş Müzesi. Giyside, beyaz renk pamuklu kumaş kullanılmıştır. Yardımcı malzemede, beyaz renk pamuklu dikiş ipliği, mavi ve beyaz renk karışımlı pamuklu nakış ipliği kullanılmıştır. Giysinin Modeli ve Kesimi ile İlgili Teknik Bilgiler Giysinin arkası kapalı, önü açık yırtmaçlı çalışılmıştır. Giysinin boyu basendedir. Giyside 0 yaka oyuntusu üzeri dik (hâkim) yaka çalışılmıştır. Beden kol evi düz kesimlidir. Kol, düz dü-

7 şük kol olup kol boyu bileğe kadar uzundur. Kol, kol ağzı ve kol oyuntusu birbirine eşit bir dikdörtgen parçadan oluşmaktadır. Giysinin Dikimi ve Süslemesi ile İlgili Teknik Bilgiler Giysinin yanları, omuzlar, kol ve kol altının bedene dikişinde düz makine dikiş tekniği uygulanmıştır. Giysinin ön ortasında çalışılan açık yırtmaçta düz makine dikiş tekniği uygulanmıştır. Kollarda ise kol altından yan dikiş ile birleşen kuş parçası çalışılmıştır. Kol ucu 1 cm makine dikişi ile temizlenmiştir. Giyside dik (hâkim) yaka çalışılmıştır. Yakada çalışılan açık yırtmacın çevresi 7 mm düz dikiş ile pekiştirilmiştir. Giyside, süsleme yaka kenarı beyaz ve mavi renk karışımlı nakış ipliği ile elde yapılan sık iğne şeklinde desenle tamamlanmıştır. Boyutlar: 374 Şekil 3. İçlik Kalıbı

8 Örnek No:4 Fotoğraf No 4: Gaziantep Şahinbey Savaş Müzesi nde Bulunan Geleneksel Erkek İçliği Önden Görünüm İnceleme Tarihi: Giyside Kullanılan Malzeme ve Renkler İlgili Koleksiyon: Gaziantep Şahinbey Savaş Müzesi. Giyside, beyaz renk pamuklu kumaş kullanılmıştır. Yardımcı malzemede, beyaz renk pamuklu dikiş ipliği, kırmızı ve beyaz renk karışımlı nakış ipliği kullanılmıştır. Giysinin Modeli ve Kesimi ile İlgili Teknik Bilgiler Giysinin arkası kapalı, önü açık yırtmaçlı çalışılmıştır. Giyside 0 yaka oyuntusu üzeri dik (hâkim) yaka çalışılmıştır. Beden kol evi düz kesimlidir. Kol, düz düşük kol olup kol boyu bileğe kadar uzundur. Kol, kol ağzı ve kol oyuntusu birbirine eşit bir dikdörtgen parçadan oluşmaktadır. Giysinin boyu basendedir. Giysinin Dikimi ve Süslemesi ile İlgili Teknik Bilgiler Giysinin yanları, omuzlar, kol ve kol altının bedene dikişinde düz makine dikiş tekniği uygulanmıştır. Giysinin ön ortasında çalışılan açık yırtmaçta düz makine dikiş tekniği uygulanmıştır. Kol düz makine dikişi ile birleştirilmiştir. Kol ve yan dikişle birleşen kuş parçası da düz makine dikişi ile birleştirilmiştir. Kol ucu 1 cm makine dikişi ile temizlenmiştir. Giyside dik (hâkim) yaka çalışılmıştır. Yakada çalışılan açık yırtmacın çevresi 7 mm düz dikiş ile pekiştirilmiştir. Yaka çevresi ayrıca iğne oyası ile süslenmiştir. Giyside, süsleme yaka kenarı beyaz ve kırmızı renk karışımlı nakış ipliği ile elde yapılan yarım daire şeklinde motiflerle tamamlanmıştır. Ayrıca yaka bedene takılmadan önce yakada tek sıra halinde kanaviçe nakış işlenmiştir. Giysi, iğne oyası ve kanaviçe nakış tekniği ile süslenmiştir. 375 Boyutlar:

9 Şekil 4. İçlik Kalıbı Örnek No:5 376 Fotoğraf No 5: Gaziantep Şahinbey Savaş Müzesi nde Bulunan Geleneksel Erkek İçliği. İnceleme Tarihi: Savaş Müzesi. Giyside Kullanılan Malzeme ve Renkler İlgili Koleksiyon: Gaziantep Şahinbey Giyside, beyaz renk pamuklu kumaş kullanılmıştır. Yardımcı malzemede, beyaz renk pamuklu dikiş ipliği ve sarı metal renkli sim nakış ipliği kullanılmıştır.

10 Giysinin Modeli ve Kesimi ile İlgili Teknik Bilgiler Giysinin arkası kapalı, önü açık yırtmaçlı çalışılmıştır. Beden kol evi düz kesimlidir. Kol, düz düşük kol olup kol boyu dirseğe kadar uzundur. Kol, kol ağzı ve kol oyuntusu birbirine eşit bir dikdörtgen parçadan oluşmaktadır. Giyside 0 yaka oyuntusu üzerine dik (hâkim) yaka çalışılmıştır. Giysinin boyu basendedir. Giysinin Dikimi ve Süslemesi ile İlgili Teknik Bilgiler Giysinin yanları, omuzlar, kol ve kol altının bedene dikişinde düz makine dikiş tekniği uygulanmıştır. Giyside dik (hâkim) yaka çalışılmıştır. Yaka bedene Antep işi antika tekniği ile elde dikilmiştir. Yakada çalışılan açık yırtmacın çevresi 7 mm düz dikiş ile pekiştirilmiştir. Yaka çevresi ayrıca iğne oyası ile süslenmiştir. Kol düz makine dikişi ile birleştirilmiştir. Kol ve yan dikişle birleşen kuş parçası da düz makine dikişi ile birleştirilmiştir. Kol ucu 1 cm makine dikişi ile temizlenmiştir. Giysinin Süsleme Özellikleri: Giyside, süsleme yaka kenarı beyaz ve kırmızı renk karışımlı nakış ipliği ile elde yapılan yarım daire şeklinde motiflerle tamamlanmıştır. Ayrıca yaka bedene takılmadan önce yakada tek sıra halinde kanaviçe nakış işlenmiştir. Giyside, elde iğne oyası tekniği çalışılmıştır. Ayrıca elde Türk işi nakış tekniği çalışılmıştır. Yaka bedene takılırken Antep işi antika tekniği uygulanmıştır. Giyside, yaka dikilmeden önce dal ve yapraklardan oluşan bitkisel desen motifi kullanılmıştır. Desen yaka formu şekline uygun olarak düz hat şeklinde Türk işi ile çevrelenmiştir. 377 Boyutlar: Şekil 5. İçlik Kalıbı SONUÇ

11 Bu araştırmada Gaziantep yöresi Şahinbey savaş müzesinde bulunan, geleneksel erkek giyimlerine ait 5 örnek incelemeye alınmıştır. Bu örnekler incelenen giysi türü ve Gaziantep geleneksel erkek giyimi hakkında önemli bilgiler vermektedir. Giyimlerin çoğunda model ve kesim yönünden birbirine benzer özellikler göze çarpmaktadır. Özellikle erkek giyimi olması sebebiyle düz ve bol formlar kullanıldığı görülmektedir. Tablo 1: Geleneksel Erkek Giyimlerinde Uygulanan Tekniklerin Dökümü İÇLİK ÖZELLİKLER GİYSİ NO Kullanılan Kumaşlar Helali (pamuk ve ipek karışımı) Pamuklu kumaş (patiska, Hasa, Yelken bezi) 1 no lu giysi 2, 3, 4, 5 no lu giysiler Kullanılan Dikiş Tekniği Düz Makine Dikişi 1, 2, 3, 4, 5 no lu giysiler Kullanılan Süsleme Teknikleri Elde Baskı Dikişi Türk İşi İğne Oyası Kanaviçe Kuş gözü, Antika 1 no lu giysi 2, 3,4, 5 no lu giysiler 2, 4, 5 no lu giysiler 4 no lu giysi 5 no lu giysi 378 Tablo 1 e göre, içliklerde kullanılan kesim tekniklerine bakıldığında; içliklerde düz kesim bedenler, düz takma kol ve kolda kuş parçası kullanıldığı görülmektedir. İçliklerin genel olarak hepsinde ön beden kumaş katı olup, yakadan beden hattına kadar açık yırtmaç çalışılmıştır. Yırtmaç kenarları üstten makine dikişi ile çevrilmiştir. Süsleme ise yaka kenarlarında ve yaka çevresinde bazılarında da yaka yüzeyinde kanaviçe, Türk işi ve iğne oyası teknikleri kullanılarak yapılmıştır. Geleneksel erkek giyimlerinde uygulanan beden kesim teknikleri arasında birinci sırayı düz kesimli beden almaktadır. Giysilerde arka ortası daha çok dikişsiz, omuz dikişli çalışılmıştır. Giysilerde yan dikiş daha ziyade kumaş katı çalışılmıştır. Giysi kol evi oyuntusuz olup, giysi bel hizasına kadar uzamaktadır. Günümüzde değişen yaşam koşulları, moda akımları, modern giyim tarzı kültürel beklentileri değiştirmiştir. Bu bağlamda geleneksel giyimlerin yok olmadan incelenmesi ve arşivlenmesi çok önemlidir. Tasarımcıların yeni tasarımlarda yöresel unsurlardan esinlenerek tasarımlar oluşturması toplumsal farkındalığın artmasına katkı sağlamaktadır (Koca vd., 2015:128). Her ne kadar geleneksel giyimin artık kullanılmadığı ve geçerliliğini kaybettiği düşünülse de özellikle Gaziantep ilinde dokumacılığına devam edilen kutnu kumaşlar ile yapılan tasarımlar ve defileler, geleneksel giyimlerin modern tasarımlar ile canlanacağını gözler önüne sermektedir.

12 KAYNAKLAR Altuntaş, Yener, Şahin, Yüksel, Mücella Kahveci (1997), Gaziantep İli Halk Oyunları Kıyafetleri Teknik Çizimleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1907, Devran Matbaacılık, Ankara, 17. Çağlayan, Esen, 1978, Giyim Öğretim Teknikleri, Ankara, Semih Ofset Matbaacılık. Koca, Emine, Koç Fatma, Kaya Özlem., 2015, Yöresel Dokumaları Güncel Tasarımlarda Yorumlamak Kargı Bezi Örneği, Asos Journal Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 9, s İl Yıllığı, (1973), Komisyon, Nur Ofset, Divan Matbaacılık, Gaziantep. Komisyon, ( 1972), Bölgesel Türk Giysileri, Milli Eğitim Basımevi. İstanbul. Sevin, Nureddin, (1973) On Üç Asırlık Türk Kıyafet Tarihine Bir Bakış, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. Pamuk, Beyhan, (2002), Temel Kalıp ve Dikim Uygulama Teknikleri, İstanbul, Turan Ofset. Şahinbey Belediyesi Eğitim ve Kültür Yayınları, (2007), Gaziantep Savaş Müzesi, Ankara, Fersa Ofset Baskı Tesisleri. 379