İÇME VE KULLANMA SULARINDA BEKLENMEYEN DURUMLAR: MALATYA ÖRNEĞİ

Transkript

1 İÇME VE KULLANMA SULARINDA BEKLENMEYEN DURUMLAR: MALATYA ÖRNEĞİ Prof.Dr.Erkan PEHLİVAN İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Ekim Antalya

2 İçerik Su kaynaklı salgının tanımı ve önemi Malatya içme suyu Salgın işaretleri Malatya Merkez salgını (2005) Salgının sonuçları Tehditler ve fırsatlar

3 Su kaynaklı salgınların özellikleri Kirli su önemli bir mortalite nedenidir Mikrobiyolojik etkenli patlama tarzında olur, ciddi bir şekilde halk sağlığını tehdit eder Kent merkezlerinde olursa afet olarak tanımlanabilir Yönetimsel güç/zaaf durumunu yansıtır Sorun çözmede yeni fırsatlar yaratabilir

4 Salgın inceleme adımları (Ashbolt NJ;2004) Salgın olup olmadığının saptanması Hastalığın tanısının kesinleştirilmesi Hastaların kişi, yer ve zaman özelliklerinin belirlenmesi Risk altındaki toplumun tanımlanması Salgın olan bölgedeki çevre koşullarının incelenmesi Salgın kaynağı ve bulaşma yolunun saptanması Salgın kontrolü için gerekli önlemlerin izlenmesi

5 Malatya Kent Merkezi

6 Bir su kaynağı Debisi: 2.5 m3/sn. PH, 7.2 Sertlik 14 FSD Sıcaklık 10 o C Toplam çözünmüş organik madde miktarı mg/l Toplam iletkenlik 286 ms/cm MALATYA DERME SUYU (Yer altı kaynak suyu)

7 Malatya Evsel Atık Su Arıtma

8 Salgın işaretleri-1 Haziran 2005 İl Halk Sağlığı lab. Toplam iletkenliğin 350 ms/cm ye çıktığını rapor ediyor. Bakteriyolojik kirlenme tespiti Sonuçlar Belediye Başkanlığına bildiriliyor Kaynaktaki suyun temizliği gerekçesiyle işlem yapılmıyor Endemik düzeydeki değişiklik

9 Salgın işaretleri-2 Çevresel şartlar Kent merkezinde ana arter üzerinde iki yerde (Emeksiz ve Sıtmapınarı Kavşağı) alt yapı çalışması Su kesintileri daha sıklıkla gerçekleşiyor İki artezyen kuyu suyu şebekeye pompalanıyor

10

11 Sağlık Müdürlüğü 21 Kasım 4 Aralık 2005 arasında toplam 9907 vaka bildirimi yapıldı. İshal vakalarının (kanlı ishal hariç) kuruluşlardan günlük olarak bildirimi telefon zinciri ile sağlanıyor vaka dağılımı şöyledir: AYLAR KASIM ARALIK Günler Vaka S

12 Malatya salgını (2005) Grafik 1. İshal vakalarının günlere dağılımı Vaka sayısı

13

14

15 Kurumsal Pozisyonlar İl Sağlık Müdürlüğü Salgın var Belediye Başkanlığı Gıda kaynaklı Üniversite, Halk Sağlığı Salgın var Sağlık Bakanlığı Teyit ediyor

16 Tanının kesinleştirilmesi : İl Halk Sağlığı Komitesinin Basın Duyurusu: Salgına sebep olan etken büyük ölçüde rotavirüstür, Bu etken özel sağlık kuruluşlarına başvuran hastaların gaita örneklerinde % 70 oranında, Üniversite Hastanesine başvuran hastaların %40 nın gaitasında latex aglutinin antijen testi ile rotavirüs (+), Üniversitenin incelediği 4 su örneğinin ikisinde rotavirus (+), tarihine kadar alınan su örneklerinde koliform, Ankara hıfzıssıhha da iki su örneğinde de koliform, Salgın Malatya nın kuzey doğusuna düşen mahallerde (Zafer, Kernek, Çöşnük) daha fazla görülmüştür (2 artezyen kuyu bölgesi)

17 Halk Sağlığı A.D nın delilleri Tablo 1. Üniversite kampüsünde ve kent merkezinde içme suyu bakiye klor ölçüm sonuçları (ppm=mgr/litre) Üniversite kampüsündeki kız öğrenci yurtları şehir şebekesine bağlı, hastalar bu öğrenciler arasından çıkmış, Kız öğrenci yurtları şehir şebekesi için en uç nokta, Suda klor arasında Yıl 2005 Tıp Fak.(*) Üniversite Lojmanı(*) Kız Öğrenci Yurdu (**) 23 Kasım Kasım Kasım kasım Kasım Kent Merkezi( **) 0.3(***) 29 Kasım Kasım Aralık Aralık (*) Üniversite kampusünde artezyen kuyu şebekesinin beslediği noktalar (**) Şehir kaynak suyu şebekesininin beslediği noktalar (***) Belediye Başkanlığının talimatı ile klorlama dozunun yükseltilmesi

18 Halk Sağlığı A.D ve İl Sağlık Müdürlüğü Koordine Çalışmaları Halk Sağlığı A.D Basın duyurusu Üniversite basın duyurusu 01.Aralık 2005 İl Halk Sağlığı Komitesi basın açıklaması 12 Aralık 2005 Valilik Basın açıklaması Aktif Surveyans çalışması başlatılıyor Kesitsel Araştırma başlatılıyor

19 28/29 Kasım Basın Açıklaması Üniversite ve Halk Sağlığı İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Turgut Özal Tıp Merkezi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Erkan Pehlivan, Malatya'da yaklaşık bir haftadır yoğun olarak görülen salgının "rota virüsü"nden kaynaklandığını söyledi. "Rota virüsü"nün içme sularıyla büyük salgınlara yol açabildiğini ifade eden Prof. Dr. Pehlivan, "İshal salgını, Malatya Belediyesi'nin yaptığı alt geçit ve diğer alt yapı çalışmaları nedeniyle kanalizasyon sularının içme sularına karışmasıyla ortaya çıkmış olabilir. Ancak virüslerin, klordan çok fazla etkilenmediklerini biliyoruz. Çok iyi klorlama yapmak gerekebilir" dedi. İnönü Üniversitesi Rektörlüğü tarafından yapılan açıklamada,turgut Özal Tıp Merkezi ne basvuran 70 hastanın 30 unda (%40)gaita incelemesinde rota virüs antijeni saptanmıştır. İnönü Üniversitesi Tıp Fak. Mikrobiyoloji AD. tarafından sehir sebeke suyu incelemelerinde düşük de olsa rota virüs antijeni saptanmıştır. Ayrıca sağlık müdürlüğü tarafından gönderilen su numunelerinde koli basili saptanmıştır 28 Kasım 2005 Pazartesi - İhlas Haber Ajansı/29 Kasım 2005 Cihan Haber Ajansı

20 01 Aralık 2005 Basın Açıklaması İnönü Üniversitesi ile Sağlık İl Müdürlüğü yetkilileri, Malatya'daki salgının ardından Valilikteki basın toplantısında kamuoyuna bilgi verdiler. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Erkan Pehlivan ve Sağlık Müdürü Dr. Sezai Demirel, hastalığın gerilemeye başladığını belirtirken, alınması gereken önlemleri açıkladılar hastalık geriliyor

21 12 Aralık 2005 Basın Açıklaması Malatya İl Halk Sağlığı Komite Kararlarının Vali tarafından basına duyurulması Malatya il halk sağlığı komitesi (inönü üniversitesi-il sağlık müdürlüğü bilimsel kurulu) aşağıdaki kararları almıştır: sular içilebilir uç noktalarda ppm klor bulunacak

22 Tablo 2. İshal vakalarının yaş grupları ve cinsiyete göre dağılımı (Malatya Merkez, Aralık 2005) Yaş Grubu Erkek Sayı %* Kadın Sayı % Toplam Sayı % 0-5 yaş yaş yaş ve üstü Toplam ** ** p> 0.05 χ 2 = SD=3 (*) Sütun yüzdesi, (**)Satır yüzdesi

23 Köroğlu ve Ark. New Microbiologica, 2011; Sonuçlar: 21 Kasım 4 Aralık arasında 9907 vaka kayıtlara geçmiştir Avrupa nın en büyük salgını. Yaklaşık kişinin etkilendiği tahmin edilmektedir. Dünya da ikinci Atak hızı üniversite kız öğrenci yurtlarında 1/46, şehir merkezi 1/66 Vakaların %98,3 ünde ishal, %85 inde karın ağrısı 3250 dışkı örneğinde bakteriyolojik kültürde spesifik a. Yok Örneklerin 1714 (%52,7) ünde PCR da rotavirüs Grup A antijeni müsbet

24 Koroğlu M ve Ark FIGURE 2 - Comparison of the incidence of diarrheic patients between the epidemic year, 2005, with the previous year, and the daily variation of Free Chlorine Concentration (FCC) levels of the pipeline water during the outbreak period. Köroğlu ve Ark,: A waterborne outbreak of epidemic diarrhea due to group A rotavirus in Malatya, Turkey, New Microbiologica, 34, 17-24,2011

25 TTB MERKEZ KONSEYİ HEYETİ MALATYA ishal SALGINI RAPORU: Tüm yerel otoriteleri ile görüşmeler Malatya da Nisan 2005 ten itibaren Halk Sağlığı Laboratuarı tanı koyuyor Sağlık Müdürlüğü ve İl Hıfzısıhha Kurulu nda Belediyeyi uyarıyor Kentte alt yapı çalışmaları nedeniyle sık sık su kesintileri gerçekleşiyor Kente gelen su miktarında azalma nedeniyle Ağustos ayında takviye iki ayrı su kaynağı sisteme dahil edilmiş, bu takviyelerde valf sistemi kullanılıyor Halk S.A.D 1400 litrelik pompada gaz klorlama sorunludur uç noktalarda klor 0,1 e kadar düşmüştür. Klorlama sorunu salgının 10. gününde giderildi Belediye ise 8 ayrı ara depo bulunduğu ve bunlarda klorlamanın damlalık usulü ile yapıldığı, bes yıldır klorlama dozunun aynı olduğunu iddia etmiştir

26 Bu salgının getirdiği yenilikler Özellikle alt yapı çalışmalarının olduğu yerlerde arızalanan su boruları belediye tarafından onarımı yapılarak uç noktalarda ppm serbest klor dozu bulunacak şekilde klorlama işlemi başlatılmıştır.

27 Malatya da kurulmuş olan İl Halk Sağlığı Komitesi (İl Sağlık Müdür ve yardımcıları ile Üniversite Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı öğretim üyelerinden oluşan) etkili bir çalışma yapmıştır Malatya Valiliği ve Malatya Belediyesi, İl Hıfzıssıhha Kurulu vasıtasıyla çalışmalara katılmıştır.

28 Halk sağlığı anabilim dalı başkanı il hıfzıssıhha kuruluna danışman üye olarak atanmıştır. Bu salgınlar sonucunda Malatya kent merkezinde şebeke suları etkin bir şekilde klorla dezenfekte edilmeye başlamıştır. Malatya da İdame doz ayarlaması il hıfzıssıhha kurulu kararları ile kayıt altına alınmıştır.

29 Öneriler Tıp Fakültesi bulunan merkezlerde il halk sağlığı komiteleri kurulmalı ve il hıfzıssıhha kurulu nda halk sağlığından bir öğretim üyesi danışman üye olmalı, Su depoları, ishale hatları bakım ve tamiri ile su kesintileri döneminde şebeke uç noktalarında 0.5 ppm serbest klor dozu bulunacak şekilde dezenfeksiyon yapılmalı ve gerektiğinde kısa süreli hiper klorlama uygulanmalıdır.

30 Kaynaklar 1-- Bryce J, Boschi-Pinto C, Shibuya K, Black R: WHO estimates of the causes of death in children. The Lancet, Volume 365, Issue 9465, (2005), Pages WHO: Diarrhoeal disease, water, sanitation and hygiene. Combating waterborn disease at the household level, Geneva Öngen B.:Türkiye de İshal Etkenleri. ANKEM Dergisi, 2006;20 (Ek-2) Ashbolt NJ.: Microbial contamination of drinking water and disease outcomes in developing regions. University of New South Wales, School of civil and enviromental engineering. Sydney, 2004; Malatya İl Sağlık Müdürlüğü, Bulaşıcı Hastalıklar Şube Müdürlüğü Arşivi, Malatya İl Sağlık Müdürlüğü, Çevre Sağlığı Şube Müdürlüğü Arşivi, Pehlivan E,Güneş G, Karaoğlu L, Eğri M, Genç M.: Bir salgının öyküsü. II Çevre Hekimliği Kongresi Kitabı. Ankara Ocak 2006 pp 8-- Turgut Özal Tıp Merkezi, Mikrobiyoloji Laboratuar Kayıtları, Kasım-Aralık Birgün Gazetesi. Rota Malatya yı hastanelik etti 30 Kasım 2005 sayfa Yalvaç İ: (29 Kasım 2005) İşte size Malatya file://g:/rota gazete/haber.htm Erişim: Radikal Gazetesi İshalden başka gündem mi var? ( ) ;Erişim: İnönü Üniversitesi Rektörlüğü. Kamuoyu Duyurusu. Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü, Pelit M: 7749 vaka var hala temiz diyor Hürriyet Gazetesi (03.Aralık 2005). Erişim: Sabah Gazetesi: İki kurum iki farklı sonuç. Gündem, s Malayahaber:İnternet Gazetesi:İçme suyu aylardır sorunlu. ( ); Erişim; Malatya Valiliği: İl Halk Sağlığı Komitesi Kurulması Hakkında Protokol Malatya Valiliği-İnönü Üniversitesi Rektörlüğü tarih ve MalatyaValiliği nin sayılı onayı. 17- Pehlivan E. Özen G, Güneş G, Karaoğlu L, Türkol E, Eğri M.: Malatya İshal Salgını (2005): Retrospektif İnceleme. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 16 (4) (2009) 18- Koroglu M, Yakupogullari1 Y, Otlu B, Ozturk S, Ozden M, Ozer A,: A waterborne outbreak of epidemic diarrhea due to group A rotavirus in Malatya, Turkey, New Microbiologica, 34, 17-24,2011

31 TEŞEKKÜRLER