ANKARA ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ ASARTEPE BARAJ GÖLÜ (ANKARA) NÜN ZOOPLANKTON FAUNASI VE MEVSĐMSEL DEĞĐŞĐMĐ

Transkript

1 ANKARA ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ ASARTEPE BARAJ GÖLÜ (ANKARA) NÜN ZOOPLANKTON FAUNASI VE MEVSĐMSEL DEĞĐŞĐMĐ Özge BUYURGAN BĐYOLOJĐ ANABĐLĐM DALI ANKARA 2008 Her hakkı saklıdır 1

2 Özge BUYURGAN tarafından hazırlanan Asartepe Baraj Gölü (ANKARA) nün Zooplankton Faunası ve Mevsimsel Değişimi adlı tez çalışması tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı nda YÜKSEK LĐSANS tezi olarak kabul edilmiştir. Danışman: Doç. Dr. Ahmet ALTINDAĞ Başkan: Doç. Dr. Hasan H. ATAR Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Su Ürünleri A.B.D Üye : Doç. Dr. Ahmet ALTINDAĞ Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji A.B.D Üye : Doç Dr. Sibel YĐĞĐT Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji A.B.D Yukarıdaki sonucu onaylarım Prof. Dr. Orhan ATAKOL Enstitü Müdürü 2

3 ÖZET Yüksek Lisans Tezi ASARTEPE BARAJ GÖLÜ (ANKARA) NÜN ZOOPLANKTON FAUNASI VE MEVSĐMSEL DEĞĐŞĐMĐ Özge BUYURGAN Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Ahmet ALTINDAĞ Kasım Haziran 2008 tarihleri arasında yürütülen bu çalışmada, Asartepe Baraj Gölü (Ankara) nün zooplankton faunasının mevsimsel değişimi ve yoğunluğu araştırılmıştır. Ayrıca gölün bazı fiziksel ve kimyasal parametreleri de tespit edilmiştir. Baraj gölünden seçilen 5 farklı özellikteki istasyondan mevsimlik örnekleme yapılmıştır. Örnekler göz açıklığı 55 µm olan plankton kepçesi ile vertikal ve horizontal olarak toplanmış ve %4 lük formaldehit ile tespit edilmiştir. Çalışma sonucunda toplam olarak 43 tür Rotifera dan, 3 tür Cladocera dan, 2 tür Copepoda dan olmak üzere toplam 48 tür tespit edilmiştir. Rotifera dan bir tür (Encentrum felis) Türkiye için ve ayrıca tespit edilen türlerin tamamı Asartepe Baraj Gölü için yeni kayıttır. Göldeki toplam zooplanktonik organizmaların sayısal (B/m 3 ) olarak yüzde dağılımlarına bakıldığında ise, % 98 ini Rotifera, %1,3 ünü Cladocera, %0,7 sini Copepoda türlerinin oluşturduğu gözlenmiştir. Rotifera grubu hem tür hem de türlere ait birey sayıları bakımından göldeki toplam zooplanktonun en önemli grubunu oluşturmuştur. 2008, Haziran 78 sayfa Anahtar Kelimeler: Asartepe Baraj Gölü, Zooplankton, Ankara, Mevsimsel Değişim i

4 ABSTRACT Master Thesis ZOOPLANKTONIC FAUNA AND SEASONAL CHANGES OF ASARTEPE DAM LAKE (ANKARA) Özge BUYURGAN Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Biology Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Ahmet ALTINDAĞ In this study the zooplanktonic fauna and seasonal changes with some physical and some chemical properties of Asartepe (Ankara) Dam Lake were investigated between November June Zooplankton samples were collected from five different station, seasonally with a plankton net (mesh size 55µm) both horizontally and vertically. The plankton samples were immediately fixed in 4 % formaldehyde. As a result, 43 species of rotifers,3 species of cladocerans and 2 species of copepods, a total of 48 species, were identified in the lake. Of these, Encentrum felis (Rotifera) is a new record for Turkey s inland waters. It was determined that zooplanktonic organisms are composed of 98% Rotifera, 1,3% Cladocera, 0,7% Copepoda. Rotifera was the most important grup in the zooplankton with respect to species to numbers and number of individuals. 2008, June 78 pages Key Words: Asartepe Dam Lake, Zooplankton, Ankara, Seasonal Change ii

5 TEŞEKKÜR Tüm çalışmam boyunca benden desteğini, ilgisini ve iyi niyetini esirgemeyen, değerli bilgisiyle bana yol gösteren değerli danışman hocam Doç. Dr. Ahmet ALTINDAĞ a en içten teşekkürlerimi sunarım. Çalışmam boyunca desteğini esirgemeyen değerli hocam Doç. Dr. Sibel YĐĞĐT e teşekkür ederim. Tez çalışmam boyunca her alanda yardımını gördüğüm, benimle tüm bilgilerini paylaşmaktan çekinmeyen Murat KAYA ya teşekkür ederim. Tez yazım aşamasında grafik ve çizelgelerin hazırlanmasında emeği geçen Arş. Gör. Göksel SEZEN e (A. Ü. Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Arş. Gör.), arazi çalışmalarımda yardımını esirgemeyen Talip ÇETER e, ve tezim boyunca verdiği destek ve emeklerinden ötürü arkadaşım Mahir Ünsal ERĐŞ e teşekkürlerimi sunarım. Bu tezin yürütülmesinde bana maddi destek sağlayan TÜBĐTAK a teşekkür ederim Her koşulda yanımda olup, benden destek ve ilgilerini esirgemeyen aileme teşekkür ederim.. Özge BUYURGAN Ankara, Haziran 2008 iii

6 ĐÇĐNDEKĐLER ÖZET......i ABSTRACT.....ii TEŞEKKÜR....iii SĐMGELER DĐZĐNĐ...vi ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ.....vii ÇĐZEGELER DĐZĐNĐ..... viii 1. GĐRĐŞ ZOOPLANKTON TÜRLERĐNĐN YAPISI VE ÖZELLĐKLERĐ Rotifera Morfolojisi Sinir sistemi ve duyu organları Boşaltım sistemi Üreme sistemi Cladocera Morfolojisi Üreme sistemi Copepoda Morfolojisi Üreme sistemi MATERYAL VE METOD Çalışma Alanının Özellikleri Çalışma Alanında Daha Önce Yapılmış Çalışmalar Zooplankton Örneklerinin Alınması Zooplankton Örneklerinin Đncelenmesi ve Hesaplanması Fiziksel ve Kimyasal Özelliklerin Tespiti ARAŞTIRMA BULGULARI Asartepe Baraj Gölü nün Zooplanktonik Organizmaları Zooplanktonik Organizmaların Tür Kompozisyonu ve Mevsimsel Dağılımları iv

7 4.3 Rotifera Synchaeta oblonga (Ehrenberg, 1831) Polyarthra vulgaris (Carlin, 1943) Keratella cochlearis (Gosse, 1851) Keratella quadrata (O.F. Müler, 1786) Cladocera Bosmina longirostris (O.F.Müller, 1785) Copepoda Zooplanktonik Organizmaların Đstasyonlara Göre Dağılımları Asartepe Baraj Gölü nün Bazı Fiziksel ve Kimyasal Parametreleri Elektriksel iletkenlik Su yüzeyi sıcaklığı ph Çözünmüş O Seki diski görünürlüğü TARTIŞMA VE SONUÇ..41 KAYNAKLAR EKLER ÖZGEÇMĐŞ v

8 SĐMGELER DĐZĐNĐ µ Mikron µm Mikronmetre cm Santimetre dk Dakika DSĐ Devlet Su Đşleri Et al Ve diğerleri vd Ve diğerleri Ha Hektar Hm 3 Hektametreküp Km Kilometre L Litre m Metre m 3 mg ml cc N E C o Metreküp Miligram Mililitre Mililitre North ( Kuzey) East (Doğu) Santigrat derece B/ m 3 Birey sayısı / metreküp vi

9 ŞEKĐLLLER DĐZĐNĐ Şekil 2.1 Rotiferin genel yapısı. 8 Şekil 2.2 Farklı krona tipleri Şekil 2.3 Trofi tipleri...12 Şekil 2.4 Bir Daphnia (Takım: Cladocera) türünün genel görüntüsü (lateral) 16 Şekil 2.5 A. Cyclopoida, B. Calanoida (Copepoda) nın genel yapısı.18 Şekil 3.1 Asartepe Baraj Gölü nün haritası. 22 Şekil 3.2 Asartepe Baraj Gölü çalışma istasyonları Şekil 4.1 Göldeki zooplanktonik organizma gruplarının yıllık toplam B/m 3 olarak yüzde dağılımları Şekil 4.2 Mevsimlere göre toplam sayısal (B/m 3 ) zooplankton dağılımı...30 Şekil 4.3 Synchaeta oblonga nın mevsimlere göre toplam sayısal (B/m 3 ) değeri Şekil 4.4 Polyarthra sp. nin mevsimlere göre toplam sayısal (B/m 3 ) değeri...33 Şekil 4.5 Keratella cochlearis in mevsimlere göre toplam sayısal (B/m 3 ) değeri...34 Şekil 4.6 Keratella quadrata nın mevsimlere göre toplam sayısal (B/m 3 ) değeri...35 Şekil 4.7 Bosmina longirostris in mevsimlere göre sayısal B/m 3 değeri...36 Şekil 4.8 Đstasyonlara göre zooplankton yoğunluğunun (B/m 3 ) yüzde dağılımı...37 Şekil 4.9 Đstasyonlara göre toplam zooplankton yoğunluğu (B/m 3 ) dağılımı...37 Şekil Đstasyonlara göre zooplankton gruplarının yoğunlukları (B/m 3 )...38 vii

10 ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ Çizelge 4.1 Asartepe Baraj Gölü Rotifera türlerinin mevsimsel dağılımı Çizelge 4.2 Asartepe Baraj Gölü nün Cladocera türlerinin mevsimsel dağılımı...35 Çizelge 4.3 Asartepe Baraj Gölü nün Copepoda türlerinin mevsimsel dağılımı 36 Çizelge 4.4 EC (µs/cm) nin mevsimsel değişimi...38 Çizelge 4.5 Su yüzeyi sıcaklığının (C o ) mevsimsel değişimi.. 39 Çizelge 4.6 ph nın mevsimsel değişimi..39 Çizelge 4.7 Çözünmüş oksijen miktarının (mg/l) mevsimsel değişimi.39 Çizelge 4.8 Seki diski görünürlüğünün mevsimsel değişimi..40 viii

11 1. GĐRĐŞ Plankton, suda serbest halde yaşayan, hareket organelleri olsa bile ancak sınırlı hareket edebilen ve bu nedenle de su hareketlerinin etkisiyle az çok pasif şekilde yer değiştiren tüm organizmalar olarak tanımlanır ( Özel 2007). Plankton, hareketsiz anlamına gelen yunanca Planktos kelimesinden kaynaklanmış olup ilk kez Oseonoloji biliminde Victor HENSEN tarafından kullanılmıştır yılında HENSEN planktonu suda yüzen her şey olarak tanımlamış, su içindeki canlı organizmalarla birlikte suda yüzen veya askıda olan cansız maddeleri plankton kavramı içine almıştır (Cirik ve Gökpınar 2006). Planktonik organizmalar, kökenlerine göre, fitoplankton ve zooplankton olarak iki kısma ayrılır (Özel 2007). Tatlı su sisteminde yaşayan zooplanktonlar başlıca üç hayvan grubu ile temsil edilirler. Bunlar Crustacea nin iki alt sınıfı olan Cladocera ve Copepoda ile Rotifera şubesidir (Berzins and Pejler 1987). Sucul ortamdaki besin zincirinin ilk halkasını primer üretici olan fitoplanktonik organizmalar, ikinci halkasını da primer tüketici olan zooplanktonik organizmalar oluştururlar. Zooplanktonik organizmalar balık larvalarına, sucul böceklere, bazı omurgasızlara ve zaman zaman da kuşlara yem olurlar. Balıklar ve midye, ıstakoz, yengeç gibi bazı omurgasızlar da insan besinlerini oluşturduklarından, zooplanktonik organizmaların balıkçılık ve balık üretimi, dolayısıyla insan beslenmesi açısından önemi büyüktür (Altındağ 1990). Zooplanktonik organizmalar, sucul ekosistemlerde kurulmuş olan besin zinciri içerisinde, birincil üreticiler ile daha yüksek formlar arasında temel besinsel halkayı oluşturduğundan büyük bir öneme sahiptir ( Moss 1988). Zooplankton türlerinin büyük çoğunluğunun, su sistemlerinin kalitesi, trofik ve kirlilik düzeyinin saptanmasında indikatör olarak kullanılmaları, önemlerini daha da artırmaktadır (Emir 1994). Rotiferler, Cladocera ve Copepoda ya nazaran daha küçüktürler ve fitoplanktonlardan sonra ikinci besin halkasını oluştururlar. Günümüzde kültür balıkçılığında önemli bir besin kaynağı olarak Brachionus plicatilis ve Brachionus calyciflorus gibi bazı rotifer 1

12 türleri kullanılmaktadır (Ustaoğlu ve Balık, 1987). Ayrıca rotiferler suyu filtre ederek beslendiklerinden suyun temizlenmesinde de etkilidirler ( Cirik ve Cirik 1991, Cirik ve Gökpınar 2006). Kladoserler ve kopepodlar su ortamından besin olarak aldıkları fitoplanktonu hayvansal proteine dönüştürürler. Kladoserler özellikle balık larvalarının (Ongan vd 1972), Kopepodlar ise sardalya hamsi gibi balıkların en önemli gıdasını oluştururlar ( Cirik ve Gökpınar 2006). Planktonik organizmaların varlığının bilinmesi yaklaşık 150 yıl öncesine dayanır. Ancak 19. yüzyıldan itibaren bilimsel çalışmalar başlatılmıştır. A.V. Leeuwenhoek (1674) Little Animals adlı eserinde incelediği deniz suyunda dalan küçük hayvancıkların bulunduğundan bahseder. Türkiye de zooplankton üzerine yapılmış çalışmalardan bazıları aşağıda verilmiştir. Daday (1903) ın Apolyont ve Đznik Gölleri nde yaptığı çalışma ülkemizde zooplankton üzerine yapılmış ilk çalışmadır. Vavra (1905) ve Zederbauer ve Brehm (1907) Sarı Göl ün zooplankton taksonomisini çalışmışlardır. Mann (1940), Sapanca, Đznik, Apolyont, Manyas, Mogan, Çıldır ve Kara Göl lerin zooplankton ve yaygın fitoplanktonları üzerine taksonomik çalışmalar yapmıştır. Geliday (1949), Çubuk Barajı ve Eymir Gölü zooplanktonunu incelemiştir. Hauer (1957) Van Gölü nün zooplanktonunu çalışmıştır. Margaritora ve Cottarelli (1970), Abant Gölü Cladocera, Copepoda ve Rotifera faunası üzerinde; Margaritora ve Cottarelli (1977), Türkiye nin 25 farklı lokalitesinde zooplankton türlerini tespit etmişlerdir. 2

13 Tokat (1972) Elazığ Hazar Gölü nün Copepoda ve Cladocera türlerini tespit etmiştir. Aynı araştırmacı 1976 yılında Hazar Gölü nün rotiferlerini çalışmış ve Rotifera grubuna ait 7 tür belirlemiştir (Tokat 1976). Dumont (1981), Konya Krater Gölü ve Türkiye nin 19 farklı lokalitesinin Rotifera faunasını çalışmış ve 79 tür içeren bir liste vermiştir. Gündüz (1984), Karamuk ve Hoyran Gölleri nin Cladocera, Copepoda ve Rotifera türlerini belirleyen bir çalışma yapmıştır. Ustaoğlu (1986), Karagöl (Đzmir) de Rotifera ya ait 18 tür, Cladocera ya ait 6 tür ve Copepoda ya ait 6 tür olmak üzere toplam 30 tür belirlemiştir. Ustaoğlu ve Balık (1987), Akgöl ün rotifer faunası ile ilgili çalışmalarında 23 rotifer türü tespit etmişlerdir. Emir (1989, 1990a, 1990b, 1991) Samsun Bafra Gölü nün Rotifera faunasını tespit ederek baskın türlerin mevsimsel dağılımını ve Türkiye için 4 yeni tür kaydı vermiştir. Ayrıca 19 farklı lokaliteden toplam 20 Rotifera türü içeren liste vermiştir. Gündüz (1991), Bafra Balık Gölü nün Cladocera türlerini çalışmış ve toplam 17 tür tespit etmiştir. Segers vd (1992), Doğu Karadeniz Bölgesi nin 41 farklı lokalitesinden, 91 Rotifera türü tespit etmişlerdir ve bunların 42 tanesi Türkiye faunası için yeni kayıttır. Akbay (1993), Keban Baraj Gölü nün fito ve zooplanktonun vertikal ve horizontal dağılımı üzerine bir çalışma yapmıştır. Altındağ ve Sözen (1996), Seyfe Gölü (Kırşehir) Rotifera faunasını incelemiş, 1 cinsi ve 3 türü Türkiye için yeni kayıt olan 12 cins ve 15 tür saptamışlardır. 3

14 Altındağ ve Özkurt (1998) Kunduzlar ve Çatören Baraj Gölleri nin (Kırka Yöresi- Eskişehir) zooplankton faunasını tespit etmişlerdir. Rotifera dan 8 tür, Cladocera dan 5 ve Copepoda dan 2 tür olmak üzere toplam 15 tür teşhis etmişlerdir. Ayrıca göllerin zooplankton yoğunluğu ve bazı fiziksel ve kimyasal parametrelerini vermişlerdir. Altındağ ve Yiğit (1999), Akşehir Gölü Rotifera faunası üzerine taksonomik bir araştırma yapmış ve Rotifera filumuna ait 32 tür ve 2 cins teşhis etmişlerdir. Altındağ (1999), Abant Gölü Rotifera faunası taksonomik olarak incelemiştir. Bu çalışmada 22 rotifer türü tespit edilmiş olup, bu türlerin 18 i Abant Gölü ve 4 ü Türkiye için yeni kayıttır. Emir (2000), Akşehir Gölü nde yaptığı çalışmada rotiferlerin ve kabuklulara ait zooplanktonik organizmaların mevsimsel dağılımlarını ve bolluklarını incelemiş ve aralarında negatif bir korelasyon olduğunu saptamıştır. Altındağ (2000), Yedigöller ( Bolu) Rotifera faunası üzerine bir çalışma yapmış ve toplam 31 tür tespit etmiştir. Bu türlerin tamamı Yedigöller için ve 3 ü Türkiye için yeni kayıttır. Bekleyen (2001), Devegeçidi Baraj Gölü nde (Diyarbakır) yaptığı çalışmada Rotifera filumuna ait 34 tür tespit etmiştir. Bu türlerin tamamı göl için, 3 tanesi de Türkiye için yeni kayıttır. Altındağ ve Yiğit (2002), Burdur Gölü zooplankton faunası üzerine bir çalışma yapmış ve Rotifera dan 10, Cladocera dan 5 ve Copepoda dan 2 olmak üzere toplam 17 zooplankton türü tespit etmişlerdir. Yiğit (2002), Kesikköprü Baraj Gölü (Ankara) nde yaptığı çalışmada, zooplankton faunası, biyomas değerleri ve mevsimsel değişimler, gölün bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri ile birlikte araştırılmıştır. 4

15 Bozkurt vd (2002), Doğu Akdeniz Bölgesinin önemli bir akarsuyu olan Asi Nehri nin Hatay sınırları içinde kalan bölümündeki Rotifer faunasını 1 yıl süreyle kalitatif yönden incelemiştir. Araştırmada 31 tür ve 5 alt tür olmak üzere toplam 36 Rotifer türü tanımlanmıştır. Bekleyen (2003), Göksu Baraj Gölü (Diyarbakır) nde yaptığı çalışmada zooplankton faunasını incelemiş ve Cladocera ya ait 16, Copepoda ya ait 3 ve Rotifera ya ait 28 tür olmak üzere toplam 47 tür saptamıştır. Bu türlerden bir tanesi Türkiye için yeni kayıttır. Ustaoğlu (2004), Türkiye içsularında yapılmış olan zooplankton araştırmalarını bir araya getirerek bir kontrol listesi hazırlamıştır. Rotiferlerden 229, kladoserlerden 92 ve kopepodlardan 106 olmak üzere toplam 427 takson listelemiştir. Altındağ ve Yiğit (2004), Beyşehir Gölü nün zooplankton faunasını tespit ederek, teşhis edilen türlerin mevsimsel değişimlerini incelemişlerdir. Rotifera dan 32, Cladocera dan 9 ve Copepoda dan 2 tür olmak üzere toplam 43 tür tespit etmişlerdir. Ayrıca gölün bazı fiziksel ve kimyasal parametrelerini tespit ederek zooplankton türleri ile olan ilişkilerini ortaya koymuşlardır. Yiğit ve Altındağ (2005), Hirfanlı Baraj Gölü zooplankton faunasını taksonomik olarak çalışmış, toplam 32 tür belirlemişlerdir. Bunlardan 19 tür Rotifera ya, 9 tanesi Cladocera ya ve 4 tanesi de Copepoda ya aittir. Bu çalışma sonucunda bulunan türlerin tamamı yeni kayıt olarak verilmiştir. Yalım (2006), Akdeniz kıyısına yakın bir alanda yer alan, tatlısu gölü Yamansaz Gölü nün Rotifera faunasını incelemiş, 13 rotifer cinsine ait 17 tür saptanmıştır. Türlerin tümü Yamansaz Gölü için yeni kayıttır. Kaya ve Altındağ (2006), Türkiye nin 13 farklı bölgesinden Chydoridae ye ait 13 tür teşhis edilmiştir. Teşhis edilen türlerin el çizimleri yapılarak kısa taksonomik notlar verilmiştir. 5

16 Kaya vd. (2006), Türkiye iç sularında gerçekleştirilen bu çalışmada ülkemiz için 12 yeni kayıt rotifer türü verilmiştir. Kaya ve Altındağ (2007a), Gelingüllü Baraj Gölü (Yozgat) nün zooplankton faunası ve mevsimsel değişimini incelemiş, Rotifera grubundan 54 takson, Cladocera grubundan 9 takson, Copepoda grubundan 2 takson tespit etmişlerdir. Yıldız vd. (2007), ötrofik bir göl olan Marmara Gölü nün (Manisa) zooplankton kompozisyonundaki mevsimsel değişimleri incelemiş, baskın türleri belirtmişlerdir. Kaya ve Altındağ (2007b), Türkiye nin 9 farklı bölgesinde yaptıkları çalışmada Lepadellidae ve Trichocercidae familyalarına ait 13 rotifer türü tespit etmiş ve bir türü yeni kayıt olarak vermişlerdir. Kaya ve Altındağ (2007c), Türkiye nin 13 sulak alanında yaptıkları çalışmalarında, Brachionidae familyasına ait toplam 15 tür tespit etmişlerdir. Bunlardan bir türü yeni kayıt olarak vermişlerdir. Kaya ve Altındağ (2007d), Türkiye iç sularındaki bazı kladoser türleri taksonomik olarak araştırmış ve 11 farklı tatlısu bölgesinden 13 kladoser türü teşhis etmişlerdir. Kaya vd. (2008), Bismil den Batman a 22. km deki bir gölcükten (Çeltikli Köyü, Bismil-Diyarbakır) toplanan Rotifera türlerini taksonomik olarak incelemiş ve 18 rotifer türü tespit etmişlerdir. Bu türlerden ikisi Türkiye Rotifera faunası için yeni kayıttır. Asartepe Baraj Gölüyle ilgili şu ana kadar herhangi bir zooplankton faunası çalışması yapılmamıştır ve bu tez çalışması bu alandaki literatür boşluğunu doldurmayı amaçlamıştır. Asartepe Baraj Gölü ndeki zooplankton faunasının tespiti ve mevsimsel dağılımı, balıkçılık da yapılan bu gölde mevcut ekolojik dengenin korunmasına fayda sağlayacaktır. 6

17 2. ZOOPLANKTON TÜRLERĐNĐN YAPISI VE ÖZELLĐKLERĐ 2.1 Rotifera Rotifera türleri, tatlısu kommunitelerinde birçok predatör omurgasız canlının besinini oluştururlar. Yine tatlısu ekosistemlerinde su kalitesini saptamada, indikatör olarak kullanılırlar (Ganon and Stember 1978). Rotifera türleri tatlısu ekosistemlerinde trofik düzeyin ve ph nın indikatörü olmalarının yanı sıra, uzun yıllardan beri yaşlanma ve yaşlılık konularında da model olarak kullanılmaktadır (Emir 1994) Morfolojisi Yaklaşık olarak 2000 tür ile temsil edilirler ve büyük bir kısmı tatlısu hayvanlarıdır. Az bir kısmı denizlerde ve pek azı da yosunların içerisinde yaşamaktadır. Birkaç türü parazit, bir kısmı sesil, birkaç türü de koloni halinde, geri kalan türleri serbest yaşarlar. Fitoplanktonla beslenirler ya da yırtıcıdırlar. Yayılış alanları oldukça geniştir. Tatlı sularda büyük miktarlarda ve aynı bölgede çok sayıda türle temsil edilirler. Yeterli besin bulunduğu sürece litrede 5000 bireye, lağım sularında litrede bireye ulaşırlar. Bazı türler tuzlu ve acı sularda görülürler; yaklaşık 50 Rotifera türü denizeldir. Bedelloid grubuna ait türlerin bir kısmı biyofilm, liken ve ciğer yosunları üzerinde yaşarlar. Bunlar genellikle toprakta yoğundurlar ( milyon/m 3 ). Bu oran toprağın nem yoğunluğuna bağlı olarak değişir; topraktaki besin döngüsünde oldukça önemli role sahiptirler. Rotiferler çok hücreli hayvanların en küçüklerindendirler. Büyüklükleri yaklaşık µ. dur (erkeklerde), bazı türlerinde (dişiler) 3 mm. olabilir. Vücut genel olarak uzamış ya da yuvarlak torba şeklidedir ve baş, boyun ve gövde olmak üzere 3 kısma ayrılır. Bazı türlerde ise kısa bir boyun fark edilir. Ayak, gövdenin arka ucundan çıkar; düz ya da iç içe geçebilen birçok bölmelerden oluşmuş dar bir kısımdır; kutikulanın eklemli yapıda olması ve ince yapı göstermesi nedeniyle esneklik kazanmıştır. Vücut yüzeyleri genel olarak hipodermis tarafından salgılanan bir kutikula ile kaplanmıştır. 7

18 Hipodermis kutikulanın altında ince bir tabakadır. Vücut duvarı kalın bir yapıda ise lorikat, ince yapıda ise ilorikat form olarak adlandırılır. Halofil bir tür olan Brachionus plicalitis in vücut duvarı biyokimyasal olarak incelenmiş ve keratin benzeri iki flamential proteinden oluştuğu bulunmuştur. Bu lorikat yapısını predatörlerden korunmak için kullanırlar. Ayrıca bazı türler saydamlığı, bazıları dikensi yapılarıyla, bir kısmı ise oldukça uzun uzantılarıyla yine predatörlerden kaçarlar. Asplanchna, Brachionus, Keratella ve Sinantherina gibi cinsler ise predatörle karşılaştıklarında ölü taklidi yaparlar (Wallace and Snell 1991). Şekil 2.1 Rotiferin genel yapısı 8

19 Rotiferler bilateral simetrilidir ve iki önemli özelliği ile tanınır. Bunlardan birincisi, başta besin alımına ve harekete hizmet eden silli kısım krona; ikincisi ise mastaks denen kaslı bir farinksin bulunuşudur (Şekil 2.1) (Emir 1994). Krona: Başta bulunan, harekete ve besin alımına yarayan silli kısımdır. Đki halka şeklinde sil dizisinden oluşur. Bu çelenklerden içtekine (preoral olana) "Trochus", kalın sillerden oluşmuş olan dıştakine (postoral olana) de "Cingulum" adı verilir. Ağız anteriorda, kronanın merkezinde periferal, subterminal ya da ventral konumlu olarak yerleşebilir. Krona yapısı Rotifera familyalarının tanımlanmasında önemli bir karakterdir. Sil çelenginin yapısına ve konumuna göre farklı tiplerde krona ayırt edilir, bunlardan bazıları şunlardır (Şekil 2.2). Notommata tip: Bukkal alan oldukça uzamış ve geniş, ağız orta konumlu, trochus az gelişmiştir (Şekil 2.2 a) Brachionus ve Euchlanis tip: Planktonik ya da bitkiler arasında yaşayan türlerde görülür. Sil çelengi ağzın üzerinde konumlanmış, apikal alan küçük, bukal alan çok az sillidir (Şekil 2.2 b ve f) Asplanchna tip: Genellikle planktonik türlerde bulunur. Apikal alanın oldukça geniş olmasına karşın bukkal alan gelişmiştir (Şekil 2.2 c). Conochilus tip: Sesil ve serbest yüzen türlerde görülür. Trochus, sirkumapikal bölge ve cingulum iyi gelişmiş, ağız dorsal konumludur (Şekil 2.2 d). Hexarthra tip: Apikal alan oldukça iyi gelişmiş, trochus ve cingulum gerilemiştir sesil ve planktonik türlerde bulunur (Şekil 2.2 e). Collotheca tip: Genellikle dip kısımlarda yaşayan türlerde bulunur. Bukkal alan alt kısımda ağzı da içine alan bir huni şeklinde, siller gerilemiş, ancak bukkal alanın kenarları duyu kılları taşıyan loblar şeklindedir. 9

20 Şekil 2.2 Farklı krona tipleri a. Notammata tip (ventralden görünüş), b. Brachionus tip (ventralden görünüş) c. Asplanchna tip (ventralden görünüş), d. Conochilus tip (lateralden görünüş), e. Hexarthra tip (lateralden görünüş), f. Euchlanis tip (ventralden görünüş), g. Colletheca tip (lateralden görünüş) (Koste 1978). Mastaks: Mastaks, sindirim sisteminde iş gören kaslı farinkstir. Mastaksın iç kısmında karmaşık yapılı, plaka, çubuk şeklinde dişler vardır, bunlara trofi denir. Asidik polisakkaritten oluşmuş sert bir yapı olan trofi, tür teşhisi için kullanılan en önemli kısımdır. Trofi av yakalanmasında ve parçalanmasında kullanılır. Besin önce kronadan alınır ve ventralde ağız boyunca ilerleyip mastaksa ulaşır. Trofinin kısımları, bir çift ramus ve fulkrumdan oluşan incus ve bir çift manibrium ile unkustur. Unkus ve manibriumun ikisine birden malleus denir (Emir, 1994). Malleat: Brachionidae familyasında görülen bu formdaki mastaks kavramaya ve besinleri öğütmeye yarar. Unkus 4-7 dişe sahiptir. Đncus ve malleusun bütün kısımları iyi gelişmiştir ve işlevlerini iyi sürdürürler (Şekil 2.3 a). Virgat: Synchaectidae de görülür. Çalışmalarına yardımcı olan güçlü hipofarinks kasları vardır. Genellikle uzun fulkrum ve manibrium ile tanınır. Delme ve emme şeklinde işlev görür (Şekil 2.3 b). 10

21 Cordat: Proales te görülür. Fulkrum oldukça geniş, manibrium iki saplıdır, trofi pompalama işlemi görür (Şekil 2.3 c). Đnducat: Asplanchnidae de görülen bu tipte ramus oldukça geniş, kıvrık ve kıskaç şeklinde bir hareketle avı kavramaya yarar (Şekil 2.3 d). Uncinat: Collothecidae familyasında görülen bu tipte unci çok az sayıda dişe sahiptir. Genellikle bir büyük veya iki küçük dişlidir (Şekil 2.3 e). Malleoramat: Hexarthridae ve Filinidae familyalarında görülen bu türde rami çok kuvvetli dişlere sahiptir, unci ise çok fazla sayıda ince dişlere sahiptir (Şekil 2.3 f). Forcipat: Dicranophoridae de görülür. Đleriye doğru fırlatma ile avı yakalarlar. Manibrium ince, uzun; unci bir ya da çok dişli, rami orak şeklinde kuvvetli dişlerle donatılmıştır (Şekil 2.3 g). Ramat: Bdelloidae nin genel özelliğidir. Raminin oval şeklinde olması ve uncusların çok sayıda ince dişle donatılmış olmasıyla ayrılırlar. Fulkral: Seisonidae ve bir kısım denizel Rotifera gruplarında görülen bir tiptir ve yapısı tam olarak tanımlanamamıştır. 11

22 Şekil 2.3 Trofi tipleri a) Malleat, b) Virgat, c) Cordat, d) Đnducat, e)uncinat, f) Malleoramat, g) Forcipat in: intramallei; un: uncus; fu: fulkrum; bul: bulla; man: manubrium; ra: ramus; pra: prauncal diş; ep: epifarinks; al: alula (Koste 1978) Bir diğer önemli özellikleri ise, her organın içerdiği hücre sayısının sabit oluşudur. (Kolisko, 1974 ve Pourriout 1977). Bu özellik Nematoda'da da gözlenir. 12

23 Gövde, vücut sıvısı ile doludur. Vücut, kas, sinir, sindirim, üreme ve boşaltım organlarını içerisine alan yalancı söloma sahiptir. Solunum ve dolaşım sistemleri bulunmaz Sinir Sistemi ve duyu organları Merkezi sinir sistemi önbağırsağın üzerine yerleşmiş bir beyin gangliyonu (buradan silli organa, kaslara ve duygu organlarına sinirler gider) ile mastaks üzerine yerleşmiş serebral gangliyondan meydana gelen basit bir yapıdır. Mekanik uyarılara, ışığa ve kimyasal maddelere olmak üzere üç tipte duyu almacı vardır. Mekanik almaçlar genellikle krona üzerine yerleşmiştir. Kemoreseptörler (kimyasal almaçlar) de aynı zamanda krona üzerindedir. Gövdede de çift ya da tek yapılı dorsal almaçlar; keza arkada kaudal almaç vardır. Bu sonuncuların görevleri çok iyi bilinmemektedir. Baş bölgesinde, kronanın yanı sıra duyu kılları, göz ve ağız açıklığı mevcuttur. Göz bir ya da iki fotoreseptör hücresinden oluşur ve fotik regülatör görevi yapar Boşaltım sistemi Rotifera türlerinin boşaltım sistemleri alev hücreleri ve tübüllerden oluşmuş bir çift protonefridiyal sistemdir. Genellikle alev hücre sayısı arasındadır ve idrar kesesi ile kloaka açılırlar. Rotifera türlerinin tümünde idrar kesesi bulunmaz, bazılarında bu işi kloak yürütür (Emir 1994) Üreme sistemi Erkek ve dişiler arasında genellikle dimorfizm görülür. Erkek hayvanlar dişilere oranla çok küçüktürler. Birçoğunda erkekler ya çok az sayıda ya da hiç yokturlar. Ancak Seisonidae türlerinde erkek ve dişiler hem sayıca hem de organizasyon gelişmişliği bakımından birbirlerine eşit düzeydedirler. Bdelloidae nin hiçbir türünde erkekler tanımlanamamıştır. Çiftleşme davranışı dişilerden çok erkeklerde gözlenmiştir. Çiftleşme, erkeğin kronasının dişinin kronasıyla karşı karşıya gelmesiyle başlar; kronaların karşı karşıya gelmesiyle sperm transferi yapılır. Kavuşma kronal bölgedeki 13

24 kemoreseptörlerin varlığı ile gerçekleşir. Bu kemoreseptörler, kronal yüzeydeki glikoproteinlerden oluşmuştur (Wetzel 1983). Çiftleşme, öncelikle, erkeğin dişinin etrafında yüzme hareketleri ile başlar, lorikanın etrafında kayma hareketleri ile devam eder; bu evrede penis deri kısmındadır; kronal kontak yitirilince penisten dişinin kronal bölgesine sperma transferi yapılır. Penis dişinin herhangi bir yerine saplanır. Bu tip döllenmeye "Hipodermik Đmpreginasyon" denir. Kopulasyondan 1-2 dakika sonra sperm transferi tamamlanarak dişi ve erkek birey birbirinden ayrılır. Rotifera türlerinin çoğu ovipar, bir kaçı ovovivipar ya da vivipardır (Asplanchna ve Notommatidae). Yumurtalarını kloak yolu ile ya da bağırsağın olmadığı durumlarda genital açıklıktan dış ortama bırakırlar. Planktonik Rotifera türlerinin çoğu yumurtalarını vücuda ince bir uzantı ile bağlanmış olarak taşırlar (Brachionus); birkaç tür ise yumurtalarını, içlerindeki embriyo açılıncaya kadar vücutta taşırlar, yani, ovovivipardırlar (Asplanchna ve Cupelopagis). Ovipar olanlar üç tip yumurta meydana getirir. Bunlardan yaz yumurtaları adı verilen ince kabuklu yumurtaların biri küçük, diğeri daha büyük olmak üzere iki çeşidi vardır. Döllenmelerine gerek olmayan, yani partenogenetik gelişen bu yumurtaların büyüklerinden dişiler, küçüklerinden de erkekler oluşur. Üçüncü tip yumurtalara kış yumurtası denir. Bunlar kalın kabuklu ve döllenmesi gereken yumurtalardır. Döllenmiş olan kış yumurtaları bütün kış durağan kalır ve ilkbahar gelince gelişerek amiktik adı verilen dişi bireyleri meydana getirir. Amiktik dişiler büyük yaz yumurtaları ile partenogenetik olarak çoğalarak yeni miktik dişileri oluştururlar. Partenogenez hızlı çoğalmaya bir uyumdur. Çünkü tatlısular ve yosunlar zaman zaman kuruduğu için çoğalmalarını hızla tamamlamaları gerekir. Bazen yağmur birikintilerinde bile bu gelişmenin tamamlanması gerekebilir. Erkeklerin mevcut olmadığı zaman gözlenir. Rotifera nın üç grubunda üreme şekli farklıdır. Denizlerde yaşayan Sesionidae türleri ayrı eşeylidir, yani gametler, mayoz bölünme sonucu gerçekleşir. Bdelloidea da partenogenez gözlenir; erkekleri tanımlanamamıştır. Monogononta da ise heterogoniye 14

25 bağlı olarak periyodik partenogenez oldukça yaygındır, aynı zamanda eşeyli üreme de bilinmektedir. 2.2 Cladocera Arthropoda (eklem bacaklılar) nın alt takımı, su pireleridir. Çoğunlukla mikroskobik olan bu grubun yaklaşık 400 kadar türü bulunmaktadır. Cladeocera ya ait türlerin çoğu tatlısularda yayılış gösterir. Tatlısularda yaşayan türler göllerin limnetik bölgelerinde bulunurlar. Bunun yanında gölcüklerde, küçük su birikintilerinde, akarsuların durgun bölgelerinde, tuzlu ve acı göllerde de yayılış gösteren türleri vardır. Bazı türleri ise makrofit sucul vejetasyon arasında yaşarlar (Goldman and Hornes 1983, Demirsoy 1992, Tanyolaç 2000) Morfolojisi Genellikle 0,2-0,3 mm. büyüklüğünde canlılar olan Cladocera üyelerinde, gövde kitin bir kabukla örtülüdür. Vücut çok sayıda segmentten oluşmuştur. Toraks ve abdomen olmak üzere iki belirgin kısım ayırt edilir. Işığa karşı duyarlı olan organizmalarda baş kısmında duyu sistemi, bir çift büyük göz ve ocellus adı verilen küçük duyu organından oluşmuştur. Başta 1. ve 2. anten olmak üzere iki anten mevcuttur. 1. anten hiç hareket etmez. 2. anten en önemli hareket organıdır. Antenin her bir dalında bulunan setalar taksonomide önem taşır. Göğüs bölgesinde ventrale bağlı beş çift yassı bacak vardır ve bunlar ince tüylerle, uzun kıllarla örtülüdür. Bu tüyler baştan kuyruğa doğru bir su akımı oluşturur. Bacakların kenarlarında bulunan tarak şeklindeki tüylerle, su akıntısıyla gelen mikroorganizmalar süzülür (Cirik ve Gökpınar 2006). Duyu organlarının en önemlisi gözlerdir. Bileşik gözler mediyan çizgi üzerinde birbiriyle birleşerek bir tek büyük göz haline gelmişlerdir. Üstü bir deri kıvrımı ile örtülü olan bu tek göz, özel kaslar aracılığıyla, devamlı titreme hareketleri yapar. Beynin ventral tarafında yer alan nauplius gözü çoğunda körelmiştir. 15

26 Şekil 2.4 Bir Daphnia (Takım: Cladocera) türünün genel görüntüsü (lateral). ( 1- Anten, 2- Birleşik göz, 3- Enzim bezi, 4- Özafagus, 5- Kalp, 6- Nauplius gözü, 7- Antenül, 8- Yüzme bacakları, 9- Ovaryum, 10- Postabdominal tırnak, 11- Postabdomen, 12- Kuluçka odacığı, 13- Karapaks, 14- Postabdominal seta,15- Spin Üreme sistemi Kladoserler de rotiferler gibi partenogenetik olarak ürerler. Erkek bireyler dişilere oranla küçüktür ve senede birkaç defa ortaya çıkarlar. Dişi bireylerde erkeklerin olmadığı dönemlerde partenogenezle gelişen yumurtalar, kuluçka boşluğunda bulunurlar. Torba içinde gelişen yumurtalardan, anneye benzer yavrular çıkar. Uygun olmayan ortam koşullarında partenogenetik yumurta verimi azalır. Bu durumda yumurtalardan bazıları erkek yavruları oluşturur. Erkekler dişilerle çiftleşir. Çiftleşmiş 16

27 bireyler diploid yumurtaları verir. Bu yumurtaların partenogenetik yumurtalardan (haploid), biçim bakımından farkı yoktur. Ancak bu dişilerin dayanıklı yumurta (kış yumurtası, latent yumurta) verimi çok düşüktür (Erençin ve Köksal 1981). Bunlar ya serbest olarak suya bırakılır ya da önce kuluçka boşluğunda etrafları bir "Ephippium" ile çevrilir. 2.3 Copepoda Yunanca bir terim olan Copepoda Dalsı ayaklı anlamındadır. Deniz yaşamında bu organizmalar çok önemli olup, diğer planktonik Crustacea gruplarına oranla daha fazla sayıdadırlar. Hatta bazen denizin durumuna ve mevsimlere bağlı olarak sudaki toplam zooplanktonun % 90 ını oluştururlar. Copepoda ların tatlı, acı sular ve denizlerde yaşayan toplam organizma sayısı yaklaşık tür olarak saptanmıştır. Bu türlerin den fazlası denizlerde yayılış gösterir (Cirik ve Gökpınar 2006). Denizel olanlar, besin zincirinin önemli bir halkasını oluştururlar. Denizel hayvanların bir kısmının, bazı balık ve balinaların besinlerini bu hayvanlar oluşturur Morfolojisi Serbest yaşayanlarda boy en fazla 0.5 mm. (Ameira tau) ile 1 cm. (Valdiviella oligarthra) arasında; parazit kopepotlarının en küçüğünde ise 0.09 mm. kadardır. (Mysidion) en büyüğü de 32 cm. (Pennella balaenoptera'nın dişisi) olabilir. Entomostraca'nın en büyük takımıdır. Birçoğu renksiz ve saydam olmasına karşın, bazıları parlak kırmızı, portakal renkli, kurmay kırmızı, mavi ya da siyah olabilir. Serbest yaşayanların vücudu kısa ve silindiriktir; segmentleri belirgin; baş, göğüs ve abdomen kısmı birbirinden kolayca ayrılır. Serbest yüzenler vücut yapıları, yaşama alışkanlıkları, hareketleri ve ekolojik rolleri bakımından 3 takıma ayrılırlar. Calanoida, Cylclopoida, Harpacticoida (Cirik ve Gökpınar 2006). 17

28 Şekil 2.5 A. Cyclopoida, B. Calanoida (Copepoda) nın genel yapısı 1. birinci anten, 2. göz, 3. ikinci anten, 4. mandibul, 5. birinci maksil, 6. ikinci maksil, 7. maksilliped, 8. sefalotoraks, 9. toraks, 10. toraks bacakları, 11. genital segment, 12. yumurta kesesi, 13. anal segment, 14. furka, 15. furkal setalar (Barnes 1974) 18

29 Vücutları, baş, toraks ve abdomen olmak üzere 3 kısımdan oluşur (Şekil 2.5). baş vücudun anterior tarafında yer alır ve çeşitli çıkıntılara sahiptir. Birinci anten Cylopoida da 17 segmentli ve kısa, Calanoida da ise 25 segmentli ve uzundur. Harpactoid kopepotların antenleri çok kısa olup 9 segmentten fazla değildir (Tanyolaç 2000). Bir kısmı planktonik, bir kısmı bentik yaşar. Kural olarak göğüsteki üyeler hızlı yüzme için ya da kürek çekmek için kullanılır. Bazıları da derinde kumlar ve çamurlar üzerinde sürünme ve tırmanma hareketi yapar. Özelleşmiş solunum organları bulunmaz, solunum vücut yüzeyi ile yapılır. Kalp ve damar sistemi de kaybolmuştur. Yalnız Calanoidae'de 1. ya da 2. serbest göğüs segmentinde yer alan torba ya da tüp şeklinde biri sırt tarafında, ikisi de yanlarda olmak üzere üç ostiyumlu bir kalbe rastlanır. Kalbi bulunmayan kopepotlarda dolaşım bağırsak hareketleri ile sağlanır. Bazı serbest yaşayan formlarda ve parazitlerin bazılarında hemoglobine rastlanır. Boşaltım organları maksilla bezleri halindedir. Sinir sistemi tam anlamıyla belirli bir yere yoğunlaşmıştır; sinir sistemi beyin gangliyonu ve karın gangliyon zincirinden oluşmuştur. Bazılarında karın gangliyonları bir araya toplanarak büyük bir yutak kitlesi meydana getirir Üreme sistemi Kopepodlar eşeyli olarak ürerler. Erkekler, bir veya iki testise ve vas deferense sahiptir. Dişilerde genital sistem tek ve nadiren iki ovaryumdan oluşur. Bazıları yumurtaları tek tek dışarı bırakır. Diğerleri ise oviduktlarının son kısımlarında özel bir yapışma bezi ihtiva ederler. Bu bezin salgıları yumurta ile dışarı çıkar ve etrafında bir kese oluşur. Oluşturulan yumurtalar, Cylopoidlerde iki, Kalanoidlerde bir yumurta kesesi ile taşınırlar. Yumurtalardan nauplius larvaları çıkar. Kopepodların yaşam döngüsü altı 19

30 naupliar ve erginden önceki 5 kopepoit evreden oluşmaktadır. Altıncı kopepoit evresi ergin evredir (Dussart and Defaye 2001). 20

31 3. MATERYAL VE METOD 3.1 Çalışma Alanının Özellikleri Asartepe Baraj Gölü, Đç Anadolu Bölgesi nde, Ankara-Ayaş il sınırları içerisinde, Ankara nın yaklaşık 47 km kuzeybatısında yer alır ( N, E) yılında sulama amaçlı olarak Đlhan Çayı üzerine kurulmuştur (Şekil 3.1 ve Şekil 3.2). Đlhan Çayı, Sakarya Nehrine bağlı olan Kirmir Çayı ının bir koludur. Asartepe Baraj Gölü, Ayaş- Ankara iline bağlı olan Ortabereket ve Çanıllı köylerinin yanından geçen Sulu dere ve Başpınar çayı ile 239 km 2 lik drenaj alanında toplanan yağış suları ile beslenmektedir. Normal su kotunda göl hacmi 20 hm 3, normal su kotunda göl alanı 1,8 km 2 dir. Toprak dolgu tipinde olan Asartepe Baraj Gölü nde sulama alanı 2850 ha dır ( Deniz seviyesinden yüksekliği 904 m. olan baraj gölü, tipik Đç Anadolu karasal ikliminin etkisi altındadır. Yaz ayları sıcak geçer ve kış aylarında sıcaklık çoğunlukla sıfırın altında seyreder. Dolayısıyla bu sıcaklık rejiminin bir sonucu olarak kış aylarında göl genellikle donmaktadır. Çalışma sırasında da sert geçen kış mevsimi dolayısıyla göldeki buzlanma ortadan kalkmamış ve kış ayları boyunca arazi çalışması yapılamamıştır. Baraj gölü kurak bir bölgede yer almaktadır ve bitki örtüsü de iklimin özelliğini yansıtacak şekilde, tipik Đç Anadolu step bitki örtüsü formundadır. Asartepe Baraj Gölü nde balıkçılık faaliyetleri de yaygındır. Limnolojik etüd çalışmaları sonucunda göldeki mevcut balık populasyonları, gümüş %50, barbus %3, in balığı %40, tatlısu kefali %7 olarak belirlenmiştir. Daha sonra bu mevcut populasyonlar dikkate alınarak rezervuarın kültür sazanı ile balıklandırılması uygun görülmüştür (Altındağ 1991). Günümüzde ise aynalı sazan, pullu sazan, tatlısu kefali, kadife ve turna, göl balık populasyonuna hakim durumdadır. 21

32 Şekil 3.1 Asartepe Baraj Gölü nün haritası. Şekil 3.2 Asartepe Baraj Gölü çalışma istasyonları. 22

33 3.2 Çalışma Alanında Daha Önce Yapılmış Çalışmalar Gündüz (2004), Asartepe Sulama alanında yüzey sulama yöntemlerinin uygulandığı koşullarda tuzlulaşma süresinin belirlenmesi amacıyla bir çalışma yürütmüştür. Çalışmada bitki su tüketim değerlerinden yararlanılarak sulama ile toprağa verilecek sulama suyu miktarları belirlenmiş, araştırma alanındaki toprakların mevcut tuz miktarları, sulama suyunun tuz içeriği ve bitki özellikleri göz önüne alınarak kabul edilen varsayımlara göre toprakların tuzlulaşma süreleri hesaplanmıştır. Bu çalışmadan elde edilen sonuçlara göre; Asartepe Sulama alanı topraklarında, yüzey sulama yöntemlerinin uygulanması koşulunda ortalama 4.47 yıl sonra tuzluluk sorununun ortaya çıkacağı saptanmıştır. Bu tuzluluk sorununun ortaya çıkmaması için gerekli olan yıkama ihtiyacı 71,18 mm/yıl olarak bulunmuştur. Atıcı ve Çalışkan (2007), Asartepe Baraj Gölü nün Bacillariophyta hariç kıyı alglerini belirlemek amacıyla, epipelik, epifitik ve epilitik gibi değişik habitatlardan örnek alarak bir çalışma yürütmüşlerdir. Nisan 2003 ve Haziran 2004 tarihleri arasında toplam yedi istasyondan örnek alınmıştır. Toplam 95 takson tespit edilmiştir. Bunların 55 i Chlorophyta ya, 23 ü Cyanophyta ya, 13 ü Euglenophyta ya, 3 ü Pyrrophyta ya ve 1 tanesi de Chrysophyta ya aittir. Asartepe Baraj Gölü nde şimdiye kadar zooplankton faunası ile ilgili herhangi bir çalışma yapılmamıştır. 3.3 Zooplankton Örneklerinin Alınması Örnekler, Asartepe Baraj Gölü nün tamamını karakterize edecek şekilde seçilen beş istasyondan alınmıştır (Şekil 3.2). Kasım Haziran 2008 tarihleri arasında sonbahar, ilkbahar, yaz olmak üzere toplam üç ay örnekleme yapılmıştır. Kış aylarında gölün buz tutması nedeniyle örnekleme yapılamamıştır. Zooplankton örneklerinin toplanmasında, ağız çapı 20 cm olan ve göz çapı 55 µm olan naylon elek bezden yapılmış, Hydro- Bios Kiel marka, Hensen tipi plankton kepçesi 23

34 kullanılmıştır. Örnekler vertikal ve horizontal olmak üzere iki şekilde alınmıştır. Vertikal örnekler derinliği belli bölgeden su yüzeyine doğru çekilerek alınmıştır ve zooplankton sayımları bu örneklerden yapılmıştır. Horizontal çekimlerde ise motor rolantide çalıştırılarak, yaklaşık 5 dakika süreyle, yüzeyden çekim yapılmıştır. Horizontal çekim sırasında alınan örnekler de türlerin teşhisinde kullanılmıştır. Alınan zooplankton örnekleri 500 ml lik plastik şişelere koyulmuş ve üzerine %4 olacak şekilde formaldehit eklenmiştir. 3.4 Zooplankton Örneklerinin Đncelenmesi ve Hesaplanması Laboratuara getirilen zooplankton türlerinin teşhisleri inverted mikroskop altında, sayım işlemi ise Leica marka DM-LS Type marka mikroskop altında yapılmıştır. Alınan her 500 ml lik kaplardan homojen olacak şekilde 1 cc lik örnek alınarak, sayım lamında iki kez sayım yapılmıştır. Yapılan bu iki sayımın ortalaması alınarak 1 m³ sudaki zooplankton sayısı aşağıdaki formüle göre hesaplanmıştır: 1 m³ deki birey sayısı = 100 cc 1 cc deki birey sayısı x π r² h r = Kepçe yarıçapı (cm) h = Çekme derinliği (cm) Zooplankton örneklerinin sayım işlemi Botrell et al. (1976) a göre yapılmıştır. Örneklerin tür teşhisinde, Ward and Whipple (1945), Kolisko (1974), Koste (1978), Edmonson (1959), Harding and Smith (1974), Nogrady and Pourriot (1995), Segers (1995), De Smet (1996), Simirnov (1996) gibi kaynaklardan yararlanılmıştır. 24

35 3.5 Fiziksel ve Kimyasal Özelliklerin Tespiti Sıcaklık, YSI 51 model oksijenmetre ile ph, WTW340-A/SET ph metre ile, çözünmüş oksijen, YSI 51 oksijen metre ile, EC ise WTW LF 92 marka konduktivite metre ile ölçülmüştür. Suyun ışık geçirgenliği 20 cm çaplı Secchi disk ile belirlenen istasyonlarda ölçülmüştür. Bütün aletler Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Algoloji laboratuarından temin edilmiştir. 25

36 4. ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1 Asartepe Baraj Gölü nün Zooplanktonik Organizmaları Kasım Haziran 2008 tarihleri arasında yapılan bu çalışmada Rotifera şubesinden ait 43 tür, Cladocera takımına ait 3 tür, Copepoda takımına ait 2 tür teşhis edilmiştir. Asartepe Baraj Gölü nde teşhis edilen zooplanktonik organizma türlerinin sistematiği aşağıdaki gibidir. SĐSTEMATĐK Şube Alt Şube Sınıf Takım Arthropoda Crustacea Brachiopoda Cladocera Familya Bosminidae Tür Bosmina longirostris (O.F. Müller, 1785) Familya Macrothricidae Tür Macrothrix laticornis (Jurine, 1820) Familya Chdorydae Tür Chydorus sphaericus (O.F. Müller, 1785) Alt Sınıf Familya Genus Copepoda Cyclopidae Cyclops sp. (O.F. Müller) Familya Diaptomidae Genus Diaptomus sp. (Westwood, 1836) 26

37 Şube Takım Rotifera Monogononta Familya Brachionidae Tür Brachionus angularis (Gosse, 1851) Brachionus quadridentatus (Hermann, 1783) Anuraeopsis fissa (Gosse, 1851) Keratella cochlearis (Gosse, 1851) Keratella quadrata (O.F. Müller, 1786) Notholca squamula ( O.F.Müller, (1786) Familya Colurellidae Tür Colurella adriatica (Ehrenberg, 1831) Colurella colurus (Ehrenberg, 1830) Familya Lecanidae Tür Lecane luna (O.F.Müller, 1776) Lecane lunaris (Ehrenberg, 1832) Lecane closterocerca (Schmarda, 1859) Lecane bulla (Gosse, 1851) Familya Asplanchnidae Tür Asplanchna priodonta (Gosse, 1850) Familya Filinidae Tür Filinia cornuta (Weisse, 1847) Filinia limnetica (Zacharias, 1893) Filinia terminalis (Plate, Familya Synchaetidae Tür Polyarthra vulgaris (Carlin, 1943) Polyarthra remata (Skorikov, 1896) 27

38 Synchaeta oblonga (Ehrenberg, 1831) Synchaeta pectinata (Ehrenberg, 1832) Familya Tür Notommatidae Cephalodella catellina (O.F. Müller,1773) Cephalodella gibba (Ehrenberg, 1838) Cephalodella gracilis (Ehrenberg, 1832) Cephalodella ventripes (Dixon-Nuttall, 1901) Cephalodella intuta (Myers, 1924) Monommata arndti ( Ramane, 1933) Notommata cyrtopus (Gosse 1886) Itura aurita (Ehrenberg, 1830) Familya Tür Trichocercidae Trichocerca pusilla (Lauterborn,1898) Trichocerca bidens (Lucks, 1912) Trichocerca similis (Lucks, 1912) Familya Lepadellidae Tür Lepadella patella (O.F. Müller 1786) Lepadella quadricarinata (Stenroos, 1898) Lepadella ovalis (O.F.Müller, 1786) Familya Trichotridae Tür Trichotria pocillum (O.F. Müller, 1776) Familya Euchlanidae Tür Euchlanis incisa (Carlin, 1939) Euchlanis dilatata (Ehrenberg, 1832) Familya Collothecidae 28

39 Tür Collotheca mutabilis (Hudson, 1885) Collotheca ornata (Ehrenberg, 1832) Familya Dicranophoridae Tür Encentrum felis (O. F. Müller, 1773) Dicranophorus grandis (Ehrenberg, 1832) Takım Bdelloidae Familya Philodinidae Tür Philodina megalotrocha (Ehrenberg, 1832) Rotaria rotatoria (Pallas, 1766) 4.2 Zooplanktonik Organizmaların Tür Kompozisyonu ve Mevsimsel Dağılımları Asartepe Baraj Gölü nde Seçilen 5 istasyonla gerçekleştirilen bu çalışmada, Rotifera ya ait 43 tür, Cladocera ya ait 3 tür, Copepoda ya ait 2 tür olmak üzere toplam 48 tür tespit edilmiştir. Bu türlerden bazılarına her mevsim, bazılarına iki mevsim, bazılarına ise sadece bir mevsimde rastlanmıştır. Rotifera dan Keratella cochlearis, Keratella quadrata, Synchaeta oblonga, Polyarthra vulgaris, Lecane luna, Lecane lunaris, Filinia limnetica, Filinia terminalis, Colurella colurus, Colurella adriatica, Cephalodella ventirpes, Lepadella patella ya her mevsim rastlanmıştır. Dicranophorus grandis, Encentrum felis, Collotheca ornata, Collotheca mutabilis, Euchlanis dilatata, Philodina megalotrocha, Lepadella ovalis, Trichocerca bidens, Trichocerca similis, Cephalodella intuta, Monommata arndti, Trichotria pocillum, Lecane bulla ya ise sadece bir mevsim rastlanmıştır. Cladocera da Bosmina longirostris e her mevsim, Macrothrix laticornis, Chydorus sphaericus a yalnız bir mevsim rastlanmıştır. Copepoda dan Diaptomus sp. ye her mevsim, Cyclops sp. ye yalnız bir mevsim rastlanmıştır. 29

40 Gölden alınan zooplanktonik organizmaların sayısal (B/m 3 ) olarak %98 ini Rotifera. %1,23ünü Cladocera, % 0,7 sini de Copepoda oluşturmaktadır. Rotifera ya ait türler gölde hakim durumdadır (Şekil 4.1). Cladocera 1% Copepoda 1% Rotifera 98% Şekil 4.1 Göldeki zooplanktonik organizma gruplarının yıllık toplam B/m 3 olarak yüzde dağılımları. Mevsimlik olarak zooplanktonik organizmaların sayısal değeri incelendiğinde en fazla organizma ilkbaharda, en az organizma yoğunluğu ise sonbaharda gözlenmiştir (Şekil 4.2). Rotifera B/m3 x Cladocera Copepoda 0 Sonbahar 2007 Đlkbahar 2008 Yaz 2008 Şekil 4.2 Mevsimlere göre toplam sayısal (B/m 3 ) zooplankton dağılımı 30

41 4.3 Rotifera %98 lik bir oranla gölün en baskın zooplankton grubunu oluşturan Rotifera, ilkbaharda en fazla miktarda görülmesine rağmen, sonbaharda en az miktarda gölde yerini almıştır (Şekil 4.2). Asartepe Baraj Gölü nden belirlenen 5 istasyondan alınan mevsimlik örnekleme sonucunda toplam 43 rotifer türü tespit edilmiştir. Bunlar, Brachionus angularis, Brachionus quadridentatus, Anuraeopsis fissa, Keratella cochlearis, Keratella quadrata, Notholca squamula, Colurella adriatica, Colurella colurus, Lecane luna, Lecane lunaris, Lecane closterocerca, Lecane bulla, Asplanchna priodonta, Filinia cornuta, Filinia cornuta, Filinia limnetica, Filinia terminalis, Polyarthra vulgaris, Polyarthra remata, Synchaeta oblonga, Synchaeta pectinata, Cephalodella catellina, Cephalodella gibba, Cephalodella intuta, Cephalodella gracilis, Cephalodella ventripes, Monommata arndti, Notommata cyrtopus, Itura aurita, Trichocerca pusilla, Trichocerca bidens, Trichocerca similis, Lepadella patella, Lepadella quadricarinata, Lepadella ovalis, Trichotria pocillum, Euchlanis incisa, Euchlanis dilatata, Philodina megalotrocha, Rotaria rotatoria, Collotheca mutabilis, Collotheca ornata, Encentrum felis, Dicranophorus grandis türleridir. (Çizelge 4.1). Çizelge 4.1 Asartepe Baraj Gölü Rotifera türlerinin mevsimsel dağılımı TÜRLER SONBAHAR BAHAR YAZ ROTĐFERA Brachionus angularis Brachionus quadridentatus Anuraeopsis fissa Keratella cochlearis Keratella quadrata Notholca squamula Colurella adriatica Colurella colurus Lecane luna Lecane lunaris Lecane closterocerca Lecane bulla Asplanchna priodonta

42 Filinia cornuta Filinia limnetica Filinia terminalis Polyarthra vulgaris Polyarthra remata Synchaeta oblonga Synchaeta pectinata Cephalodella catellina Cephalodella gibba Cephalodella intuta Cephalodella gracilis Cephalodella ventripes Monommata arndti Notommata cyrtopus + + Itura aurita Trichocerca pusilla Trichocerca bidens Trichocerca similis Lepadella patella Lepadella quadricarinata Lepadella ovalis Trichotria pocillum Euchlanis incisa Euchlanis dilatata Philodina megalotrocha Rotaria rotatoria Collotheca mutabilis Collotheca ornata Encentrum felis Dicranophorus grandis Synchaeta oblonga (Ehrenberg, 1831) Rotifera grubunun %46,7 lik oranıyla en baskın türüdür. Çalışma süresince her mevsimde ve bütün istasyonlarda görülmüştür (Şekil 4.3). En fazla ilkbaharda görülürken, en az sayıda sonbaharda görülmüştür. 32

43 B/m3 x Synchaeta oblonga Sonbahar 2007 Đlkbahar 2008 Yaz 2008 Şekil 4.3 Synchaeta oblonga nın mevsimlere göre toplam sayısal (B/m 3 ) değeri Polyarthra vulgaris (Carlin, 1943) %21,8 lik oranla Rotifera grubunun Synchaeta oblonga dan sonra en baskın ikinci türünü oluşturur. Çalışma süresince her mevsimde ve bütün istasyonlarda görülmüştür (Şekil 4.4) B/m3 x Polyarthra vulgaris Sonbahar 2007 Đlkbahar 2008 Yaz 2008 Şekil 4.4 Polyarthra vulgaris in mevsimlere göre toplam sayısal (B/m 3 ) değeri 33

44 4.3.3 Keratella cochlearis (Gosse, 1851) Yine tüm istasyonlarda ve her mevsim görülen Keratella cochlearis, %10,8 lik oranla Rotifera nın en baskın üçüncü türüdür. B/m3 x Keratella cochlearis Sonbahar 2007 Đlkbahar 2008 Yaz 2008 Şekil 4.5 Keratella cochlearis in mevsimlere göre toplam sayısal (B/m 3 ) değeri Keratella quadrata (O.F. Müler, 1786) Çalışma boyunca her mevsimde rastlanan diğer bir tür olan Keratella quadrata, toplam rotifer yoğunluğunun %1,5 sini oluşturmaktadır. Sonbahar ve ilkbaharda maksimum yoğunlukta iken, yaz aylarında en düşük seviyesine ulaşmıştır ( Şekil 4.6). 34

45 B/m3 x Keratella quadrata Sonbahar 2007 Đlkbahar 2008 Yaz 2008 Şekil 4.6 Keratella quadrata nın mevsimlere göre toplam sayısal (B/m 3 ) değeri 4.4 Cladocera Çalışma boyunca toplam 3 kladoser türüne rastlanmıştır ve kladoserler, Asartepe Baraj Gölü zooplankton yoğunluğunun % 1,23 ünü oluşturmaktadırlar. Gölde teşhis edilen Cladocera grubuna ait türler, Bosmina longirostris, Macrothrix laticornis, Chydorus sphaericus türleridir (Çizelge 4.2). bunlardan Bosmina longirostiris e her mevsim rastlanırken, Macrothrix laticornis ve Chydorus spaericus a sadece bir mevsim rastlanmıştır. Çizelge 4.2 Asartepe Baraj Gölü nün Cladocera türlerinin mevsimsel dağılımı TÜRLER SONBAHAR ĐLKBAHAR YAZ CLADOCERA Bosmina longirostris Macrothrix laticornis Chydorus sphaericus Bosmina longirostris (O.F.Müller, 1785) %76 lık bir oranla Cladocera grubunun göldeki hakim türüdür. En fazla yaz aylarında görülmüştür (Şekil 4.7). 35

46 Bosmina longirostris B/m Sonbahar Đlkbahar Yaz MEVSĐMLER Şekil 4.7 Bosmina longirostris in mevsimlere göre sayısal B/m 3 değeri 4.5 Copepoda Copepoda grubu %0.70 lik oranla gölde en az bulunan gruptur. Cyclops sp. ve Diaptomus sp. omak üzere iki türe rastlanmıştır. Diaptomus sp. ye her mevsim rastlanmışken, Cyclops sp. ye sadece yaz ayında rastlanmıştır (Çizelge 4.3). Çizelge 4.3 Asartepe Baraj Gölü nün Copepoda türlerinin mevsimsel dağılımı TÜRLER SONBAHAR ĐLKBAHAR YAZ COPEPODA Diaptomus sp Cyclops sp Zooplanktonik Organizmaların Đstasyonlara Göre Dağılımları Zooplankton sayısına göre (B/m 3 ) %25 lik oranla 5. istasyon en yoğun istasyon olarak belirlenmiştir. Daha sonra %23 ile 3. istasyon ikinci sırada, %22 ile 4. istasyon üçüncü 36

47 sırada, %16 ile 1. istasyon dördüncü sırada ve %14 ile 2. istasyon en son sırada yer alır (Şekil 4.8, Şekil 4.9). 25% 16% 14% 1.Đst. 22% 2. Đst 3. Đst 23% 4. Đst Şekil 4.8 Đstasyonlara göre zooplankton yoğunluğunun (B/m 3 ) yüzde dağılımı 5. Đst B/m Seri Đst. 2. Đst 3. Đst 4. Đst 5. Đst ĐSTASYONLAR Şekil 4.9 Đstasyonlara göre toplam zooplankton yoğunluğu (B/m 3 ) dağılımı Rotifera nın yoğunlukça bulunma oranı; %28,6 ile 5. istasyon, %25,6 ile 1. istasyon, %20,2 ile 2. istasyon, %16 ile 4. istasyon, %9,6 ile 3. istasyon şeklindedir. Cladocera nın en yoğun bulunduğu istasyon, %24,3 ile 4. istasyon, en az bulunduğu 37

48 istasyon ise % 16.2 ile 3. istasyondur. Copepoda nın en yoğun bulunduğu istasyon ise, %23 lük oran ile 5. istasyondur (Şekil 4.10) B/m Rotifera Cladocera Copepoda Đst 2. Đst 3. Đst 4. Đst 5. Đst ĐSTASYONLAR Şekil Đstasyonlara göre zooplankton gruplarının yoğunlukları (B/m 3 ) 4.7 Asartepe Baraj Gölü nün Bazı Fiziksel ve Kimyasal Parametreleri Elektriksel iletkenlik Asartepe Baraj Gölü nde çalışma boyunca ölçülen ortalama elektriksel iletkenlik (EC) 377 µs/cm olup, en yüksek 450 µs/cm ile sonbaharda, en düşük 306 ile ilkbaharda tespit edilmiştir ( Çizelge 4.4). Çizelge 4.4 EC (µs/cm) nin mevsimsel değişimi Sonbahar Đlkbahar Yaz EC (µs/cm)

49 4.7.2 Su yüzeyi sıcaklığı Çalışma boyunca göl yüzeyinde ölçülen en yüksek sıcaklık 23,5 o C olarak yaz ölçümünde, en düşük sıcaklık ise 10,45 o C olarak ilkbaharda kaydedilmiştir. Ortalama sıcaklık değeri ise 16,43 o C olarak kaydedilmiştir. Çizelge 4.5 Su yüzeyi sıcaklığının ( o C) mevsimsel değişimi Sonbahar Đlkbahar Yaz Sıcaklık C o 10,45 15,34 23, ph Asartepe Baraj Gölü nün ortalama ph değeri 8,75 olarak tespit edilmiştir. En düşük ph 8,5 ile sonbaharda, en yüksek ph ise 9,16 ile yazın ölçülmüştür (Çizelge 4.6). Çizelge 4.6 ph nın mevsimsel değişimi Sonbahar Đlkbahar Yaz ph 8,6 9,16 8, Çözünmüş O 2 Gölde ortalama çözünmüş oksijen miktarı 7,61 mg/l olarak ölçülmüştür. En düşük çözünmüş oksijen miktarı sonbaharda 7,04 mg/l, en yüksek çözünmüş oksijen miktarı ise ilkbaharda 8,2 mg/l olarak tespit edilmiştir (Çizelge 4.7). Çizelge 4.7 Çözünmüş oksijen miktarının (mg/l) mevsimsel değişimi Sonbahar Đlkbahar Yaz Ç.O mg/l 7,04 8,2 7,6 39

50 4.7.5 Secchi diski görünürlüğü Asartepe Baraj Gölü nde yapılan ölçümler sonucu ortalama Secchi diski değeri 128,3 cm olarak tespit edilmiştir. En düşük Secchi diski değeri ilkbaharda ortalama 85 cm, en fazla ise sonbaharda ortalama 178 cm olarak bulunmuştur (Çizelge 4.8). Çizelge 4.8 Secchi diski görünürlüğünün mevsimsel değişimi Sonbahar Đlkbahar Yaz cm

51 5. TARTIŞMA VE SONUÇ Asartepe Baraj Gölü nde Kasım Haziran 2008 tarihleri arasında gölün zooplankton faunası ve mevsimsel değişimini belirlemek amacı ile yürütülen bu tez çalışmasında, Rotifera, Cladocera ve Copepoda gruplarına rastlanmıştır. Rotifera dan 43 tür, Cladocera dan 3 tür ve Copepoda dan 2 tür olmak üzere toplam 48 tür teşhis edilmiştir. Rotifera dan Encentrum felis Türkiye için yeni kayıt olarak verilmiştir. Toplam beş istasyondan mevsimsel olarak yapılan bu çalışmada, zooplanktonun yoğunluk bakımından dağılımı (B/m 3 ), %98 Rotifera, % 1,3 Cladocera, % 0.7 Copepoda olarak belirlenmiştir. Bu oranla göle hakim olan zooplankton grubu Rotifera dır. Temmuz Haziran 2005 tarihleri arasında, Asartepe Baraj Gölü ile aynı karasal iklimde bulunan Gelingüllü Baraj Gölü nde yapılan çalışmada (Kaya 2007), tüm zooplankton grupları içerisinde Rotifera grubu %92, Cladocera grubu %7, Copepoda grubu ise %1 lik bir yoğunluk oranıyla temsil edilmiştir. Asartepe Baraj Gölü ndeki zooplankton gruplarının yoğunluk dağılımıyla, Gelingüllü Baraj Gölü ndeki zooplankton yoğunluk dağılımı benzerlik göstermektedir. Rotifera dan Brachionus angularis, Brachionus quadridentatus, Anuraeopsis fissa, Keratella cochlearis, Keratella quadrata, Notholca squamula, Colurella adriatica, Lecane luna, Lecane lunaris, Lecane closterocerca, Lecane bulla, Asplanchna priodonta, Filinia cornuta, Filinia limnetica, Filinia terminalis, Polyarthra remata, Synchaeta oblonga, Cephalodella catellina, Cephalodella gibba, Monommata arndti, Trichocerca similis, Lepadella patella, Collotheca mutabilis, Dicranophorus grandis, Collotheca ornata türleri, Cladocera dan ise Bosmina longirostris iki çalışmada da ortak teşhis edilmiş türleridir. Bu iki gölde aynı iklim şartlarının görülmesi nedeniyle bu 26 tür ortak olarak görülmüş olabilir. 41

52 Temmuz Mayıs 1998 tarihleri arasında çalışılan Hirfanlı Baraj Gölü nde (Kırşehir), (Yiğit and Altındağ 2005) gölün zooplankton faunası belirlenmiş ve toplam 32 tür tespit edilmiştir. Bunlardan 19 tür Rotifera ya, 9 tür Cladocera ya, 4 tür de Copepoda ya aittir. Rotifera, Asartepe Baraj Gölü yle aynı karasal iklime sahip bu göl için de en baskın zooplankton grubunu oluşturmuştur. Her iki çalışmada da ortak teşhis edilmiş türler ise, Asplanchna priodonta, Brachionus angularis, Brachionus quadridentatus, Cephalodella catellina, Euchlanis dilatata, Keratella cochlearis, Keratella quadrata, Lecane luna, Lecane lunaris, Lepadella patella, Notholca squamula, Synchaeta pectinata, Chydorus sphaericus, Bosmina longirostris, Macrothrix laticornis olmak üzere 15 türdür. Hirfanlı Baraj Gölü nde teşhis edilen toplam 19 türden 15 inin Asartepe Baraj Gölü nde de görülmesiyle birlikte, bu türlerin aynı karasal iklime sahip olan baraj göllerinin karakteristik türleri olduğunu söyleyebiliriz. Nisan 2002 Mart 2003 tarihleri arasında, aynı karasal iklim bölgesinde bulunan Mamasın Baraj Gölü nde (Aksaray) yapılan çalışmada (Gencer 2005), göldeki zooplanktonik organizmaların sayısal olarak %78 ini Rotifera, % 17 sini Cladocera ve %5 ini de Copepoda grubunun oluşturduğu belirtilmiştir. Asartepe Baraj Gölü yle benzer olarak bu gölde de zooplanktonların en baskın birinci grubunu Rotifera, ikinci baskın grubunu Cladocera ve üçüncü baskın grubun ise Copepoda olduğu belirtilmiştir. Cladocera dan Bosmina longirostris, Chyorus sphaericus ve Rotifera dan Brachionus angularis, Brachionus quadridentatus, Keratella quadrata, Keratella cochlearis, Euchlanis dilatata, Colurella adriatica, Lecane luna, Lecane lunaris, Lecane closterocerca, Asplanchna priodonta, Filinia longiseta, Filinia terminalis, Synchaeta oblonga, Synchaeta pectinata, Cephalodella gibba, Cephalodella catellina, Cephalodella ventripes, Lepadella patella her iki baraj gölünde de görülen ortak türlerdir. Yine karasal bir iklimde bulunan baraj gölü olan Kapulukaya Baraj Gölü (Kırıkkale) nde yapılan bir çalışmada (Kök 2005) Rotifera grubu baskın grup olarak belirlenmiştir. Rotifera dan Anuraeopsis fissa, Brachionus angularis, Brachionus quadridentatus, Keratella cochlearis, Keratella quadrata, Notholca squamula, Colurella adriatica, Lepadella patella, Lecane luna, Monommata arndti, Synchaeta 42

53 pectinata, Trichocerca bidens, Trichocerca similis, Trichotria pocillum, Filinia cornuta, Filinia longiseta türleri, Cladocera dan Bosmina longirostris türleri her iki gölde de görülen ortak türlerdir. Yiğit (2002), Nisan Mayıs 1996 yılları arasında yaptığı çalışmada, Kesikköprü Baraj Gölü nün (Ankara) Rotifera faunasının mevsimsel ve bireysel değişimini çalışmış ve rotifer türlerinin yıl boyunca gösterdiği bolluğu tespit etmiştir. Kesikköprü Baraj Gölü ve Asartepe Baraj Gölü Ankara sınırları içerisinde yer alan hemen hemen aynı özellikteki baraj gölleridir. Oligotrofik olan Kesikköprü Baraj Gölü ve Asartepe Baraj Gölü nün ortak rotifer türleri ise şu şekildedir; Brachionus angularis, Keratella quadrata, Keratella cochlearis, Notholca acuminata, Notholca squamula, Colurella adriatica, Lepadella patella, Lecane luna, Asplanchna priodonta. Aynı karasal iklimde yer alan bu baraj göllerinin karşılaştırılmasında Rotifera grubu diğer zooplanktonik gruplardan hem sayısal hem de tür sayısı bakımından daha baskın olduğu belirlenmiştir. Birbirlerine yakın mesafede bulunan bu baraj gölleri, Đç Anadolu karasal ikliminin etkisi altında kalmaktadır. Bu sonuçlara dayanarak, Đç Anadolu karasal ikliminde bulunan baraj göllerinde bulunan zooplankton grupları içerisinde Rotifera grubu baskın gruptur diyebiliriz. Rotifera grubu içerisinde, bu göllerde görülen Brachionus angularis, Brachionus quadridentatus, Keratella cochlearis, Keratella quadrata, Notholca squamula, Lecane luna, Lecane lunaris, Asplanchna priodonta, Lepadella patella, Colurella adriatica, Synchaeta oblonga, Synchaeta pectinata, Cephalodella catellina, Filinia longiseta, Euchlanis dilatata ve Bosmina longirostris türleri ise bu baraj göllerinde görülen en yaygın türlerdir diyebiliriz. Son yıllarda gerek baraj göllerinde gerekse diğer sulak alanlarda Rotifera nın baskın olarak bulunduğu, yapılan birçok çalışmada ( Altındağ and Yiğit 2002,2004, Yiğit and Altındağ 2005, Kaya and Altındağ 2007) görülmüştür. Bunun nedeni olarak Rotiferlerin su kalitesinin bozulmasına karşı diğer gruplardan daha az etkilenmeleri ve bu koşullara daha iyi uyum göstermelerinden dolayı olduğu belirtilmektedir. Yine rotiferlerin eksterm şartların fırsatçı ürünleri olduğu bilinmektedir (Gannon and Stremberger 1978). Son on yıl içerisinde, küresel ısınmanın da etkisiyle birçok sulak alanın su kalitesinin çeşitli nedenlerle (kirlilik, ötrofikasyon, vb.) bozulması ile rotifer türlerinin Türkiye de çalışılan birçok gölde baskın hale geldiği görülmüştür. 43

54 Asartepe Baraj Gölü nde balıkçılık faaliyetleri yaygındır ve aynalı sazan, pullu sazan, tatlısu kefali, kadife, turna gibi balıkların avlandığı bilinmektedir. Copepoda ve Cladocera türleri, Rotifera türlerine oranla daha büyük türler olduğundan, balıklar tarafından daha çok tercih edilir. Rotifera türlerinin genellikle ötrofik göllerde, Copepoda türlerinin ise oligotrofik göllerde daha yoğun olarak bulundukları belirtilmektedir (Herzig 1987). Göldeki rotifer yoğunluğunun fazla olması ve kladoser ile kopepod türlerinin buna nispeten daha az olması, balıklar tarafından daha çok tercih edilip tüketilmesine bağlanabilir. Çalışmanın ilkbahar örneklemesinde Synchaeta oblonga nın erkek bireyine rastlanılmıştır. Đlkbaharda alınan örneklerde Synchaeta oblonga nın erkek bireyinin tespit edilmesi, gölde şartların olumsuzlaştığının, bireylerin eşeyli üremeyle çoğalmaya başladığının göstergesidir. Đlkbaharda artan ph da göldeki durumun kötüleştiğinin göstergesidir. Çalışma süresi boyuca en yüksek ph, 9,16 ile ilkbaharda ölçülmüştür. Çalışma boyunca Asartepe Baraj Gölü nün ortalama ph ı 8,75 tir ve bu ortalama ph değerine göre Asartepe Baraj Gölü alkali özellik göstermektedir. ph, zooplankton dağılımında diğer birçok kimyasal parametre ile ilişkilidir. 7 veya 7 nin altındaki ph değerleri oligotrofik özellik gösterirken, ph 7 ve 7 nin üstündeki değerler ötrofik göstergeler olarak belirlenmiştir (Berzin and Pejler 1987). Alkalin sulardaki rotiferler için ortak bir ayrım çok zordur (Berzins and Pejler 1987). Ötrofik şartların indikatörü olarak bilinen Brachionus angularis, Filinia longiseta türlerinin alkalin sularda yaşanmasına rağmen, oligotrofik göllerin planktonu olarak bilinen bazı Synchaeta türlerinin de alkalin ph derecesinde yaşaması (Koste 1978) bunu kanıtlar niteliktedir. Myers (1931,1934) ph la ilişkilerine göre rotifer türlerini üç ekolojik gruba ayırmıştır. Bunlar; alkalin su türleri, asit ve alkalin sularda ortak görülebilen geçiş türleri ve asidik su türleridir. Myers a göre Asartepe Baraj Gölü nde tespit edilen Cephalodella, Lepadella, Lecane, Trichocerca türleri asidik özellikteki suların indikatörleri ve Asplanchna, Brachionus, Filinia, Notholca türleri ise alkalin özellikteki suların 44

55 indikatörleri olarak verilebilir. Asartepe Baraj Gölü nde bu türlerin hepsine rastlanmıştır. Elektriksel iletkenlik (EC), göldeki iyon konsantrasyonunda meydana gelen değişimlerin bir göstergesidir. su sıcaklığının artması sonucunda meydana gelen buharlaşma, çözünmüş katı madde miktarını artırır. Yüksek EC değerinin ötrofik sularının iyi bir göstergesi olduğu bilinmektedir (Radwan 1984). Remane ve Schlieper (1958) e göre µs/cm arası EC değerleri birinci düşük seviyededir ve oligokondüktivite-a olarak adlandırılır. Asartepe Baraj Gölü nde ölçülen en düşük EC değeri ilkbaharda 306 µs/cm olarak, en yüksek EC değeri ise sonbaharda 450 µs/cm olarak ölçülmüştür. Baraj gölünde görülen ortalama EC değeri ise 377 µs/cm dir. Buna göre gerek mevsimsel gerekse ortalama EC değerleri göz önüne alındığında Asartepe Baraj Gölü nün oligotrofik özellik gösterdiği söylenebilir. Ayrıca su ürünleri açısından kabul edilebilir EC değerinin maksimum 500 µs/cm olduğu düşünülürse (Mc Ke and Wolf 1963) elde edilen EC verilerine göre Asartepe Baraj Gölü nün su ürünleri yetiştiriciliği açısından uygun olduğu da söylenebilir. Asartepe Baraj Gölü nde kaydedilen ortalama yüzey sıcaklığı 16,43 ºC dir. Bu sıcaklık derecesi Kuczynski (1987) ye göre ılıman suların sıcaklık derecesi aralığındadır (16 24 ºC). Sadece sıcaklık genel olarak bir türün ne zaman ve nerede meydana geleceğini ve gelemeyeceğini belirleyemez. Özellikle rotiferler çok geniş bir sıcaklık töleransına sahiptirler (Berzins and Pejler 1989). Secchi diski değeri trofik durum göstergesi olarak kullanılan değerlerden biridir. Ryding and Rast (1989) a göre Secchi diski derinliği 0-1 m arasında olan göller ötrofik, 1-2 m aralığındaki göller mezotrofik, 2 m den büyük olan göller ise oligotrofik olarak nitelendirilebir. Asartepe Baraj Gölü nde ölçülen ortalama Secchi diski derinliği 128,3 cm dir. Bu değere göre Asartepe Baraj Gölü mezotrofik özellik göstermektedir. Asartepe Baraj Gölü nde ölçülen minimum çözünmüş oksijen miktarı 7,04 mg/l olarak sonbaharda, maksimum çözünmüş oksijen miktarı ise 8,2 mg/l ile ilkbaharda ölçülmüştür. Baraj gölünde görülen ortalama çözünmüş oksijen miktarı ise 7,61 45

56 mg/l dir. Tatlısu ekosistemlerinde aerobik koşullarda sucul yaşamın sürdürülebilmesi için çözünmüş oksijen miktarı değerinin 5,0 mg/l den az olmaması gerekmektedir (Gülle 1999). Asartepe Baraj Gölü için ortalama değer 7,61 mg/l olduğundan, bu baraj gölü canlıların yaşamını rahatça sürdürebilmesi için gayet uygun bir ortamdır. Bütün rotiferler aerobik organizmalardır ve sadece belli bir limnosaprobitede görünürler. Saprobite; açık suların çamurlu dip kısım ve littoral zon arasında kalan farklı komünitelerinde yayılış gösteren sucul mikroorganizmalar tarafından ayrıştırılan çürüyebilen organik madde içeriğine verilen addır. Bu organizmalar saprob, bunların oluşturduğu çevreye de saprobite denir (Sladecek 1983). Saprobite bazen ötrofikasyon ile eş anlamlı olarak kullanılabilir (Sladecek 1977,1978). Saprobik organizmaların sistemi ilk kez Kolkwitz ve Marsson (1902,1908,1909) tarafından, polysaprobik, mesosaprobik ve oligosaprobik olarak formüle edilmiştir. Asartepe Baraj Gölü nde tespit edilen Anureopsis fissa ve Collotheca mutabilis türleri oligosaprobik rotiferler sınıfına girmektedirler. Fakat yine Asartepe Baraj Gölü nde tespit edilen Euchlanis dilatata, Keratella quadrata, Notholca squamula ve Synchaeta pectinata türleri, betamesosaprobik, Filinia longiseta, Rotaria rotatoria ve Colurella adriatica türleri alfamesosaprobik ve polysaprobik rotiferler sınıfına girmektedirler (Sladecek 1983). Oligosaprobik türler oligotrofik, beta-saprobik ve alfa-saprobik türler de ötrofik şartların indikatörüdürler. Brachionus türlerinin ötrofik sularla ve Trichocerca türlerinin oligotrofik sularla ilişkisi olduğundan yola çıkarak bir Brachionus/Trichocerca katsayısı oluşturulmuştur (Q B/T ). Bu katsayı değerine göre; Q B/T nin 1 den küçük olduğu durumlarda göl oligotrofik karakter, 1-2 arasında olduğu durumlarda göl mezotrofik karakter ve 2 den büyük olduğu durumlarda ise ötrofik karakter göstermektedir (Sladecek 1983). Asartepe Baraj Gölü nde yapılan çalışmalar sonucunda iki Brachionus türü (Brachionus angularis ve Brachionus quadridentatus) ve üç Trichocerca türü (Trichocerca pusilla, Trichocerca bidens ve Trichocerca similis) tespit edilmiştir. Bu tür sayıları Q B/T oranına uygulandığında baraj gölünün oligotrofik özellik gösterdiğini söyleyebiliriz. 46

57 Sonuç olarak; Asartepe Baraj Gölü nde yapılan bu çalışma sonucunda tespit edilen zooplankton türlerinin, diğer baraj göllerinde de görülen kozmopolit türler olduğu görülmüştür. Bulunan türlerden Encentrum felis Türkiye Rotifera faunası için yeni kayıt olarak verilmiştir. Baraj göllerinde ölçümü yapılan su kalite parametrelerine göre, baraj gölünün sucul yaşam için uygun değerlere sahip olduğu tespit edilmiştir. Baraj gölünün yakınlarında bazı tarımsal faaliyet alanları dışında fazla yerleşim biriminin bulunmaması sonucu, göle çok fazla miktarlarda besin girdisi gerçekleşmez. Bu nedenlerden dolayı ve yapılan trofik indeks oranına (Q B/T ) göre, Asartepe baraj Gölü nün mezotrofik- oligotrofik karakter gösterdiği tespit edilmiştir. Asartepe Baraj Gölü ndeki bu durumun gelecekte de korunması, baraj gölündeki sucul yaşamın olumsuz etkilenmemesi için kaçınılmaz bir zorunluluktur. 47

58 KAYNAKLAR Akbay, N Keban Baraj Gölü nün ova kısmında fito ve zooplanktonun horizontal ve vertikal dağılımı. Yüksek lisans tezi. F. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Elazığ. Altındağ, A Seyfe (Kırşehir) Gölündeki zooplanktonik organizmaların cins ve miktar olarak mevsimsel değişimi. Yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Altındağ, A. and Sözen, M A Taxonomical Study on the Rotifera Fauna of Seyfe (Kırşehir) Lake Doğa Tr. J. of Zoology, 20, Altındağ, A. and Özkurt, Ş A Study on the Zooplanktonic Fauna of the Dam Lakes Kunduzlar and Çatören (Kırka-Eskişehir). Tr. J. of Zoology, 22, Altındağ, A A taxonomical study on the Rotifera fauna of Abant Lake (Bolu). Tr. J. of zoology, 24, 1 8. Altındağ, A. ve Yiğit S Akşehir Gölü Rotifera faunası üzerine taksonomik bir araştırma. Tr. J. of Zoology, 23,Ek sayı 1, 1-6. Altındağ, A A Taxonomical Study on the Rotifer Fauna of Yedigöller (Bolu- Turkey). Tr. J. of Zoology, 24, 1 8. Altındağ, A. and Yiğit. S., The zooplankton fauna of Lake Burdur. E. Ü. Su Ürünleri Dergisi, cilt 19, sayı (1-2); Altındağ, A. ve Yiğit S., Beyşehir Gölü zooplankton faunası ve mevsimsel değişimi. GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, cilt 24, sayı 3; Altındağ, N Orta Anadolu Bölgesi sulak alanları ve işletmeye açılan barajların su kuşları ve balıklar açısından değerlendirilmesi. T.C. Başbakanlık Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, Ankara. Atıcı, T. and Çalışkan, H Effects of Some Environmental Variables on the Benthic Shore Algae (Excluding Bacillariophyta) of Asartepe Dam (Ankara). International Journal of Natural and Engineering Sciences, 1 (2): Barnes, R Invertebrate zoology, W. B. Sounders Company, 870p., London. Bekleyen, A Devegeçidi baraj gölünün (Diyarbakır-Türkiye) Rotifera faunası üzerine taksonomik bir çalışma. Tr. J. of Zoology, 25, Bekleyen A A Taxonomical Study on the Rotifera Fauna of Devegeçidi Dam Lake (Diyarbakır-TURKEY) Tr. J. of Zoology, 27,

59 Berzins, B. and Pejler, B Rotifer occurence in relation to ph. Hidrobiologia, 147; Berzins, B. and Pejler, B Rotifer occurence in relation to temperature. Hidrobiologia, 175: Botrell, H. H. Duncan, A., Gliwicz, Z. M., Grygierek, E., Herzig, A., Hillbricht- Ilkowska, A., Kurasawa, H., Larson, P. And Weglenska, T A review of some problems in plankton production studies. Norwegian Journal of Zoology, 24, Bozkurt, A., Göksu, M.Z.L., Sarıhan, E. ve Taşdemir, M Asi Nehri Rotifera faunası (Hatay, Türkiye). E. Ü. Su Ürünleri Dergisi, cilt no; 19, sayı;1-2, Cirik, S. ve Cirik, Ş Limnoloji, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Yüksek Okulu Yayınları, No:21, Đzmir. Cirik S. ve Gökpınar Ş Plankton Bilgisi ve Kültürü. Ege Üniversitesi Yayınları, Su Ürünleri Fakültesi Yayın No: 47, 274 s., Đzmir. Daday, E Mikroskopische Süsswassertiere Aus Kleinasien, Stz. Berk. K. Akad. Wiss. Wien. Mathem. Naturh. KI, 112, De Smet, W. H Rrolidae (Monogononta). Vol. 4. State Universty of Gent, Belgium. Demirsoy, A Genel Türkiye Zoocoğrafyası. Meteksan A.Ş. 603s., Ankara. Dumont, H. J Kratergöl, a deep hypersaline crater-lake in the steppic zone of western-anatolia ( Turkey), subject to ocassional limno-meteorological perturbations. Hydrobiologia, 82, Dumont, H. J Rotifers from Turkey. Hydrobiologia 147: Dussart, B. H. and Defaye, D., 2001, Introduction of the Copepoda, guides to the identification of the microinvertebrates of the continental waters of the world. SPB Academic Publishing, pp Amsterdam, The Netherlands. Edmonson, W. T Freshwater Biology 2nd edition John Wiley& Sons Inc. London- Champman and Hall Limited p. New York, USA. Emir, N Samsun Bafra Gölü Rotatoria Türlerinin Mevsimsel Değişimi Üzerine Ekolojik bir çalışma. Doğa Tr. J of Zooloji D. C. 13, S. 3, Emir, N. 1990a. A note on four Rotifer species new to Turkey. Biol Sb. Donaea, 57,

60 Emir, N. 1990b. Samsun Bafra Göü Rotatoria faunasının taksonomik yönden incelenmesi. Doğa Tr. J of Zooloji, C 14, S 1, Emir, N Some rotifer species from Turkey, Doğa Tr. J of Zooloji 15, Emir, N Đç Anadolu Bölgesi Çavuşlu, Akşehir, Eber ve Karamuk Gölleri Rotatoria faunasının taksonomik ve ekolojik açıdan değerlendirilmesi. Doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Emir, N Community Structure of Zooplanktonic Organisms in Lake Akşehir. Tr. J. of Zoology, 24, Erençin, Z. ve Köksal, G Đçsular Temel Bilimleri. A. Ü. Veteriner Fak. Yayınları, 375, 160s. Ankara. Gannon, E. J. and Stemberger, S. R., Zooplankton as indicators of water quailty. Trans Amer. Micros. Soc. Vol.97, No. 1, Geliday, R Çubuk Barajı ve Eymir Gölü nün makro ve mikrofaunasının mukayesi olarak incelenmesi. A. Ü. Fen Fak. Mec. 2; Gencer, C Mamasın Baraj Gölü (Aksaray) nün zooplankton faunası ve mevsimsel değişimi. Yüksek Lisans Tezi, A.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Golman, C. R. and Horne, A. J Limnology. Mc Hill Int., Book Comp. 464p., New York. Gülle, Đ Kovada Baraj Gölü zooplanktonunun sistematik ve ekolojik yönden araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Eğirdir. Gündüz, E Karamuk ve Hoyran Göllerinde zooplanton türlerinin tesbiti ve kirlenmenin zooplanktonlar üzerindeki etkisi. H.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, 83 s. Gündüz, E Bafra Balık Gölü nün Cladocera türleri üzerine taksonomik bir çalışma. Doğa Tr. J of zooloji, Gündüz, N Asartepe sulama birliği alanında tuzluluk durumunun belirlenmesi. Yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Harding, J. P. and Smith, W. A A key to the British freshwater cyclopoid and calanoid copepods. 2nd edition, Sci. Publ. Vol. 218, 54 p. Freshwater Biological Association, The ferry house, Ambleside, Westmorland. Hauer, J. 1957, Rotatorien aus dem plankton des van sees. Arch. Hydrobiol, 53,

61 Herzig, A The Analysis of Planktonic Rotifer Population. A plea for Long-Term Investigations. Hydrobiologia, 147: Kaya, M. and Altındağ, A, Some Chydorid (Crustacea, Cladocera) Species Recorded from Turkish Inland Waters. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, 8 (2): Kaya, M., Yigit, S. and Altındağ, A, Rotifers in Turkish Inland Waters. Zoology in the Middle East, 40: Kaya, M. and Altındağ, A. 2007a. Zooplankton Fauna and Seasonal Changes of Gelingüllü Dam Lake (Yozgat, Turkey). Tr. J. of Zoology, 31, Kaya, M. and Altındağ, A. 2007b. A taxonomic study on the families Lepadellidae and Trichocercidae (Rotifera: Monogononta) of Turkey. Chinese Journal of Oceanology and Limnology, vol. 25, no. 4, p, Kaya, M. and Altındağ, A. 2007c. Brachionidae (Rotifera: Monogononta) species from Turkey. Asian Journal of Animal Sciences, 1 (1); Kaya, M. and Altındağ, A. 2007d. Türkiye içsularından bazı kladosera türleri. S.D.Ü Fen Ebediyat Dergisi Fen Dergisi, 2(1), Kaya, M., Altındağ, A. and Sezen, G The Genus Sinantherina Bory de St. Vincent, 1826, a New Record for the Turkish Rotifer Fauna. Tr. J. of Zoology, 32, Kolisko, R. 1974, Plankton Rotifers Biology and Taxonomy, E. Schweizerbart sche Verlagsbuchhandlung (Nagele u. Obermiller) Stuttgart, 974 p. Kolkwitz, R and Marsson, M., grundsatze für die biologische Beurteilung des Wassers nach seiner flora an fauna. Mitt. Prüfungsanst. Wasserversong. Abwasserbeseit. 1: Kolkwitz, R and Marsson, M., Ökologie der pflanzlichen saprobien. Ber. Dt. Bot. Ges. 26A: Kolkwitz, R. and Marsson, M., Ökologie der tierschen saprobien. Int. Revue Ges. Hydrobiol. 2: Koste, W. 1978, Radertiere Mitteleeuropas. 2. Tafelband, Berlin & Stuttgart, 235 p. Kök, O Kapulukaya Baraj Gölündeki (Kırıkkale) zooplankton populasyonunun mevsimsel ve uzaysal dağılımı. Yüksek lisans tezi. Kırıkkale Üniversitesi Fen bilimleri Enstitüsü, Kırıkkale. 51

62 Kuczynski, D The rotifer fauna of Argentine Patagonia as a potential limnogigal indicator. Hydrobiologia, 150: Mann, K Über pelagische Copepoden Türkischer Seen (mit Berücksictigung des übrigen planktos), Int. Revue ges. Hydrobiol Hydrograph, 40, Margaritora, F. G. and Cottarelli, V Le biocenosi planctoniche estive del logo Abant ( Turchia Asiatica, Regione del Mar Nero). Rendic., Accad. Lombardo sci., Lett., Cl. Sci B 104, Margaritora, F. G. and Cottarelli, V Contributo allo studio della fauna ad entomostraci delle acgue temporane della Turchia Asiatica, Riv. Hidrobiol, 16, Mc Ke, J. E. and Wolf, H. N., Water quality criteria. Second edition. The Resources Agency of California State, Water Control Booard, Moss, B Ecology of Freshwaters, Blackwell Scientific Publications, Myers, F. J., 1931.The distribution of Rotifera on Mount Desert Island. Am. Mus. Nouit. 494: Myers, F. J., 1934.The distribution of Rotifera on Mount Desert Island. Part VII. Am. Mus. Nouit. 761: 1-8. Nogrady, T. and Pourriot, R The Notommatidae. Queen s Universty, Kingston, Ont. Canada and Université 6, Paris, France. Ongan, T., Akdağ, O., Kırgız, T. Ve Kaftancıoğlu, M Burdur, Yanşlı, Karataş ve Beyşehir Gölleri Cladocera (Crustacea) Türleri. Đstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Hidrobiyoloji Araştırma Enstitüsü Yayınları, 12s. Özel, Đ Planktonoloji I. Ege Üniversitesi Yayınları, Su ürünleri Fakültesi Yayın No: 56, 271 s., Đzmir. Pourriot, R., 1977, Food and feeding habits of Rotifera, Arch. Hydrobiol., Beih. Ergebn. Limnol., 8, Radwan, S The influence of some ağabeyyotik factors on the Rotifera of Teczna and Wtodawa Lake District. Hiydrobiologia, 112: Ryding, S. O. And Rast, W The control of eutrophication of lakes and reservoirs. Man and The Biosphere Series, volume I. The Parthenon Puplishing Group Remane, A. and Schlieper, C Die biologie des Brackwassers. Binnengewasser. 22:

63 Segers, H., Emir, N. and Mertens, J Rotifera from North and northest Anatolia (Turkey). Hydrobiologia, 245, Segers, H The Lecanidae (Monogononta), Universty of Gent, Belgium. Simirnov, N. N The Chorinae and Sayciinae (Chydoridae9 of the world, SPB Academic Publishng, Amsterdam, The Netherlands. Sladecek, V Rotifers as indicators of water quality. Hydorbiologia, 100; Sladecek, V Zum Verhaltnis Saprobitat: Trophic. Arch. Hydrobiol. Ergebn. Limnol. 9: Sladecek, V Relation of saprobic to trophic levels. Verh. Đnt. Ver. Limnol. 20: Tanyolaç, J Limnoloji. Hatipoğlu Yayınevi, 263s., Ankara. Tokat, M Hazar (Gölcük) Gölünün Copepoda ve Cladocera Türleri. Đst. Üniv. Fen. Fak. Hdirobiyoloji Araş. Enst. Yayınları, S. 10. Tokat, M Hazar (Gölcük) Gölünün Rotatorları ve Yayılışları. Đst. Üniv. Fen. Fak. Hdirobiyoloji Araş. Enst. Yayınları, S. 10. Ustağolu, R Zooplankton (Metazoa) of the Karagöl (Yamanlar, Đzmir- TURKEY). Biologia Callo helenica, vol. 12, Ustağolu, R. ve Balık, S Akgöl ün (Selçuk- Đzmir) Rotifer Faunası. VIII. Ulusal Biyoloji Kongresi, Zooloji, Hidrobiyoloji, Temel ve Endüstriyel Mikrobiyoloji Tebliğleri, , Đzmir. Ustaoğlu, R A check-list for zooplankton of Turkish inland waters. E. Ü. Su Ürünleri Dergisi, cilt no; 21, sayı; 3-4, Vavra, V Rotatorien and Crustaceen, Ann. k.k. Medlist Hofmus, 20, Wallace, R. and Snell, T. W Rotifera, ecology and classification of North Ameican Freshwater invertebrates, Academic pres, Ward, H. B., and Whipple, G. C Freshwater biology, 2nd edition, John Wiley&Sons, 1111p. New York, USA. Wetzel, R. G Limnology, Michigan state University, 767 p. Yalım, B.F Yamansız Gölü (Antalya) rotifer faunası. E. Ü. Su Ürünleri Dergisi, cilt 23; sayı; (3-4):

64 Yıldız, Ş., Altındağ, A. ve Ergönül, M.B Ötrofik bir göl olan Marmara Gölü nün (Manisa, Türkiye) zooplankton kompozisyonundaki mevsimsel değişimler. Tr. J. of Zoology, 31, Yiğit, S Seasonal Fluctuation in the Rotifer Fauna of Kesikköprü Dam Lake (Ankara, Turkey). Tr. J. of Zoology, 26, Yiğit, S. ve Altındağ, A Hirfanlı Baraj Gölü (Kırşehir, Türkiye) zooplankton faunası üzerine taksonomik bir çalışma. G. Ü. En Bilimleri Dergisi, 18(4); Erişim Tarihi: Erişim Tarihi:

65 5. EKLER EK 1 Asplanchna priodonta EK 2 Brachionus angularis EK 3 Cephalodella gracilis EK 4 Cepahlodella ventripes EK 5 Bosmina longirostris EK 6 Colurella adriatica EK 7 Filinia cornuta EK 8 Filinia limnetica EK 9 Keratella cochlearis EK 10 Keratella quadrata EK 11 Notholca squamula EK 12 Polyarthra vulgaris EK 13 Synchaeta oblonga EK 14 Synchaeta oblonga (Erkek birey) EK 15 Trichocerca pusilla EK 16 Lecane lunaris EK 17 Cephalodella intuta EK 18 Collotheca ornata EK 19 Collotheca mutabilis EK 20 Colurella colurus EK 21 Lecane clostrocerca Ek 22 Encentrum felis 55

66 EK 1 Asplanchna priodonta 56

67 EK 2 Brachionus angularis 57

68 EK 3 Cephalodella gracilis 58

69 EK 4 Cepahlodella ventripes 59

70 EK 5 Bosmina longirostris 60

71 EK 6 Colurella adriatica 61

72 EK 7 Filinia cornuta 62

73 EK 8 Filinia limnetica 63

74 EK 9 Keratella cochlearis 64

75 EK 10 Keratella quadrata 65

76 EK 11 Notholca squamula 66

77 Ek 12 Polyarthra vulgaris 67

78 EK 13 Synchaeta oblonga 68

79 EK 14 Synchaeta oblonga (Erkek birey) 69

80 EK 15 Trichocerca pusilla 70

81 EK 16 Lecane lunaris 71

82 EK 17 Cephalodella intuta 72

83 EK 18 Collotheca ornata 73

84 EK 19 Collotheca mutabilis 74

85 EK 20 Colurella colurus 75

86 EK 21 Lecane clostrocerca 76

87 Ek 22 Encentrum felis 77