GÜÇ ELEKTRONİĞİ EĞİTİM SETİ DENEY KİTABI KONU: TURN-OFF ZAMANLAYICI DENEYİ. Giriş: Turn-off tipi zamanlayıcı devresi şekil 19.1 de görülmektedir.

Transkript

1 KONU: TURN-OFF ZAMANLAYICI DENEYİ Giriş: Turn-off tipi zamanlayıcı devresi şekil 19.1 de görülmektedir. +Vcc R1 P D1 R2 Q1 B C1 4 R3 P2 -Vcc Şekil 19.1: Turn-off tipi zamanlayıcı devresi Turn-off tipi zamanlayıcı, zamanlama işlemi başladıktan bir süre sonra yükün çalışmasını durduran devredir. Devredeki zamanlama süresi kondansatör ve ona seri durumdaki direnç tarafından belirlenir. Süreyi uzatmak için bu elemanlardan birinin veya her ikisinin değerini büyütmek gerekir. Şekil 19.1 de OP-AMP la düzenlenmiş turn-off tipi bir zamanlayıcı devresi görülmektedir. OP-AMP yerine BJT veya FET gibi başka aktif elemanlar kullanmak da mümkündür. P 1 trimpotu C 1 kondansatörünün şarj süresini, bu da devrenin zamanlama süresini belirler. P 2 trimpotu ise karşılaştırıcı olarak kullanılan OP-AMP ın referans gerilimini belirler. OP-AMP, C 1 ve P 2 elemanları üzerindeki gerilimleri karşılaştır ve karşılaştırma sonucuna göre çıkış gerilimi verir. P 2 nin değeri karşılaştırmada kullanılan referans gerilimi belirlediğine göre, aynı zamanda zamanlama süresini de etkileyecektir. Dolayısıyla P 1 ve P 2 trimpotlarından birinin yada her ikisinin değerinin büyümesi devrenin zamanlama süresini büyütecektir. Devreye enerji uygulandığında, C 1 kondansatörü P 1 üzerinden şarj olmaya başlar. C 1 üzerindeki gerilim P 2 tarafından belirlenen referans gerilimi seviyesine ulaşana dek, OP-AMP ın (+) girişindeki gerilim (-) girişindeki gerilimden büyük olacağı için, OP-AMP çıkışında +V CC değerine yakın bir gerilim oluşur. Doğru polarma olan D 1 iletime geçerek, Q 1 transistörünü de iletken yapar. Q 1 transistörünün iletime geçmesiyle röle enerjilenir ve paleti çekerek lambayı yakar. P 1 üzerinden şarj olan C 1 üzerindeki gerilim bir süre sonra referans gerilimi aşar. OP-AMP ın (-) girişindeki gerilim (+) girişindeki gerilimden büyük olur ve OP-AMP çıkışında V CC değerine yakın bir gerilim olur. Ters polarma alan D 1 diyotu kesime gider. Q 1 transistörü de yalıtkan olacağından röle enerjisi kesilir ve lamba söner. Herhangi bir işlem yapılmadığı sürece lamba sönük kalmaya devam edecektir. Zamanlama işlemini yeniden başlatmak üzere, kısa bir süre için B butonuna basılır. Butona basıldığında C 1 kondansatörü deşarj olacağından, zamanlama işlemi yeniden başlamış olacaktır.

2 KONU: TURN-OFF ZAMANLAYICI DENEYİ Deney şeması: +12V P1 1M R1 10k 7 1N LM741 6 D1 R2 47k 1N4001 Q1 BC237 B C1 1000u P2 100k 4-12V R3 22k DENEY MODÜLÜ

3 KONU: TURN-OFF ZAMANLAYICI DENEYİ DENEY BAĞLANTI PLANI İŞLEM BASAMAKLARI 1) ES modülünü ana üniteye bağlayın. 2) Deney bağlantı planını ES modülü üzerinde gerçekleştirin. 3) , ve pinlerini kısa devre edin. 4) Devrenin +12V pinini modül üzerindeki +12V pinine ve devrenin -12V pinini modül üzerindeki -12V pinine bağlayın. GND devreye doğrudan geldiği için herhangi bir bağlantıya gerek yoktur. 5) Tüm bağlantıları yaptıktan ve kontrol ettikten sonra ana ünite üzerindeki güç anahtarını ON konumuna alın. 6) P 1 trimpotu zaman sabitesini dolayısıyla kondansatörün şarj süresini kontrol etmektedir. 7) P 2 trimpotu referans gerilimi seviyesini kontrol etmektedir. Referans gerilimin büyüklüğü ise zamanlama süresini belirler. 8) B butonuna kısa süreli basarak zamanlama işlemini başlatın. Butona basıldıktan bir süre sonra rölenin bırakarak lambanın söndüğünü gözlemleyin. 9) P 1 ve P 2 trimpotlarının zamanlama süresine etkisini gözlemleyin. 10) Devrede V sembolü görülen pinler arasına dc voltmetre bağlayarak butona basıldığı ve lambanın yandığı anlar için OP-AMP ın giriş ve çıkış gerilimlerini ölçüp sonuçları kaydedin. 11) Devrenin enerjisini kesip, bağlantı kablolarını sökün.

4 KONU: TURN-OFF ZAMANLAYICI DENEYİ ÖLÇÜM SONUÇLARI OP-AMP ın evirmeyen girişindeki gerilim OP-AMP ın eviren girişindeki gerilim OP-AMP ın çıkış gerilimi Butona basıldığında Lamba söndüğünde P1 trimpotu P2 trimpotu Zamanlayıcı süresi

5 KONU: TURN-ON ZAMANLAYICI DENEYİ Giriş: Turn-on tipi zamanlayıcı devresi şekil 1.1 de görülmektedir. +Vcc R1 P R2 Q1 B C1 4 R3 P2 -Vcc Şekil 1.1: Turn-on tipi zamanlayıcı devresi Turn-on tipi zamanlayıcı, zamanlama işlemi başladıktan bir süre sonra yükü çalıştıran devredir. Devredeki zamanlama süresi kondansatör ve ona seri durumdaki direnç tarafından belirlenir. Süreyi uzatmak için bu elemanlardan birinin veya her ikisinin değerini büyütmek gerekir. Şekil 1.1 de OP-AMP la düzenlenmiş turn-on tipi bir zamanlayıcı devresi görülmektedir. OP-AMP yerine BJT veya FET gibi başka aktif elemanlar kullanmak da mümkündür. P 1 trimpotu C 1 kondansatörünün şarj süresini, bu da devrenin zamanlama süresini belirler. P 2 trimpotu ise karşılaştırıcı olarak kullanılan OP-AMP ın referans gerilimini belirler. OP-AMP, C 1 ve P 2 elemanları üzerindeki gerilimleri karşılaştır ve karşılaştırma sonucuna göre çıkış gerilimi verir. P 2 nin değeri karşılaştırmada kullanılan referans gerilimi belirlediğine göre, aynı zamanda zamanlama süresini de etkileyecektir. Dolayısıyla P 1 ve P 2 trimpotlarından birinin yada her ikisinin değerinin büyümesi devrenin zamanlama süresini büyütecektir. Devreye enerji uygulandığında, C 1 kondansatörü P 1 üzerinden şarj olmaya başlar. C 1 üzerindeki gerilim P 2 tarafından belirlenen referans gerilimi seviyesine ulaşana dek, OP-AMP ın (-) girişindeki gerilim (+) girişindeki gerilimden büyük olacağı için, OP-AMP çıkışında V CC değerine yakın bir gerilim olur. Ters polarma alan D 1 diyotu kesimde olacağından, 1 transistörü de kesimde olacak ve röle çekmeyeceğinden lamba yanmayacaktır. P 1 üzerinden şarj olan C 1 üzerindeki gerilim bir süre sonra referans gerilimi aşar. OP-AMP ın (+) girişindeki gerilim (-) girişindeki gerilimden büyük olacağı için, OP-AMP çıkışında +V CC değerine yakın bir gerilim oluşur. Doğru polarma olan D 1 iletime geçerek, Q 1 transistörünü de iletken yapar. Q 1 transistörünün iletime geçmesiyle röle enerjilenir ve paleti çekerek lambayı yakar. Herhangi bir işlem yapılmadığı sürece lamba yanmaya devam edecektir. Zamanlama işlemini yeniden başlatmak üzere, kısa bir süre için B butonuna basılır. Butona basıldığında C 1 kondansatörü deşarj olacağından, zamanlama işlemi yeniden başlamış olacaktır.

6 KONU: TURN-ON ZAMANLAYICI DENEYİ Deney şeması: +12V P1 1M R1 10k 7 1N4001 B C1 1000u P2 100k LM741 6 R2 47k 1N4001 R3 22k Q1 BC237-12V DENEY MODÜLÜ

7 KONU: TURN-ON ZAMANLAYICI DENEYİ DENEY BAĞLANTI PLANI İŞLEM BASAMAKLARI 1) ES modülünü ana üniteye bağlayın. 2) Deney bağlantı planını ES modülü üzerinde gerçekleştirin. 3) , ve pinlerini kısa devre edin. 4) Devrenin +12V pinini modül üzerindeki +12V pinine ve devrenin -12V pinini modül üzerindeki -12V pinine bağlayın. GND devreye doğrudan geldiği için herhangi bir bağlantıya gerek yoktur. 5) Tüm bağlantıları yaptıktan ve kontrol ettikten sonra ana ünite üzerindeki güç anahtarını ON konumuna alın. 6) P 1 trimpotu zaman sabitesini dolayısıyla kondansatörün şarj süresini kontrol etmektedir. 7) P 2 trimpotu referans gerilimi seviyesini kontrol etmektedir. Referans gerilimin büyüklüğü ise zamanlama süresini belirler. 8) B butonuna kısa süreli basarak zamanlama işlemini başlatın. Butona basıldıktan bir süre sonra rölenin çekerek lambayı yaktığını gözlemleyin. 9) P 1 ve P 2 trimpotlarının zamanlama süresine etkisini gözlemleyin. 10) Devrede V sembolü görülen pinler arasına dc voltmetre bağlayarak butona basıldığı ve lambanın yandığı anlar için OP-AMP ın giriş ve çıkış gerilimlerini ölçüp sonuçları kaydedin. 11) Devrenin enerjisini kesip, bağlantı kablolarını sökün.

8 KONU: TURN-ON ZAMANLAYICI DENEYİ ÖLÇÜM SONUÇLARI OP-AMP ın evirmeyen girişindeki gerilim OP-AMP ın eviren girişindeki gerilim OP-AMP ın çıkış gerilimi Butona basıldığında Lamba yandığında P1 trimpotu P2 trimpotu Zamanlayıcı süresi