A Y L I K EKONOMİ BÜLTENİ

Transkript

1 Ocak 07 Nisan 07 Temmuz 07 Ekim 07 Ocak 08 Nisan 08 Temmuz 08 Ekim 08 Ocak 09 Nisan 09 Temmuz 09 Ekim 09 Ocak 10 Nisan 10 Temmuz 10 Ekim 10 Ocak 11 Nisan 11 Temmuz 11 Ekim 11 Ocak 12 Nisan 12 Temmuz 12 Ekim 12 Ocak 13 Nisan 13 Temmuz 13 Ekim 13 Ocak 14 Nisan 14 Temmuz 14 Ekim 14 Ocak 15 Nisan 15 Temmuz 15 Ekim 15 Ocak 16 Nisan 16 Temmuz 16 Ekim 16 Ocak 17 Nisan 17 Temmuz 17 Ekim 17 Ocak 18 Nisan 18 Temmuz 18 M A R M A R A Ü N İ V E R S İ T E S İ İ K T İ S A T F A K Ü L T E S İ A Y L I K EKONOMİ BÜLTENİ DIŞ EKONOMİK GELİŞMELER CARİ AÇIK 2000 Lİ YILLARDA KUR PORTFÖY VE MEVDUAT DAĞILIMI ENFLASYON EKONOMİK GÜVEN ENDEKSİ DIŞ TİCARET VERİLERİ Dış Ekonomik Gelişmeler (ABD) Amerika Birleşik Devletleri nde (ABD) işsizlik oranının düşüşü sürüyor yılının Eylül ayında ABD deki işsizlik oranı %3,7 düzeyinde gerçekleşti. Enflasyon oranında da gerileme var. Eylül 2018 de enflasyon oranı %2,28 düzeyinde oldu yılındaki finansal krizin ardından 2010 yılında başlayan büyüme sürüyor, ABD ekonomisi 2017 yılında %2,3 oranında büyüdü in ilk iki çeyreğinde de pozitif büyüme devam ediyor. İşsizlik ve enflasyonu kontrol altında olması ve büyümenin sürmesi faiz oranları artış beklentisini yükseltmektedir. ABD merkez bankası FED, faiz oranını Eylül 2018 döneminde %2,25 düzeyinde arttırdı. Böylece faiz oranını Haziran 2018 döneminde, Mart 2017 deki %1,75 seviyesinden %2 ye yükselten FED in gelecek dönemlerde de faiz oranını arttırması beklenmektedir. Ancak göreve yeni başlayan FED başkanı Jerome Powell ın daha ılımlı bir faiz politikası izlemesi, buna bağlı olarak da faiz oranının daha yavaş artması öngörülmektedir. 7,00 5,00 3,00 1,00-1, ,00 - Şekil 1: ABD de İşsizlik, Enflasyon ve Büyüme Oranları Aralık 17; 2,30 Enflasyon Büyüme Yıl Büyüme Çey. İşsizlik Eylül 18; 2,28 1 Eylül 18; 3,70 1 8,00 1

2 Ocak 07 Haziran 07 Kasım 07 Nisan 08 Eylül 08 Şubat 09 Temmuz 09 Aralık 09 Mayıs 10 Ekim 10 Mart 11 Ağustos 11 Ocak 12 Haziran 12 Kasım 12 Nisan 13 Eylül 13 Şubat 14 Temmuz 14 Aralık 14 Mayıs 15 Ekim 15 Mart 16 Ağustos 16 Ocak 17 Haziran 17 Kasım 17 Nisan 18 Eylül 18 Dış Ekonomik Gelişmeler (Euro Alanı) Euro Alanı 2017 yılında %2,5 oranında büyüdü. Eylül 2018 döneminde işsizlik oranı %8,10 düzeyinde gerçekleşti. İşsizlik oranında, bir önceki döneme göre bir düşüş olmasına rağmen bu oran Euro Alanı için hala yüksek bir düzeyde seyretmektedir. Bölgenin Eylül 2018 dönemi enflasyon oranı ise %2,1 düzeyinde gerçekleşti. Euro Alanı ndaki ekonomik canlanma ABD ye göre nispeten daha düşük bir seyir gösterdiği için Avrupa Merkez Bankası nın (European Central Bank-ECB) parasal genişleme yaratmaya devam etmesi beklenmektedir. Bu nedenle Euro Alanı ndaki faiz oranları ABD ye göre daha düşük bir düzeyde olacaktır. Şekil 2: Euro Alanı İşsizlik, Enflasyon ve Büyüme Oranları 8,10 1 2, , Enflasyon Büyüme Yıl Büyüme Çeyrek İşsizlik Şekil 3: Dünya Faiz Oranları ve USD/EUR 7,00 5,00 3,00 1,00-1,00 FED ECB BoJ USD/EUR 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0, küresel krizinden itibaren ABD, Euro Alanı ülkeleri ve Japonya sıfıra yakın faiz politikası izledi. Ancak ABD de FED in; Euro Alanı nda ECB nin ılımlı bir faiz yükseltme politikasına geçtiği görülmektedir. Bu durum, ekonomik büyümenin dış sermaye girişlerine bağlı olduğu Türkiye gibi ülkelerde kırılganlıkların artmasına neden olmaktadır. 2

3 Cari Açık, Borçlanma, Doğrudan Yatırım ve Portföy Yatırımı 2018 yılının ilk sekiz ayını kapsayan Ocak-Ağustos döneminde cari açık 30 milyar 580 milyon dolar olurken 2017 yılında aynı dönemde cari açık 27 milyar olarak gerçeklemişti. Ağustos-2017 ile Ağustos-2018 arasında yıllık cari açık 51 milyar 125 milyon dolar olarak gerçekleşti yılında ilk sekiz ayda, Net Hata ve Noksan kaleminden kaynağı belirsiz 15 milyar dolarlık bir katkı sağlandı. Ocak-Ağustos 2018 döneminde 250 milyon dolar net dış borç geri ödemesi yapılırken, kısa süreli sermaye çıkışı net 2,2 milyar dolar olarak gerçekleşti. Yani net sıcak para çıkışı oldu. Doğrudan yatırım kaleminde ise bir önceki dönemin ilk sekiz ayına göre bir düşüş yaşandı yılının Ocak- Ağustos döneminde 5 milyar 392 milyon dolar olan doğrudan yatırımlar 2018 yılının Ocak-Ağustos döneminde 4 milyar 434 milyon dolar olarak gerçekleşti. Bu gelişmelerin sonucunda resmi rezervler 13 milyar 410 milyon dolar azaldı. Şekil 4: Cari Açık, Toplam Borçlanma, Doğrudan Yatırım ve Portföy Yatırımı Ödemeler Dengesi Rezervler -246 Toplam Dış Borçlanma Portföy Yatırımı Doğrudan Yatırım Cari Denge+NHN Ay Ay 3

4 USD/TL Karşılaştırması Döviz kurlarında yüksek artışların olduğu 2001, 2008 ve 2018 yıllarının ilk 230 günü esas alınarak Şekil 5 te USD/TL paritesi karşılaştırılmıştır. Buna göre ani ve yüksek kur artışlarının başladığı ilk yüz gün karşılaştırmasında 2018 yılındaki kur artış oranlarının daha düşük seviyede gerçekleştiğini ve zamana yayıldığını görebiliyoruz Kur artışlarının yükselmeye başlamasının 104. gününde nominal kur artış oranı 2008 yılındaki artış oranını geçti. Şekil 5: Kur Artışları Karşılaştırması (İlk 230 gün; 1. Gün=100) Şekil 6: Cari Kur ve CDS Primleri Kredi Riski Takas (Credit Default Swap-CDS) primi 31 Ekim itibarıyla 384 seviyesinde gerçekleşti. CDS ile döviz kurları arasındaki pozitif yönlü ilişki net bir şekilde görülebilmektedir , ,00 7,00 5,00 3,00 1,00 CDS Turkey USD/TL 4

5 Yabancı Portföyünde Daralma ve Mevduatlar 2018 yılının ilk günlerinde 85 milyar dolar düzeyinde olan stok yabancı portföyünü oluşturan hisse senedi ve iç borçlanma senetleri (İBS) yarıdan fazla azalarak Ekim ayıda 41 milyar 400 milyon dolara kadar geriledi. Bu gerileme ile döviz kuru arasındaki ilişki net bir şekilde izlenebilmektedir. Merkez Bankasının faiz oranlarını yükselmesinin yabancı portföyündeki gerilemeyi azalttığı söylenebilir. Şekil 7: Yabacıları Portföyündeki Hisse Senedi ve İBS (Milyon $)-Haftalık ,00 5, ,00 1,00 Yurtdışında Yerleşik Kişilerin Portföyündeki Hisse Senedi, İç Borçlanma Senetleri Milyon USD USD/TL Bankalardaki toplam mevduatlarda döviz cinsinden mevduatların payı %50 ye yaklaştı. 19 Ekim 2018 itibariyle bankalardaki Türk Lirası (TL) cinsinden mevduatların payı %51 düzeyinde oldu. Geçmişte TL nin toplam mevduatlar içindeki payı, %44 oranı ile 2001 krizi döneminde en düşük seviyeyi görmüştü. Bunun yanında döviz cinsi tasarrufların toplam mevduatlar içindeki payı %49 a çıktı ve 2004 yılından bu yana en yüksek düzeye ulaştı. Döviz cinsi tasarruflardaki yükselişte döviz kurlarındaki artışın etkisi büyük. 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Şekil 8: Bankalardaki Toplam Mevduatları Dağılımı 70% 56% 51% 49% 44% 30% Yabancıların Türkiye deki kısa vadeli yatırım araçlarına talebinin azalması ile yukarı yönlü hareket eden döviz kurları yurt içi portföy tercihlerinin dövize yönelmesinde etkili oldu. TL Mevduat Oranı Yabancı Para (YP) Mevduat Oranı 5

6 Ekim 14 Kasım 14 Aralık 14 Ocak 15 Şubat 15 Mart 15 Nisan 15 Mayıs 15 Haziran 15 Temmuz 15 Ağustos 15 Eylül 15 Ekim 15 Kasım 15 Aralık 15 Ocak 16 Şubat 16 Mart 16 Nisan 16 Mayıs 16 Haziran 16 Temmuz 16 Ağustos 16 Eylül 16 Ekim 16 Kasım 16 Aralık 16 Ocak 17 Şubat 17 Mart 17 Nisan 17 Mayıs 17 Haziran 17 Temmuz 17 Ağustos 17 Eylül 17 Ekim 17 Kasım 17 Aralık 17 Ocak 18 Şubat 18 Mart 18 Nisan 18 Mayıs 18 Haziran 18 Temmuz 18 Ağustos 18 Eylül 18 Ekim 18 Enflasyonda Artış Devam Ediyor Ekim 2018 döneminde Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) bir önceki aya göre %2,67 oranında arttı. Bu dönemde, TÜFE bir önceki yılın Aralık ayına göre %25,24 oranında; bir önceki yılın aynı ayına göre ise %25,24 oranında artış gösterdi. Ekim 2018 de Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) aylık bazda %0,91 düzeyinde arttı. Yİ-ÜFE bir önceki yılın Aralık ayına göre %40,22 oranında; bir önceki yılın aynı ayına göre ise %45,01 oranında arttı. Yİ-ÜFE yi oluşturan sepette aylık bazda en yüksek artış enerjide yaşandı. Enerji fiyatlarındaki artış Eylül 2018 dönemine göre %5,37 oranında olurken yılık artış %81,61 oranında oldu. Eylül 2018 döneminde Yurt dışı Üretici Fiyat Endeksi ndeki (YD-ÜFE) %75,04 lük artışla beraber Yİ-ÜFE ve YD-ÜFE nin (Yurt dışı üretici Fiyat Endeksi), gelecek dönemlerde TÜFE üzerinde olumsuz etkide bulunması beklenmektedir Şekil 9: Enflasyon Oranları (TÜFE-ÜFE) 75,04 45,01 25,24 TÜFE Yİ-ÜFİ YD-ÜFE Şekil 10: TÜFE deki Ana Harcama Gruplarına Göre Yıllık Değişim TÜFE Çeşitli mal ve hizmetler Lokanta ve oteller Eğitim Eğlence ve kültür Haberleşme Ulaştırma Sağlık Ev eşyası Konut Giyim ve ayakkabı Alkollü içecekler ve tütün Gıda ve alkolsüz içecekler 2,06% 10,27% 10,48% 15,83% 25,24% 31,50% 20,06% 18,45% 24,02% 25,72% 29,26% 3% 37,92% % 5,00%1%15,00%2%25,00%3%35,00%4% Ekim 2018 dönemi TÜFE sepetini oluşturan mal grupları içerisinde, aylık bazda en yüksek artış %12,74 ile giyim ve ayakkabı grubunda oldu. Yıllık bazda ise en fazla artış %37,92 ile ev eşyası grubu; %32 ile ulaştırma grubu; %31,5 ile çeşitli mal hizmetler grubu; %29,26 ile gıda ve alkolsüz içecekler grubu, son olarak %25,72 ile konut grubunda yaşandı. 6

7 Ekonomik Güven Endeksinde Düşüş Ekim 2018 döneminde Ekonomik Güven Endeksi bir önceki aya göre %4,8 oranında azalarak 67,5 oldu. Endeksi oluşturan bileşenler arasında tüketici, hizmet sektörü ve perakende ticaret sektörü endekslerinde bir önceki döneme göre düşüş yaşadı. Eylül 2018 döneminde 59,3 düzeyinde olan tüketici Ekim 2018 de 57,3 e; 79,4 düzeyindeki hizmet sektörü 75,7 ye; son olarak perakende ticaret sektörü 88,5 düzeyiden 87 ye geriledi. Buna karşılık, ekonomik ni oluşturan diğer bileşenlerden reel kesimve inşaat sektörü endekslerinde, Eylül 2018 dönemine göre artış gerçekleşti. Eylül 2018 de 90,4 düzeyindeki reel kesim Ekim 2018 de 91,1 e; 57,3 düzeyideki inşaat sektörü edeksi 58,7 ye yükseldi. Şekil 11: Ekonomik Güven Endeksi ve Bileşenleri 600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 104,9 101,8 103,0 98,3 100,2 98,3 95,3 93,5 90,4 92,2 84,2 87,0 83,8 82,4 81,6 78,9 78,8 83,9 77,2 75,3 77,1 80,0 68,8 104,0 99,9 106,2 104,7 57,3 71,0 100,6 102,6 58,7 100,3 67,5 97,1 94,4 97,3 93,4 60,0 88,5 87,0 101,1 99,7 96,2 102,0 100,7 99,1 97,1 92,0 91,2 91,9 88,0 79,4 75,7 40,0 120,0 100,0 100,0 112,2 109,8 109,2 110,9 110,8 109,5 106,8 106,7 102,5 101,5 96,3 90,4 91,1 20,0 0,0 67,3 65,2 65,1 72,3 72,3 71,3 71,9 69,9 70,3 73,1 68,3 59,3 57,3 Ekim 17 Kasım 17 Aralık 17 Ocak 18 Şubat 18 Mart 18 Nisan 18 Mayıs 18 Haziran 18 Temmuz 18 Ağustos 18 Eylül 18 Ekim 18 0,0 Tüketici Reel kesim Hizmet sektörü Perakende ticaret sektörü İnşaat sektörü Ekonomik Şekil 12: 2017 ve 2018 Yılları Ekonomik Güven Endeksi Seyri 2018 yılı ekonomik bir önceki yıl ile karşılaştırıldığında, Ağustos ayından itibaren hızlı bir düşüşe geçti yılının Ağustos ayında 106,4 düzeyinden aynı yılın Aralık ayına doğru 95,3 düzeyine düşen endeks, 2018 yılının Ağustos ayındaki 92,2 değerinden aynı yılın Ekim ayındaki 67,5 değerine geriledi. 7

8 Dış Ticaret Açığı %77,1 Azaldı Eylül 2018 döneminde, ihracat bir önceki yılın aynı dönemine göre %22,4 oranında artarak 14 milyar 456 milyon dolar oldu. Aynı dönemde, ithalat miktarı bir önceki yılın aynı ayına göre %18,3 oranında azalarak 16 milyar 326 milyon dolar düzeyinde gerçekleşti. Bunun sonucunda Eylül 2018 döneminde dış ticaret açığı bir önceki yılı aynı dönemine göre %77,1 oranında azalarak 1 milyar 869 milyo dolar olarak gerçekleşti. Bu dönemde ihracatın ithalatı karşılama oranı %59 dan %88,5 e yükseldi. Şekil 13: İhracat, İthalat ve Dış Ticaret (12 Aylık Ortalamalara Göre % Değişim) Dış açığın döviz kurundaki yükselişe bağlı olarak azalması, bunun sonucunda ithalat miktarındaki azalma gelecek dönemlerde üretimin daralacağına işaret etmektedir İthalat % Değişim İhracat % Değişim Dış Ticaret Açığı % Değişim Türkiye nin dış ticaretinde öncü sektörü imalat sanayinin toplam ihracat içindeki payı %94,4; toplam ithalat içindeki payı ise %78 oranında oldu. İmalat sanayi ihraç ürünleri arasında yüksek teknolojili ürünlerin oranı %3,2; orta yüksek tekolojik ürünleri payı %36,4; orta düşük tekolojili ürülerin payı %27,6; düşük teknolojili ürünlerin payı %32,7 oldu. İmalat sanayi ithal ürünlerinin içinde yüksek teknolojili ürünlerin payı %13; orta yüksek tekolojik ürünleri payı %41,6; orta düşük tekolojili ürülerin payı %34; düşük teknolojili ürünlerin payı %11,4 oldu. Dış ticaret verilerine ülke bazında bakıldığıda en fazla ihracat yapılan ülkeler sırasıyla Almaya, Bileşik Krallık, İtalya ve Irak oldu. En fazla ithalatın yapıldığı ülkeler ise sırasıyla Rusya, Çin, Almanya ve ABD oldu. 8

9 Küresel Rekabet Endeksi-2018 Dünya Ekonomik Forum nun (World Economic Forum-WEF) 2018 yılı için hazırladığı Küresel Rekabet Endeksi 4.0 raporuna göre, Türkiye 140 ülke arasında 61 inci sırada yer aldı. Bu sonuçla Türkiye 2017 deki sıralamanın 3 basamak gerisine düştü. Raporda Türkiye nin iyi performans gösterdiği alanlar İnovasyon, Altyapı ve Sağlık alanları oldu ancak inovasyon puanı görece yüksek olsa da fikirlerin değere dönüşmesinde sorunlar olduğu vurgulanmıştır. Diğer taraftan ülkede yaşanan yüksek enflasyon, TL deki aşırı değer kaybı, dış borç ve ABD ile yaşananların olumsuz etkisiyle Türkiye deki makroekonomik ortamın sıralaması 104 ten 116 ıncı sıraya gerilemiştir. Diğer olumsuz tablo işgücü piyasasında görülür. Raporda kadınların işgücüne düşük katılımı (100 erkek çalışana karşılık 39 kadın çalışan) ve işçi-işveren arasındaki sorunlar göz önüne alınarak Türkiye nin işgücü piyasasındaki yeri 111 inci olarak belirlenmiştir. Küresel Rekabet Endeksi 4.0 raporuna göre en rekabetçi ilk beş ülke sırasıyla Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Singapur, Almanya, İsviçre ve Japonya oldu. BRICS ülkelerinin sıralaması ise Çin 28 inci, Rusya 43 üncü, Hindistan 58 inci, Güney Afrika 67 înci ve son olarak Brezilya 72 inci sırada yer aldı. Şekil 14: Küresel Rekabet Endeksi 4.0 (2018); Türkiye nin Rekabet Endeksi Bileşenlerine Göre Performansı İnovasyon kabiliyeti İş dünyasının dinamizmi Pazar büyüklüğü Mali sistem İşgücü piyasası Mal piyasası Beceriler Sağlık Makroekonomik ortam Bilgi ve iletişim teknolojileri Altyapı Kurumsal yapılanma Küresel Rekabetteki Genel Sırası

10 Yasal Uyarı Bu bültende yer alan bilgiler ilir olduğuna inanılan ve kamuya açık olan kaynaklardan derlenmiştir. Bülten sadece bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır, Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi nin kurumsal yaklaşımını yansıtmamaktadır. Bülteni hazırlayan akademisyenlerin kişisel görüşleri ve değerlendirmelerini içerebilir. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi bültende yer alan bilgi ve değerlendirmelerin kesin doğruluğu ya da değişmezliği ile ilgili bir garanti vermemektedir. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi bültende yer alan bilgileri herhangi bir bildirimde bulunmaksızın değişiklik yapma hakkına sahiptir. Bu bültende yer alan bilgilerin kullanılması nedeniyle doğrudan veya dolaysız oluşabilecek zararlardan Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi hiçbir şekilde sorumluluk üstlenmemektedir. Bu bültende yer alan bilgilere kişisel kullanımlar için izin verilmiştir, bunun dışında ticari ya da kamusal olsun herhangi bir kullanımda Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi nin izni olmadan kısmen ya da tamamen çoğaltılamaz, dağıtılamaz ve yayımlanamaz. Tüm haklarımız saklıdır. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Elemanları Prof. Dr. Cengiz Bahçekapılı Araş. Gör. Suat Aksoy Araş. Gör. Buket Çetin 10