PSİKOLOJİK KONTRATIN ÖRGÜTSEL SAPMA ÜZERİNDEKİ ETKİSİ VE KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNİN ROLÜ: İLAÇ SEKTÖRÜNDE BİR ARAŞTIRMA

Transkript

1 PSİKOLOJİK KONTRATIN ÖRGÜTSEL SAPMA ÜZERİNDEKİ ETKİSİ VE KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNİN ROLÜ: İLAÇ SEKTÖRÜNDE BİR ARAŞTIRMA Dr. N. ÖYKÜ İYİGÜN İstanbul, 2012

2 Yay n No : 2621 Araştırma Dizisi : 5 1. Baskı Ocak 2012 İSTANBUL ISBN Cop yright Bu ki ta b n bu ba s s n n Tür ki ye de ki ya y n hak la r BE TA Ba s m Ya y m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço al t la maz, da t la maz. Nor mal öl çü yü aflan ik ti bas lar ya p la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te ril me si zo run lu dur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Baskı - Cilt : Net Kırtasiye tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. Şti. Taksim Cad. Yoğurtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyoğlu/İSTANBUL (Sertifika No: 13723) Tel: ( ) Kapak Tasar m : Gökhan Ayrancı Beta Bas m Yay m Da t m A.fi. Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 Canım Annem Z. Lale Atışkan a

4

5 ÖNSÖZ Günümüzde örgütler küreselleşme, gelişen teknoloji, rekabetin artması ve yeni yönetim teknikleri gibi birçok faktör nedeniyle önemli ölçüde değişime uğramış ve bunun sonucu olarak yapıları daha karmaşık hale gelmiştir. Örgüt yapısındaki değişim ile uzmanlaşma artmış, çalışanlar hem kendilerine hem de işlerine karşı yabancılaşmıştır. 20. Yüzyıl ın ortalarını karakterize eden uzun dönemli iş güvencesi ve durağan istihdam yapısı, günümüzde değişen çevre koşulları ve hızlı değişen ilişkiler sonucunda, çalışanın işe katkısının sürekli olarak değerlendirilmesiyle değişmiştir. Bu değişim süreci, işveren ve çalışanın istihdam ilişkisinin başlangıcında karşılıklı olarak beklentilerini etkilemektedir. Değişime uğrayan örgütler gibi çalışanların da bu değişim sürecine hızlı ve başarılı bir şekilde uyum sağlamaları gerekmektedir. Örgütsel eğilimlerin değişmesi istihdam ilişkilerinde dönüşüme neden olmaktadır. Günümüzde yaşanan belirsizlikler, çalışan ve işverenin birbirlerinden beklentilerini belirsizliğe sürüklemiştir. Bu belirsizlikler, sözlü ve yazılı sözleşmeler üzerinde ciddi etkileri olan psikolojik kontratlar ile doldurulmaktadır. Çalışanlar tarafından örgüte ya da üyelerine yönelik kasıtlı olarak yapılan ve zarar verme eğiliminde olan örgütsel sapma davranışı, bireyin örgütte yaşadığı deneyimlere tepki olarak ortaya çıkmakta ve hayal kırıklığı ve adaletsizlik hissi gibi belirleyicileri bulunmaktadır. Kişilik özellikleri, bireylerin davranışlarını belirleyen sabit özelliklerden oluşmaktadır. Bu çalışmada kişilik özelliklerine bağlı olarak çalışanların algıladıkları psikolojik kontrat türünün örgütsel sapma üzerinde bir etki yaratabileceği düşünülmüş ve geliştirilen araştırma modeli ve hipotezler yardımıyla söz konusu ilişki ortaya konmaya çalışılmıştır. Araştırma hipotezleri, psikolojik kontrat türünün örgütsel sapma üzerindeki etkisi ile psikolojik kontratın örgütsel sapma üzerindeki etkisinde kişilik özelliklerinin moderatör (düzenleyici) rolü olduğu üzerine kurgulanmıştır. Geliştirilen hipotezler, ilaç sektöründe çalışan 510 satış temsilcisinden elde edilen veriler üzerinde çoklu ve hiyerarşik regresyon analizleri yapılarak değerlendirilmiş ve yorumlanmıştır. Araştırmanın

6 VI temel amacı kapsamında, psikolojik kontratın örgütsel sapma üzerindeki etkisinde nevrotik, disiplinli, yaratıcı, sorumluluk sahibi ve sanatsever kişilik özelliklerinin moderatör rolü üstlendiği saptanmıştır. Bu eserin hazırlanmasından basılmasına kadar geçen süreçte birçok değerli kişinin katkısı bulunmaktadır. Öncelikle, ilgi ve desteğini benden hiçbir zaman esirgemeyen ve beni her daim geliştiren sevgili tez danışmanım ve hocam, sayın Prof. Dr. Canan Çetin e ve her konuda bana destek olan Marmara Üniversitesi Yönetim ve Organizasyon Bölüm Başkanı sevgili hocam, sayın Prof. Dr. Uğur Yozgat a teşekkür ediyorum. Doktora tez izleme jürisi üyeleri değerli hocalarım sayın Doç. Dr. Berat Bir e, Doç. Dr. Uğur Zel e, Yrd. Doç. Dr. Fatma Urfalıoğlu na ve İstanbul Ticaret Üniversitesi nde de birlikte çalışmaktan onur duyduğum sevgili hocam, sayın Prof. Dr. Nurullah Genç e eşsiz katkıları için teşekkür ve minnet duygularımı sunuyorum. Çalışmanın istatistiksel analizlerine yardım edip destek olan, her türlü sorumu sabırla cevaplayan ve öğreten Bahçeşehir Üniversitesi nden değerli dostum Arş. Gör. Erdem Erzurum a ve çalışmanın her noktasını titizlikle okuyup kontrol eden, analitik bakış açısı ve vizyonu ile çalışmaya katkı sağlayan İTÜ Endüstri Mühendisliği bölümünden değerli arkadaşım, sevgili hocam Prof. Dr. İlker Topçu ya teşekkür ediyorum. Marmara Üniversitesi Yönetim ve Organizasyon doktora bölümünden dönem arkadaşlarım Öğr. Gör. Dr. Erkan Taşkıran a, Öğr. Gör. Dr. Ata Özdemirci ye ve Öğr. Gör. Dr. Esra Dinç Özcan a destekleri için teşekkür ediyorum. Çalışmakta olduğum kurum olan İstanbul Ticaret Üniversitesi nden, Ticari Bilimler Fakültesi Dekanı hocam sayın Prof. Dr. Ahmet Kara ya ve Dekan Yardımcısı hocam sayın Yrd. Doç. Dr. Figen Yıldırım a çalışmanın hazırlık dönemi boyunca bana karşı göstermiş oldukları anlayış ve hassasiyet için teşekkür ediyorum. Sevgili hocalarım sayın Prof. Dr. Haluk Yavuzer ve Öğr. Gör. Dr. Nurgül Yavuzer e çalışmanın Psikoloji ile ilgili olan bölümlerine vermiş oldukları akademik destek için teşekkür ediyorum. Ayrıca; desteğini hiçbir zaman benden esirgemeyen değerli hocalarım sayın Prof. Dr. Erdoğan Alkin e, Prof. Dr. Kerem Alkin e ve Doç. Dr. Esin Okay a minnet duygularımı sunuyorum. Bu çalışmanın ortaya çıkmasında sabır ve desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen, canım annem Z. Lale Atışkan başta olmak üzere aileme, dostlarıma ve arkadaşlarıma yürek dolusu şükran ve sevgilerimi sunuyorum.

7 VII Son olarak ise, bu kitabın basılmasını sağlayan Beta Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Seyhan Satar a ve kitabın basımında emeği geçen tüm Beta çalışanlarına teşekkür ediyorum. İstanbul, 2011 Dr. N. Öykü İYİGÜN

8

9 SUNUŞ Değişen örgütsel eğilimlerin dönüşüme neden olduğu istihdam ilişkileri; çalışan ve işverenin birbirlerinden beklentilerini belirsizliğe sürüklemiştir. Bu belirsizlikler, psikolojik kontratlar ile doldurulmaktadır. Psikolojik kontrat, örgüt ve çalışanlar arasında karşılıklı beklentilerin toplamından oluşan yazılı olmayan sözleşme olarak tanımlanmıştır. Psikolojik kontrat; işlemsel kontrat ve ilişkisel kontrat olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İşlemsel ve ilişkisel kontratların birbirinden ayrılan özelliklerinin başında ilişkinin odağı gelmektedir. İşlemsel kontratlarda odak maddi kazanç iken, ilişkisel kontratlarda odak manevi kazanç olmaktadır. Performans açısından işlemsel kontratlar sadece iş gereklerinden doğan yükümlülüklere dayanırken, ilişkisel kontratlar örgütü benimsemeden doğan gönüllü hareketlere de dayanmaktadır. İşlemsel kontratlarda çalışan işveren ile kısa dönemli ve sınırlı ilişki geliştirirken, ilişkisel kontratlarda güven yardımı ile uzun dönemli ilişki geliştirmektedir. İlaç sektörü, dünyanın en büyük ve kârlı endüstrilerindendir. İlaç sektöründe çalışan satış temsilcilerinin, oldukça yeni bir kavram olan psikolojik kontrat algısının İnsan Kaynakları yöneticileri tarafından anlaşılması ve analiz edilmesi, onların örgütsel sapma davranışlarının önlenmesi ve yönetilmesinde önem teşkil etmektedir. Örgütsel sapma davranışı, örgüte ya da üyelerine yönelik kasıtlı olarak yapılan ve zarar verme eğiliminde olan davranışlar olarak adlandırılmakta ve farklı belirleyicileri bulunmaktadır. Örgütsel sapma, örgüte yönelik örgütsel sapma ve bireylerarası örgütsel sapma olarak ikiye ayrılmaktadır. Örgüte yönelik örgütsel sapma davranışları; terfi ve ödüllendirme sisteminin adil olarak algılanmaması, kayırmacı izlenim uyandıran uygulamalar, çalışanların örgütsel güven ve adalet algılarındaki azalma sonucu ortaya çıkmaktadır. Örgüte yönelik örgütsel sapma; üretim sapması ve ekipman sapması olarak ikiye ayrılmaktadır. Bireylerarası örgütsel sapma davranışları, çalışanların kötü niyetli olarak birbirlerine karşı geliştirdikleri davranışlar olarak tanımlanmaktadır. Bireylerarası örgütsel sapma davranışları; hırsızlık, alay etme, sözlü saldırı, kırıcı davranışlar, ayrımcılık, asılsız dedikodu yayma, cinsel

10 X istismar gibi davranışları kapsamaktadır. Bu davranışlar, hem çalışanların hem de örgütün performansını olumsuz etkilemektedir. Bireylerarası örgütsel sapma politik sapma ve kişisel çatışma olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu çalışmada kişilik özelliklerine bağlı olarak çalışanların algıladıkları psikolojik kontrat türünün örgütsel sapma üzerinde etkisi incelenmiş, kavramlar arasındaki ilişkiler derinlemesine ele alınmış ve yapılan bir araştırmanın sonuçları ile de söz konusu değişkenler arasındaki ilişkiler ampirik olarak desteklenmeye çalışılmıştır. Çalışma kapsamında yapılan araştırma sonucunda, algılanan ilişkisel kontrat düzeyinin, işi benimsememe ve işlemsel kontrat düzeyinden yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bu durum, çalışanların örgütlerinde uzun dönemli kariyer planlaması içinde olduğunu, kendilerini örgütün bir parçası gibi hissettiğini ve örgütün çalışanların emeklerinin karşılığını verdiğini düşündüğünü ortaya koymaktadır. Bu bulgular, araştırma alanını oluşturan ilaç şirketleri açısından olumlu bir durum olarak değerlendirilmektedir. Çalışanların ilişkisel kontrat türü algısı arttıkça, çalışma arkadaşları için üretkenlik karşıtı örgütsel sapma davranışlarının azaldığı ve işi benimsememe ve işlemsel kontrat türü algısı artıkça, çalışma arkadaşları için daha fazla üretkenlik karşıtı örgütsel sapma davranışında bulunduklarını düşündükleri tespit edilmiştir. Ayrıca, çalışanların işlemsel kontrat, işi benimsememe ve ilişkisel kontrat türü algısı artıkça, daha fazla üretkenlik karşıtı örgütsel sapma davranışında bulundukları tespit edilmiştir. Her birey, farklı özelliklere sahiptir; bu farklılık bireylerin hayat görüşünden, amaç ve güdülerine kadar geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır. Bireylerin karşılaştığı etki aynı olsa bile, verdikleri tepkinin şiddeti ve türü farklı olmaktadır. Bu nedenle bireylerin psikolojik kontrat algıları da farklılık göstermektedir. Bu çalışmanın sonucunda algılanan psikolojik kontrat türünün üretkenlik karşıtı örgütsel sapma ve bireylerarası örgütsel sapma üzerindeki etkisinde nevrotik, disiplinli, yaratıcı, sorumluluk sahibi, disiplinli ve sanatsever kişilik özelliklerinin moderatör rol üstlendiği saptanmış ve yöneticilere öneriler sunulmuştur. Prof. Dr. Canan ÇETİN Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Öğretim Üyesi

11 İÇİNDEKİLER Sayfa No. GİRİŞ 1.1. Araştırmanın Konusu ve Önemi Araştırmanın Amacı Araştırma Konusu ile İlgili Yapılmış Çalışmalar Psikolojik Kontrat ile İlgili Yapılmış Çalışmalar Örgütsel Sapma ile İlgili Yapılmış Çalışmalar Kişilik Özellikleri ile İlgili Yapılmış Çalışmalar Araştırmanın Modeli Araştırma Değişkenlerinin Tanımlanması Araştırmanın Ana Hipotezleri Araştırmanın Varsayımları Araştırmanın Kapsamı Araştırmanın Sınırlılıkları...11 BÖLÜM II PSİKOLOJİK KONTRAT 2.1. Psikolojik Kontrat Kavramı Yönetim Açısından Psikolojik Kontratların Önemi Psikolojik Kontrat Kavramına İlişkin Başlıca Kuramlar Karşılıklılık Normu Sosyal Mübadele Kuramı Eşitlik Kuramı Beklenti Kuramı... 29

12 XII Sayfa No Porter - Lawler Modeli Psikolojik Kontrat Türleri Psikolojik Kontrat İhlali Kavramı BÖLÜM III ÖRGÜTSEL SAPMA 3.1. Örgütsel Sapma Kavramı Yönetim Açısından Örgütsel Sapmanın Önemi Örgütsel Sapma Türleri Örgütsel Sapma İle İlgili Yaklaşımlar Vardi ve Wiener in Kötü Davranış Yaklaşımı Gruys ve Sackett in Zararlı İş Davranışları Yaklaşımı Bennett ve Robinson un Örgütsel Sapma Yaklaşımı Örgütsel Sapmayı Etkileyen Faktörler Örgütsel Sapmanın Sonuçları BÖLÜM IV KİŞİLİK 4.1. Kişilik Kavramı Kişilik İle İlgili Kavramlar Karakter Mizaç (Huy) Yetenek Yönetim Açısından Kişilik Özelliklerinin Önemi Kişiliği Oluşturan Faktörler Kişilik Teorileri Sigmund Freud un Kişilik Teorisi Carl Gustav Jung un Kişilik Teorisi Alfred Adler in Kişilik Teorisi Erick Berne nin Kişilik Teorisi Karen Horney in Kişilik Teorisi Hans Eysenck in Kişilik Teorisi... 73

13 XIII Sayfa No Gordon Allport ve Ayırıcı Özellikler Yaklaşımı Henry Murray ve Ayırıcı Özellikler Yaklaşımı Paul Costa ve Robert McCrae nin Büyük Beşli Modeli BÖLÜM V PSİKOLOJİK KONTRATIN ÖRGÜTSEL SAPMA ÜZERİNDEKİ ETKİSİNDE KİŞİLİK ÖZELLİKLERİN N ROLÜNÜ BEL RLEMEYE YÖNEL K B R ARAŞTIRMA 5.1. Veri Toplama Yöntemi ve Kullanılan Ölçekler Ön Uygulama Kullanılan İstatistiksel Teknikler Ana Kütle ve Örneklem Seçimi Araştırma ile İlgili Bulgular ve Değerlendirmeler Demografik Özelliklere İlişkin Bulgular Güvenilirlik Analizleri Faktör Analizleri Psikolojik Kontrat Ölçeği Faktör ve Güvenilirlik Analizleri Örgütsel Sapma Ölçeği Faktör ve Güvenilirlik Analizleri Kişilik Özellikleri Ölçeği Faktör ve Güvenilirlik Analizleri Hipotezlerin Test Edilmesi Korelasyon Analizleri Regresyon Analizleri Psikolojik Kontrat Türünün Örgütsel Sapma Üzerindeki Etkisi İşlemsel Psikolojik Kontratın Üretkenlik Karşıtı Örgütsel Sapma (çalışanlar için) Üzerindeki Etkisinde Nevrotik Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü

14 XIV Sayfa No İşlemsel Psikolojik Kontratın Üretkenlik Karşıtı Örgütsel Sapma (çalışanlar için) Üzerindeki Etkisinde Disiplinli Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü İlişkisel Psikolojik Kontratın Bireylerarası Örgütsel Sapma (çalışanlar için) Üzerindeki Etkisinde Yaratıcı Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü İşlemsel Psikolojik Kontratın Üretkenlik Karşıtı Örgütsel Sapma (çalışma arkadaşları için) Üzerindeki Etkisinde Yaratıcı Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü İşlemsel Psikolojik Kontratın Bireylerarası Örgütsel Sapma (çalışma arkadaşları için) Üzerindeki Etkisinde Sorumluluk Sahibi Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü İşlemsel Psikolojik Kontratın Bireylerarası Örgütsel Sapma (çalışma arkadaşları için) Üzerindeki Etkisinde Disiplinli Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü İşi Benimsememenin Bireylerarası Örgütsel Sapma (çalışma arkadaşları için) Üzerindeki Etkisinde Sanatsever Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü Demografik Özelliklerden Kaynaklanan Algı Farklılıklarının Analizi SONUÇ SONUÇ Yöneticilere Öneriler Kaynakça

15 TABLO LİSTESİ Sayfa No. Tablo 1 : Çalışma Yaşamında Değişen Örgütsel Eğilimler... 2 Tablo 2 : Psikolojik Kontrat ile İlgili Yapılmış Çalışmalar... 5 Tablo 3 : Örgütsel Sapma ile İlgili Yapılmış Çalışmalar... 6 Tablo 4 : Kişilik İle İlgili Yapılmış Çalışmalar... 7 Tablo 5 : Geleneksel Örgüt - Modern Örgüt Tablo 6 : Psikolojik Kontrattaki Değişimler Tablo 7 : İşlemsel Psikolojik Kontrat - İlişkisel Psikolojik Kontrat Tablo 8 : Psikolojik Kontrat Çeşitleri Tablo 9 : Geleneksel Kariyer ile Çok Yönlü Kariyerin Karşılaştırılması Tablo 10 : Büyük Beşli Kişilik Faktörleri Tablo 11 : Anakütle için Kabul Edilebilir Örneklem Büyüklükleri Tablo 12 : Araştırmaya Katılan İlaç Şirketlerinin Anket Sayıları Tablo 13 : Katılımcıların Demografik Özelliklerine İlişkin Frekans ve Yüzdeler Tablo 14 : Ölçeklerin Güvenilirlik Analizleri Sonuçları Tablo 15 : KMO Değerleri Tablo 16 : Psikolojik Kontrat Ölçeği Faktör ve Güvenilirlik Analizleri Sonuçları Tablo 17 : Örgütsel Sapma Ölçeği Faktör ve Güvenilirlik Analizleri Sonuçları (çalışma arkadaşları için) Tablo 18 : Örgütsel Sapma Ölçeği Faktör ve Güvenilirlik Analizleri Sonuçları (çalışanlar için)

16 XVI Sayfa No. Tablo 19 : Kişilik Özellikleri Ölçeği Faktör ve Güvenilirlik Analizleri Tablo 20 : Psikolojik Kontrat Değişkeninin Genel ve Boyutları Bazında Aritmetik Ortalamaları Tablo 21 : Örgütsel Sapma Değişkeninin Genel ve Boyutları Bazında Aritmetik Ortalamaları (çalışma arkadaşları için) Tablo 22 : Örgütsel Sapma Değişkeninin Genel ve Boyutları Bazında Aritmetik Ortalamaları (çalışanlar İçin) Tablo 23 : Kişilik Özellikleri Değişkeninin Genel ve Boyutları Bazında Aritmetik Ortalamaları Tablo 24 : Araştırma Modelindeki Değişkenlerin Birbirleriyle Korelasyonu Tablo 25 : Psikolojik Kontrat Türünün Üretkenlik Karşıtı Örgütsel Sapma (çalışma arkadaşları için) Üzerindeki Etkisi: Çoklu Regresyon Testi Sonuçları Tablo 26 : Psikolojik Kontrat Türünün Bireylerarası Örgütsel Sapma (çalışma arkadaşları için) Üzerindeki Etkisi: Çoklu Regresyon Testi Sonuçları Tablo 27 : Psikolojik Kontrat Türünün Üretkenlik Karşıtı Örgütsel Sapma (çalışanlar için) Üzerindeki Etkisi: Çoklu Regresyon Testi Sonuçları Tablo 28 : Psikolojik Kontrat Türünün Bireylerarası Örgütsel Sapma (çalışanlar için) Üzerindeki Etkisi: Çoklu Regresyon Testi Sonuçları Tablo 29 : Nevrotik Kişilik Özelliğinin İşlemsel Psikolojik Kontrat İle Üretkenlik Karşıtı Örgütsel Sapma (çalışanlar için) Arasındaki İlişki İçin Model Özeti Tablo 30 : İşlemsel Psikolojik Kontratın Üretkenlik Karşıtı Örgütsel Sapma (çalışanlar için) Üzerindeki Etkisinde Nevrotik Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü: Hiyerarşik Regresyon Testi Sonuçları Tablo 31 : Disiplinli Kişilik Özelliğinin İşlemsel Psikolojik Kontrat İle Üretkenlik Karşıtı Örgütsel Sapma (çalışanlar için) Arasındaki İlişki İçin Model Özeti

17 XVII Sayfa No. Tablo 32 : İşlemsel Psikolojik Kontratın Üretkenlik Karşıtı Örgütsel Sapma (çalışanlar için) Üzerindeki Etkisinde Disiplinli Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü: Hiyerarşik Regresyon Testi Sonuçları Tablo 33 : Yaratıcı Kişilik Özelliğinin İlişkisel Psikolojik Kontrat İle Bireylerarası Örgütsel Sapma (çalışanlar için) Arasındaki İlişki İçin Model Özeti Tablo 34 : İlişkisel Psikolojik Kontratın Bireylerarası Örgütsel Sapma (çalışanlar için) Üzerindeki Etkisinde Yaratıcı Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü: Hiyerarşik Regresyon Testi Sonuçları Tablo 35 : Yaratıcı Kişilik Özelliğinin İşlemsel Psikolojik Kontrat İle Üretkenlik Karşıtı Örgütsel Sapma (çalışma arkadaşları için) Arasındaki İlişki İçin Model Özeti Tablo 36 : İşlemsel Psikolojik Kontratın Üretkenlik Karşıtı Örgütsel Sapma (çalışma arkadaşları için) Üzerindeki Etkisinde Yaratıcı Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü: Hiyerarşik Regresyon Testi Sonuçları Tablo 37 : Sorumluluk Sahibi Kişilik Özelliğinin İşlemsel Psikolojik Kontrat İle Bireylerarası Örgütsel Sapma (çalışma arkadaşları için) Arasındaki İlişki İçin Model Özeti Tablo 38 : İşlemsel Psikolojik Kontratın Bireylerarası Örgütsel Sapma (çalışma arkadaşları için) Üzerindeki Etkisinde Sorumluluk Sahibi Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü: Hiyerarşik Regresyon Testi Sonuçları Tablo 39: Disiplinli Kişilik Özelliğinin İşlemsel Psikolojik Kontrat İle Bireylerarası Örgütsel Sapma (çalışma arkadaşları için) Arasındaki İlişki İçin Model Özeti Tablo 40 : İşlemsel Psikolojik Kontratın Bireylerarası Örgütsel Sapma (çalışma arkadaşları için) Üzerindeki Etkisinde Disiplinli Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü: Hiyerarşik Regresyon Testi Sonuçları Tablo 41 : Sanatsever Kişilik Özelliğinin İşi Benimsememe İle Bireylerarası ÖrgütselSapma (çalışma arkadaşları için) Arasındaki İlişki İçin Model Özeti

18 XVIII Sayfa No. Tablo 42 : İşi Benimsememenin Bireylerarası Örgütsel Sapma (çalışma arkadaşları için) Üzerindeki Etkisinde Sanatsever Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü:Hiyerarşik Regresyon Testi Sonuçları Tablo 43 : Hipotez Testlerinin Sonuçları Tablo 44 : Cinsiyet Değişkeni İçin t Testi Sonuçları Tablo 45 : Yaş Değişkeni İçin t Testi Sonuçları Tablo 46 : Medeni Durumu Değişkeni İçin t Testi Sonuçları Tablo 47 : Kurumdaki Çalışma Süresi Değişkeni İçin ANOVA Testi Sonuçları Tablo 48 : Toplam Çalışma Süresi Değişkeni İçin ANOVA Testi Sonuçları Tablo 49 : Eğitim Durumu Değişkeni İçin ANOVA Testi Sonuçları

19 ŞEKİL LİSTESİ Sayfa No. Şekil 1 : Araştırmanın Modeli... 9 Şekil 2 : Mübadele İlişkileri Tipolojisi Şekil 3 : Kontrat Tipleri Şekil 4 : Psikolojik Kontrat İhlali Şekil 5 : Örgütsel Sapma Tipolojisi Şekil 6 : Örgütsel Sapmayı Etkileyen Faktörler Şekil 7 : Mizaç Tipleri Şekil 8 : Bilinç Düzeyleri Şekil 9 : Faktör Analizi Sonuçlarına Göre Araştırmanın Modeli Şekil 10 : Moderatör Etkisini Ölçmeye Yönelik İzlenen Yol Şekil 11 : İşlemsel Kontratın Üretkenlik Karşıtı Örgütsel Sapma (çalışanlar için) Üzerindeki Etkisinde Nevrotik Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü Şekil 12 : İşlemsel Kontratın Üretkenlik Karşıtı Örgütsel Sapma (çalışanlar için) Üzerindeki Etkisinde Disiplinli Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü Şekil 13 : İlişkisel Kontratın Bireylerarası Örgütsel Sapma (çalışanlar için) Üzerindeki Etkisinde Yaratıcı Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü Şekil 14 : İşlemsel Kontratın Üretkenlik Karşıtı Örgütsel Sapma (çalışma arkadaşları için) Üzerindeki Etkisinde Yaratıcı Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü

20 XX Şekil 15 : İşlemsel Kontratın Bireylerarası Örgütsel Sapma (çalışma arkadaşları için) Üzerindeki Etkisinde Sorumluluk Sahibi Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü Şekil 16 : İşlemsel Kontratın Bireylerarası Örgütsel Sapma (çalışma arkadaşları için) Üzerindeki Etkisinde Disiplinli Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü Şekil 17: İşi Benimsememenin Bireylerarası Örgütsel Sapma (çalışma arkadaşları için) Üzerindeki Etkisinde Sanatsever Kişilik Özelliğinin Moderatör Rolü