İMAR HUKUKUNDAN KAYNAKLANAN TAZMİNAT DAVALARI

Transkript

1 İMAR HUKUKUNDAN KAYNAKLANAN TAZMİNAT DAVALARI İDARENİN İMAR HUKUKU NEDENİYLE SORUMLULUĞU HAKKINDA GENEL ANALİZ DOÇ.DR. MÜSLÜM AKINCI

2 İMAR ve İDARE Belli bir yerleşim alanının teknik, sosyal ve hukuki araç ve yöntemlerle planlanarak memur hale getirilmesini içeren imar hukuku, idari bir faaliyet alanıdır. İdare imar hukukunun başlıca aktörü durumundadır.

3 İdare anayasa ile kendisine verilmiş olan görev ve yetki kapsamında Düzenleme yapma İmar disiplinini (düzeni) sağlamak üzere denetleme ve yaptırım uygulama, Önlem alma gibi kolluk ağırlıklı işlem ve eylemlerde bulunur.

4 Anayasal temeller: Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir (m.17). Devletin temel amaç ve görevleri, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır (m.5). Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir. Yerleşme hürriyeti,, sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarını korumak amaçlarıyla kanunla sınırlanabilir(m.23). Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz (m.35). Çevre Hakkı: Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir. Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler. Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir (m.56). Konut hakkı : Devlet, şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır, ayrıca toplu konut teşebbüslerini destekler (m.57). Tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunması: Devlet, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlar, bu amaçla destekleyici ve teşvik edici tedbirleri alır. Bu varlıklar ve değerlerden özel mülkiyet konusu olanlara getirilecek sınırlamalar ve bu nedenle hak sahiplerine yapılacak yardımlar ve tanınacak muafiyetler kanunla düzenlenir (m.63).

5 Yaşam hakkının idareye yüklediği ödev ve sorumluluklar Devletin yaşam hakkına saygı gösterme yükümlülüğü öncelikle kamu otoritelerinin yaşam hakkına müdahale etmemelerini, yani belli istisnalar dışında kişilerin ölümüne neden olmamalarını gerektirir. Bu, devletin yaşam hakkından kaynaklanan negatif ödevidir. Yaşam hakkına saygı, ikinci olarak devletin dışsal faktörlerden gelebilecek olan tehlikelere karşı bireylerin hayatını korumasını gerektirir. Bu, yaşam hakkından kaynaklanan devletin pozitif yükümlülüğüdür.

6 AİHM: AİHM, yaşam hakkının çevre hakkı ile birlikte düşünülmesi gerektiğini; uygar ve güvenlik gerekleri yönünden yaşam hakkının tam anlamıyla korunduğu bir ortamda idarenin yaşamaya izin verilmesi ve çevre hakkını tehdit edici unsurlardan kişileri uzak tutma konusunda devletin ödevli olduğunu kabul etmektedir. Bu konuda bilinen örneklerin başında Öneryıldız-Türkiye Kararı gelir. Bu kararında AİHM şöyle bir çıkarımda bulunmuştur: Çöp birikim alanının yakınında ikamet eden ailelerin çöp yığının patlaması sonucu ölümü ile meydana gelen faciada AİHM sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı ile birlikte yaşam hakkına dair temel belirlemeler yapmıştır: Bir diğer kritik karar Budayeva(v.Rusya) kararıdır. AİHM Budayeva kararında, doğal afetlerde yaşam ve mülkiyet haklarını korumak için devletin sorumluluğunun kapsamını tayin edecek ölçütleri ortaya koymuştur. Bu davada Mahkeme, yalnızca devletin bu tür afetler karşısında yapması gerekenleri belirleyen soyut bir yasal çerçevenin mevcudiyetini ve yeterliliğini değerlendirmemiş; aynı zamanda yetkililerin her bir davada can ve mala yönelik riskleri asgari bir noktaya indirebilmek için yapmış oldukları faaliyetlerin bu faaliyetler ister idari olsun isterse yargısal- yeterliliğini değerlendirmiştir. Devlet (kamu idaresi), yaşam hakkını korumak adına gerektiğinde afete maruz bölgede yerleşimi kolluk tedbiri alarak men etme ve sosyal devlet gerekleri bakımından alacağı önlemlerle tehlikeyi bertaraf etmekle ödevli olduğu; bunu yapmadığı takdirde cezai ve mali sorumluluğunun olacağı kabul edilmektedir. Toprak kayması nedeni ile yakınlarını kaybeden kişilerin yapmış olduğu başvuru ile ilgili olarak Doğal afetler karşısında devletin pozitif edim yükümlülüğünün kapsamını belirlerken Mahkeme iki noktayı dikkate almaktadır: Birincisi, söz konusu afetin yakınlığının teşhis edilebilir olması; diğeri ise, böyle bir afetin insanların iskân edildiği bir yerleşim alanını yeniden etkilemiş olup olmadığıdır. Mahkemeye göre, devletin pozitif edim yükümlülüğünün kapsamı belirli durumlarda yaşam hakkına yönelik tehdidin kaynağına ve yaşam hakkına yönelik riskin hafifletilebilir olup olmadığına bağlı olmaktadır. Bu noktada yaşam hakkı idarenin denetim yetkisinin gerekleri bakımından sorumluluğun asli nedeni olarak karşımıza çıkmaktadır.

7 Benzer bir olayda Danıştay, afet riski nedeni ile idarenin tazminat sorumluluğunu kusur oranına bakılmaksızın kabulüne karar verilmesi gerektiğine hükmetmiştir: Uyuşmazlığa konu olayda, yapılaşmaya hiçbir şekilde izin verilmemesi gerekirken izin verilen ve daha sonra Afete Maruz Bölge ilan edilen alanda kalan taşınmaz üzerindeki davacıya ait bağımsız bölümün de yer aldığı ruhsatlı yapıda heyelan nedeniyle can ve mal güvenliğinin kalmaması sonucu davacının kendiliğinden taşınmazı boşaltması nedeniyle, Mahkemece hizmet kusuru bulunan idarelerin davacının duyduğu ağır elem ve üzüntünün kısmen de olsa giderilebilmesi için <takdiren> belirlenen miktarda manevi tazminata idarelerin zararın oluşumundaki <kusur oranına bağlı olmaksızın> hükmedilmesi gerekirken, manevi tazminat istemi yönünden davanın reddedilmesinde de hukuka uyarlık görülmemiştir. ( 6.Daire; gün ve E: 2013 / 549, K: 2013 / 4734.)

8 İdarenin imar hukukundan kaynaklanan sorumluluk halleri: İdare, kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür (Any.m 125). İmar faaliyeti de idarenin başlıca aktör olduğu işlem ve eylem dizisinden oluşan bir görev ve yetki olduğuna göre buradan doğabilecek zarar dan sorumluluğu sözkonusu olacaktır.

9 Planlamadan kaynaklanan sorumluluk Planlı alan kapsamına almama (red işlemi) Fonksiyon değişikliği İmar uygulamalarından kaynaklanan sorumluluk Parselasyon işlemleri (+ değer farkı talebi mümkün mü?) Kamulaştır(ma)ma +(hukuki el atma halleri) Ruhsat verme(me)- Ruhsat iptal İmar durum belgesi ver(me)me Yıkımdan kaynaklı sorumluluk Yıkılmadan kaynaklı sorumluluk Denetim ve gözetim görevini tam olarak yapmama

10 Kentsel dönüşüm kapsamında Riskli yapı olarak tanımlanıp (hükmün kesinleşmesi beklenmeden) yıkılan bina nedeniyle tazminat Riskli alan ilan edilmeden kaynaklı tazminat (?) KD kapsamında Riskli yapı olarak ilan edilip yıkılan binada arsanın değeri ile binanın piyasa değeri farkından kaynaklı tazminat(?)