KİŞİLİK HAKKI İHLALİ KAPSAMINDA İNSAN ÜZERİNDE YAPILAN DENEYLER VE HUKUKİ SONUÇLARI

Transkript

1 Hilal YÜKSEL İstanbul Ticaret Üniversitesi Hukuk Fakültesi-Medeni Hukuk Araştırma Görevlisi KİŞİLİK HAKKI İHLALİ KAPSAMINDA İNSAN ÜZERİNDE YAPILAN DENEYLER VE HUKUKİ SONUÇLARI

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...VII İÇİNDEKİLER... IX KISALTMALAR LİSTESİ...XV GİRİŞ...1 BİRİNCİ BÖLÜM İNSAN ÜZERİNDE YAPILAN DENEYLER VE BU DENEYLERİN TIP BİLİMİ VE CEZA HUKUKU AÇISINDAN ELE ALINMASI 1. Deney Kavramı ve İnsan Üzerinde Yapılan Deneylerin Tarihsel Gelişimi Deney Kavramı İnsan Üzerinde Yapılan Deneylerin Tarihsel Gelişimi Genel Olarak Uluslararası Mevzuat Açısından İnsan Üzerinde Yapılan Deneyler Nuremberg Kodu Helsinki Bildirgesi Belmont Raporu...12

3 X İyi Klinik Uygulamalar (Good Clinical Practice) Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesi: İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi Ulusal Mevzuat Açısından İnsan Üzerinde Yapılan Deneyler T.C. Anayasası Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu İlaç Araştırmaları Hakkında Yönetmelik İyi Klinik Uygulamalar Kılavuzu Hasta Hakları Yönetmeliği Hekimlik Mesleği Etiği Kuralları Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik Etik Kurul Standart İşleyiş Yöntemi Esasları İnsan Üzerinde Yapılan Deneylerin Tıp Bilimi Açısından İncelenmesi Genel Olarak Tıp Etiği İlkelerinin İnsan Üzerinde Yapılan Deneyler Açısından İncelenmesi Genel Olarak Etik, Biyoetik ve Tıp Etiği Kavramları Tıp Etiği İlkeleri Otonomiye Saygı İlkesi (Özerkliğe Saygı İlkesi) Yarar sağlama ilkesi Zarar vermeme ilkesi Adalet ilkesi Deney Yapılırken Gerçekleşen Fazlar (Dönemler) Genel Olarak Faz I Çalışmaları... 40

4 Faz II Çalışmaları Faz III Çalışmaları Faz IV Çalışmaları İnsan Üzerinde Yapılan Deneylerin Ceza Hukuku Açısından İncelenmesi Genel Olarak İnsan Üzerinde Bilimsel Deney Suçu İnsan Üzerinde Tedavi Amaçlı Deneme Suçu XI İKİNCİ BÖLÜM İNSAN ÜZERİNDE YAPILAN DENEYLERİN KİŞİLİK HAKKI İLE İLİŞKİLENDİRİLMESİ 1. Kişi ve Kişilik Hakkı Kavramları Kişi ve Kişilik Kavramları Genel Olarak Kişiliğin Başlaması ve Sona Ermesi Kişiler Hukukuna Hâkim Olan İlkeler Eşitlik İlkesi Özgürlük İlkesi Kişiye Saygı ve Kişiliğin Korunması İlkesi Kişilik Hakkı Kavramı Genel Olarak Kişilik Hakkı Tanımı Kişilik Hakkı Nitelikleri Kişilik Hakkı Değerleri ve Özellikle Yaşam, Sağlık, Vücut Bütünlüğü Değeri Yaşam, Sağlık ve Vücut Bütünlüğü Ad Faaliyet Özgürlüğü Şeref ve Haysiyet...73

5 XII 2.5. Resim ve Ses Kişinin Özel Hayatı ve Sırları Genel Olarak ve Bazı Özel Gruplar Üzerinde Yapılan Deneylerin Kişilik Hakkı Açısından İncelenmesi Genel Olarak Embriyo veya Cenin Üzerinde Deney Yapılması Çocuklar Üzerinde Deney Yapılması Gebeler, Lohusalar ve Emziren Kadınlar Üzerinde Deney Yapılması Kısıtlılar ve Hükümlüler Üzerinde Deney Yapılması Yoğun Bakımdaki ve Bilinci Kapalı Kişiler Üzerinde Deney Yapılması Ceset Üzerinde Deney Yapılması...85 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İNSAN ÜZERİNDE YAPILAN DENEYLERİN KİŞİLİK HAKKI İHLALİ KAPSAMINDA DOĞURDUĞU HUKUKİ SONUÇLAR 1. Kişilik Hakkı İhlali ve Kişiliğin Korunması Genel Olarak Kişiliğin Hukuki İşlem Sonucu Gerçekleşen İhlallere Karşı Korunması Kişiliğin Haksız Fiil Sonucu Gerçekleşen İhlallere Karşı Korunması Hukuka Uygunluk Sebepleri Rıza Daha Üstün Nitelikte Özel Yarar Daha Üstün Nitelikte Kamu Yararı Kanunun Verdiği Yetkinin Kullanılması Diğer Mevzuattaki Hukuka Uygunluk Sebepleri

6 XIII 2. Kişilik Hakkı İhlalinde Sorumluluk Genel Olarak Haksız Fiil Sonucu Meydana Gelen Müdahalelerde Sorumluluk Sözleşmeye Aykırılık Sonucu Meydana Gelen Müdahalelerde Sorumluluk Genel Olarak Deney Yapan Kişi ile Gönüllü Arasındaki Sözleşmenin Hukuki Niteliği Sorumluluğun Ait Olacağı Kişiler ve Kurumlar Haksız Fiil Sorumluluğu İle Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Sorumluluğun Yarışması Kişilik Hakkına Saldırı Durumunda Açılabilecek Davalar Genel Olarak Önleme Davası Durdurma Davası Tespit Davası Maddi Tazminat Davası Manevi Tazminat Davası Vekâletsiz İş Görmeden Kaynaklanan Dava Kişiliği Koruyucu Davalarda Davacı ve Davalı Sıfatı Kişiliği Koruyucu Davalarda Görevli ve Yetkili Mahkeme SONUÇ EKLER KAYNAKÇA