K İ Ş İ L İ K. Kişilik kavramı Kişilik kuramları Kişiliğin ölçülmesi. Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162

Transkript

1 K İ Ş İ L İ K Kişilik kavramı Kişilik kuramları Kişiliğin ölçülmesi

2 KİŞİLİK Personality Persona=maske Bireyin özel ve ayırıcı yanlarını içerir. Özel en sık ve en tipik Ayırdedici bireyi diğerlerinden ayırır. Bireyin iç ve dış çevresiyle kurduğu, onu diğer bireylerden ayıran, tutarlı ve yapılanmış bir ilişki biçimi.

3 Kişilik psikologlarının iki amacı vardır: 1. Kişiliğin yapısını betimleyen genel kuramlar inşa etmek 2. Kişilikteki bireysel farklılıkları incelemek

4 KİŞİLİK KURAMLARI Psikodinamik kuramlar Bilişsel-sosyal kuramlar Treyt kuramları İnsancıl kuramlar Kişilik ve kültür Her kuramda belirli isimler, yöntemler var. Her kuram hala yaşasa da eleştiriler var.

5 Psikodinamik kuramlar Freud Yeni Freudçular Nesne ilişkileri kuramcıları

6 PSİKODİNAMİK KURAMLAR S.Freud ( ) 19. yy sonları- 20.yy başları Nörolog; duygusal sorunları olan kişilerin tedavisiyle uğraşmış. Histeri, kadın hastalar, nevrozlar Charcot dan hipnoz öğrenmiş. Önemli etkileri olmuştur.

7 PSİKODİNAMİK KURAMLAR Freud Temel nokta: Eğer bir semptomun fizyolojik bir kökeni yoksa ve hasta bilinçli bir şekilde durmak istiyor, ama duramıyorsa, bilinçli bir karşı koymaya eşit veya daha yoğun bir karşı istek vardır. Duygusal sorunların birincil nedeninin cinsellik olduğunu kabul eder. Freud un modelleri Çok eleştirilmiş Lab. Çalışması değil; tekrarlanamaz, genellenemez...

8 PSİKODİNAMİK KURAMLAR Topografik Model 3 zihinsel süreç: Bilinç, bilinçöncesi, bilinçaltı Bilinçli: şu anda farkında olduğunuz, tam şu anda ne düşündüğünüz Bilinçöncesi: Şu anda farkında olmadığınız ama ulaşabileceğiniz Bilinçaltı: Zihnimizin parçası olan ama farkında olamadığımız.

9 Bilinçsiz zihin (bilinçaltı) tüm eylemlerimiz ve duygularımız için birincil motivasyonlardır biyolojik içgüdüsel dürtüler (yemek ve cinsellik gibi) ve bastırılmış, kabul edilemez düşünceler, anılar ve hisler, özellikle ilk çocukluk yaşantımızdan kalan çözülmemiş çatışmalar

10 PSİKODİNAMİK KURAMLAR FREUD Dürtü modeli 2 güdü: cinsellik ve saldırganlık» LİBİDO

11 Freud un Kişilik Yapısı Kuramı İd Ego Superego

12 Yürütücü aracı İçselleştirilmiş idealler Bilinçli zihin (anlık farkındalık) Bilinçöncesi zihin (farkında değiliz ama ulaşılabilir) Bilinçaltı zihin (ulaşılamaz) Bilinçsiz ruhsal enerji

13 İd Orijinal kişiliktir; doğduğumuzda varolan tek parçadır. Bilinçaltındadır. Biyolojik içgüdüsel dürtüleri içerir, kişiliğin ilkel yanı Hayatta kalma, üreme ve haz için yaşam içgüdüleri Hayatta kalmaya zarar veren yıkıcı ve saldırgan güdüler; ölüm içgüdüleri Haz ilkesine göre çalışır. Yani, sonuçlarını dikkate almaksızın bu güdülerin anında doyurulmasını ister.

14 Ego İlk yıldan itibaren idin ihtiyaçlarını gerçekçi ve sosyal olarak kabul edilebilir yollar bulmak üzere gelişmeye başlar. Gerçeklik ilkesine göre çalışır, içgüdüsel dürtülerin gerçekliğin (toplumun normları ve yasaları) zorlamaları içinde doyurulmasını sağlar. Egonun bir kısmı bilinçaltındadır (ide bağlıdır), bir parçası bilinçli ve bilinçöncesindedir (dış dünyaya bağlı) Kişiliğin sorumlu müdürü gibi çalışır.

15 Süperego Kişinin bilinçli ve kendi kültüründeki ideal standartları temsil eder. Ahlak ilkesine göre çalışır; bizi suçluluk ve utanç ile tehdit eder. Süperego ve idin talepleri çatışır. Ego bu kargaşayı gerçekliğin zorlamaları içinde çözmek zorunda kalır. İd ve süperego taleplerini karşılamaya çalışmak yüzünden olan kaygıdan korunmak için ego Freud un savunma mekanizmaları dediği, gerçekliği çarpıtma süreçlerini kullanır.

16 PSİKODİNAMİK KURAMLAR İd, haz ilkesine; ego gerçeklik ilkesine göre çalışır. Dış uyaran İç uyaran İdde gerilim artışı İdde hoşnutsuzluk Haz ilkesinin çalışma tarzı Gerilimin mümkün olan ilk yolla giderilmesi İdde doyum Dış uyaran İç uyaran İdde gerilim artışı İdde hoşnutsuzluk Egonun mantıklı düşünmesi Gerçeklik ilkesinin çalışma tarzı Gerilimin mümkün olan en iyi ve güvenli yolla giderilmesi İdde doyum

17 Freud un Savunma Mekanizmaları Bastırma Nahoş bir anıyı veya düşünceyi bilmeden bilinçaltına atma Bir suça tanık olduğunuz travmatik bir olayı hatırlamama Gerileme İlk gelişim dönemlerinin olgunlaşmamış davranışlarına geri dönme Bir şey istediğiniz gibi olmazsa çocuk gibi öfke nöbeti geçirmek Yer değiştirme Kabul edilemez duyguları orijinal kaynağından daha güvenli, onun yerine geçen bir hedefe yöneltme Patrona yönelik öfkenizi eşine veya çocuklara bağırarak onlara yöneltme

18 Freud un Savunma Mekanizmaları Yüceltme Karşıt tepki geliştirme Yansıtma Sosyal olarak kabul edilemez içtepileri sosyal olarak kabul edilebilir davranışla yer değiştirme Kişinin kabul edilemez içtepilerinin tam zıddı şekilde davranması Kişinin kabul edilemez duygu ve hislerini kendisine değil başkasına atfetmesi Saldırgan dürtüleri futbol oynamaya veya uygun olmayan cinsel arzuları sanata yöneltme İstenmeyen bir çocuğa karşı aşırı koruyucu ve aşırı dikkat etme Erkek arkadaşını aldatmış hissettiğinizde onu sizi aldatmakla suçlamanız Rasyonelleştirme Kişinin kabul edilemez his, düşünce ve davranışları için yanlış bahaneler yaratması Sınavda hile yapan birinin herkesin öyle yaptığını söyleyerek durumu meşrulaştırması/ haklılaştırması

19 Sağlıksız kişilik Sadece savunma mekanizmalarına çok fazla bağımlı olunca değil, aynı zamanda id veya süperego aşırı güçlü ya da ego aşırı güçsüz olduğunda da ortaya çıkar.

20 Freud un Psikoseksüel Evre Kuramı Çocukluk anıları ve anne-baba ile etkileşimler ve çocukluk anılarını içeren vaka çalışmalarına dayanarak geliştirilmiştir. Cinsel haz bölgesi (Erojen bölge) idin haz aradığı beden bölümüdür. İdin haz arama enerjisinin bir kısmı içgüdüsel ihtiyacın aşırı doyurulması veya engellenmesi nedeniyle bir evrede kaldığında Saplantı ortaya çıkar ve kişinin yaşamı boyunca devam eder ve davranışlarını ve kişilik özelliklerini etkiler.

21 Beş Psikoseksüel Evre Oral Evre (doğum- 18 ay) Anal Evre (18 ay- 3 yaş) Fallik Evre (3-6 yaş) Latent Evre (6 yaş- erinlik) Genital Evre (erinlik -yetişkilik)

22 Freud un kuramında kişilik gelişiminin Psikoseksüel Evreleri Evre (yaş aralığı) Erojen bölge Etkinliğin odağı Oral (doğum-1.5 yaş) Anal (1,5-3 yaş) Fallik (3-6 yaş) Örtük (6 yaş-erinlik (puberte) Ağız, dudaklar ve dil Anüs Genital bölge Erojen bölge yok Emme, ısırma ve çiğneme Bağırsakları tutma ve bırakma Aynı cinsiyetten ebeveyn ile özdeşleşerek cinsiyet rolü ve ahlâksallık duygusunu öğrenme Bilişsel ve sosyal gelişim Genital (erinlik-yetişkinlik) Genital bölge Cinsel ilişki gelişimi yetişkin mahrem Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 ilişkilerine - doğru ilerleme

23 Tuvalet eğitimi Ana-babalar tuvalet eğitimi sırasında çocuğun kendi kendini kontrol etmesini sağlamaya çalışır Eğer zorlayıcı tuvalet eğitimine karşı çocuk barsak hareketlerini tutma ile tepki verirse düzenlilik, tertiplilik, cimrilik, inatçılık gibi kişilik özellikleri gelişir (anal-retentive kişilik) Eğer zorlayıcı tuvalet eğitimine karşı çocuk isyan eder ve ne zaman isterse ve nereye isterse yaparsa (anal-expulsive kişilik) gelişir.

24 Fallik dönem çatışmaları Erkelerde Oedipus çatışması Kızlarda Elektra çatışması

25 Özdeşleşme Özdeşleşme sürecinde çocuk aynı cinsiyetten ebeveynin özelliklerini benimser ve cinsiyet rolünü öğrenir. Özdeşleşme sırasında süperego gelişmeye başlar.