SINIF YÖNETİMİ. Doç. Dr. Celal Teyyar UĞURLU. Genişletilmiş 2. Baskı

Transkript

1 SINIF YÖNETİMİ Doç. Dr. Celal Teyyar UĞURLU Genişletilmiş 2. Baskı Ankara 2018

2 SINIF YÖNETİMİ Doç. Dr. Celal Teyyar UĞURLU Tüm Hakları Saklıdır Bu kitabın basım, yayın, satış hakları Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti. ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri herhangi bir bilgi depolama ve erişim sistemiyle veya mekânik, elektronik, fotokopi, manyetik ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, aktarılamaz veya dağıtılamaz. Anı Yayıncılık, kurulduğu 1993 yılından bu yana yayıncılık alanında aralıksız olarak uluslararası düzeyde faaliyet gösteren beş farklı firmanın Türkiye; QSR International şirketinin ise Ortadoğu ve Doğu Avrupa dan oluşan 21 ülkedeki bölge temsilciliğini yürüten uluslararası bir yayınevidir. ESCI, ERIC, SCOPUS, EBSCO HOST, ERA vb. veri tabanlarında taranmakta olan Eurasian Journal of Educational Research/EJER dergisini 2000 yılından bu yana yayınlayan, yedi yüzden fazla yayını bulunan, yüze yakın yabancı dildeki kitabı Türkçe ye çevirip yayınlayan Anı Yayıncılık ın yayınları, dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve Türkiye de kurulan Turcademy.com tarafından taranmaktadır ve indekslenmektedir. Geniş bilgi için sayfasını ziyaret edebilirsiniz. Yayıncı Sertifika No : Matbaa Sertifika No: ISBN : Kapak Tasarımı : Kezban KILIÇOĞLU Mizanpaj : Göksel ÇAKIR Dil Kontrol : Göksel ÇAKIR Baskı : Sözkesen Matbaacılık Adres : İvedik OSB Sokak Mat-Sit İş Mrk. No: 2/40 Yenimahalle-ANKARA Tel : KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI UĞURLU, Celal Teyyar SINIF YÖNETİMİ Anı Yayıncılık, Ankara/ Türkiye 2018, 2. Baskı, xiv+298 Sf., 16x24 cm ISBN: Eğitim, Sınıf Yönetimi Örgüt, Yönetim, Eğitim Yönetimi, Okul Yönetimi, Sınıf Yönetimi, Disiplin, Grup Dinamiği, Oturma Düzeni, Öğretmen Öğrenci İlişkileri, Öğretim Süreci, Zaman Yönetimi, Sınıfta Güdüleme, Öğretmen Liderliği Anı Yayıncılık Kızılırmak Sokak 10/A Bakanlıklar/Ankara Tel: pbx e-posta: aniyayincilik@aniyayincilik.com.tr A harfinin evrimi

3 ÖN SÖZ İyi bir eğitim, uygun koşullar altında, uygun davranışlarla gerçekleşir. İyi bir ortam ve davranışların öğretmenler tarafından sergilendiğini ya da yaratıldığını göz ardı etmemek gerekir. Öğretmen yetiştirmek, gerek yapısal gerek sosyal alanda doğru yatırımlar yapmayı gerektirir. Hizmet öncesinde iyi yetişmiş öğretmenlerin, uygulamada doğru davranışlar sergileyerek öğrenci davranışlarını değiştirmede, geliştirmede ve iyileştirmede önemli bir yeri vardır. Öğretmenler nitelikli öğrenciler yetiştirmek için sınıf yönetimi süreçlerini bilmeye gereksinim duyarlar. İyi bir sınıf yönetimi öğrenci davranışlarını değiştirmede önemli bir yere sahiptir. Öğretmenlerin sınıf yapısı içerisinde dersin gerekli kazanımlarını doğru ve nitelikli bir şekilde öğrenci davranışlarında ortaya çıkarmaya çalışması, sahip olduğu yeterliklere dayalı olarak değişebilir. Öğretmenler öğrencilere istendik davranışları kazandırırken rastlantılara değil, belli amaçlara odaklanarak, kuram ve kavramlara dayalı, planlı, sosyal ve psikolojik etkileri göz önüne alarak hareket etmelidir. Öğretmenlerin çok yönlü bakış açısıyla öğrencilerin davranışları üzerindeki etkilerini artırmaları kuramsal bilgilere gereksinimi artırır. Ancak kuramsal bilgiler her zaman uygulamada öğretmenlerin olumlu sınıf yönetimi davranışlarını sergilemelerine yardımcı olamayabilir. Öğretmenlerin kuramın gerçekle ilişkisini kurmada ve uygulamaya geçirmede eksiklikleri olabilir. Kuram olaylara genel açıklamalar getirerek sınıf yapısının daha iyi anlaşılmasına yardımcı olur. Kavramlar ve kuramlar yoluyla öğretmenler, sınıf gerçekliğini anlamaya çalışırlar. Akılcı davranışlar sergilemenin de yollarını ararlar. Sınıf yönetimi kitabında yer alan bölümler temel sınıf yönetimi kavram ve kuramları temelinde ele alınmıştır. Kavram ve kuramlar her bölümde farklı örnek olaylarla desteklenerek konuların daha iyi anlaşılması sağlanmaya çalışılmıştır. Sınıf yönetiminde amaç, etkili bir öğrenme ve öğretme ortamı yaratmaktır. Sınıfta uygun ve nitelikli bir ortam yaratmada öğretmenler, öğrenme ve öğretme ortamının yöneticisi olarak öğrenci davranışlarını dersin amaçlarıyla bütünleştirmek isterler. Sınıf içerisinde çok sayıda öğrenci, çok boyutluluk özelliklerini yansıtırlar. Ders işlenişinde öğrencilerin dersin bir parçası olarak güdülenmelerini sağlamak, belli yeterliklere sahip olmayı gerektirir. Öğretmenler otoriter, demokratik ya da bırakınız yapsınlar anlayışlarıyla birçok kuram ve kavramı öğrenci davranışlarını değiştirmede, geliştirmede kullanabilirler. Öğretmenlerin sınıf yönetimi uygulamaları sonucunda öğrenciler nitelikli davranışlar kazanabilirler. Böylece derslerin amaçlarına ulaşması sağlanabilir. Öğrenciler, üzerlerinde bırakılan izler yoluyla uyumlu, istendik davranışlar

4 iv / SINIF YÖNETİMİ sergileyebilirler. Bu nedenle sınıfın daha nitelikli hale getirilmesinde öğretmenlerin sınıf yönetimi becerilerinin önemli bir yeri vardır. Sınıf yönetiminde öğretmenler; sorumluluk duygusu kazanma, davranışları kontrol etme, içsel disiplin sağlama, iletişim yeterliklerini artırma gibi yollarla öğrencilerin etkili öğrenme-öğretme sürecini yaşamalarına imkân verirler. Öğrenciler ders işlenişinde öğretmenlerinin sınıf yönetimi becerileri ile güdülenirler. Bu kitap, öğretmenlerin sınıflarını daha iyi yöneterek öğrencilerin davranışları üzerinde olumlu etkiler bırakmasını sağlamak amacıyla yazılmıştır. Kitabın her bölümünün özenle okunmasında ve eleştirilmesinde katkılarını esirmeyen arkadaşım Maarif Müfettişi Aligül KILIVAN a, Arş. Gör. Fatma KÖYBAŞI na sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca eşim Kelime ve oğullarım C. Anıl ve Onur İlke ye sonsuz sabır ve destekleri için teşekkür ederim. Ocak, 2016 Doç. Dr. Celal Teyyar UĞURLU

5 İKİNCİ BASKIYA ÖN SÖZ Sınıf yönetimi dersinin öğretmenler için önemi; öğrenme niteliğini artırma ve öğrenme çıktılarının istenilir duruma getirilmesi ile ilgilidir. Dersin işlenişini pürüzsüz, açık ve anlaşılır bir şekilde gerçekleştirmek, öğretmenlerin istedikleri bir durumdur. Her öğretmen uygun bir öğrenme çevresi oluşturmanın yanında anlamlı öğrenmeyi güçlendirmek için öğrencinin sosyal ve duygusal yanını da dikkate almak zorundadır. Öğretmenler, bütün olarak öğretmenlik rollerini doğru oynamalarıyla öğrencileri etkiledikleri kadar yaptıracakları etkinliklerle de onların tutum ve davranışlarını değiştirirler. Bu nedenle öğretmenin sınıf yönetme becerilerine sahip olması gerekliliğini, etkili öğrenme çıktıları oluşturmada en öne almak zorundayız. Öğretmen olmak bilinci ve bilgeliğiyle öğrencileri ile karşılıklı, istenilir ve duygusal bağ kurmayı başaran öğretmenler, öğrenme çıktılarına yüksek katkılar sunabilirler. Öğrenciler, öğretmenlerinden güven, sevgi ve önemsenme gördükleri zaman onlarla daha iyi iletişim kurabilirler. İyi iletişimin sonucu, paylaşılan bir sınıf iklimidir. Açık ve olumlu sınıf iklimde öğrenmenin niteliği kendiliğinden artar. Öğretmenler, öğrencilerle sosyal bağ kurma yoluyla sınıfı bir takım haline getirebildiklerinde onların öğrenme çıktılarını artırabilirler. İkinci baskısı için kitabı yeniden ele aldığımda aslında birçok şeyin öğretmenin dilinden, bedeninden yansıyan etkinlik ve eylemler içerdiğini gördüm. Asıl olan öğretmendi ve öğretmenin varlığı, öğrencilerin ne ya da nasıl olmaları gerektiğine ilişkin birçok soruyu cevaplandırıyordu. Bu anlamda sınıf yönetimini ilgilendiren ve etkileyen birçok değişken olsa da öğretmen değişkenini birinci sıraya yazmak gerekiyordu. İyi bir öğretmen, iyi bir öğrenciyi; iyi öğrenciler, iyi öğrenmeleri gerçekleştireceklerdir. İyi öğretmenin elindeki önemli bir araç ise sınıf yönetimi becerilerine sahip olmasıdır. Bu kitabın ikinci baskısında bazı bölümlerde kısmen değişikliğe gidilmiş ve bazı eklemeler yapılarak sınıf yönetimi alanında öğretmenlere yardımcı olacak kuramsal bir çerçeve oluşturulmuştur. Kuramsal bilgilerle ilişkili örnek olaylara yer verilerek kuramların anlaşılırlığı sağlanmaya çalışılmıştır. Kitabın ikinci baskısının yayına hazırlanmasında Anı Yayıncılık ekibine destekleri için teşekkür ederim. Kasım 2018 Doç. Dr. Celal Teyyar UĞURLU

6 İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 SINIF YÖNETİMİNİN TEMELLERİ... 1 Örgüt ve Yönetim... 2 Eğitim Yönetimi... 5 Okul Yönetimi... 5 Sınıf Yönetimi Kavramı... 8 Sınıf Yönetimi ve İlgili Disiplinler Sınıfın Yapısı (Ortamı) Sınıf Yönetiminin Boyutları Sınıf Yönetim Model ve Yaklaşımları BÖLÜM 2 SINIF YÖNETİMİNİ ETKİLEYEN ETKENLER Sınıf İçi Etkenler Öğretmen Öğrenci Program ve plan Sınıfın fiziksel ortamı Sınıf kültürü ve iklimi Sosyal Etkenler Akran ve arkadaş ilişkileri Değişen aile yapısı Çevre Ev Ziyaretleri Medya Sosyal Ağlar Psikolojik Etkenler Öğrenci ihtiyaçları ve özellikleri... 40

7 viii / SINIF YÖNETİMİ Öğretmen özellikleri Veli özellikleri Politik Etkenler Yasal düzenlemeler Atamalar ve yer değişikliği Okul Etkenleri Okul Yönetimi Okulun Fizikî Koşulları Okul Kuralları BÖLÜM 3 DİSİPLİN VE SINIF YÖNETİMİ YAKLAŞIMLARI Disiplin Nedir? Toplumsal Değişme ve Disiplinin Değişen Anlamı Ailede değişim Medya ve toplum Okulda değişim Çatışma ve Disiplin Çatışmanın yararları Çatışmanın nedenleri Çatışma çözüm yaklaşımları Öğrenci Disiplin İşleri Sınıf Yönetiminde Disiplin Yaklaşımları Araştırma temelli yaklaşım Destekleyici yaklaşım (Canter modeli, güvengen davranış) Sosyal öğrenme yaklaşımı Davranışçı Yaklaşım Demokratik yaklaşım (Mantıksal sonuçlar ya da işbirliği modeli) Ekolojik ve ekosistem yaklaşımı Etkili öğretmenlik yaklaşımı... 67

8 SINIF YÖNETİMİ / ix Ginnot yaklaşımı (Etkili iletişim odaklı model): Jones & Jones yaklaşımı: Redl ve Wattenberg yaklaşımı: Bilişsel yaklaşım: Rogers yaklaşımı: Glasser yaklaşımı: BÖLÜM 4 GRUP DİNAMİĞİ VE SINIF KURALLARI Giriş Sınıflarda birincil ve ikincil gruplar Grubun birey üzerine etkisi Grup dinamiğini etkileyen etkenler Öğrencileri tanıma Aileleri tanıma Aile ziyaretleri Grupları Oluşturma Etkili öğrenme ve sınıf kuralları Sınıf kurallarının önemi Sınıf kurallarının özellikleri Sınıf kurallarının oluşturulması ve tanıtılması süreci Sınıf kurallarından beklentiler Sınıf işlemleri ve özellikleri BÖLÜM 5 SINIFIN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ VE OTURMA DÜZENİ Giriş Sınıf Fiziksel Ortamının Değişkenleri

9 x / SINIF YÖNETİMİ Sınıfın büyüklüğü ve öğrenci sayısı Sıcaklık Güvenlik Işık Gürültü Temizlik Renk Ders materyalleri Estetik Oturma Düzenleri Tek grup oturma düzeni Çoklu grup oturma düzeni Bireysel düzen Sınıf fiziksel düzeninde öğretmen etki alanı Sınıf fiziksel düzeni ve çoklu zekâ alanları Sınıf fiziksel düzeni ve sorunların önlenmesi BÖLÜM 6 ÖĞRETMEN ÖĞRENCİ İLİŞKİLERİ VE İLETİŞİM SÜRECİ İletişim Türleri Sözlü İletişim Yazılı İletişim Sözsüz İletişim İletişim Süreci Öğeleri İletişim Engelleri İletişim Engelleri Yaratmadan Nasıl Dinlemeli? Etkin Dinleme Etkin Dinlemenin Aşamaları Edilgin sessizlik Kabul tepkileri

10 SINIF YÖNETİMİ / xi Kapı aralayıcılar kullanmak Etkin Dinleme Öğretmen Öğrenci İletişimi Öğretmen Veli İletişimi BÖLÜM 7 ÖĞRETİM SÜRECİ VE ZAMAN YÖNETİMİ Giriş Planlama Ders Planlama Planın Önemi, Gerekliliği ve Yararları Eğitim-Öğretimde Planlı Çalışmanın Yararları Plan Çeşitleri Ünitelendirilmiş yıllık plan Ünitelendirilmiş yıllık planın yapılışı Ders Planı Ders planının hazırlanması Zaman Yönetimi Zaman Nedir? Zamanın Kendine Özgü Yönleri Zaman Yönetimi Yaklaşımları Bekleme Zamanı ve Geçişler Bireysel Zaman Zaman Tuzakları ve Dersin Yönetimi Zamanı Etkili Kullanma Önerileri

11 xii / SINIF YÖNETİMİ BÖLÜM 8 SINIFTA GÜDÜLEME Güdüleme Nedir? İçsel Güdülenme Dışsal Güdülenme Güdüleme Kuramları İçerik Kuramları İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı Varlık, İlişki ve Gelişme Kuramı Çift Etmen Kuramı (Hijyen Kuramı) Başarı Güdüsü Kuramı (Öğrenilmiş İhtiyaçlar) Otonomi İhtiyacı Kuramı Süreç Kuramları Beklenti Kuramı Hedef Belirleme Kuramı Eşitlik Kuramı Öz Yeterlik Kuramı Güdüleme Modelleri Rosenshine ve Furst Öğretmen Modeli Gage Modeli Good ve Brophy Modeli Evertson ve Emmer Modeli Keller Modeli Wlodkowski Modeli Epstein Target Modeli

12 SINIF YÖNETİMİ / xiii BÖLÜM 9 İSTENMEYEN DAVRANIŞLARIN YÖNETİMİ Davranışlar İstenmeyen Davranışlar İstenmeyen Davranışların Kaynakları Öğretmen ile ilgili sorunlar Öğrenci ile ilgili sorunlar Okul ve sınıfın fiziksel yapısı ile ilgili sorunlar Dersin içeriği (program) ile ilgili sorunlar Okul yönetimi ile ilgili sorunlar İstenmeyen Davranışların Yönetimi Basit düzeyli istenmeyen davranışlar Artan ve yayılan etki bırakan istenmeyen davranışlar Zarar veren istenmeyen davranışlar Basit düzeyli istenmeyen davranışlara ilişkin stratejiler Artan ve yayılan etki bırakan istenmeyen davranışlara ilişkin stratejiler Zarar veren istenmeyen davranışlara ilişkin stratejiler Okullarda İstenmeyen Davranışlara İlişkin Uygulamalar Okullarda Disiplin Cezası Gerektiren Davranışlar BÖLÜM 10 ÖĞRETMEN LİDERLİĞİ Liderlik Liderlik ve Güç Öğretmen Liderliği Okul Geliştirme ve Öğretmen Liderliği Okul Kültürü ve Öğretmen Liderliği Öğrenen Okullar ve Öğretmen Liderliği

13 xiv / SINIF YÖNETİMİ Güdüleme ve Öğretmen Liderliği Sınıf Yönetimi ve Öğretmen Liderliği Karar Verme ve Öğretmen Liderliği Sosyal Ağlar ve Öğretmen Liderliği Hesap Verebilirlik ve Öğretmen Liderliği Yaratıcılık ve Öğretmen Liderliği Milli Eğitim Mevzuatında Öğretmen Liderliği Okullarda Öğretmen Liderliği için Uygulama Çalışmaları BÖLÜM 11 ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÖĞRENCİLER VE KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİ Kaynaştırma Yoluyla Eğitim Özel Eğitim Sınıfları Özel eğitim sınıflarının açılması Destek eğitim odası açılması Okul öncesi dönemde özel eğitim hizmetleri Ortaöğretimde özel eğitim hizmetleri Bireyselleştirilmiş eğitim programı Kaynaştırma Yoluyla Eğitim Özel Eğitim Sınıfı Destek Eğitim Odası Kaynaştırma Öğrencilerinin Eğitimleri KAYNAKÇA